Giáo trình bệnh nội khoa gia súc part 4

Chia sẻ: Afsjkja Sahfhgk | Ngày: | Loại File: PDF | Số trang:26

Thêm vào BST

Báo xấu

257
lượt xem 86
download

Download Vui lòng tải xuống để xem tài liệu đầy đủ

Do viêm lan từ một số khí quan bên cạnh (viêm thanh quản, viêm họng,...). III. Cơ chế sinh bệnh Những kích thích bệnh lý thông qua hệ thần kinh trung ương, tác động vào hệ thống nội thụ cảm của đường hô hấp, làm rối loạn tuần hoàn vách phế quản, dẫn đến sung huyết niêm mạc và viêm

Chủ đề:

Bình luận(0) Đăng nhập để gửi bình luận!

Lưu

Nội dung Text: Giáo trình bệnh nội khoa gia súc part 4

- Do viªm lan tõ mét sè khÝ quan bªn c¹nh (viªm thanh qu¶n, viªm häng,...). III. C¬ chÕ sinh bÖnh Nh÷ng kÝch thÝch bÖnh lý th«ng qua hÖ thÇn kinh trung −¬ng, t¸c ®éng v o hÖ thèng néi thô c¶m cña ®−êng h« hÊp, l m rèi lo¹n tuÇn ho n v¸ch phÕ qu¶n, dÉn ®Õn sung huyÕt niªm m¹c v viªm. Niªm m¹c phÕ qu¶n cã thÓ viªm côc bé hoÆc viªm tr n lan. DÞch viªm tiÕt ra nhiÒu (bao gåm hång cÇu, tÕ b o th−êng b×) ®äng l¹i ë v¸ch phÕ qu¶n, kÕt hîp víi ph¶n øng viªm th−êng xuyªn kÝch thÝch niªm m¹c phÕ qu¶n. Do vËy trªn l©m s ng gia sóc cã hiÖn t−îng ho v ch¶y n−íc mòi nhiÒu. Nh÷ng s¶n vËt ®éc ®−îc sinh ra trong qu¸ tr×nh viªm kÕt hîp víi ®éc tè cña vi khuÈn thÊm v o m¸u g©y rèi lo¹n ®iÒu hßa th©n nhiÖt→ con vËt sèt. MÆt kh¸c, mét sè dÞch viªm ®äng l¹i ë v¸ch phÕ qu¶n cßn g©y nªn hiÖn t−îng xÑp phÕ nang, hoÆc g©y nªn viªm phæi dÉn ®Õn l m cho bÖnh trë nªn trÇm träng thªm. IV. TriÖu chøng 1. NÕu viªm phÕ qu¶n lín - Ho l triÖu chøng chñ yÕu: Thêi k× ®Çu con vËt ho khan, tiÕng ho ng¾n, cã c¶m gi¸c ®au. Sau 3-4 ng y m¾c bÖnh tiÕng ho −ít v kÐo d i (ho kÐo d i tõng c¬n). - N−íc mòi ch¶y nhiÒu: Lóc ®Çu n−íc mòi trong vÒ sau ®Æc dÇn v cã m u v ng, th−êng dÝnh v o hai bªn mÐ mòi. - Nghe phæi: Thêi k× ®Çu ©m phÕ nang t¨ng. Bª ch¶y n−íc mòi Sau 2-3 ng y m¾c bÖnh, xuÊt hiÖn ©m ran (lóc ®Çu ran kh«, vÒ sau ran −ít). - KiÓm tra ®êm thÊy cã tÕ b o th−îng b×, hång cÇu, b¹ch cÇu. - Con vËt kh«ng sèt hoÆc sèt nhÑ, nÕu sèt trong mét ng y lªn xuèng kh«ng theo quy luËt. - TÇn sè h« hÊp kh«ng t¨ng. 2. NÕu viªm phÕ qu¶n nhá - Con vËt sèt (nhiÖt ®é cao h¬n b×nh th−êng 1-20C). - TÇn sè h« hÊp thay ®æi: Con vËt thë nhanh v khã, cã tr−êng hîp con vËt ph¶i thãp bông v lç mòi më to ®Ó thë, hoÆc ph¶i h¸ måm ra ®Ó thë. - NÕu cã hiÖn t−îng khÝ phÕ th× sù trë ng¹i h« hÊp c ng lín → kiÓm tra niªm m¹c m¾t thÊy niªm m¹c tÝm bÇm, m¹ch nhanh v yÕu. - Ho khan, tiÕng ho yÕu v ng¾n, sau khi Bª khã thë ho con vËt thë khã v mÖt. - N−íc mòi kh«ng cã hoÆc Ýt, n−íc mòi ®Æc. 79
Giáo trình B nh n i khoa gia súc - Nghe phæi cã thÊy ©m ran −ít, ®«i khi nghe thÊy ©m vß tãc. ë nh÷ng n¬i phÕ qu¶n bÞ t¾c th× kh«ng nghe thÊy ©m phÕ nang. Nh÷ng vïng xung quanh nã l¹i nghe thÊy ©m phÕ nang t¨ng. - NÕu cã hiÖn t−îng viªm lan sang phæi, gia sóc cã triÖu chøng cña bÖnh phÕ qu¶n phÕ viªm. - Gâ vïng phæi: NÕu cã hiÖn t−îng khÝ phÕ th× ©m gâ cã ©m bïng h¬i v vïng gâ cña phæi lïi vÒ phÝa sau. V. Tiªn l−îng - §èi víi viªm phÕ qu¶n lín tiªn l−îng tèt. NÕu ch÷a kÞp thêi v ch¨m sãc nu«i d−ìng tèt th× sau 3-4 ng y ®iÒu trÞ gia sóc khái bÖnh. - §èi víi viªm phÕ qu¶n nhá th× møc ®é bÖnh nÆng h¬n. NÕu ®iÒu trÞ kh«ng kÞp thêi, gia sóc sÏ chÕt hoÆc chuyÓn sang viªm m¹n hay kÕ ph¸t sang bÖnh phÕ qu¶n phÕ viªm. VI. ChÈn ®o¸n - C¨n cø v o triÖu chøng l©m s ng ®iÓn h×nh nh−: gia sóc ho nhiÒu, ho cã c¶m gi¸c ®au, ch¶y nhiÒu n−íc mòi, n−íc mòi m u v ng hay xanh, nghe phæi xuÊt hiÖn ©m ran, X quang thÊy rèn phæi ®Ëm. - CÇn chÈn ®o¸n ph©n biÖt víi mét sè bÖnh kh¸c ë ®−êng h« hÊp: + BÖnh phÕ qu¶n phÕ viªm: Con vËt sèt cao v sèt cã quy luËt (sèt lªn xuèng theo h×nh sin). Vïng gâ cña phæi cã nhiÒu vïng ©m ®ôc ph©n t¸n, gia sóc kÐm ¨n hoÆc bá ¨n hoÆc, X quang vïng phæi thÊy cã ©m mê r¶i r¸c. + BÖnh phæi xuÊt huyÕt: BÖnh ph¸t triÓn nhanh, n−íc mòi láng v cã m u ®á, ho Ýt, nghe phæi còng cã ©m ran. Gia sóc thë khã ®ét ngét + BÖnh phï phæi: BÖnh còng ph¸t triÓn nhanh, n−íc mòi láng v cã lÉn bät tr¾ng, nghe phæi còng cã ©m ran, gia sóc khã thë ®ét ngét. VII. §iÒu trÞ 1. Hé lý - Gi÷ Êm cho gia sóc, chuång tr¹i s¹ch sÏ v tho¸ng khÝ, kÝn giã vÒ mïa ®«ng. - Kh«ng cho gia sóc ¨n thøc ¨n bét kh«. - Cho gia sóc ¨n thøc ¨n láng, dÔ tiªu ho¸. - Dïng dÇu nãng xoa hai bªn ngùc. 2. Dïng thuèc ®iÒu trÞ a. Dïng thuèc gi¶m ho v long ®êm (dïng 1 trong c¸c thuèc sau) Thuèc §¹i gia sóc (g) TiÓu gia sóc (g) Lîn (g) Chã (g) Chlorua amon 8-10 5-8 1-2 0,5-1 Natricarbonat 8-10 5-8 1-2 0,5-1 Codein - phosphat 10-15 5-10 1-2 0,03-0,05 Ho víi n−íc s¹ch cho uèng ng y 1 lÇn 80
b. NÕu gia sóc sèt cao, dïng kh¸ng sinh c. Dïng thuèc trî søc, trî lùc v n©ng cao søc ®Ò kh¸ng: (Cafeinnatribenzoat 20%; vitamin B1; vitamin C). bÖnh viªm phÕ qu¶n cata m¹n TÝNH (Bronchitis catarrhalis chronica) I. §Æc ®iÓm - BÖnh kÐo d i (h ng th¸ng hoÆc h ng n¨m), cã khi suèt ®êi. Khi khÝ hËu thêi tiÕt thay ®æi bÖnh l¹i t¸i ph¸t. Qu¸ tr×nh bÖnh th−êng l m biÕn ®æi cÊu tróc niªm m¹c phÕ qu¶n (niªm m¹c t¨ng sinh, gi¶m sù ® n håi) → con vËt cã hiÖn t−îng khã thë kÐo d i, sau ®ã suy kiÖt dÇn råi chÕt. - BÖnh th−êng x¶y ra ®èi víi gia sóc gi yÕu. Ngùa v bß hay m¾c II. Nguyªn nh©n - Do nhiÒu lÇn m¾c bÖnh viªm phÕ qu¶n cÊp hoÆc do thÓ cÊp tÝnh ®iÒu trÞ kh«ng kÞp thêi chuyÓn sang. - Do gia sóc qu¸ gÇy yÕu cho nªn khi khÝ hËu thêi tiÕt thay ®æi ®ét ngét l m cho søc ®Ò kh¸ng cña c¬ thÓ gi¶m → g©y viªm. - Do rèi lo¹n b i tiÕt c¸c h¹ch ngo¹i tiÕt (h¹ch må h«i, h¹ch tiÕt chÊt nhÇy cña phÕ qu¶n). - Do kÕ ph¸t tõ mét sè bÖnh kh¸c (lao, tþ th−, giun phæi, bÖnh vÒ tim v van tim...). III. C¬ chÕ sinh bÖnh C¸c nguyªn nh©n bÖnh liªn tôc kÝch thÝch v o niªm m¹c phÕ qu¶n → l m cho niªm m¹c bÞ viªm m¹n tÝnh → l m cho thay ®æi h×nh th¸i niªm m¹c (niªm m¹c cã sù tho¸i ho¸ hoÆc t¨ng sinh) → lßng phÕ qu¶n s−ng, dÇy nh¸m → mÊt sù ® n tÝnh v sù bÒn v÷ng. Do vËy trªn l©m s ng ta thÊy gia sóc cã hiÖn t−îng khã thë kÐo d i. MÆt kh¸c dÞch viªm tÝch l¹i nhiÒu v l©u ë lßng phÕ qu¶n → nªn g©y hiÖn t−îng gi n phÕ qu¶n, nÕu dÞch viªm l m t¾c phÕ qu¶n sÏ g©y nªn hiÖn t−îng xÑp phæi. H¬n n÷a trong qu¸ tr×nh t¨ng sinh, l m gi¶m chøc n¨ng phßng vÖ cña tÕ b o th−îng b× rung mao v kh¶ n¨ng tiÕt dÞch cña phÕ qu¶n → dÔ nhiÔm khuÈn kÕ ph¸t. Do lßng phÕ qu¶n hÑp l m cho phÕ nang c ng ng y c ng tÝch nhiÒu kh«ng khÝ → sinh ra hiÖn t−îng khÝ phÕ con vËt khã thë nÆng thªm. IV. TriÖu chøng - Gia sóc kh«ng sèt, hoÆc sèt nhÑ (nÕu viªm tiÓu phÕ qu¶n). - Ho l triÖu chøng chñ yÕu (th−êng ho v o buæi s¸ng sím, ban ®ªm hoÆc khi gia sóc vËn ®éng). 81
Giáo trình B nh n i khoa gia súc - Gâ vïng phæi kh«ng cã g× ®Æc biÖt. Nh−ng khi cã hiÖn t−îng khÝ phÕ th× vïng phæi lïi vÒ phÝa sau. NÕu phæi xÑp th× xuÊt hiÖn ©m ®ôc. - Nghe vïng phæi th−êng thÊy tiÕng rÝt (do lßng phÕ qu¶n bÞ hÑp), ©m ran −ít, nÕu viªm ë phÕ qu¶n lín th× nghe thÊy ©m bät vì. Cã vïng phÕ nang ph¶i ho¹t ®éng bï (do phÕ nang bÞ xÑp) nghe thÊy ©m phÕ nang t¨ng. - X quang thÊy rèn phæi ®Ëm. - Néi soi phÕ qu¶n thÊy niªm m¹c phÕ qu¶n t¸i nhît, teo l¹i, trªn niªm m¹c cã nhiÒu chÊt nhÇy. - BÖnh kÐo d i con vËt gÇy dÇn, thiÕu m¸u, suy tim råi chÕt. V. Tiªn l−îng BÖnh kÐo d i v i th¸ng, v i n¨m, cã khi suèt ®êi v th−êng dÉn ®Õn mÊy tr−êng hîp sau: - Giai ®o¹n ®Çu kh«ng khã thë, chØ thÊy ho v nhiÒu ®êm, khi thêi tiÕt thay ®æi th× ph¸t bÖnh, sau ®ã l¹i khái. - DÇn dÇn ho nhiÒu v kÐo d i, nhiÒu ®êm, b¾t ®Çu xuÊt hiÖn khã thë (nhÊt l khi gia sóc ho¹t ®éng). Sau ®ã khã thë liªn tôc → gi n c¸c phÕ nang. - Cuèi cïng kÕ ph¸t suy tim ph¶i, gia sóc gÇy dÇn råi chÕt. VI. ChÈn ®o¸n C¨n cø v o triÖu chøng ®iÓn h×nh: BÖnh tiÕn triÓn chËm, ho v khã thë kÐo d i, th−êng xuyªn cã ®êm v n−íc mòi, nghe phæi cã ©m ran, con vËt gÇy dÇn. X quang thÊy rèn phæi ®Ëm, nh÷ng vïng khÝ phÕ cã vïng rÊt s¸ng. CÇn chÈn ®o¸n ph©n biÖt víi c¸c bÖnh + Giun phæi: LÊy ph©n kiÓm tra (dïng ph−¬ng ph¸p Becman) ®Ó kiÓm tra Êu trïng. + BÖnh lao: Gia sóc th−êng sèt v o buæi chiÒu hoÆc buæi tèi. VII. §iÒu trÞ 1. Hé lý - Cho gia sóc nghØ, ch¨m sãc nu«i d−ìng tèt, chuång tr¹i s¹ch sÏ, tho¸ng khÝ. - Khi khÝ hËu thêi tiÕt thay ®æi ph¶i gi÷ Êm cho gia sóc. 2. Dïng thuèc ®iÒu trÞ a. Dïng thuèc ®Æc hiÖu ®iÒu trÞ nguyªn nh©n chÝnh: VÝ dô do giun phæi dïng thuèc ®iÒu trÞ giun phæi. b. Dïng thuèc chèng nhiÔm khuÈn: Dïng thuèc kh¸ng sinh cã ho¹t phæ réng víi thêi gian kÐo d i (®Ó ng¨n ngõa sù béi nhiÔm vi khuÈn). Trªn thùc tÕ ®Ó ng¨n ngõa sù béi nhiÔm vi khuÈn ng−êi ta th−êng dïng (Penicillin + Streptomycin + dung dÞch Novocain 0,25%). Tiªm chËm v o tÜnh m¹ch ng y 1 lÇn hoÆc phong bÕ v o h¹ch sao. c. Dïng kh¸ng sinh ®iÒu trÞ nhiÔm khuÈn t¹i chç: Dïng ph−¬ng ph¸p khÝ dung kh¸ng sinh tõng ®ît. 82
d. Dïng thuèc gi¶m viªm v t¨ng tÝnh ® n håi cña phÕ qu¶n Thuèc §¹i gia sóc TiÓu gia sóc Lîn Chã Novocain 1% 100ml 500ml 20ml 20ml Tiªm chËm v o tÜnh m¹ch Prednisolon 5g 3g 0,5-1g 0,2-0,5g Tiªm b¾p hoÆc cho uèng ng y 1 lÇn e. Dïng thuèc gi¶m ho, long ®êm v gi¶m dÞch thÈm suÊt: Dïng mét trong c¸c lo¹i thuèc sau: Thuèc §¹i gia sóc TiÓu gia sóc Lîn Chã Chlorua amon 8 -10g 5 - 8g 1 -2g 0,5 -1g Natricarbonat 8 -10g 5 - 8g 1 - 2g 0,5 -1g Codein - phosphat 10 -15g 5-10g 1 - 2g 0,03 - 0,05g Ho víi n−íc s¹ch cho uèng ng y 1 lÇn f. Dïng thuèc trî søc, trî lùc, n©ng cao søc ®Ò kh¸ng: (Dïng vitamin nhãm B, vitamin C, thuèc trî tim, thuèc bæ m¸u). g. Dïng thuèc chèng khã thë khi cÇn thiÕt Thuèc §¹i gia sóc TiÓu gia sóc Lîn Chã Ephedrin 0,5g 0,2g 0,02g 0,01g Cho uèng hoÆc tiªm ng y 1 lÇn. BÖnh khÝ phÕ (Emphysema pulmorum) KhÝ phÕ l hiÖn t−îng kh«ng khÝ tÝch l¹i ë phÕ nang, hay ë tæ chøc liªn kÕt c¸c phÕ nang. Do vËy, l m cho diÖn tÝch cña phæi t¨ng lªn v c¸c phÕ nang mÊt ® n tÝnh. HËu qu¶ g©y rèi lo¹n vËn chuyÓn khÝ ë phæi → gia sóc cã hiÖn t−îng thë khã, thËm chÝ ng¹t thë chÕt. Tïy theo vÞ trÝ tÝch khÝ ë phæi m ng−êi ta chia bÖnh khÝ phÕ ra l m 2 lo¹i: + KhÝ phÕ trong phÕ nang. + KhÝ phÕ ngo i phÕ nang. BÖnh th−êng x¶y ra víi ngùa ®ua, ngùa kÐo xe (®Æc biÖt ®èi víi ngùa gi ). khÝ phÕ trong phÕ nang (Emphysema pulmorum alveolara) I. §Æc ®iÓm - Kh«ng khÝ tÝch l¹i trong lßng phÕ nang, l m cho phÕ nang gi n to ra (diÖn tÝch t¨ng tõ 5-10 lÇn) l m cho phÕ nang trë nªn mÊt ® n tÝnh. Do vËy, viÖc h« hÊp c ng trë nªn khã kh¨n. - KhÝ phÕ trong phÕ nang cã thÓ giíi h¹n ë tõng vïng cña phæi (côc bé), cã khi lan c¶ to n bé phæi. - BÖnh cã thÓ x¶y ra ë thÓ cÊp tÝnh hoÆc thÓ m¹n tÝnh. 83
Giáo trình B nh n i khoa gia súc - BÖnh th−êng x¶y ra ë ngùa gi v ngùa kÐo. II. Nguyªn nh©n - Do gia sóc ph¶i l m viÖc nÆng víi c−êng ®é cao. - Do kÕ ph¸t tõ bÖnh viªm mòi, viªm thanh qu¶n cÊp, viªm tiÓu phÕ qu¶n. - Do kÕ ph¸t tõ viªm phÕ qu¶n phæi (t¹i n¬i viªm mét sè phÕ nang mÊt chøc n¨ng h« hÊp. V× vËy, mét sè phÕ nang bªn c¹nh ph¶i ho¹t ®éng bï, tõ ®ã g©y nªn hiÖn t−îng khÝ phÕ). III. C¬ chÕ sinh bÖnh Do ®−êng h« hÊp trªn, hay phÕ qu¶n bÞ hÑp cho nªn kh«ng khÝ tõ phÕ nang ®i ra ngo i bÞ trë ng¹i. Do vËy, mét Ýt kh«ng khÝ vÉn tÝch l¹i trong phÕ nang, nh−ng c¬ thÓ lu«n cÇn kh«ng khÝ ®Ó duy tr× sù sèng (nhÊt l khi vËn ®éng) gia sóc c ng h« hÊp m¹nh h¬n, cho nªn kh«ng khÝ l¹i tÝch nhiÒu trong phÕ nang, l m cho phÕ nang gi n to ra (tõ 5 - 15 lÇn) dÉn ®Õn cã sù chÌn Ðp gi÷a phÕ nang v phÕ qu¶n. HËu qu¶ l m cho ® n tÝnh cña phÕ nang gi¶m. V× vËy, l m cho c¬ thÓ thiÕu oxy, trªn l©m s ng ta thÊy gia sóc cã hiÖn t−îng khã thë. Nh÷ng phÕ nang phång to l¹i Ðp phÕ nang bªn c¹nh v tiÓu phÕ nang. Do vËy, l m cho hiÖn t−îng khÝ phÕ ng y c ng lan réng. MÆt kh¸c kh«ng khÝ cã thÓ v o m¸u ®i theo tÜnh m¹ch v g©y ra hiÖn t−îng khÝ phÕ d−íi da. NÕu kÝch thÝch bÖnh lý cø liªn tôc v l©u d i sÏ l m cho c¸c sîi chun, sîi hå cña phÕ nang bÞ tho¸i ho¸. DÉn ®Õn, c¸c phÕ nang tiÕp tôc gi n réng. HËu qu¶ phÕ nang mÊt t¸c dông h« hÊp, tõ ®ã phæi dÇn dÇn bÞ teo l¹i v c¬ thÓ c ng thiÕu oxy. Cho nªn, hiÖn t−îng thë khã c ng nÆng thªm. Do m¸u ë phæi bÞ ø l¹i, tim ph¶i ho¹t ®éng m¹nh v nhiÒu, nÕu hiÖn t−îng n y kÐo d i sÏ dÉn ®Õn tim ph×nh to ra. V× vËy, khi nghe tim thÊy tiÕng tim thø hai t¨ng. IV. TriÖu chøng a. ë thÓ cÊp tÝnh - NÕu cã hiÖn t−îng khÝ phÕ tr n lan, gia sóc cã biÓu hiÖn thë khã ®ét ngét - NÕu khÝ phÕ côc bé, gia sóc cã biÓu hiÖn khã thë tõ tõ - Niªm m¹c m¾t bÇm tÝm - Gâ vïng phæi, xuÊt hiÖn ©m trèng, vïng phæi më réng c¶ vÒ phÝa tr−íc v phÝa sau HiÖn t−îng thë khã - Nghe phæi: lóc ®Çu thÊy ©m phÕ nang t¨ng, sau ®ã ©m phÕ nang gi¶m (do phÕ nang mÊt ® n tÝnh). NÕu do kÕ ph¸t tõ bÖnh viªm phÕ qu¶n m n, nghe phæi thÊy ©m ran. NÕu do hÑp phÕ qu¶n, nghe phæi thÊy ©m vß tãc. NÕu do t¾c phÕ qu¶n, nghe phæi kh«ng thÊy ©m phÕ nang. b. ë thÓ m¹n tÝnh vÒ c¬ b¶n gièng nh− thÓ cÊp tÝnh, nh−ng bÖnh tiÕn triÓn chËm. Con vËt thë khã, l m viÖc nhanh mÖt, ngùc phång to, th−êng xuyªn ho, con vËt gÇy cßm dÇn 84
V. Tiªn l−îng cthÓ m¹n tÝnh bÖnh khã håi phôc VI. ChÈn ®o¸n - Dùa v o hiÖn t−îng thë khã v nghe phæi kh«ng thÊy ©m phÕ nang. - Dïng Atropin tiªm d−íi da cho gia sóc. NÕu sau khi tiªm gia sóc dÔ thë h¬n th× ®ã l do bÖnh khÝ phÕ (do Atropin l m gi¶m co th¾t c¬ tr¬n). VII. §iÒu trÞ 1. Hé lý - Cho gia sóc nghØ l m viÖc, ®Ó gia sóc ë n¬i yªn tÜnh, tho¸ng m¸t, cho ¨n thøc ¨n láng, cho ¨n l m nhiÒu b÷a. - §Ó gia sóc ë t− thÕ ®Çu cao ®u«i thÊp. 2. Dïng thuèc ®iÒu trÞ a. Dïng thuèc lo¹i trõ nguyªn nh©n g©y bÖnh b. Dïng thuèc l m gi¶m co th¾t c¬ tr¬n v ®Ó gia sóc dÔ thë Rp1: Atropinsulphat 0,1%: 0,01- 0,02g. Tiªm d−íi da cho §GS ng y 1 lÇn. Rp2: Ephedrin hydrocloric: 0,3-0,5g. Tiªm hoÆc cho §GS uèng ng y 1 lÇn. Rp3: Adrenalin 0,1%: 2-3ml. Tiªm d−íi da cho §GS ng y 1 lÇn. c. Dïng thuèc trî søc trî lùc Chó ý: - Atropinsulphat cã t¸c dông l m gi¶m c−êng d©y thÇn kinh phÕ vÞ. Do vËy m l m gi¶m sù co th¾t c¬ tr¬n. - Adrenalin cã t¸c dông l m c−êng d©y thÇn kinh giao c¶m. Do vËy l m cho sù c©n b»ng hai d©y thÇn kinh chi phèi phæi, cho nªn l m cho gia sóc dÔ thë (bëi v× phæi chÞu sù chi phèi cña hai d©y thÇn kinh): D©y phÕ vÞ v gi©y giao c¶m. B×nh th−êng hai d©y thÇn kinh n y ë tr¹ng th¸i c©n b»ng, nh−ng khi bÞ khÝ phÕ th× sù cÇn b»ng cña hai d©y thÇn kinh n y bÞ mÊt. Cô thÓ l d©y phÕ vÞ t¨ng, l m t¨ng co bãp c¬ tr¬n cña phÕ qu¶n dÉn ®Õn hiÖn t−îng thë khã). KhÝ phÕ ngoµi phÕ nang (Emphysema pulmorum interstiala) I. §Æc ®iÓm - Do v¸ch phÕ nang hay tiÓu phÕ qu¶n bÞ vì. Do ®ã kh«ng khÝ chui v o tæ chøc liªn kÕt gi÷a c¸c phÕ nang, l m rèi lo¹n trao ®æi khÝ ë phæi. HËu qu¶ l m gia sóc ng¹t thë v bÞ chÕt rÊt nhanh. - Bß v ngùa kÐo hay m¾c. 85
Giáo trình B nh n i khoa gia súc II. Nguyªn nh©n - Do gia sóc l m viÖc qu¸ nÆng víi thêi gian kÐo d i. - Do ¸p lùc xoang bông t¨ng. - Do gia sóc ho kÐo d i. - Do gia sóc tróng ®éc khoai lang h . III. C¬ chÕ sinh bÖnh C¸c t¸c ®éng bÖnh lý l m cho gia sóc thë m¹nh, dÉn ®Õn phÕ nang hay tiÓu phÕ qu¶n phæi bÞ vì, tõ ®ã kh«ng khÝ chui v o tæ chøc gi÷a c¸c phÕ nang, chÌn Ðp phÕ nang v phÕ qu¶n. Do vËy l m cho qu¸ tr×nh h« hÊp ë phæi bÞ trë ng¹i nghiªm träng v g©y ra hËu qu¶ gia sóc thë khã ®ét ngét, thËm chÝ ng¹t thë chÕt. Do hiÖn t−îng khÝ phÕ m mét sè phÕ nang kh¸c ph¶i l m viÖc bï, khi l m viÖc bï qu¸ møc c¸c phÕ nang n y l¹i bÞ r¸ch → hiÖn t−îng khÝ phÕ c ng lan réng. MÆt kh¸c kh«ng khÝ cã thÓ v o m¸u ®i theo tÜnh m¹ch v g©y nªn hiÖn t−îng khÝ phÕ d−íi da. NÕu bÖnh nÆng cßn cã thÓ g©y tÝch khÝ trong xoang ngùc. IV. triÖu chøng - HiÖn t−îng thë khã xÈy ra ®ét ngét (con vËt h¸ måm, thÌ l−ìi, lç mòi b nh ra ®Ó thë), niªm m¹c m¾t bÇm tÝm, tÇn sè tim v tÇn sè h« hÊp t¨ng cao. BÖnh tiÕn triÓn tõ 1-2 tiÕng hay 1-2 ng y, gia sóc ng¹t thë chÕt. - Gâ vïng phæi nghe thÊy ©m bïng h¬i v vïng gâ lïi vÒ phÝa sau. - Nghe phæi thÊy ©m vß tãc, nÕu cã sù kÕt hîp víi viªm phÕ qu¶n, cßn nghe thÊy ©m ran kh« v ran −ít. - Cã hiÖn t−îng khÝ phÕ d−íi da (®Æc biÖt l ë vïng d¹ cá, vïng n¸ch, vïng ngùc, vïng bÑn) V. Tiªn l−îng - NÕu bÖnh nÆng, gia sóc chÕt sau 1 - 2 giê. - NÕu bÖnh nhÑ, bÖnh kÐo d i 2-3 ng y sÏ khái. VI. ChÈn ®o¸n - §iÒu tra chÕ ®é sö dông gia sóc v khÈu phÇn ¨n cña gia sóc. - CÇn chÈn ®o¸n ph©n biÖt víi mét sè bÖnh sau: + Phï phæi: N−íc mòi cã lÉn n−íc bät m u tr¾ng. + Phï thanh qu¶n: Gia sóc hÝt v o khã, nghe phæi cã tiÕng thæi èng. + Vì thanh qu¶n: Gia sóc kh«ng khã thë. VII. §iÒu trÞ 1. Hé lý - Cho gia sóc nghØ l m viÖc, ®Ó gia sóc ë n¬i yªn tÜnh, tho¸ng m¸t, cho ¨n thøc ¨n láng, cho ¨n l m nhiÒu b÷a. - §Ó gia sóc ë t− thÕ ®Çu cao ®u«i thÊp. 86
2. Dïng thuèc ®iÒu trÞ a. Dïng thuèc trî tim: cã thÓ dïng mét trong c¸c lo¹i thuèc sau (Cafein natribenzoat 20%, Spactein, Long n o n−íc 10%,...). b. Dïng thuèc gi¶m ho v long ®êm: (Codein- phosphat, hoÆc Tecpin- codein, Natribicarbonat, bét rÔ c©y cam th¶o,...). c. Dïng thuèc an thÇn: (Prozin, Aminazin,...) d. Dïng dÇu nãng xoa v o n¬i khÝ phÕ d−íi da (nÕu cÇn thiÕt th× dïng kim chäc v o ®Ó th¸o khÝ. e. NÕu khÝ phÕ do tróng ®éc khoai lang h : dïng n−íc oxy gi (H2O2) 0,5% cho gia sóc uèng hay thôt v o trùc tr ng. Sung huyÕt vµ phï phæi (Hyperamia et oedema pulmorum) I. §Æc ®iÓm - Trªn c¬ së ø m¸u phæi dÉn ®Õn sung huyÕt phæi, tõ ®ã l m m¹ch m¸u ë phæi gi n réng. HËu qu¶, m¸u v t−¬ng dÞch tho¸t ra khái lßng m¹ch qu¶n tÝch l¹i trong lßng phÕ qu¶n v phÕ nang → l m trë ng¹i qu¸ tr×nh trao ®æi khÝ ë phæi. Trªn l©m s ng cho thÊy gia sóc khã thë ®ét ngét. - Tuú theo nguyªn nh©n g©y sung huyÕt phæi ng−êi ta chia l m 2 thÓ sung huyÕt: + Sung huyÕt chñ ®éng (sung huyÕt ®éng m¹ch). + Sung huyÕt bÞ ®éng (sung huyÕt tÜnh m¹ch). - Trªn c¬ së sung huyÕt phæi m t¹o ra hiÖn t−îng phï phæi (chñ yÕu l t¨ng huyÕt ¸p tiÓu tuÇn ho n, tõ ®ã cã hiÖn t−îng dÞch trong m¹ch qu¶n tho¸t ra ngo i phÕ qu¶n v phÕ nang g©y ra phï phæi. HËu qu¶, l m c¶n trë lín tíi h« hÊp cña phæi v dÉn ®Õn gia sóc ng¹t thë chÕt. II. Nguyªn nh©n 1. Tr−êng hîp sung huyÕt bÞ ®éng - Do thiÓu n¨ng tim (hë, hÑp van tim, suy tim l m cho m¸u trë vÒ tim khã kh¨n). - Do viªm thËn g©y thuû thòng to n th©n. - Do c¸c bÖnh l m cho gia sóc bÞ liÖt v gia sóc bÞ liÖt víi thêi gian kÐo d i (cßi x−¬ng, mÒm x−¬ng, quÌ, chøng xeton huyÕt,...). - Do béi thùc d¹ cá hay ch−íng h¬i d¹ cá (l m t¨ng ¸p lùc trong xoang bông, tõ ®ã l m m¸u trë vÒ tim khã kh¨n). 2. Sung huyÕt chñ ®éng - Khi gia sóc ph¶i l m viÖc qu¸ søc. - Gia sóc bÞ say n¾ng, c¶m nãng. - Do tróng ®éc mét sè h¬i ®éc (nh÷ng h¬i ®éc n y kÝch thÝch phæi ho¹t ®éng m¹nh). - Do mét sè vi trïng t¸c ®éng v o (phÕ cÇu trïng, tô huyÕt trïng, ®ãng dÊu). 3. Phï phæi: Trªn c¬ së sung huyÕt phæi g©y nªn. 87
Giáo trình B nh n i khoa gia súc III. C¬ chÕ sinh bÖnh 1. Sung huyÕt bÞ ®éng TÊt c¶ c¸c nguyªn nh©n bÖnh l m cho tuÇn ho n phæi bÞ ø trÖ, t−¬ng dÞch tiÕt ra tr n v o c¸c phÕ nang v tæ chøc liªn kÕt cña phÕ nang → l m cho phÕ nang th−êng bÞ s−ng nhÑ. 2. Sung huyÕt chñ ®éng T−¬ng tù nh− sung huyÕt bÞ ®éng. Nh−ng trong tr−êng hîp do vi trïng t¸c ®éng th× nh÷ng huyÕt qu¶n ë nh÷ng n¬i tæn th−¬ng to rÊt nhiÒu v chøa nhiÒu huyÕt cÇu, mét l−îng nhá fibrin tr n v o phÕ nang → th−êng l m cho phæi bÞ x¬ ho¸. 3. Phï phæi Chñ yÕu l t¨ng huyÕt ¸p tiÓu tuÇn ho n → l m v¸ch m¹ch qu¶n bÞ ph¸ ho¹i → tÝnh thÊm th nh m¹ch t¨ng → t−¬ng dÞch tõ th nh m¹ch qu¶n tho¸t ra ngo i → l m cho phæi bÞ thuû thòng. V× vËy, trªn l©m s ng gia sóc thÓ hiÖn thë khã, thËm chÝ ng¹t thë chÕt. IV. TriÖu chøng - Gia sóc kh«ng sèt (nh−ng nÕu do kÕ ph¸t tõ bÖnh truyÒn nhiÔm hoÆc do say n¾ng, c¶m nãng th× gia sóc sèt). - Gia sóc khã thë ®ét ngét, tÇn sè h« hÊp t¨ng. Niªm m¹c m¾t tÝm bÇm. - Ch¶y n−íc mòi (n−íc mòi cã nhiÒu bät tr¾ng hay cã m u hång). - NÕu bÖnh nÆng gia sóc ng¹t thë, 4 ch©n l¹nh, cã triÖu chøng thÇn kinh (sî h i, run rÈy). N−íc mòi ch¶y cã m u hång - Nghe vïng phæi: + NÕu do sung huyÕt phæi th× ©m phÕ nang nhá nh−ng mét sè n¬i kh¸c th× ©m phÕ nang l¹i t¨ng. + NÕu do phï phæi th× ©m phÕ nang gi¶m, cã khi mÊt h¼n. Nghe thÊy ©m ran −ít v ran kh«. - Gâ vïng phæi: Cã ©m trong (khi phæi xuÊt huyÕt), cã ©m ®ôc (khi phï phæi) v c¹nh ®ã cã vïng ©m bïng h¬i. - Nghe tim: NÕu sung huyÕt chñ ®éng tim ®Ëp nhanh v m¹nh. NÕu sung huyÕt bÞ ®éng tim ®Ëp yÕu, tÜnh m¹ch cæ phång to. V. BÖnh tÝch - Sung huyÕt phæi: Thuú phæi cã m u ®á, khi c¾t phæi cã n−íc m u hång, ®á, ch¶y ra. Trªn mÆt phæi cã nh÷ng ®iÓm lÊm tÊm xuÊt huyÕt. - Phï phæi: Trong thanh qu¶n, khÝ qu¶n hay phÕ qu¶n chøa ®Çy bät tr¾ng cã khi pha m u hång. Phæi to v bãng, khi c¾t phæi cã nhiÒu bät tr¾ng ch¶y ra. VI. Tiªn l−îng - Sung huyÕt phæi chñ ®éng dÔ håi phôc. - Sung huyÕt phæi bÞ ®éng khã håi phôc. 88
VII. ChÈn ®o¸n §Ó chÈn ®o¸n bÖnh c¨n cø v o nh÷ng triÖu chøng ®iÓn h×nh sau: - Gia sóc khã thë ®ét ngét, khã chÞu, m¾t låi - TÜnh m¹ch cæ phång to, niªm m¹c m¾t tÝm bÇm - N−íc mòi ch¶y ra cã m u tr¾ng hoÆc m u hång. Trªn thùc tÕ ta cÇn chÈn ®o¸n ph©n biÖt víi mét sè bÖnh sau VIII. §iÒu trÞ 1. Hé lý - Cho gia sóc nghØ ng¬i, ®−a gia sóc v o n¬i m¸t, tho¸ng khÝ. - NÕu sung huyÕt chñ ®éng th× dïng n−íc ®¸ ch−êm v o vïng ®Çu, phun n−íc l¹nh lªn to n th©n gia sóc, hay dïng n−íc l¹nh thôt röa trùc tr ng. - NÕu sung huyÕt phæi nÆng th× ph¶i dïng biÖn ph¸p trÝch huyÕt ë tÜnh m¹ch: (TiÓu gia sóc tõ 100 - 200ml; §¹i gia sóc: 1-2-3 lÝt). 2. Dïng thuèc ®iÒu trÞ a. Dïng thuèc trî søc, trî lùc b. Dïng thuèc ®Ó l m gi¶m dÞch thÈm xuÊt v bÒn v÷ng th nh m¹ch: (canxi clorua 10%: §¹i gia sóc 70ml; TiÓu gia sóc 30ml; Lîn, chã 5-10ml). Tiªm chËm v o tÜnh m¹ch ng y 1 lÇn. HoÆc Atropinsulfat 0,1%: §¹i gia sóc 10ml; TiÓu gia sóc 5ml; Lîn, chã 2-5ml. Tiªm d−íi da ng y 1 lÇn. B¶ng chÈn ®o¸n ph©n biÖt mét sè bÖnh ë phæi §Æc ®iÓm Sung huyÕt - Viªm tiÓu phÕ C¶m n¾ng, Viªm phæi Phæi xuÊt huyÕt so s¸nh phï phæi qu¶n c¶m nãng Ho Ho Ýt Ho nhiÒu Ho nhiÒu Ho nhiÒu Kh«ng ho bät Cã ©m ran, khi ¢m ran, ©m phÕ Cã ©m ran ¢m ran v T¨ng tÇn sè h« nghe phæi vì ho ©m ran gi¶m qu¶n bÖnh lý, hÊp ©m vß tãc Khi sung huyÕt Kh«ng cã g× ®Æc Vïng ©m ®ôc Kh«ng cã biÕn Kh«ng cã biÕn phæi cã ©m biÖt ph©n t¸n ®æi g× ®æi g× Gâ vïng phæi trong, khi phï phæi cã ©m ®ôc N−íc mòi ch¶y N−íc mòi ®Æc v N−íc mòi v ng N−íc mòi cã N−íc mòi cã N−íc mòi cã m u hång Ýt m u v ng ®Æc m u ®á t−¬i lÉn m u ®á hay bät tr¾ng bät khÝ Thë Khã thë ®ét ngét Khã thë tõ tõ Khã thë tõ tõ Khã thë ®ét ngét Thë khã NhiÖt ®é B×nh th−êng H¬i sèt Sèt cã quy luËt Kh«ng sèt Sèt cao xuÊt huyÕt phæi (Haemopteo) I. §Æc ®iÓm - Phæi xuÊt huyÕt l hiÖn t−îng ch¶y m¸u ë khÝ qu¶n, phÕ qu¶n v phÕ nang. 89
Giáo trình B nh n i khoa gia súc - Ngùa, bß, dª hay m¾c. II. Nguyªn nh©n - Do gia sóc l m viÖc qu¸ møc → phæi bÞ sung huyÕt qu¸ ®é, l m cho m¹ch qu¶n bÞ vì v ch¶y m¸u. - KÕ ph¸t tõ mét sè bÖnh truyÒn nhiÔm v bÖnh ký sinh trïng (bÖnh nhiÖt th¸n, tþ th− cña ngùa, bÖnh giun phæi, bÖnh lª d¹ng trïng). - Do hiÖn t−îng lÊp qu¶n phæi hay huyÕt khèi → m¸u ø l¹i ë phæi g©y nªn vì m¹ch qu¶n. - Do tróng ®éc mét sè ho¸ chÊt hay Chã ch¶y m¸u mòi c¸c lo¹i thùc vËt. - Do bÖnh m¸u kh«ng ®«ng, bÖnh b¹ch huyÕt. III. TriÖu chøng - NÕu l−îng m¸u ra Ýt th× khã thÊy v× gia sóc cã thÓ nuèt ®i, hoÆc nã sÏ tù ®«ng sau mét thêi gian kh«ng l©u. NÕu gia sóc ho th× cã n−íc mòi ch¶y ra (m u gØ s¾t). - NÕu l−îng m¸u ch¶y ra nhiÒu th× cã thÓ thÊy m¸u éc c¶ ra måm (m¸u m u ®á t−¬i v cã lÉn c¶ bät khÝ). - Gia sóc khã thë. Nghe phæi cã ©m ran −ít. - M¹ch nhanh v yÕu. Gia sóc ho¶ng hèt v run rÈy. Sau ®ã con vËt ng , bèn ch©n l¹nh, th©n nhiÖt h¹ h¬n b×nh th−êng råi con vËt chÕt. - NÕu l−îng m¸u ch¶y ra qu¸ nhiÒu th× chØ kho¶ng 15-20 phót hoÆc l 1-2 tiÕng sau khi xuÊt hiÖn bÖnh gia sóc chÕt. IV. ChÈn ®o¸n - C¨n cø v o triÖu chøng: Gia sóc ho, cã m¸u ch¶y ra ë lç mòi, khã thë, nghe phæi cã ©m ran −ít, con vËt ho¶ng hèt, sî h i. - Trªn thùc tÕ ta cÇn chÈn ®o¸n ph©n biÖt víi bÖnh ch¶y m¸u d¹ d y. Trong tr−êng hîp n y m¸u m u n©u, vãn côc l¹i lÉn víi m¶nh thøc ¨n. V. §iÒu trÞ 1. Hé lý - Cho gia sóc nhgØ ng¬i v ®Ó ë n¬i yªn tÜnh. - Dïng n−íc ®¸ ®¾p v o vïng tr¸n v vïng ®Çu. - NÕu do sung huyÕt phæi g©y nªn th× ta cã thÓ dïng biÖn ph¸p trÝch huyÕt (lÊy bít m¸u ë Ünh m¹ch ra). 90
2. Dïng thuèc ®iÒu trÞ a. Dïng thuèc cÇm m¸u: Thuèc §¹i gia sóc TiÓu gia sóc Lîn Chã Gelatin 4% 300- 400 ml 200 ml 30-50 ml 10 - 20 ml Tiªm tÜnh m¹ch ng y 1 lÇn Thuèc §¹i gia sóc TiÓu gia sóc Lîn Chã Canxi clorua 10% 50 - 70 ml 15 - 20 ml 5- 10 ml 5 - 10 ml Vitamin C 5% 15 ml 10 ml 5 ml 5 ml Tiªm chËm v o tÜnh m¹ch ng y 1 lÇn. b. NÕu l−îng m¸u ch¶y ra qu¸ nhiÒu Ph¶i dïng m¸u ®Ó truyÒn hoÆc l dïng n−íc sinh lý truyÒn tÜnh m¹ch (liÒu l−îng tuú thuéc v o møc ®é mÊt m¸u). c. NÕu gia sóc ho nhiÒu v ho¶ng sî, dïng thuèc an thÇn d. Dïng thuèc trî søc, trî lùc BÖnh phÕ qu¶n phÕ viªm (Broncho pneumonia catarrhalis) I. §Æc ®iÓm - BÖnh cßn cã tªn gäi l viªm phÕ qu¶n phæi hay viªm phæi ®èm. Qu¸ tr×nh viªm x¶y ra trªn v¸ch phÕ qu¶n v tõng tiÓu thuú phæi. Trong phÕ nang chøa dÞch thÈm xuÊt (gåm: b¹ch cÇu, hång cÇu, tÕ b o th−îng b×, niªm dÞch). - BÖnh th−êng x¶y ra v o thêi kú gi¸ rÐt, gia sóc non v gia sóc gi hay m¾c. NÕu ®iÒu trÞ kh«ng kÞp thêi, bÖnh dÔ chuyÓn sang viªm phæi ho¹i th−. II. Nguyªn nh©n 1. Nguyªn nh©n nguyªn ph¸t - Do ch¨m sãc, nu«i d−ìng gia sóc kÐm → l m cho søc ®Ò kh¸ng cña c¬ thÓ gi¶m. Do vËy, khi bÞ nhiÔm l¹nh gia sóc dÔ bÞ m¾c bÖnh. - Do phæi bÞ kÝch thÝch bëi mét sè khÝ ®éc, h¬i nãng, bôi l m tæn th−¬ng niªm m¹c phÕ qu¶n → nhiÔm khuÈn v viªm - Do phæi bÞ tæn th−¬ng c¬ giíi (cho gia sóc uèng n−íc, thuèc sÆc v o khÝ qu¶n) → nhiÔm khuÈn v viªm. 2. Nguyªn nh©n kÕ ph¸t - Do kÕ ph¸t tõ mét sè bÖnh kh¸c (bÖnh cóm, lao, viªm m ng mòi thèi loÐt, giun phæi hay do di h nh cña Êu trïng giun ®òa, bÖnh tim, ø huyÕt phæi). - Do qu¸ tr×nh viªm lan: Vi khuÈn tõ n¬i viªm ë mét sè khÝ qu¶n trong c¬ thÓ v o m¸u v ®Õn phæi g©y bÖnh (viªm tö cung ho¸ mñ, viªm vó, viªm d¹ d y v ruét,...). 91
Giáo trình B nh n i khoa gia súc III. C¬ chÕ sinh bÖnh TÊt c¶ c¸c kÝch thÝch bÖnh lý th«ng qua ph¶n x¹ thÇn kinh trung −¬ng t¸c ®éng v o phÕ nang v phÕ qu¶n, l m cho v¸ch phÕ nang v mét sè tiÓu thuú phæi bÞ sung huyÕt, sau ®ã tiÕt dÞch, dÞch ®äng l¹i ë c¸c phÕ qu¶n nhá v phÕ nang v g©y viªm. Khi dÞch viªm bÞ ph©n hñy t¹o ra nh÷ng s¶n vËt ®éc, nh÷ng s¶n vËt ®éc n y cïng víi ®éc tè vi khuÈn v o m¸u v g©y rèi lo¹n ®iÒu hßa th©n nhiÖt. Do vËy, con vËt sèt cao. Do qu¸ tr×nh h« hÊp cña gia sóc ® l m cho dÞch viªm ë phÕ qu¶n v phÕ nang bÞ viªm lan sang phÕ qu¶n v phÕ nang bªn c¹nh ch−a bÞ viªm. Trong thêi gian dÞch viªm lan truyÒn th× c¬ thÓ kh«ng sèt, nh−ng khi dÞch viªm ®äng l¹i v g©y viªm th× c¬ thÓ l¹i sèt. Do hiÖn t−îng viªm lan tõng tiÓu thuú ë phæi ® l m cho c¬ thÓ sèt lªn xuèng theo h×nh sine. NÕu qu¸ tr×nh viªm lan réng ë phæi, l m gi¶m diÖn tÝch h« hÊp cña phæi → gia sóc cã hiÖn t−îng thë khã hoÆc ng¹t thë chÕt. MÆt kh¸c do gia sóc sèt cao v kÐo d i l m cho qu¸ tr×nh ph©n huû protein, lipit, gluxit t¨ng trong c¬ thÓ t¨ng, h¬n n÷a do thiÕu oxy m« b o, l m t¨ng s¶n vËt ®éc cho c¬ thÓ → gia sóc bÞ nhiÔm ®éc chÕt. IV. TriÖu chøng - Con vËt sèt cao (nhiÖt ®é t¨ng h¬n b×nh th−êng tõ 1-20C) v sèt lªn xuèng theo h×nh sin, ñ rò, mÖt mái, kÐm ¨n hoÆc kh«ng ¨n. - Thêi kú ®Çu con vËt ho khan v ng¾n. Sau ®ã tiÕng ho −ít v d i, con vËt cã biÓu hiÖn ®au vïng ngùc. - N−íc mòi Ýt, ®Æc cã m u xanh v th−êng dÝnh v o hai bªn lç mòi. NÕu viªm phæi ho¹i th−, n−íc mòi nh− mñ v cã mïi thèi. - Con vËt khã thë, tÇn sè h« hÊp t¨ng. Niªm m¹c m¾t tÝm bÇm. Lóc ®Çu tim ®Ëp nhanh sau ®ã yÕu dÇn. - Gâ v o vïng phæi: gia sóc cã c¶m gi¸c ®au v cã ph¶n x¹ ho; vïng ©m ®ôc cña phæi ph©n t¸n, xung quanh vïng ©m ®ôc l ©m bïng h¬i. - Nghe vïng phæi: thÊy ©m phÕ qu¶n bÖnh lý, ©m ran −ít (ë thêi k× ®Çu), ©m ran kh«, ©m vß tãc (ë thêi k× cuèi). NÕu vïng phæi bÞ gan ho¸ thËm chÝ kh«ng nghe ®−îc ©m phÕ nang, nh−ng xung quanh vïng gan ho¸ ©m phÕ nang t¨ng. - X quang phæi: N−íc mòi ®Æc + Cã vïng mê r¶i r¸c trªn mÆt phæi. + Nh¸nh phÕ qu¶n ®Ëm. - XÐt nghiÖm + M¸u: B¹ch cÇu trung tÝnh non t¨ng, b¹ch cÇu ¸i toan v ®¬n nh©n gi¶m + N−íc tiÓu: xuÊt hiÖn protein. V. BÖnh tÝch - H¹ch l©m ba däc phÕ qu¶n bÞ s−ng. 92
- Trªn mÆt phæi viªm cã m u s¾c kh¸c nhau (n¬i míi viªm cã m u ®á thÉm, nh−ng n¬i viªm cò cã m u v ng hoÆc tr¾ng x¸m, thËm chÝ cßn cã thÓ thÊy c¸c æ mñ, hoÆc bÞ gan hãa). - Cã hiÖn t−îng xÑp phæi hay khÝ phÕ tõng vïng. BÖnh tÝch trªn mÆt phæi bÞ viªm VI. ChÈn ®o¸n - C¨n cø v o triÖu chøng: sèt lªn xuèng theo h×nh sin, vïng phæi cã ©m ®ôc ph©n t¸n, X quang vïng phæi thÊy cã vïng mê r¶i r¸c, con vËt khã thë. - cÇn chÈn ®o¸n ph©n biÖt víi c¸c bÖnh: Viªm phÕ qu¶n cata cÊp tÝnh, Thuú phÕ viªm, viªm phÕ m¹c. VII. Tiªn l−îng Tuú theo tÝnh chÊt cña bÖnh v søc ®Ò kh¸ng cña gia sóc, bÖnh cã thÓ kÐo d i trong 1-2 tuÇn v th−êng chuyÓn sang thÓ m¹n tÝnh. NÕu bÖnh nÆng, kho¶ng 8 -10 ng y con vËt chÕt. VIII. §iÒu trÞ 1. Hé lý - Gi÷ Êm cho gia sóc, chuång tr¹i s¹ch sÏ, tho¸ng khÝ, ch¨m sãc nu«i d−ìng tèt, bæ sung thªm vitamin A, protein v gluxit v o khÈu phÇn ¨n thøc ¨n. - §èi víi lo i nhai l¹i (nÕu con vËt yÕu v n»m) nªn l m gi¸ ®ì, hoÆc th−êng xuyªn trë m×nh cho con vËt. - Dïng dÇu nãng xoa v o vïng ngùc. 2. Dïng thuèc ®iÒu trÞ a. Dïng thuèc kh¸ng sinh diÖt vi khuÈn: Cã thÓ dïng mét trong c¸c kh¸ng sinh sau: Penicillin + Streptomycin Gentamycin Lincosin Genta-tylo Pneumotic Tiamulin Ampicilin Kanamycin Cephacilin b. Dïng thuèc trî lùc, trî søc, n©ng cao søc ®Ò kh¸ng, gi¶m dÞch thÈm xuÊt v t¨ng c−êng gii ®éc cña c¬ thÓ Thuèc §¹i gia sóc (ml) TiÓu gia sóc (ml) Chã, lîn (ml) Glucoza 20% 1000 - 2000 500 - 1 100 - 150 Cafein natribenzoat 20% 10 - 15 5 - 10 1-3 Canxi clorua 10% 50 - 70 20 - 30 5 - 10 Urotropin 10% 50 - 70 30 - 50 10 - 15 Vitamin C 5% 20 10 5 - 10 Tiªm chËm v o tÜnh m¹ch ng y 1 lÇn 93
Giáo trình B nh n i khoa gia súc c. Dïng thuèc ®iÒu trÞ ho long ®êm: §¹i gia sóc v tiÓu gia sóc (dïng Chlorua amon hay Bicarbonatnatri, hoÆc bét rÔ c©y cam th¶o. §èi víi chã (dïng Codein - phosphat hoÆc Tecpin - codein) d. Dïng vitamin nhãm B ®Ó kÝch thÝch tiªu ho¸. e. Dïng thuèc gi¶m viªm v gi¶m kÝch øng v¸ch niªm m¹c phÕ qu¶n (dïng Dexamethazol hoÆc Prednisolon) Chó ý: §èi víi ®¹i gia sóc v tiÓu gia sóc cã thÓ dïng dung dÞch Novocain 0,5% phong bÕ h¹ch sao hay h¹ch cæ d−íi, c¸ch ng y phong bÕ 1 lÇn. BÖnh viªm phæi thïy (Pneumonia crouposa) I. §Æc ®iÓm - BÖnh cßn cã tªn gäi l thïy phÕ viªm. §©y l mét thÓ viªm cÊp tÝnh, qu¸ tr×nh viªm x¶y ra nhanh trªn thuú lín cña phæi v tiÕn triÓn qua 3 giai ®o¹n: + Giai ®o¹n sung huyÕt tiÕt dÞch. + Giai ®o¹n gan ho¸. + Giai ®o¹n håi phôc (giai ®o¹n tiªu tan) - Trong dÞch viªm cßn cã nhiÒu fibrin v th−êng ®«ng ®Æc l¹i ë phÕ qu¶n v phÕ nang → phæi bÞ x¬ hãa. - BÖnh ph¸t ra ®ét ngét, tiÕn triÓn m¹nh nh−ng còng lui rÊt nhanh. BÖnh x¶y ra nhiÒu v o thêi kú gi¸ rÐt. Lîn v ngùa hay m¾c. - Trong nh©n y, bÖnh ®−îc gäi l phÕ viªm cÊp. II. Nguyªn nh©n Cã nhiÒu quan ®iÓm kh¸c nhau nh−ng nh×n chung cã hai quan ®iÓm: - Quan ®iÓm 1: Theo quan ®iÓm n y cho r»ng: ®©y l kÕt qu¶ cña bÖnh truyÒn nhiÔm.V× bÖnh ®−îc ph¸t hiÖn trªn mét sè gia sóc m¾c bÖnh truyÒn nhiÔm (bÖnh viªm phÕ m¹c truyÒn nhiÔm ë ngùa, bÖnh sèt ph¸t ban hay viªm h¹ch truyÒn nhiÔm, bÖnh tô huyÕt trïng tr©u bß, bÖnh dÞch t¶ lîn). - Quan ®iÓm 2: Theo quan ®iÓm n y cho r»ng: §©y ho n to n kh«ng l bÖnh truyÒn nhiÔm. V× bÖnh x¶y ra do ®iÒu kiÖn ngo¹i c¶nh bÊt lîi ®−a tíi (nh− khi gia sóc bÞ c¶m, nhiÔm l¹nh ®ét ngét, hÝt ph¶i mét sè khÝ ®éc, l m viÖc qu¸ søc,...). Do vËy, ®©y l mét bÖnh néi khoa. Nh−ng quan ®iÓm chung hiÖn nay l kh«ng nªn t¸ch riªng hai quan ®iÓm trªn víi nhau. V× dùa v o c¬ së lý luËn cña häc thuyÕt Pavlop th× ngo¹i c¶nh thay ®æi sÏ ¶nh h−ëng trùc tiÕp tíi sù rèi lo¹n vÒ thÇn kinh cña con vËt, søc ®Ò kh¸ng cña con vËt gi¶m sót sÏ t¹o ®iÒu kiÖn cho nh÷ng yÕu tè sinh vËt g©y nªn bÖnh. 94
III. C¬ chÕ sinh bÖnh Mäi kÝch thÝch bÖnh lý t¸c ®éng v o nhu m« phæi g©y viªm phÕ qu¶n nhá v tæ chøc mÒm cña phæi, qu¸ tr×nh viªm n y lan réng rÊt nhanh v th−êng tiÕn triÓn qua 3 giai ®o¹n: - Giai ®o¹n sung huyÕt, tiÕt dÞch: Thêi k× n y rÊt ng¾n (th−êng kÐo d i tõ 12 giê ®Õn 24 giê). C¸c mao qu¶n cña phæi phång to lªn, trong chøa ®Çy m¸u v huyÕt t−¬ng, sau ®ã thÊm qua v¸ch mao qu¶n ®i v o c¸c phÕ nang → l m cho phæi s−ng to, m u ®á thÉm, trªn mÆt phæi cã nh÷ng ®iÓm xuÊt huyÕt, khi dïng dao c¾t ra th× thÊy m¸u ch¶y ra lÉn víi bät khÝ. - Giai ®o¹n gan ho¸: Giai ®o¹n n y kÐo d i tõ 4-5 ng y. Do dÞch viªm cã fibrin cho nªn l m dÞch viªm ®«ng l¹i → l m cho phæi cøng nh− gan. Thêi k× n y cßn chia l m hai giai ®o¹n nhá: + Giai ®o¹n gan ho¸ ®á: X¶y ra 1-2 ng y ®Çu, trong phÕ nang chøa ®Çy fibrin, hång cÇu, tÕ b o th−îng b× → phæi cøng nh− gan v cã m u ®á thÉm. Khi c¾t phæi bá xuèng n−íc thÊy phæi ch×m. + Giai ®o¹n gan ho¸ x¸m: Giai ®o¹n n y ph¸t triÓn trong 2-3 ng y. Trong phÕ nang chñ yÕu l b¹ch cÇu, fibrin. Nh−ng ë thêi k× n y b¾t ®Çu cã Phæi bÞ gan hãa sù tho¸i ho¸ mì cña dÞch viªm → phæi bít cøng. Khi c¾t phæi Ên tay v o thÊy cã mét Ýt n−íc m u v ng x¸m. - Giai ®o¹n tiªu tan: Thêi k× n y kÐo d i 2-3 ng y Do chÊt men ph©n gi¶i protein cña b¹ch cÇu tiÕt ra ph©n gi¶i protein l m cho dÞch thÈm xuÊt láng ra v mét phÇn theo ®êm ra ngo i, cßn phÇn lín v o m¸u v ®−îc b i tiÕt ra ngo i theo ®−êng tiÕt niÖu→ phÕ nang dÇn dÇn ®−îc håi phôc, líp tÕ b o th−îng b× ë v¸ch phÕ nang t¸i sinh, phÕ nang dÇn dÇn chøa kh«ng khÝ, phæi dÇn dÇn trë l¹i b×nh th−êng. Trong qu¸ tr×nh ph¸t triÓn cña bÖnh do t¸c ®éng cña ®éc tè virus hay vi khuÈn cïng víi chÊt ®éc ®−îc sinh ra do ph©n gi¶i dÞch viªm ngÊm v o m¸u, l m cho gia sóc sèt cao → gia sóc mÖt mái. MÆt kh¸c do phæi bÞ mÊt c¬ n¨ng h« hÊp → gia sóc khã thë, thËm chÝ ng¹t thë chÕt. IV. TriÖu chøng - BÖnh x¶y ra ®ét ngét (®ét nhiªn gia sóc sèt cao 41 - 42OC, sèt cao kÐo d i liªn miªn tõ 6-9 ng y, sau ®ã nhiÖt ®é h¹ dÇn) còng cã nh÷ng tr−êng hîp nhiÖt ®é h¹ xuèng ®ét ngét xuèng ngay møc b×nh th−êng. Gia sóc mÖt mái, ñ rò, kÐm ¨n hoÆc kh«ng ¨n, run rÈy. Niªm m¹c sung huyÕt hay ho ng ®¶n. 95
Giáo trình B nh n i khoa gia súc - Con vËt ho Ýt, ho ng¾n, khi ho gia sóc cã c¶m gi¸c ®au. N−íc mòi Ýt, m u ®á hay m u gØ s¾t. HiÖn t−îng khã thë xuÊt hiÖn râ rÖt, cã tr−êng hîp ngåi thë nh− kiÓu chã ngåi. - Khi gâ vïng phæi: ©m biÕn ®æi theo tõng giai ®o¹n: + Giai ®o¹n sung huyÕt: vïng phæi cã ©m trèng. + Giai ®o¹n gan ho¸: vïng phæi cã ©m ®ôc tËp trung. + Giai ®o¹n tiªu tan: Tõ ©m bïng h¬i → ©m phæi b×nh th−êng. - Nghe phæi: ©m biÕn ®æi tuú theo giai ®o¹n bÖnh. + Giai ®o¹n sung huyÕt: thÊy ©m phÕ nang th« v m¹nh, ©m ran −ít, ©m lÐp bÐp. + Giai ®o¹n gan ho¸: cã vïng ©m phÕ nang mÊt xen kÏ víi vïng ©m phÕ nang t¨ng. + Giai ®o¹n tiªu tan: XuÊt hiÖn ©m ran råi ®Õn ©m phÕ nang xuÊt hiÖn v sau ®ã trë l¹i b×nh th−êng. - Nghe tim: Tim ®Ëp m¹nh, ©m thø hai t¨ng, ®Ëp nhanh (nhÊt l v o thêi kú tiªu tan). NÕu kÕ ph¸t hiÖn t−îng viªm c¬ tim th× thÊy tim lo¹n nhÞp, huyÕt ¸p gi¶m. - XÐt nghiÖm: + LÊy n−íc tiÓu kiÓm tra tû träng thÊy: ë thêi kú gan ho¸ n−íc tiÓu gi¶m, tû träng n−íc tiÓu t¨ng. ë thêi kú tiªu tan l−îng n−íc tiÓu nhiÒu, tû träng n−íc tiÓu gi¶m. + LÊy n−íc tiÓu kiÓm tra albumin trong n−íc tiÓu cho kÕt qu¶ d−¬ng tÝnh (+). + LÊy m¸u kiÓm tra sè l−îng b¹ch cÇu thÊy: B¹ch cÇu t¨ng cao. L m c«ng thøc b¹ch cÇu thÊy (b¹ch cÇu trung tÝnh cã hiÖn t−îng nghiªng t¶, l−îng ¸i cÇu v b¹ch cÇu h×nh gËy t¨ng, l©m ba cÇu, b¹ch cÇu ¸i toan v b¹ch cÇu ®¬n nh©n gi¶m). Sè l−îng hång cÇu gi¶m. - X quang vïng phæi thÊy vïng s¸ng rÊt to trªn thïy phæi. V. Tiªn l−îng NÕu ph¸t hiÖn sím v ®iÒu trÞ kÞp thêi bÖnh dÔ håi phôc, tiªn l−îng tèt. VI. ChÈn ®o¸n - C¨n cø v o giai ®o¹n bÖnh ph¸t triÓn râ rÖt, gia sóc sèt liªn miªn, n−íc mòi m u hång hay m u gØ s¾t, bÖnh ph¸t triÓn nhanh, vïng ©m ®ôc cña phæi rÊt lín. X quang phæi thÊy vïng phæi ®en lín. - CÇn chÈn ®o¸n ph©n biÖt víi c¸c bÖnh (viªm phÕ qu¶n phæi, viªm m ng phæi, viªm phÕ qu¶n cata cÊp). VII. §iÒu trÞ 1. Hé lý - T¸ch gia sóc bÖnh ra khái ® n. Gi÷ Êm cho gia sóc, chuång tr¹i s¹ch sÏ, tho¸ng m¸t. 96
- Cho gia sóc ¨n thøc ¨n cã nhiÒu vitamin, thøc ¨n dÔ tiªu v gi u dinh d−ìng. NÕu gia sóc kh«ng ¨n ph¶i dïng n−íc ch¸o pha ®−êng thôt v o d¹ d y qua èng thùc qu¶n. - Xoa dÇu nãng v o th nh ngùc gia sóc. 2. Dïng thuèc ®iÒu trÞ a. Dïng thuèc kh¸ng sinh diÖt khuÈn b. Dïng thuèc trî søc, trî lùc, gi¶m dÞch thÈm xuÊt, t¨ng c−êng gi¶i ®éc cho c¬ thÓ. Thuèc §¹i gia sóc (ml) TiÓu gia sóc (ml) Chã (ml) Dung dÞch Glucoza 20% 1000 - 2000 500 - 1000 100 - 150 Cafein natribenzoat 20% 10 - 15 5 - 10 1-5 Canxi clorua 10% 50 - 70 30 - 40 5 -10 Urotropin 10% 50 - 70 30 - 50 15 - 20 Vitamin C 5% 20 10 3-5 Tiªm chËm v o tÜnh m¹ch ng y 1 lÇn. c. Dïng thuèc t¨ng c−êng lîi tiÓu, s¸t trïng ®−êng niÖu: cã thÓ dïng mét trong nh÷ng thuèc sau: Diuretin, Theophylin, Theobronin. d. Bæ sung c¸c lo¹i vitamin B, C, PP, A BÖnh viªm phæi ho¹i th− vµ ho¸ mñ (Gangacna pulmorum et Abscesus pulmorum) I. §Æc ®iÓm - BÖnh th−êng ph¸t triÓn trªn c¬ së cña c¸c lo¹i viªm phæi kh¸c, hoÆc do bÞ kÝch øng trùc tiÕp bëi ngo¹i vËt → v¸ch phÕ nang v phÕ qu¶n bÞ tæn th−¬ng. Trªn c¬ së ®ã m vi khuÈn ho¹i th− hoÆc vi khuÈn sinh mñ ph¸t triÓn v h×nh th nh c¸c æ ho¹i th− hoÆc æ mñ, l m tæ chøc phæi bÞ ph©n huû. - NÕu vi khuÈn g©y ho¹i th− ph¸t triÓn, t¸c ®éng v o phæi sÏ g©y nªn viªm phæi ho¹i th− → tæ chøc phæi bÞ ph©n huû. Do vËy, trªn l©m s ng gia sóc thë ra cã mïi thèi ®Æc biÖt, n−íc mòi m u x¸m n©u hay xanh nh¹t v rÊt thèi. - NÕu vi khuÈn g©y mñ ph¸t triÓn v t¸c ®éng v o phæi sÏ g©y nªn viªm phæi ho¸ mñ → trªn phæi xuÊt hiÖn c¸c æ mñ to nhá kh¸c nhau. Do vËy, ng−êi ta cßn cã thÓ gäi l ¸p xe phæi (th−êng l do c¸c lo¹i vi khuÈn Staphylococcus, Diplococcus g©y nªn). II. Nguyªn nh©n 1. Viªm phæi ho¹i th− - Do t¸c ®éng c¬ giíi (thøc ¨n hay thuèc sÆc v o khÝ qu¶n, gia sóc ng g y x−¬ng s−ên, viªm d¹ tæ ong do ngo¹i vËt...). - KÕ ph¸t tõ nh÷ng bÖnh l m cho vïng häng v thùc qu¶n bÞ tª liÖt (chã d¹i, uèn v¸n, x¹ khuÈn, viªm h¹ch truyÒn nhiÔm) → thøc ¨n v n−íc uèng v o khÝ qu¶n, phæi → g©y tæn th−¬ng khÝ phÕ qu¶n. - KÕ ph¸t tõ mét sè bÖnh tim g©y nªn hiÖn t−îng nhåi m¸u ®éng m¹ch phæi → c¸c phÕ nang kh«ng ®−îc cung cÊp m¸u → phÕ nang bÞ ho¹i tö, tõ ®ã vi khuÈn x©m nhËp v o g©y viªm. - KÕ ph¸t tõ mét sè bÖnh phæi kh¸c (phÕ qu¶n phÕ viªm, thuú phÕ viªm,...). 97
Giáo trình B nh n i khoa gia súc 2. Viªm phæi ho¸ mñ - Do viªm lan tõ mét sè khÝ qu¶n kh¸c trong c¬ thÓ (viªm m ng bông, viªm gan ho¸ mñ). Tõ ®ã vi khuÈn sinh mñ theo m¸u v o phæi g©y viªm. - Do kÕ ph¸t tõ mét sè bÖnh kh¸c (bÖnh lao, viªm h¹ch truyÒn nhiÔm, cóm). - Do chÊn th−¬ng c¬ giíi tõ ®ã l m tæn th−¬ng phæi, vi khuÈn sinh mñ x©m nhËp v o g©y viªm. III. C¬ chÕ sinh bÖnh - Nh÷ng æ ho¹i th− ho¸ mñ h×nh th nh ë phæi chÌn Ðp phæi → l m gi¶m diÖn tÝch h« hÊp → gia sóc cã hiÖn t−îng thë khã. Tuú theo diÖn tÝch phæi bÞ bÖnh m gia sóc cã biÓu hiÖn thë khã nhiÒu hay Ýt. - §èi víi viªm phæi ho¹i th− th× ranh giíi gi÷a vïng kh«ng bÖnh v vïng bÖnh kh«ng râ r ng, dÞch ho¹i th− cã thÓ lan tõ phÕ nang n y sang phÕ nang kh¸c → hiÖn t−îng ho¹i th− lan réng trªn phæi, thËm chÝ cßn cã thÓ g©y nªn viªm m ng phæi ho¹i th−. MÆt kh¸c ë æ ho¹i th− cßn cã sù ph©n huû protein. Do vËy trªn l©m s ng gia sóc thë cã mïi rÊt thèi. Do cã hiÖn t−îng thèi r÷a protein → t¹o ra nhiÒu s¶n vËt ®éc, c¸c s¶n vËt n y ngÊm v o m¸u → gia sóc tróng ®éc chÕt. - §èi víi viªm phæi ho¸ mñ ranh giíi gi÷a vïng bÖnh v vïng kh«ng bÖnh rÊt râ r ng. Mçi khi æ mñ ®−îc h×nh th nh th× gia sóc sèt, khi môn mñ ® chÝn hay bÞ tæ chøc liªn kÕt v©y quanh th× gia sóc kh«ng sèt. NÕu søc ®Ò kh¸ng cña c¬ thÓ yÕu th× vi khuÈn sinh mñ tõ æ mñ cã s½n sÏ v o m¸u sau ®ã l¹i v o phæi g©y nªn c¸c æ mñ míi, lóc ®ã gia sóc bÞ sèt. Do vËy, trªn l©m s ng ta thÊy gia sóc sèt kh«ng cã quy luËt. IV. TriÖu chøng 1. §èi víi viªm phæi ho¹i th− - Gia sóc sèt (400- 410C, sèt lªn xuèng kh«ng ®Òu), ñ rò, kÐm ¨n hay bá ¨n, m¹ch nhanh v yÕu, huyÕt ¸p h¹. Thêi kú ®Çu cña bÖnh gia sóc thë ra mïi thèi khã chÞu, thë nhanh v khã, thë thÓ bông. - Gia sóc ch¶y nhiÒu n−íc mòi (n−íc mòi cã m u x¸m n©u v mïi h«i thèi khã chÞu), ho (tiÕng ho d i, −ít v cã c¶m gi¸c ®au ngùc). - Gâ vïng phæi: Trong phæi cã hang kÝn th× gâ cã ©m bïng h¬i, nh−ng nÕu hang ho¹i th− th«ng víi phÕ qu¶n th× gâ cã ©m b×nh r¹n. - Nghe phæi: th−êng thÊy ©m phÕ qu¶n bÖnh lý, ©m ran, ©m bät vì v ©m thæi vß. - XÐt nghiÖm m¸u thÊy: + Sè l−îng hång cÇu gi¶m. + Sè l−îng b¹ch cÇu t¨ng gÊp ®«i (®Æc biÖt l b¹ch cÇu ®¬n nh©n). + Tèc ®é huyÕt trÇm t¨ng. - LÊy ®êm v lÊy n−íc mòi kiÓm tra thÊy: cã sîi chun cña tæ chøc phæi. - X quang: æ ho¹i th− l m cho tõng ®¸m phæi bÞ ®Ëm. 98