Giáo trình bệnh nội khoa gia súc part 5

Chia sẻ: Afsjkja Sahfhgk | Ngày: | Loại File: PDF | Số trang:26

Thêm vào BST

Báo xấu

246
lượt xem 83
download

Download Vui lòng tải xuống để xem tài liệu đầy đủ

Viêm miệng cata (Stomatitis catarrhalis) I. Đặc điểm Quá trình viêm xảy ra trên niêm mạc của vùng miệng. Trong quá trình viêm nước rãi chảy nhiều và làm ảnh hưởng tới việc lấy thức ăn, nước uống và nhai thức ăn. II. Nguyên nhân a. Nguyên nhân nguyên phát - Do niêm mạc miệng bị kích thích của các tác động cơ giới (thức ăn cứng, răng mọc chồi,...kích thích niêm mạc miệng → gây viêm.

Chủ đề:

Bình luận(0) Đăng nhập để gửi bình luận!

Lưu

Nội dung Text: Giáo trình bệnh nội khoa gia súc part 5

Viªm miÖng cata (Stomatitis catarrhalis) I. §Æc ®iÓm Qu¸ tr×nh viªm x¶y ra trªn niªm m¹c cña vïng miÖng. Trong qu¸ tr×nh viªm n−íc r i ch¶y nhiÒu v l m ¶nh h−ëng tíi viÖc lÊy thøc ¨n, n−íc uèng v nhai thøc ¨n. II. Nguyªn nh©n a. Nguyªn nh©n nguyªn ph¸t - Do niªm m¹c miÖng bÞ kÝch thÝch cña c¸c t¸c ®éng c¬ giíi (thøc ¨n cøng, r¨ng mäc chåi,...kÝch thÝch niªm m¹c miÖng → g©y viªm. - Do kÝch thÝch vÒ nhiÖt (®å ¨n, n−íc uèng qu¸ nãng,...) - Do nh÷ng t¸c ®éng vÒ ho¸ chÊt (c¸c lo¹i chÊt ®éc lÉn v o thøc ¨n g©y nªn, hoÆc dïng mét sè hãa chÊt cã tÝnh kÝch thÝch m¹nh trong ®iÒu trÞ) b. Nguyªn nh©n kÕ ph¸t - Do viªm lan tõ c¸c khÝ quan kh¸c trong c¬ thÓ, vi khuÈn v o m¸u råi ®Õn miÖng g©y viªm. - HËu qu¶ cña c¸c bÖnh to n th©n: (nh− thiÕu vitamin A, C, thiÕu m¸u). - Do kÕ ph¸t tõ mét sè bÖnh truyÒn nhiÔm (nh−: Sèt lë måm long mãng, dÞch t¶ tr©u bß, dÞch t¶ lîn, bÖnh ®Ëu, viªm m ng mòi thèi loÐt). III. TriÖu chøng 1. ThÓ cÊp tÝnh - Con vËt lu«n ch¶y nhiÒu n−íc r i (do niªm m¹c miÖng bÞ kÝch thÝch). Niªm m¹c miÖng kh«, ®á ®Òu hay lÊm tÊm ®á, con vËt lÊy thøc ¨n chËm ch¹p, nhai khã kh¨n. Trong miÖng gia sóc nãng, ®au, cã khi s−ng vßm khÈu c¸i (ngùa). Nh×n trªn niªm m¹c ngo i hiÖn t−îng ®á cßn thÊy vÕt s©y s¸t. N−íc d i ch¶y nhiÒu - L−ìi cã m u x¸m tr¾ng, nÕu bÖnh nÆng l−ìi s−ng to, ®au ®ín, nÕu viªm ch©n r¨ng th× thÊy ch©n r¨ng ®á, cã khi cã mñ. 2. ThÓ m¹n tÝnh TriÖu chøng gièng thÓ cÊp tÝnh nh−ng kÐo d i, gia sóc ¨n kÐm v ng y c ng gÇy dÇn, niªm m¹c miÖng d y lªn, låi lâm, kh«ng nh½n, mÆt l−ìi bÞ loÐt, phÝa trong m¸ niªm m¹c viªm lë loÐt. IV. Tiªn l−îng BÖnh ë thÓ nguyªn ph¸t kho¶ng 7-10 ng y con vËt tù khái, nÕu kh«ng chó ý hé lý bÖnh sÏ kÐo d i, con vËt gÇy dÇn. 105
Giáo trình B nh n i khoa gia súc V. ChÈn ®o¸n BÖnh dÔ ph¸t hiÖn. Dùa v o triÖu chøng ®Ó chÈn ®o¸n song cÇn ph¶i xem xÐt cã ph¶i l kÕ ph¸t cña c¸c bÖnh kh¸c kh«ng, nhÊt l bÖnh truyÒn nhiÔm. + BÖnh sèt lë måm long mãng: Con vËt sèt cao, vó v mãng næi môn n−íc v môn loÐt, bÖnh l©y lan nhanh. + BÖnh dÞch t¶ tr©u bß: Ngo i triÖu chøng viªm miÖng, con vËt thÓ hiÖn viªm ruét rÊt râ, bÖnh l©y lan nhanh. + BÖnh viªm miÖng ho¸ mñ cã tÝnh chÊt truyÒn nhiÔm ë ngùa: Trong m«i, m¸, lîi mäc lÊm tÊm nh÷ng nèt b»ng h¹t võng, h¹t ®Ëu sau ®ã ho¸ mñ, vì ra, h×nh th nh c¸c vÕt loÐt tõng ®¸m, bÖnh cã tÝnh chÊt l©y lan. Nh÷ng bÖnh kÓ trªn lóc ®Çu viªm niªm m¹c ë thÓ cata råi míi ®Õn c¸c triÖu chøng ®Æc hiÖu. VI. §iÒu trÞ 1. Hé lý Kh«ng cho con vËt ¨n thøc ¨n cøng, uèng n−íc nãng, nh÷ng thøc ¨n cã tÝnh kÝch thÝch. 2. Dïng thuèc ®iÒu trÞ a. Dïng dung dÞch s¸t trïng röa vïng miÖng + BÖnh nhÑ: Dïng natri carbonat 2-3% hoÆc axit boric 3%, dung dÞch phÌn chua 3% ®Ó röa niªm m¹c miÖng. + BÖnh nÆng: Dïng ichthyol 1-3%, hoÆc dung dÞch Rivalnol 0,1%. + BÖnh thuéc d¹ng m¹n tÝnh: Dïng natri b¹c 0,1-0,5% hoÆc sulfat ®ång 0,2-0,5% röa vÕt loÐt. Chó ý: Trong bÖnh sèt lë måm long mãng ng−êi ta th−êng dïng c¸c n−íc qu¶ chua b. B«i kh¸ng sinh v o nh÷ng n¬i cã nèt loÐt. c. Bæ sung cho c¬ thÓ c¸c lo¹i vitamin A, C, B2, PP. Viªm miÖng næi môn n−íc (Stomatitis vesiculosa) I. §Æc ®iÓm Trªn mÆt niªm m¹c miÖng næi môn n−íc m u trong. Khi c¸c môn n−íc vì t¹o th nh c¸c nèt loÐt. BÖnh th−êng gÆp ë bß, ngùa, dª. II. Nguyªn nh©n - Do gia sóc ¨n ph¶i nh÷ng thøc ¨n mèc, thøc ¨n cã tÝnh chÊt kÝch thÝch, hoÆc do ¨n thøc ¨n lÉn ho¸ chÊt hay c¸c lo¹i c©y ®éc. - Do kÕ ph¸t tõ viªm miÖng cata. III. TriÖu chøng - Gia sóc ®au miÖng, lÊy thøc ¨n v nhai chËm ch¹p, cã hiÖn t−îng nh¶ thøc ¨n. 106
- Niªm m¹c miÖng mÊy ng y ®Çu ë thÓ viªm cata. Sau ®ã trong m«i, gãc måm, lîi, trong m¸ næi lªn nh÷ng môn n−íc nhá, trong chøa dÞch trong hoÆc v ng nh¹t (môn n−íc ë bß to h¬n ë ngùa, th−êng ë vßm khÈu c¸i, bªn m«i). Kho¶ng 3-4 ng y sau, môn vì ®Ó l¹i nèt loÐt m u ®á t−¬i, sau ®ã tÇng th−îng b× l¹i t¸i sinh. - Gia sóc gi¶m ¨n, mÖt mái, h¬i sèt. IV. Tiªn l−îng BÖnh kÐo d i kho¶ng 20-30 ng y råi khái. NÕu lîn nhá m¾c bÖnh th× dÔ chÕt v× kh«ng bó ®−îc. Thá bÞ bÖnh th−êng kÌm theo Øa ch¶y, tû lÖ chÕt 50%. V. ChÈn ®o¸n CÇn chÈn ®o¸n ph©n biÖt víi hai bÖnh sau: + BÖnh viªm ho¸ mñ cã tÝnh chÊt truyÒn nhiÔm cña ngùa: môn n−íc bÞ m−ng mñ v bÖnh cã tÝnh chÊt l©y lan. + BÖnh sèt lë måm long mãng: Gia sóc cã triÖu chøng to n th©n, bÖnh l©y lan nhanh, quanh môn n−íc cã v nh ®á, cã hiÖn t−îng viªm ë mãng, vó. VI. §iÒu trÞ Gièng viªm miÖng thÓ cata, khi míi cã vÕt loÐt dïng Glyxerin, iod (Cån iod 5% 1 phÇn, Glyxerin 7 phÇn) ®Ó röa vÕt loÐt. Sau ®ã b«i kh¸ng sinh v o vÕt loÐt. Viªm miÖng lë loÐt (Stomatitis ulcerisa) I. §Æc ®iÓm §©y thuéc lo¹i viªm miÖng ¸c tÝnh, líp niªm m¹c ë lîi v trong m¸ bÞ ho¹i tö v loÐt. Do vËy, l m ¶nh h−ëng rÊt lín tíi sù lÊy v nhai thøc ¨n cña gia sóc. ThÓ viªm n y lo i ¨n thÞt hay m¾c. II. Nguyªn nh©n - Do sù x©m nhËp cña lo¹i vi trïng ho¸ mñ v ho¹i th−. - Do bÖnh ë r¨ng, lîi, bÖnh rèi lo¹n trao ®æi chÊt. - Do kÕ ph¸t tõ mét sè bÖnh truyÒn nhiÔm (bÖnh dÞch t¶ lîn, dÞch t¶ tr©u bß, lë måm long mãng, bÖnh ®Ëu,...) III. TriÖu chøng - Con vËt sèt, mÖt mái, ñ rò, ¨n kÐm, ®au vïng miÖng (lÊy thøc ¨n v nhai thøc ¨n rÊt khã kh¨n). N−íc r i cã lÉn m¸u v tÕ b o ho¹i tö, miÖng h«i thèi khã chÞu - Lîi bÞ s−ng, cã m u ®á thÉm, ë phÝa d−íi m u v ng nh¹t loÐt nh− v÷a, d−íi líp ®ã l niªm m¹c loÐt ®á. Khi bÖnh nÆng x−¬ng h m s−ng to. - BÖnh cã thÓ g©y ra chøng b¹i huyÕt, gia Nèt loÐt ë miÖng sóc Øa ch¶y. 107
Giáo trình B nh n i khoa gia súc IV. Tiªn l−îng Ch÷a sím bÖnh sÏ khái sau 10-15 ng y. NÕu ®Ó l©u tiªn l−îng xÊu V. ChÈn ®o¸n - Dùa v o triÖu chøng ®iÓn h×nh (niªm m¹c miÖng loÐt, måm rÊt thèi, n−íc r i ch¶y ra cã c¶ m¶nh tæ chøc ho¹i tö v m¸u). - CÇn chÈn ®o¸n ph©n biÖt víi c¸c tr−êng hîp viªm kh¸c. VI. §iÒu trÞ 1. Hé lý Cho gia sóc ¨n thøc ¨n láng v tr¸nh cho ¨n thøc ¨n cã tÝnh chÊt kÝch thÝch niªm m¹c miÖng. Chuång tr¹i s¹ch sÏ kh« r¸o v tho¸ng khÝ. 2. Dïng thuèc ®iÒu trÞ a. Dïng thuèc s¸t trïng röa miÖng Dïng mét trong c¸c dung dÞch (n−íc oxy gi 3%, cån iod 1% hoÆc axit boric 3%, n−íc phÌn chua 3%). b. Dïng kh¸ng sinh b«i v o vÕt loÐt c. Dïng thuèc trî søc trî lùc v n©ng cao søc ®Ò kh¸ng. d. §Ó l m mßn vÕt loÐt t¨ng sinh: B«i dung dÞch Nitrat b¹c 1-2% sau ®ã röa b»ng n−íc sinh lý tõ 1-2 lÇn. Chó ý: NÕu gia sóc kh«ng ¨n ®−îc ph¶i truyÒn dung dÞch ®−êng Glucoza −u tr−¬ng. Viªm tuyÕn mang tai (Parotitis) I. §Æc ®iÓm - BÖnh x¶y ra ë hÇu hÕt c¸c lo i gia sóc, nh−ng ngùa v lîn hay m¾c. Trong qu¸ tr×nh bÖnh, tuú theo tÝnh chÊt kh¸c nhau, ph©n th nh 3 lo¹i: + Viªm thùc thÓ + Viªm gian chÊt + Viªm ho¸ mñ - BÖnh cã thÓ tiÕn triÓn ë thÓ cÊp hoÆc m¹n tÝnh II. Nguyªn nh©n 1. ThÓ cÊp tÝnh - Nguyªn nh©n nguyªn ph¸t: + Do chÊn th−¬ng, do trong ®å ¨n cã vËt nhän chäc ph¶i tuyÕn n−íc bät. + Do ngo¹i vËt l m t¾c èng Stenon. - Nguyªn nh©n kÕ ph¸t: 108
+ Do viªm lan tõ c¸c c¬ quan l©n cËn sang. + Do ¶nh h−ëng cña mét sè bÖnh truyÒn nhiÔm (Cóm chã, tþ th− ë ngùa) 2. ThÓ m¹n tÝnh Th−êng do hËu qu¶ cña bÖnh nÊm Actinomycosis. III. TriÖu chøng 1. Viªm thùc thÓ cÊp tÝnh N¬i viªm nãng, ®á, s−ng, ®au, cæ con vËt r−ín cao, khã nuèt, ®Çu nghiªng vÒ phÝa kh«ng ®au. Con vËt ch¶y nhiÒu n−íc r i, nhai chËm v h¬i sèt. 2. ThÓ viªm ho¸ mñ N¬i viªm s−ng to nªn phÇn c¬ v h m d−íi bÞ phï, con vËt ¨n Ýt hoÆc kh«ng ¨n. Con vËt ch¶y nhiÒu n−íc r i, sèt cao. Khi môn vì, mñ ch¶y ra ngo i, cã khi theo èng Stenon ch¶y v o trong måm. 3. ThÓ m¹n tÝnh Chã viªm tuyÕn m ng tai Ýt thÊy, th−êng do bÖnh vÒ x¹ khuÈn g©y nªn. IV. Tiªn l−îng - ThÓ viªm cÊp tÝnh th−êng khái sau 8-12 ng y. - ThÓ ho¸ mñ th−êng sinh ra lç dß, thanh qu¶n bÞ phï hoÆc sinh chøng b¹i huyÕt. Khi viªm ho¸ mñ th× s−ng to, chÌn Ðp lªn d©y thÇn kinh g©y b¹i liÖt thÇn kinh mÆt. Khi qu¸ tr×nh viªm lan réng con vËt sÏ bÞ ng¹t thë v chÕt. V. ChÈn ®o¸n - Dùa v o 3 ®Æc ®iÓm chÝnh cña bÖnh (ch¶y n−íc r i nhiÒu, tuyÕn n−íc bät mét bªn mÆt bÞ s−ng, con vËt nhai ®au, khã nuèt). - CÇn chÈn ®o¸n ph©n biÖt víi: viªm häng hay viªm thanh qu¶n (Con vËt kh«ng cã hiÖn t−îng nh¶ thøc ¨n ra ngo i v kh«ng bÞ ho). VI. §iÒu trÞ 1. Hé lý §¾p l¹nh khi míi bÞ viªm, ®¾p nãng khi bÖnh ® tiÕn triÓn v i ng y. Dïng c¸c lo¹i dÇu nãng ®Ó xoa bãp. 2. Dïng thuèc ®iÒu trÞ - Tr−êng hîp s−ng nhiÒu, con vËt sèt ph¶i dïng kh¸ng sinh. - Tr−êng hîp viªm hãa mñ ph¶i dïng thñ thuËt ngo¹i khoa chÝch mñ råi röa b»ng c¸c dung dÞch s¸t trïng (dung dich n−íc oxy gi 3%, dung dÞch thuèc tÝm 0,1%.) - NÕu ë thÓ m¹n tÝnh th× b«i pomad- iod hoÆc pomad - thñy ng©n v cho gia sóc uèng Iodua Kali víi kiÒu l−îng: 109
Giáo trình B nh n i khoa gia súc Ngùa 6-10g Chã 0,2-1g Bß 8-12g Lîn 1-3g Viªm häng (Pharyngitis) I. §Æc ®iÓm Qu¸ tr×nh viªm x¶y ra ë niªm m¹c häng v tæ chøc xung quanh (vßm khÈu c¸i, Amydal, h¹ch l©m ba v tæ chøc niªm m¹c). Tuú theo sù biÕn ®æi bÖnh lý ng−êi ta cã thÓ ph©n ra: Viªm cata, viªm m ng gi¶, viªm loÐt, viªm tæ ong. II. Nguyªn nh©n a. Nguyªn nh©n nguyªn ph¸t - Do con vËt bÞ nhiÔm l¹nh, do thêi tiÕt thay ®æi ®ét ngét l m søc ®Ò kh¸ng cña c¬ thÓ gi¶m → con vËt dÔ m¾c bÖnh. - Do t¸c ®éng c¬ giíi (nh− trong thøc ¨n cã lÉn nh÷ng vËt nhän l m s©y s¸t niªm m¹c hoÆc do dïng èng th«ng thùc qu¶n). - Do gißi ký sinh ë häng (th−êng thÊy ë Ngùa). - Do niªm m¹c häng bÞ kÝch thÝch bëi c¸c ho¸ chÊt, h¬i ®éc hoÆc bôi hay nhiÖt häc. b. Nguyªn nh©n kÕ ph¸t - Th−êng kÕ ph¸t tõ mét sè bÖnh truyÒn nhiÔm (bÖnh cóm, lao, nhiÖt th¸n, tô huyÕt trïng, dÞch t¶, viªm h¹ch l©m ba truyÒn nhiÔm, viªm m ng mòi thèi loÐt,...). - HoÆc cã thÓ do viªm lan tõ c¸c khÝ quan kh¸c (Viªm miÖng, viªm mòi, viªm thanh qu¶n,...). III. C¬ chÕ sinh bÖnh Niªm m¹c vïng häng rÊt mÉn c¶m víi t¸c ®éng cña ngo¹i c¶nh. Do vËy, nÕu do nh÷ng nguyªn nh©n bÖnh lý l m søc ®Ò kh¸ng cña to n th©n hay côc bé bÞ gi¶m sót th× häng ®Òu trùc tiÕp bÞ ¶nh h−ëng → niªm m¹c miÖng dÔ bÞ viªm hay vi trïng x©m nhËp. Tuú theo tÝnh chÊt cña nguyªn nh©n g©y bÖnh v søc ®Ò kh¸ng cña c¬ thÓ m niªm m¹c miÖng bÞ viªm ë thÓ cata, m ng gi¶ hay viªm loÐt. ë thÓ viªm cata, do niªm m¹c häng sung huyÕt, líp tÕ b o th−îng b× bÞ bãc ra, trªn mÆt niªm m¹c v d−íi líp niªm m¹c th©m nhiÔm nhiÒu dÞch thÈm xuÊt sinh ra phï, l m tæ chøc xung quanh häng s−ng, Amydal s−ng → con vËt nuèt v thë khã. ë thÓ viªm thÓ m ng gi¶, trªn mÆt niªm m¹c häng b¸m nhiÒu fibrin, niªm m¹c tr¾ng bît, dÔ lãc ra v dÔ n¸t. NÕu bÞ viªm nÆng sinh ra loÐt hoÆc viªm tæ ong, c¸c m ng gi¶ sÏ che lÊp häng → con vËt thë rÊt khã, hoÆc ng¹t thë. Trong qu¸ tr×nh viªm, niªm m¹c häng lu«n bÞ kÝch thÝch→ gia sóc hay ch¶y r i, con vËt ®au häng nªn khã nuèt, khi ¨n con vËt hay nh¶ thøc ¨n, nÕu con vËt ¨n láng cã thÓ ch¶y v o khÝ qu¶n, häng bÞ viªm, s−ng nªn con vËt khã thë. 110
IV. TriÖu chøng - Viªm häng cÊp tÝnh con vËt tá ra ®au ®ín, gi¶m ¨n v uèng, ®Çu v cæ v−¬n ra, hai ch©n tr−íc c o ®Êt, nhai gi¶. Gia sóc lÊy ®å ¨n chËm ch¹p, nuèt khã, nh÷ng thøc ¨n cøng th× nh¶ ra, ®å ¨n láng v n−íc dÔ chui v o ®»ng mòi do sù hîp ®ång gi÷a sôn tiÓu thiÖt, gèc l−ìi v vßm khÈu c¸i kÐm. - Gia sóc hay ch¶y r i, do niªm m¹c häng lu«n bÞ kÝch thÝch, l m cho tuyÕn n−íc bät tiÕt ra nhiÒu, nhÊt l v o buæi s¸ng sím. MiÖng còng cã thÓ bÞ viªm, l−ìi phñ bùa, miÖng h«i, thØnh tho¶ng cã hiÖn t−îng n«n, oÑ. - Cã n−íc mòi ch¶y ra 2 bªn lç mòi, n−íc mòi lóc ®Çu trong, sau ®Æc l¹i nh− mñ, trong cã lÉn nh÷ng m¶nh thøc ¨n. - Gia sóc th−êng ho, tiÕng ho −ít, ®au, nÕu viªm lan nhanh ®Õn thanh qu¶n th× ho d÷ déi h¬n. - Sê n¾n vïng häng thÊy gia sóc ®au, tá vÎ khã chÞu v ho, nÕu viªm thÓ m ng gi¶ v viªm tæ ong th× vïng viªm rÊt nãng, h¹ch d−íi h m s−ng. - Th©n nhiÖt, tÇn sè h« hÊp th−êng kh«ng t¨ng ë thÓ viªm cata. NÕu viªm ë c¸c thÓ kh¸c th× th©n nhiÖt t¨ng cao, m¹ch nhanh v khã thë. - KiÓm tra m¸u: Sè l−îng b¹ch cÇu t¨ng, tû lÖ b¹ch cÇu ®a nh©n trung tÝnh t¨ng, tû lÖ b¹ch cÇu ¸i toan v l©m ba cÇu gi¶m. KiÓm tra n−íc tiÓu: N−íc tiÓu toan, h m l−îng Indican t¨ng, xuÊt hiÖn Albumin niÖu. V. Tiªn l−îng Viªm häng ë thÓ cata cÊp th−êng khái sau 1-2 tuÇn lÔ. NÕu viªm thÓ m ng gi¶ hay lë loÐt th× bÖnh kÐo d i, nÕu cã vi trïng g©y mñ x©m nhËp v o th× sÏ chuyÓn sang viªm ho¸ mñ. Tõ viªm häng cã thÓ chuyÓn sang viªm phæi cata, viªm phæi do ngo¹i vËt chui v o phæi, phï thanh qu¶n, bÖnh nÆng cã thÓ g©y ra chøng b¹i huyÕt. VI. ChÈn ®o¸n - CÇn n¾m ®−îc ®Æc ®iÓm cña bÖnh: §Çu r−ín cao, khã nuèt, ch¶y n−íc d i v n−íc mòi, hay nh¶ thøc ¨n hoÆc thøc ¨n tr o ra ®»ng mòi, sê n¾n vïng häng thÊy s−ng, ®au v ho. Cã thÓ më måm gia sóc ®Ó nh×n häng, thÊy niªm m¹c häng s−ng v ®á. - Khi chÈn ®o¸n cÇn ph©n biÖt víi nh÷ng bÖnh sau: + BÖnh t¾c häng do ngo¹i vËt: BÖnh th−êng ph¸t ®ét ngét, cã thÓ sê thÊy ngo¹i vËt. + BÖnh liÖt häng: Con vËt kh«ng cã triÖu chøng to n th©n, sê v o häng con vËt kh«ng cã c¶m gi¸c ®au. + C¸c bÖnh truyÒn nhiÔm g©y viªm häng: con vËt cßn biÓu hiÖn c¸c triÖu chøng ®Æc tr−ng cña bÖnh. 111
Giáo trình B nh n i khoa gia súc VII. §iÒu trÞ 1. Hé lý - Cho gia sóc ¨n nh÷ng lo¹i thøc ¨n mÒm, dÔ tiªu. §èi víi lo i ¨n thÞt cho ¨n ch¸o v s÷a. NÕu gia sóc kh«ng ¨n uèng ®−îc ph¶i dïng dung dÞch Glucoza 10-20% tiªm tÜnh m¹ch. - Kh«ng cho gia sóc ¨n nh÷ng thøc ¨n cã tÝnh chÊt kÝch thÝch vïng häng. - Khi viªm ® v i ng y, dïng n−íc nãng ch−êm v o vïng häng, ngo i ra cßn dïng ®Ìn solux ®Ó chiÕu v o vïng häng. 2. Dïng thuèc ®iÒu trÞ a. Dïng dÇu nãng xoa ®Ó tiªu viªm: dïng dÇu long n o, hoÆc Ichthyol, thuèc mì belladon... b. Dïng dung dÞch s¸t trïng röa häng. Chó ý: Khi röa häng kh«ng ®Ó ®Çu gia sóc cao, ®Ò phßng thuèc r¬i v o khÝ qu¶n. Sau khi röa xong dïng Glyxerin - Iod (7 phÇn Glyxerin 1 phÇn cån Iod 1%) b«i v o niªm m¹c häng. d. NÕu gia sóc sèt cao, dïng thuèc kh¸ng sinh e. NÕu gia sóc bÞ ng¹t thë: Ph¶i l m thñ thuËt më khÝ qu¶n. NÕu viªm ho¸ mñ th× ph¶i l m s¹ch mñ. f. NÕu do kÕ ph¸t tõ mét sè bÖnh truyÒn nhiÔm: ph¶i chó ý ch÷a bÖnh chÝnh ®ång thêi kÕt hîp víi thuèc trî søc, trî lùc. Viªm thùc qu¶n (Oesophagitis) I. §Æc ®iÓm - Thùc qu¶n cña gia sóc cã líp th−îng b× d y v cã thÓ chÞu ®ùng ®−îc mäi kÝch thÝch. V× vËy, bÖnh viªm thùc qu¶n trªn thùc tÕ còng Ýt gÆp. - Tïy theo tÝnh chÊt cña viªm cã 3 thÓ: Viªm cata, viªm m ng gi¶ v viªm tæ ong. II. Nguyªn nh©n - Do niªm m¹c thùc qu¶n bÞ kÝch thÝch bëi mét sè lo¹i hãa chÊt m¹nh (nh÷ng hãa chÊt n y dïng trong ®iÒu trÞ nh−: Iod, amniac, axit hoÆc kiÒm m¹nh). - Do t¸c ®éng c¬ giíi: dïng èng th«ng thùc qu¶n kh«ng ®óng kü thuËt, thøc ¨n cã lÉn nh÷ng dÞ vËt nhän, s¾c, do hãc x−¬ng hoÆc bÞ chÊn th−¬ng. - Do kÕ ph¸t tõ viªm häng, viªm d¹ d y hoÆc tõ mét sè bÖnh truyÒn nhiÔm nh−: bÖnh dÞch t¶ lîn, bÖnh sèt lë måm long mãng, bÖnh ®Ëu. III. TriÖu chøng 1. Viªm thÓ cata 112
ë thÓ viªm n y gia sóc kh«ng cã triÖu chøng to n th©n. Gia sóc cã hiÖn t−îng ®au thùc qu¶n, ®Æc biÖt khi nuèt (biÓu hiÖn: ®øng kh«ng yªn, ®Çu v cæ r−ín cao, l¾c ®Çu, hai ch©n tr−íc c o ®Êt). Khi ¨n nhiÒu, thøc ¨n tÝch l¹i trong thùc qu¶n v ch¶y ng−îc l¹i ra ®»ng mòi. Khi dïng èng th«ng thùc qu¶n con vËt rÊt khã chÞu. 2. ë c¸c thÓ viªm kh¸c Gia sóc cã triÖu chøng to n th©n râ (con vËt Nèt loÐt ®á trªn v¸ch thùc qu¶n gi¶m ¨n hoÆc bá ¨n, mÖt mái, ñ rò), n−íc bät ch¶y ra ë mòi, måm v cã lÉn m¸u. ë thÓ m ng gi¶, khi gia sóc n«n sÏ ra c¶ m ng gi¶. 3. BÖnh tÝch V¸ch thùc qu¶n cã c¸c nèt loÐt cã m u ®á, sau ®ã ®Ó l¹i vÕt sÑo, lßng thùc qu¶n hÑp l¹i. IV. Tiªn l−îng ë thÓ cata, bÖnh sÏ khái sau 1-2 tuÇn. ë c¸c thÓ viªm kh¸c bÖnh ®Ó l¹i sÑo, l m èng thùc qu¶n hÑp, sau n y dÔ dÉn ®Õn t¾c, liÖt thùc qu¶n hoÆc gi n thùc qu¶n. ë thÓ viªm tæ ong cßn l m r¸ch thùc qu¶n, sinh ra viªm phÕ m¹c v gia sóc chÕt. V. §iÒu trÞ 1. Hé lý - Tr−êng hîp viªm thùc qu¶n do c¸c chÊt kiÒm, toan m¹nh. Sau khi trung ho c¸c chÊt kÝch thÝch b»ng c¸c dung dÞch pha lo ng, ®Ó gia sóc nhÞn ®ãi 1-2 ng y, sau ®ã cho gia sóc ¨n nh÷ng thøc ¨n lo ng, kh«ng g©y kÝch thÝch. - Khi bÖnh míi ph¸t dïng ph−¬ng ph¸p ch−êm l¹nh, nÕu viªm ® tiÕn triÓn v i ng y, dïng ph−¬ng ph¸p ch−êm nãng. 2. Dïng thuèc ®iÒu trÞ a. Dïng c¸c lo¹i thuèc l m se niªm m¹c thùc qu¶n v b o mßn vÕt sÑo: dïng axit tanic 0,5 -1% hoÆc tanin; dung dÞch thuèc tÝm 0,1%; dung dÞch nitrat b¹c 1%. Chó ý: §Ó l m gi¶m bít t¸c dông kÝch thÝch cña thuèc, cã thÓ cho lÉn v o thuèc c¸c lo¹i hå lo ng, s÷a,... b. Dïng thuèc gi¶m ®au: Dïng Anagin tiªm d−íi da hoÆc Prozin tiªm b¾p c. Dïng thuèc gi¶m dÞch thÈm xuÊt, tiÕt dÞch Thuèc §¹i gia sóc (ml) TiÓu gia sóc (ml) Chã - Lîn (ml) Glucoza 20% 1000 - 2000 500 - 1000 150 - 300 Canxi clorua 10% 50 - 70 30 - 50 5 -10 Vitamin C 5% 15 10 5 Tiªm chËm v o tÜnh m¹ch ng y 1 lÇn. 113
Giáo trình B nh n i khoa gia súc d. Tr−êng hîp viªm m¹n tÝnh: Dïng thuèc l m gi¶m vÕt sÑo trªn niªm m¹c thùc qu¶n. Chó ý: NÕu con vËt cã biÓu hiÖn triÖu chøng to n th©n, dïng kh¸ng sinh ®Ò phßng nhiÔm trïng kÕ ph¸t. Thùc qu¶n co giËt (Oesophagismus) I. §Æc ®iÓm BÖnh g©y nªn tõng c¬n co giËt ë thùc qu¶n. Trong c¸c lo i gia sóc, ngùa v chã hay m¾c. II. Nguyªn nh©n - Do thùc qu¶n bÞ kÝch thÝch ®ét ngét. ë ngùa bÖnh n y th−êng gÆp khi cho ngùa uèng n−íc l¹nh hoÆc dïng tay bãp m¹nh v o thùc qu¶n. - Sau khi dïng thuèc mª. - Do ký sinh trïng ký sinh trong thùc qu¶n. - Do kÕ ph¸t tõ chøng viªm thùc qu¶n, teo thùc qu¶n. - Do hËu qu¶ cña bÖnh uèn v¸n. III. TriÖu chøng - BÖnh ph¸t ra tõng c¬n v o lóc gia sóc ®ang ¨n. Con vËt ®ang ¨n, tù nhiªn ngõng l¹i, v−¬n cæ, ch¶y n−íc d i v n«n ra thøc ¨n, khi cè nuèt, thùc qu¶n næi lªn cøng nh− sîi ch o, sê tay v o thÊy cã hiÖn t−îng ph¶n nhu ®éng. Gia sóc thë m¹nh. - Thêi gian co giËt x¶y ra ng¾n (v i phót) råi sau ®ã con vËt trë l¹i tr¹ng th¸i b×nh th−êng. IV. §iÒu trÞ 1. Hé lý §Ó gia sóc n¬i yªn tÜnh. Cho gia sóc ¨n nh÷ng thøc ¨n mÒm, kh«ng cho ¨n nh÷ng thøc ¨n cã tÝnh chÊt kÝch thÝch thùc qu¶n. 2. Dïng thuèc ®iÒu trÞ a. Dïng thuèc gi¶m ®au v gi¶m co giËt Thuèc §¹i gia sóc TiÓu gia sóc Chã- Lîn Atropinsulfat 0,1% 10 - 15 ml 5 - 10 ml 2 - 3 ml Tiªm d−íi da b. Dïng thuèc an thÇn, gi¶m kÝch thÝch ®èi víi con vËt: (Amimazil, Prozil hoÆc Seduxen) Chó ý: Gi÷a 2 c¬n co giËt cã thÓ ®¾p nãng hoÆc xoa dÇu nãng däc theo thùc qu¶n. 114
HÑp thùc qu¶n (Stenosis oesophagi) I. §Æc ®iÓm BÖnh hÑp thùc qu¶n do thùc qu¶n bÞ ngo¹i vËt hoÆc khèi u ®Ì lªn hoÆc thùc qu¶n bÞ bÖnh nªn hÑp l¹i. BÖnh th−êng thÊy ë ngùa, ®«i khi gÆp ë bß. II. nguyªn Nh©n - Do ¸p xe, khèi u, lao h¹ch hay h¹ch l©m ba c¹nh thùc qu¶n s−ng to ®Ì Ðp lªn thùc qu¶n. - L hËu qu¶ cña viªm thùc qu¶n (sau khi khái viªm, thùc qu¶n dÔ bÞ hÑp). - Do ch−íng h¬i d¹ d y, Ðp cuèng th−îng vÞ l m thùc qu¶n co l¹i. III. TriÖu chøng - BÖnh ph¸t triÓn chËm. Khi bÞ bÖnh, con vËt nuèt thøc ¨n cøng khã kh¨n. Nh−ng thøc ¨n láng v n−íc con vËt vÉn ¨n, uèng ®−îc. BÖnh kÐo d i nh÷ng thøc ¨n cøng dÔ ®äng l¹i ë n¬i thùc qu¶n hÑp v dÉn ®Õn t¾c thùc qu¶n. - C¬ thùc qu¶n th−êng co th¾t, cã hiÖn t−îng nhu ®éng ng−îc l m thøc ¨n, n−íc d i ch¶y qua mòi v måm. - Tr−êng hîp bÖnh nÆng, cã hiÖn t−îng t¾c thøc ¨n ë ®o¹n tr−íc chç thùc qu¶n hÑp, dÉn ®Õn t¾c thùc qu¶n ho n to n sinh ch−íng h¬i d¹ cá kÕ ph¸t (®èi víi lo i nhai l¹i). IV. ChÈn ®o¸n - C¨n cø v o triÖu chøng: Gia sóc cè nuèt khi thøc ¨n ®i qua chç thùc qu¶n hÑp. NÕu ®o¹n hÑp ë gÇn häng th× sau khi nuèt gia sóc l¹i cã ®éng t¸c nuèt n÷a, nÕu chç hÑp ë xa häng th× mét lóc sau míi cã ®éng t¸c nuèt. - C¨n cø v o kh¸m thùc qu¶n: Sê n¾n vïng thùc qu¶n thÊy n¬i bÞ hÑp th¾t l¹i, nh−ng tr−íc khóc hÑp thùc qu¶n l¹i gi n to. Cho èng th«ng v o thùc qu¶n, khi ®i qua chç hÑp rÊt khã kh¨n. ChiÕu X quang cã thÓ ph¸t hiÖn ®−îc chç thùc qu¶n hÑp. V. Tiªn l−îng BÖnh tiÕn triÓn chËm, ®Õn giai ®o¹n sau cña bÖnh, gia sóc bÞ suy dinh d−ìng, gÇy dÇn, dÔ m¾c c¸c bÖnh kh¸c v chÕt. HÑp thùc qu¶n dÔ dÉn ®Õn t¾c hoÆc r¸ch thùc qu¶n → tiªn l−îng xÊu. VI. §iÒu trÞ 1. Hé lý Cho gia sóc ¨n thøc ¨n láng, dÔ nuèt. 2. BiÖn ph¸p can thiÖp PhÉu thuËt ®Ó c¾t khèi u hoÆc nh÷ng môn chÌn Ðp v o thùc qu¶n. 3. NÕu hÑp thùc qu¶n do nÊm x¹ khuÈn Dïng c¸c biÖn ph¸p diÖt x¹ khuÈn. 115
Giáo trình B nh n i khoa gia súc D·n thùc qu¶n (Dilatatio oesophagi) I. §Æc ®iÓm - Khi thùc qu¶n bÞ gi n l m èng thùc qu¶n gi n to v−ît qu¸ møc b×nh th−êng. Tuú theo h×nh th¸i cña n¬i gi n m cã: + Lo¹i h×nh thoi + Lo¹i h×nh trô + Lo¹i h×nh tói. - N¬i thùc qu¶n bÞ gi n, thùc qu¶n mÊt kh¶ n¨ng ® n håi. - Trong c¸c lo i gia sóc, ngùa hay m¾c. II. Nguyªn nh©n - Do kÕ ph¸t cña hÑp thùc qu¶n, phÝa tr−íc cña ®o¹n hÑp thøc ¨n tÝch l¹i l m thùc qu¶n gi n to. - Do kÕ ph¸t cña bÖnh viªm thùc qu¶n l m thùc qu¶n mÊt tÝnh ® n håi dÉn ®Õn gi n thùc qu¶n. - Do chÊn th−¬ng l m cho thùc qu¶n r¸ch theo chiÒu däc, thøc ¨n sÏ Ðp v o nh÷ng vïng ®ã l m cho v¸ch thùc qu¶n gi n. - Do khèi u ®Ì lªn thùc qu¶n, khi khèi u bÞ lo¹i trõ, thùc qu¶n n¬i ®ã còng mÊt tÝnh ® n håi g©y gi n thùc qu¶n. III. TriÖu chøng - Gia sóc rÊt muèn ¨n nh−ng chØ ¨n ®−îc Ýt thøc ¨n. Khi nuèt v o, thøc ¨n tÝch l¹i n¬i thùc qu¶n, g©y co giËt thùc qu¶n → thøc ¨n ch¶y ng−îc l¹i mòi v måm. - Thùc qu¶n phång to, n¾n ë mÐ tr¸i cæ cã thÓ thÊy thùc qu¶n d¹ng h×nh thoi, h×nh trô hay h×nh tói. Khi n¾n bãp vïng thùc qu¶n gi n v vuèt xu«i xuèng, thøc ¨n sÏ tõ tõ xuèng d−íi. - NÕu thùc qu¶n gi n to, Ðp v o khÝ qu¶n l m gia sóc khã thë, khã î h¬i dÔ dÉn ®Õn ch−íng h¬i d¹ d y kÕ ph¸t. NÕu r¸ch thùc qu¶n thøc ¨n r¬i v o lång ngùc g©y viªm. IV. §iÒu trÞ - BÖnh rÊt khã ®iÒu trÞ, ®Æc biÖt l gi n thùc qu¶n ë ®o¹n ngùc. - Khi bÖnh míi ph¸t t×m mäi c¸ch ®Ó h¹n chÕ c¸c khèi gi n ph¸t triÓn. Cho gia sóc ¨n thøc ¨n láng v xoa dÇu nãng v o n¬i thùc qu¶n gi n. - Dïng thñ thuËt ngo¹i khoa c¾t bá ®o¹n thùc qu¶n bÞ gi n. t¾c thùc qu¶n (Obturatio Oesophagi) 116
I. §Æc ®iÓm - BÖnh th−êng x¶y ra khi cho gia sóc ¨n nh÷ng thøc ¨n cñ qu¶ cã kÝch th−íc to h¬n lßng thùc qu¶n. - Khi thùc qu¶n bÞ t¾c th−êng g©y rèi lo¹n qu¸ tr×nh nuèt v g©y rèi lo¹n h« hÊp. §èi víi lo i nhai l¹i cßn g©y ch−íng h¬i d¹ cá kÕ ph¸t. - Trong c¸c lo i gia sóc tr©u, bß hay m¾c. II. Nguyªn nh©n - Do gia sóc nuèt véi nh÷ng thøc ¨n cñ qu¶ hay thøc ¨n bét kh« v kh«ng cho uèng n−íc. - Do gia sóc nuèt ph¶i ngo¹i vËt. - Do g©y mª trong lóc thùc qu¶n vÉn cßn tÝch thøc ¨n. - Do kÕ ph¸t tõ nh÷ng bÖnh vÒ thùc qu¶n (nh− gi n, hÑp, liÖt thùc qu¶n). - Do tróng ®éc Atropinsulfat - Do hiÖn t−îng cuéi l«ng (®èi víi bß nu«i tËp trung). III. TriÖu chøng 1. Gia sóc cã hiÖn t−îng nghÑn Khi nghÑn con vËt ®ang ¨n bá dë, cæ lu«n r−ín cao l m ®éng t¸c nuèt, d¸ng b¨n kho¨n, l¾c ®Çu, måm ch¶y n−íc d i, gia sóc cã ph¶n x¹ n«n. Bß th−êng nghÑn ë sau häng hay ®o¹n ë thùc qu¶n quanh cæ, cßn ngùa l¹i hay nghÑn ë ®o¹n ngùc. Khi thùc qu¶n t¾c ho n to n l m h¬i kh«ng thÓ tho¸t ra ngo i ®−îc. Do vËy, th−êng kÕ ph¸t ch−íng h¬i d¹ d y. NÕu dÞ vËt to chÌn Ðp khÝ qu¶n → con vËt thë khã hoÆc ng¹t thë. Con vËt ®ang ¨n bá dë 2. Thùc qu¶n bÞ s−ng to Dïng tay sê n¾n phÇn tr¸i cæ cã thÓ t×m thÊy phÇn thùc qu¶n næi lªn mét côc to (cã khi kh«ng cÇn sê còng nh×n thÊy), sê n¾n vïng s−ng thÊy thùc qu¶n vÆn vÑo. IV. Tiªn l−îng - NÕu t¾c thùc qu¶n do nh÷ng vËt mÒm th× dÞ vËt cã thÓ tr«i dÇn v o d¹ d y v tù khái trong v i giê ®Õn 1 ng y. - NÕu t¾c do nh÷ng vËt r¾n, to th× bÖnh kÐo d i, gia sóc kh«ng ¨n ®−îc, thùc qu¶n cã khi bÞ r¸ch, gia sóc cã thÓ kÕ ph¸t ch−íng h¬i d¹ d y → con vËt ng¹t thë chÕt. V. ChÈn ®o¸n - NÕu t¾c ë sau häng, dïng dông cô më måm cho gia sóc, cho tay v o cã thÓ t×m thÊy vËt t¾c. NÕu t¾c ë ®o¹n cæ dïng tay vuèt cã thÓ sê thÊy. - NÕu t¾c ë ®o¹n ngùc th× dïng èng th«ng thùc qu¶n kh«ng th«ng v o d¹ d y ®−îc. 117
Giáo trình B nh n i khoa gia súc - Cã thÓ chÈn ®o¸n n¬i bÞ t¾c b»ng X quang: N¬i bÞ t¾c tèi v to h¬n b×nh th−êng. - CÇn ph©n biÖt víi c¸c bÖnh cña thùc qu¶n. + Thùc qu¶n co giËt: ë bÖnh n y khi hÕt c¬n co giËt èng th«ng thùc qu¶n vÉn th«ng ®−îc, kh«ng sê thÊy ngo¹i vËt ë thùc qu¶n. + Thùc qu¶n hÑp: BÖnh kh«ng cã triÖu chøng râ rÖt, thøc ¨n láng v n−íc vÉn tr«i qua ®−îc. Vi. §iÒu trÞ 1. Hé lý - §Ó gia sóc ë t− thÕ ®Çu cao ®u«i thÊp. - Cho gia sóc uèng n−íc. 2. BiÖn ph¸p can thiÖp - NÕu dÞ vËt bÞ t¾c ë sau häng: Dïng dông cô më måm thß tay v o lÊy dÞ vËt ra. - NÕu dÞ vËt t¾c ë ®o¹n cæ: + Trong tr−êng hîp dÞ vËt mÒm: Dïng tay xoa bãp cho tan, sau ®ã cho con vËt uèng n−íc ®Ó con vËt tù nuèt. + Trong tr−êng hîp dÞ vËt cøng, trßn, nh½n: Dïng parafin hoÆc dÇu thùc vËt b¬m v o thùc qu¶n cho tr¬n råi lÊy tay vuèt ng−îc cho ngo¹i vËt theo ra ®»ng måm. - NÕu dÞ vËt t¾c ë ®o¹n sau Dïng èng th«ng thùc qu¶n ®Èy v o tõ tõ, khi ®Èy v o thÊy khã th× dïng Novocain 2- 5% víi liÒu l−îng 10 - 15 ml tiªm xung quanh chç thùc qu¶n bÞ t¾c, sau 5-10 phót b¬m v o thùc qu¶n mét Ýt dÇu thùc vËt råi l¹i ®Èy tõ tõ èng th«ng thùc qu¶n v o ®Ó cho dÞ vËt xuèng d¹ d y. - Dïng thuèc l m t¨ng co bãp thùc qu¶n: Cã thÓ dïng mét trong c¸c lo¹i thuèc sau: Thuèc §¹i gia sóc TiÓu gia sóc Chã- Lîn Pilocacpin 3% 10 -15 ml 5 - 10 ml 3 - 5 ml Strychninsulfat 0,1% 10 ml 5 ml 1 - 2 ml Tiªm d−íi da cho gia sóc Chó ý: Tiªm 2 lo¹i thuèc trªn ph¶i chó ý ®Õn t×nh tr¹ng h« hÊp v tuÇn ho n cña con vËt. - NÕu cã kÕ ph¸t ch−íng h¬i d¹ d y: Ph¶i dïng thñ thuËt chäc d¹ d y ®Ó th¸o h¬i. - Tr−êng hîp t¾c thùc qu¶n do c¸c vËt nhän hay nh÷ng vËt b¸m ch¾c v o thùc qu¶n th× ph¶i dïng biÖn ph¸p mæ lÊy ngo¹i vËt ra. Ph−¬ng ph¸p n y rÊt h¹n chÕ v× nã l m hÑp thùc qu¶n sau khi phÉu thuËt. 118
BÖnh viªm diÒu ë gia cÇm (Ingluritis) I. Nguyªn nh©n - Do ¨n nh÷ng thøc ¨n khã tiªu, thøc ¨n bÞ lªn men,... - Do bÞ nhiÔm ®éc bëi c¸c lo¹i ho¸ chÊt m¹nh: phospho, thuû ng©n, arsenic, muèi ¨n,... hoÆc nh÷ng lo¹i thuèc tÈy m¹nh víi liÒu cao. - Do kÕ ph¸t tõ viªm miÖng, liÖt diÒu hoÆc c¸c chøng thiÕu vitamin. ë bå c©u cßn cã thÓ do s÷a tÝch l¹i trong diÒu lªn men v g©y viªm (gÆp ë c¸c lo¹i bå c©u cã chim non bÞ chÕt) - Do mét sè lo¹i ký sinh trïng ký sinh ë diÒu. II. TriÖu chøng Con vËt yÕu, kÐm ¨n, uèng n−íc nhiÒu h¬n b×nh th−êng, cæ th−êng v−¬n d i v hay l m ®éng t¸c nuèt. DiÒu ph×nh to, trong chøa ®Çy h¬i, Ên tay v o con vËt ®au. Con vËt hay î hoÆc ch¶y n−íc d i cã mïi chua, tanh thèi. Khi dèc ng−îc con vËt lªn cã n−íc ch¶y ra ë má, n−íc cã m u x¸m ®ôc, cã mïi chua thèi. Con vËt hay kÕ ph¸t Øa láng. III. §iÒu trÞ 1. Hé lý - Cho con vËt nhÞn ¨n trong mét ng y. LÊy tay xoa bãp diÒu, dèc ng−îc ®Çu, vuèt thøc ¨n tõ diÒu ra má ®Ó tèng hÕt thøc ¨n trong diÒu ra ngo i. - §èi víi bå c©u, viªm diÒu do t¾c s÷a (tr−êng hîp chim non bÞ chÕt) ph¶i nhê chim non kh¸c ®Õn bó s÷a, hoÆc b¾t chim c¸i nhÞn ®ãi trong mét thêi gian, chØ cho uèng n−íc cã pha thªm mét Ýt dÊm. 2. BiÖn ph¸p can thiÖp - Thôt v o diÒu c¸c chÊt cã t¸c dông s¸t khuÈn. + Axit boric 2% + Sulfat s¾t 1% + PhÌn chua 1% + Axit tanic 0,5% + Bicarbonat natri 1% + Ichthyol 2% + KMnO4 0,1% - Tr−êng hîp bÖnh g©y nªn do ký sinh trïng ph¶i dïng thuèc tÈy. - Mæ diÒu lÊy hÕt thøc ¨n ra ngo i, röa b»ng dung dÞch thuèc tÝm 0,1% råi kh©u l¹i; cho thøc ¨n láng hoÆc c¬m nãng; cho uèng dung dÞch sulfat natri 20% ng y 2 lÇn. Sau 7 ng y cã thÓ c¾t chØ kh©u. 119
Giáo trình B nh n i khoa gia súc BÖnh t¾c diÒu (Obturatio inglurie) I. nguyªn nh©n - Do con vËt ¨n qu¸ nhiÒu thøc ¨n thuéc d¹ng h¹t r¾n (ng«, ®Ëu,...) nh−ng Ýt ®−îc uèng n−íc. - Do ¨n ph¶i dÞ vËt (x−¬ng, nilon, v¶i). - Do ¨n qu¸ nhiÒu lo¹i ®¹m ®éng vËt khã tiªu. II. TriÖu chøng Con vËt uÓ o¶i, kÐm ¨n hoÆc kh«ng ¨n, diÒu c¨ng to, cøng v ch¾c. Ên tay v o diÒu l m øa n−íc h«i, chua, m u x¸m ®ôc ra ®»ng má. Con vËt cã thÓ chÕt v× ng¹t thë hoÆc r¸ch diÒu. III. §iÒu trÞ 1. Hé lý Dïng tay xoa bãp diÒu råi vuèt thøc ¨n ra ngo i. 2. Dïng thuèc Cho uèng mét trong c¸c dung dÞch sau: + HCl lo ng (1%): 1-2ml/con. + DÇu th¶o méc: 5-10ml/con. + DÇu b¹c h : 5ml/con. 3. Can thiÖp NÕu diÒu vÉn bÞ t¾c th× ph¶i mæ diÒu. Nhæ l«ng vïng mæ, s¸t trïng b»ng cån iod råi r¹ch th nh diÒu (kho¶ng 3cm), khi mæ nªn tr¸nh tÜnh m¹ch. Dïng tay moi thøc ¨n trong diÒu ra, röa diÒu b»ng dung dÞch thuèc tÝm (0,1%), sau ®ã kh©u l¹i. Ng y ®Çu khi mæ cho uèng s÷a, nh÷ng ng y sau cho ¨n thøc ¨n mÒm. BÖnh ë d¹ dµy vµ ruét cña loµi nhai l¹i (Diseases of ruminant) 1. §Æc ®iÓm sinh lý cña c¸c tói d¹ d y D¹ d y (4 tói) cña lo i nhai l¹i cã nh÷ng ®Æc ®iÓm sinh lý v gi¶i phÉu riªng. Do vËy, bÖnh vÒ d¹ d y cña lo i nhai l¹i còng mang ®Æc ®iÓm riªng m c¸c lo i gia sóc kh¸c kh«ng cã. Trung khu thÇn kinh cña d¹ d y v d¹ cá n»m ë trung n o. D©y thÇn kinh mª tÈu l thÇn kinh vËn ®éng, nªn khi ng−êi ta kÝch thÝch d©y thÇn kinh n y th× sù co bãp cña c¸c tói d¹ d y sÏ t¨ng c−êng. Sù phèi hîp c¸c co bãp cña tói d¹ d y do trung t©m dinh d−ìng ë tr−íc d¹ tæ ong. Nh÷ng kÝch thÝch c¶m gi¸c cña c¸c tói n y sÏ truyÒn v o tuû sèng, ë ®ã nã tiÕp xóc c¶ víi c¸c d©y thÇn kinh tõ d¹ cá v o. 120
Sù vËn ®éng cña d¹ d y ®−îc b¾t ®Çu b»ng co bãp cña d¹ tæ ong l m thÓ tÝch d¹ tæ ong gi¶m ®i 1/2 hay 2/3 lÇn, chÊt chøa ®−îc ®Èy lªn phÝa trªn v phÝa sau xoang d¹ cá, thøc ¨n cã thÓ dèc v o tíi phÝa cuèi cña tói trªn. Sau lÇn co bãp thø hai th nh tói trªn cña d¹ cá còng co bãp, thøc ¨n sÏ tõ tói trªn xuèng tói d−íi. Khi th nh cña tói trªn cøng ra th× tói d−íi co l¹i. Khèi l−îng thøc ¨n cña tói d−íi l¹i dån lªn phÝa tr−íc cña tói trªn. Do kÕt qu¶ cña sù co bãp l m thøc ¨n ®−îc x¸o trén, c¸c bät h¬i tËp trung lªn tói h¬i l m h¬i tho¸t ra ®−îc dÔ d ng. TiÕp theo sù co bãp cña d¹ tæ ong l sù co bãp cña d¹ l¸ s¸ch, d¹ tæ ong co bãp tr−íc víi c−êng ®é co bãp rÊt m¹nh nªn n−íc trong d¹ tæ ong ch¶y v o d¹ l¸ s¸ch, khi buång l¸ s¸ch ® ®Çy th× c¬ cña d¹ l¸ s¸ch ®ãng l¹i, l¸ s¸ch co bãp m¹nh dån thøc ¨n v o c¸c l¸, chÊt cøng ®−îc gi÷ l¹i, chÊt láng ch¶y v o d¹ mói khÕ, cã mét phÇn ch¶y vÒ d¹ tæ ong, c¸c l¸ s¸ch co bãp sÏ nghiÒn nhá thøc ¨n thùc vËt. D¹ mói khÕ co bãp kh«ng cã quan hÖ víi sù co bãp cña 3 tói trªn m l tiÕp tôc víi nhu ®éng cña ruét non. §èi víi gia sóc ®ang bó th× r nh thùc qu¶n cßn ®ãng kÝn nªn khi con vËt bó s÷a, n−íc sÏ ®i th¼ng v o d¹ l¸ s¸ch råi ch¶y v o d¹ mói khÕ. D¹ mói khÕ (hay d¹ d y thùc), t¸ tr ng, kÕt tr ng v ruét non cã chøc n¨ng t−¬ng tù nh− ë ®éng vËt d¹ d y ®¬n. ChÝnh ë d¹ mói khÕ, vi sinh vËt d¹ cá v phÇn cßn l¹i cña thøc ¨n ch−a lªn men nh−ng cã kh¶ n¨ng tiªu ho¸ sÏ tiªu ho¸ b»ng enzyme t¹o ra c¸c s¶n phÈm sÏ ®−îc hÊp thu. Ph¶n x¹ nhai l¹i ®−îc thùc hiÖn do sù kÝch thÝch cña thøc ¨n v o th nh d¹ cá. Ngo i viÖc nhai l¹i, tr©u bß cßn cã hiÖn t−îng î h¬i ®Ó th¶i chÊt khÝ do sù lªn men trong d¹ cá sinh ra, mçi giê î h¬i tõ 17-20 lÇn khi ®ã chÊt khÝ Ðp v o d¹ cá g©y ph¶n x¹ l m gi n thùc qu¶n, c¬ d¹ d y co bãp ®Ó ®Èy h¬i ra ngo i. Trong d¹ cá tr©u, bß cßn chøa l−îng vi sinh vËt kh¸ lín, chóng tiÕt ra men ureaza ®Ó tiªu ho¸ ®¹m ure chuyÓn th nh protein cña c¬ thÓ. ë gia sóc khoÎ, ho¹t ®éng cña c¸c tói d¹ d y b×nh th−êng th× thøc ¨n ®äng l¹i trong d¹ cá v d¹ tæ ong kho¶ng 2 ng y, nhu ®éng cña d¹ cá cña tr©u bß tõ 2-5 lÇn, cña dª, cõu tõ 2-6 lÇn trong 2 phót. 2. C¬ n¨ng tiªu ho¸ cña c¸c tói d¹ d y Qu¸ tr×nh tiªu ho¸ trong d¹ cá ngo i t¸c dông c¬ giíi cßn cã qu¸ tr×nh ph©n huû cña vi sinh v c¸c chÊt lªn men. L−îng vi sinh vËt trong d¹ cá rÊt lín (kho¶ng 1tû con trong 1 kg thøc ¨n d¹ cá). Tr−íc hÕt th¶o phóc trïng ph¸ vì m ng xellulo ®Ó t¹o ®iÒu kiÖn cho vi khuÈn lªn men v gi¶i phãng c¸c chÊt dinh d−ìng kh¸c nh− tinh bét, ®−êng, ®¹m trong thøc ¨n ®Ó dÔ d ng tiªu ho¸. Th¶o trïng còng ¨n mét phÇn xellulo ® bÞ ph¸ vì ®ã ®Ó cã n¨ng l−îng cho sù ho¹t ®éng cña chóng. ChÊt x¬ d−íi t¸c dông cña vi khuÈn g©y lªn men rÊt m¹nh, qua mét sè giai ®o¹n v cuèi cïng t¹o ra nhiÒu chÊt khÝ (CH4, CO2) v c¸c axit bÐo bay h¬i kh¸c (A.axetic, A. propiovic, A. butiric, A. valeric), c¸c s¶n phÈm n y ®−îc hÊp thô v o m¸u qua th nh d¹ cá ®Ó tham gia v o qu¸ tr×nh trao ®æi chÊt, vi khuÈn cßn l m lªn men hemixelluloza th nh pentoza v hexoza, lªn men dectin t¹o th nh mét sè axit bÐo bay h¬i kh¸c. Th¶o phóc trïng còng ph©n gi¶i tinh bét th nh polysaccarit nhê men amilaza trong c¬ thÓ th¶o phóc trïng tiÕt ra. Nh÷ng ®a ®−êng n y sÏ ®−îc lªn men t¹o th nh axit bÐo bay h¬i. 121
Giáo trình B nh n i khoa gia súc Sù ph©n gi¶i protein trong d¹ cá kh«ng ®¸ng kÓ. C¸c vi sinh vËt biÕn protein thùc vËt th nh protein ®éng vËt cã gi¸ trÞ dinh d−ìng cao trong c¬ thÓ cña chóng. HÖ vi sinh vËt n y theo dÞch thøc ¨n ®i xuèng d¹ mói khÕ v ruét non, ë ®ã do m«i tr−êng kh«ng thÝch hîp, chóng chÕt ®i, trë th nh nguån protein ®éng vËt cung cÊp cho tr©u bß. Ng−êi ta tÝnh r»ng 20-30% chÊt ®¹m dÔ tiªu ho¸ trong d¹ cá l vi sinh vËt t¹o th nh. ViÖc tæng hîp c¸c vitamin nhãm B v K còng do c¸c vi sinh vËt (ë gia sóc tr−ëng th nh) t¹o nªn, riªng vitamin C chøa trong thøc ¨n bÞ ph©n ho¸ nhanh trong d¹ cá. Chó ý: ViÖc tæng hîp c¸c vitamin n y chØ thùc hiÖn ®−îc khi gia sóc cai s÷a. V× vËy, víi gia sóc non viÖc bæ sung c¸c vitamin cho c¬ thÓ l cÇn thiÕt. BÖnh d¹ cá béi thùc (Dilatatio acuta ruminis ingestis) I. §Æc ®iÓm - BÖnh d¹ cá béi thùc (hay cßn gäi tÝch thøc ¨n trong d¹ cá) l do trong d¹ cá chøa nhiÒu thøc ¨n khã tiªu hãa l m cho thÓ tÝch d¹ d y t¨ng lªn gÊp béi, v¸ch d¹ d y c¨ng. NÕu thøc ¨n tÝch l¹i l©u trong d¹ cá th−êng kÕ ph¸t viªm ruét v g©y rèi lo¹n h« hÊp, c¬ thÓ bÞ nhiÔm ®éc→ con vËt chÕt. - §©y l bÖnh tr©u bß hay m¾c (chiÕm 40% trong c¸c bÖnh ë d¹ d y 4 tói). BÖnh tiÕn triÓn chËm (th−êng x¶y ra sau khi ¨n tõ 6-9 giê). II. Nguyªn nh©n - Do ¨n qu¸ no: Tr©u bß ¨n qu¸ no c¸c lo¹i thøc ¨n kh«, thøc ¨n khi gÆp n−íc dÔ tr−¬ng në (nh− r¬m, cá kh«, c©y hä ®Ëu, b ®Ëu) hoÆc do gia sóc nhÞn ®ãi l©u ng y ®ét nhiªn ¨n no, ¨n xong uèng nhiÒu n−íc l¹nh ngay ®Òu cã thÓ dÉn ®Õn d¹ cá béi thùc. - Do ch¨m sãc kÐm hoÆc thay ®æi thøc ¨n ®ét ngét (tr©u bß c y kÐo bÞ m¾c bÖnh do l m viÖc qu¸ mÖt nhäc, ¨n xong ®i l m ngay, bß s÷a m¾c bÖnh do thiÕu vËn ®éng). - Do c¬ thÓ gia sóc suy yÕu, bé m¸y tiªu ho¸ ho¹t ®éng kÐm, hoÆc do kÕ ph¸t tõ nh÷ng bÖnh kh¸c nh− nghÏn d¹ l¸ s¸ch, liÖt d¹ cá, viªm d¹ tæ ong do ngo¹i vËt v d¹ mói khÕ biÕn vÞ. - Do kÕ ph¸t tõ mét sè bÖnh truyÒn nhiÔm (bÖnh cóm, bÖnh tô huyÕt trïng,...). III. C¬ chÕ sinh bÖnh Ho¹t ®éng cña d¹ cá do hÖ thÇn kinh thùc vËt chi phèi. V× vËy, nh÷ng nh©n tè g©y bÖnh ë bªn ngo i hay trong c¬ thÓ ®Òu l m trë ng¹i ho¹t ®éng cña thÇn kinh mª tÈu, l m gi¶m nhu ®éng cña d¹ cá → thøc ¨n tÝch l¹i ë d¹ cá. Khi thøc ¨n tÝch l¹i trong d¹ cá l m t¨ng ¸p lùc xoang bông → g©y rèi lo¹n h« hÊp v tuÇn ho n. Do vËy, con vËt cã biÓu hiÖn thë khã. H¬n n÷a khi thøc ¨n tÝch l¹i l©u sÏ lªn men, thèi r÷a sinh ra nhiÒu h¬i v c¸c s¶n vËt ph©n gi¶i (nh− c¸c lo¹i khÝ; axit h÷u c¬). Nh÷ng chÊt n y kÝch thÝch v o v¸ch d¹ cá, l m cho d¹ cá co giËt tõng c¬n → con vËt ®au bông v kh«ng yªn. NÕu h¬i sinh ra nhiÒu sÏ g©y ra ch−íng h¬i, mÆt kh¸c thøc ¨n trong qu¸ tr×nh lªn men sÏ tr−¬ng to l m c¨ng v¸ch d¹ d y dÉn tíi gi n d¹ d y. BÖnh tiÕn triÓn l m cho c¬ tr¬n co bãp yÕu dÇn → bÖnh nÆng thªm, v¸ch d¹ cá bÞ kÝch thÝch g©y viªm ho¹i tö, chÊt ph©n gi¶i ngÊm v o m¸u g©y tróng ®éc → con vËt chÕt. 122
IV. TriÖu chøng BÖnh x¶y ra sau khi ¨n tõ 6 - 9 giê. TriÖu chøng l©m s ng thÓ hiÖn râ: - Con vËt gi¶m ¨n hay kh«ng ¨n, ngõng nhai l¹i, h¬i î ra cã mïi chua, hay ch¶y d i, con vËt ®au bông (khã chÞu, ®u«i quÊt m¹nh v o th©n, xoay quanh cäc buéc, lÊy ch©n sau ®¹p bông, ®øng n»m kh«ng yªn cã khi chæng 4 vã giÉy giôa, khi d¾t di thÊy con vËt cö ®éng cøng nh¾c, hai ch©n d¹ng ra. - MÐ bông tr¸i con vËt ph×nh to, sê n¾n thÊy ch¾c, Ên tay v o cã d¹ng bét nh o, con vËt ®au, cho tay qua trùc tr ng sê v o d¹ cá thÊy ch¾c nh− sê v o tói bét, con vËt rÊt khã chÞu. - Gâ v o vïng d¹ cá thÊy ©m ®ôc t−¬ng ®èi lÊn lªn vïng ©m bïng h¬i. Vïng ©m ®ôc tuyÖt ®èi lín v chiÕm c¶ vïng ©m ®ôc t−¬ng ®èi. Tuy vËy, nÕu con vËt ch−íng h¬i kÕ ph¸t th× khi gâ vÉn cã ©m bïng h¬i. - Nghe thÊy ©m nhu ®éng d¹ cá gi¶m hay ngõng h¼n, nÕu bÖnh nÆng th× vïng tr¸i ch−íng to, con vËt thë nhanh, n«ng, tim ®Ëp m¹nh, ch©n ®i lo¹ng cho¹ng, run rÈy, mÖt mái, còng cã khi n»m mª mÖt kh«ng muèn dËy. - Cã thÓ g©y viªm ruét kÕ ph¸t. Lóc ®Çu con vËt ®i t¸o, sau ®ã ®i Øa ch¶y, sèt nhÑ. V. Tiªn l−îng NÕu bÖnh nhÑ, kh«ng kÕ ph¸t bÖnh kh¸c th× sau 3-5 ng y sÏ khái, nÕu kÕ ph¸t ch−íng h¬i, viªm ruét hay nhiÔm ®éc th× cã thÓ chÕt. VI. ChÈn ®o¸n Tr©u bß m¾c bÖnh n y cã nh÷ng ®Æc ®iÓm: Bông tr¸i c¨ng to, sê v o ch¾c, Ên tay v o vïng d¹ cá ®Ó l¹i vÕt tay, gia sóc kh«ng ¨n, nhai l¹i gi¶m. CÇn ph©n biÖt víi c¸c bÖnh: + D¹ cá ch−íng h¬i: BÖnh ph¸t ra nhanh, vïng bông tr¸i c¨ng to, sê d¹ cá c¨ng nh− qu¶ bãng, gia sóc khã thë chÕt nhanh. + LiÖt d¹ cá: N¾n vïng bông tr¸i c¶m thÊy thøc ¨n nh o nh− ch¸o, nhu ®éng d¹ cá mÊt. + Viªm d¹ tæ ong do ngo¹i vËt: Con vËt cã triÖu chøng ®au khi kh¸m vïng d¹ tæ ong. VII. §iÒu trÞ Nguyªn t¾c t¾c ®iÒu trÞ : Ph¶i l m håi phôc v t¨ng c−êng nhu ®éng d¹ cá, t×m c¸ch th¶i thøc ¨n tÝch l©u ng y trong d¹ cá. 1. Hé lý - Cho gia sóc nhÞn ¨n 1- 2 ng y (kh«ng h¹n chÕ n−íc uèng), t¨ng c−êng xoa bãp vïng d¹ cá, d¾t cho gia sóc vËn ®éng ®Ó t¨ng c−êng c¬ n¨ng vËn ®éng cña d¹ cá. - Nh÷ng ng y sau cho gia sóc ¨n mét Ýt thøc ¨n mÒm, dÔ tiªu v cho ¨n l m nhiÒu lÇn trong ng y, ®ång thêi cã thÓ thôt cho gia sóc b»ng n−íc Êm. - Moi ph©n trong trùc tr ng v kÝch thÝch b ng quang cho con vËt ®i tiÓu. 123
Giáo trình B nh n i khoa gia súc 2. Dïng thuèc - Dïng thuèc tÈy trõ chÊt chøa trong d¹ cá Sulfat natri: 300- 500 g/con (tr©u, bß). 50- 100 g/con (bª, nghÐ) 20- 50 g/con (dª, cõu) Hßa víi n−íc s¹ch cho con vËt uèng 1 lÇn trong ng y ®Çu ®iÒu trÞ - Dïng thuèc t¨ng c−êng nhu ®éng d¹ cá Pilocacpin 3%: 5- 10 ml/con (tr©u, bß) 3- 5 ml/con (bª, nghÐ) 2- 3 ml/con (dª, cõu) Tiªm b¾p, ng y 1 lÇn - T¨ng c−êng tiªu hãa ë d¹ cá Dïng HCl (10-12ml nguyªn chuÈn hßa víi 1 lÝt n−íc). Cho con vËt uèng ng y 1 lÇn. - §Ò phßng thøc ¨n lªn men trong d¹ cá - Ichthyol: tr©u, bß (20-30g), dª, cõu, bª, nghÐ (1-2g). Cho uèng ng y 1 lÇn. - HoÆc dïng formol (15 ml nguyªn chuÈn ho víi 1 lÝt n−íc s¹ch cho con vËt uèng: tr©u, bß (1 lÝt/con); bª, nghÐ, dª (200 - 300 ml/con). Cho uèng ng y 1 lÇn. - HoÆc dïng: cån + tái; n−íc d−a chua, n−íc l¸ thÞ cho con vËt uèng - Dïng thuèc trî søc, trî lùc, t¨ng c−êng gi¶i ®éc cho c¬ thÓ: Thuèc Tr©u, bß (ml) Bª, nghÐ, dª, cõu (ml) Dung dÞch Glucoza 20% 1000 - 2 000 500 - 1000 Cafein natribenzoat 20% 10 - 15 5 - 10 Canxi clorua 10% 50 - 70 15 - 20 Urotropin 10% 50 - 70 20 - 30 Vitamin C 5% 20 10 Tiªm chËm v o tÜnh m¹ch ng y 1 lÇn Chó ý: - NÕu béi thùc d¹ cá cã kÕ ph¸t ch−íng h¬i cÊp tÝnh ph¶i dïng troca chäc tho¸t h¬i. - Víi biÖn ph¸p trªn m thøc ¨n vÉn tÝch trong d¹ cá th× mæ d¹ cá lÊy bít thøc ¨n LiÖt d¹ cá (Atomia ruminis) I. §Æc ®iÓm - BÖnh l m cho d¹ cá co bãp kÐm v dÉn ®Õn liÖt → thøc ¨n trong d¹ cá, d¹ mói khÕ kh«ng ®−îc x¸o trén v tèng vÒ ®»ng sau. Thøc ¨n tÝch l¹i trong d¹ cá, d¹ tæ ong, d¹ mói khÕ v bÞ thèi r÷a, lªn men sinh ra chÊt ®éc, l m cho c¬ thÓ bÞ tróng ®éc v h¹i cho hÖ thèng thÇn kinh thùc vËt. KÕt qu¶ l m trë ng¹i c¬ n¨ng vËn ®éng cña d¹ cá, l m gia sóc gi¶m ¨n, gi¶m nhai l¹i v th−êng kÕ ph¸t viªm ruét, cuèi cïng con vËt tróng ®éc chÕt. - BÖnh th−êng thÊy ë tr©u, bß, cßn ë dª cõu Ýt m¾c. 124