Giáo trình môn học Kinh tế chính trị (Nghề: Kế toán doanh nghiệp): Phần 2

Chia sẻ: _ _ | Ngày: | Loại File: PDF | Số trang:53

Thêm vào BST

Báo xấu

37
lượt xem 4
download

Download Vui lòng tải xuống để xem tài liệu đầy đủ

Nối tiếp nội dung phần 1, phần 2 của giáo trình môn học Kinh tế chính trị cung cấp cho người học những kiến thức về: Tái sản xuất vốn, giá thành, tiền lương và lợi nhuận trong doanh nghiệp; nền kinh tế thị trường định hướng Xã hội chủ nghĩa ở Việt Nam; cơ cấu thành phần kinh tế và xu hướng vận động cơ bản của nền kinh tế trong thời kỳ quá độ lên chủ nghĩa xã hội; xây dựng cơ sở vật chất - kỹ thuật trong thời kỳ quá độ lên chủ nghĩa xã hội ở Việt Nam; cơ chế kinh tế trong thời kỳ quá độ lên chủ nghĩa XH. Mời các bạn cùng tham khảo.

Chủ đề:

Bình luận(0) Đăng nhập để gửi bình luận!

Lưu

Nội dung Text: Giáo trình môn học Kinh tế chính trị (Nghề: Kế toán doanh nghiệp): Phần 2

Chương 4: T¸i s¶n xuÊt vèn, gi¸ thµnh, tiÒn l-¬ng vµ lîi nhuËn trong c¸c doanh nghiÖp. 1. TuÇn hoµn vµ chu chuyÓn vèn. 1.1 Vèn trong doanh nghiÖp. - Kh¸i niÖm: + Vèn lµ mét ph¹m trï kinh tÕ, lµ ®iÒu kiÖn kiªn quyÕt cña bÊt cø mét doanh nghiÖp, ngµnh kinh tÕ vµ dÞch vô nµo trong nÒn kinh tÕ quèc d©n. + Vèn trong c¸c doanh nghiÖp lµ toµn bé nh©n lùc, vËt lùc vµ tµi lùc d-íi h×nh thøc tiÒn tÖ do lao ®éng thÆng d- trong c¸c doanh nghiÖp thuéc c¸c thµnh phÇn kinh tÕ t¹o ra ®-îc c¸c chñ doanh nghiÖp tÝch lü l¹i. - Nguyªn t¾c: B¶o tån vµ sinh lîi. + Ph©n biÖt: cÊp vèn kh¸c ®Çu t- vèn (t- c¸ch vèn ®Çu t- nã ph¶i quay vÒ ®iÓm xuÊt ph¸t c¶ phÇn gèc vµ phÇn l·i). + T¸i s¶n xuÊt vèn. Vèn - §Çu t- vèn - Båi hoµn vèn - T¸i ®Çu t- vèn míi lín h¬n. -> VËn ®éng lµ ph-¬ng thøc ®Ó b¶o tån vµ ph¸t triÓn, t¸i s¶n xuÊt vèn. Sù vËn ®éng nµy th«ng qua tuÇn hoµn vµ chu chuyÓn vèn. 1.2. TuÇn hoµn vèn (Nghiªn cøu sù vËn ®éng cña vèn vÒ vËt chÊt). - Nh×n vµo c¸c doanh nghiÖp s¶n xuÊt, toµn bé sù vËn ®éng cña vèn cã thÓ ®-îc kh¸i qu¸t nh- sau: TLSX T-H ... SX............H' - T' SL§ Vèn tiÒn tÖ Vèn s¶n xuÊt Vèn hµng hãa - Trªn thÞ tr-êng yÕu tè s¶n xuÊt (thÞ tr-êng ®Çu vµo). * Giai ®o¹n 1: T - H (t- liÖu s¶n xuÊt, søc lao ®éng) + Nhµ t- b¶n xuÊt hiÖn trªn thÞ tr-êng mua t- liÖu s¶n xuÊt vµ søc lao ®éng. + Vèn ho¹t ®éng trong lÜnh vùc l-u th«ng - vèn tiÒn tÖ. + Chøc n¨ng: tiÒn sö dông mua c¸c yÕu tè cña s¶n xuÊt chuÈn bÞ cho qu¸ tr×nh s¶n xuÊt. + KÕt thóc giai ®o¹n 1: Vèn tiÒn tÖ chuyÓn hãa thµnh vèn s¶n xuÊt. * Giai ®o¹n 2. ...SX...: giai ®o¹n s¶n xuÊt. 59
+ Nhµ t- b¶n kÕt hîp t- liÖu s¶n xuÊt vµ søc lao ®éng tiÕn hµnh s¶n xuÊt. + Vèn n»m trong lÜnh vùc s¶n xuÊt - Vèn s¶n xuÊt. + Chøc n¨ng vèn: lµ s¶n xuÊt ra hµng hãa (H') míi mµ gi¸ trÞ cña chóng lín h¬n gi¸ trÞ cña nh÷ng nh©n tè ®· dïng ®Ó s¶n xuÊt ra sè hµng hãa ®ã. (gi¸ trÞ míi = gi¸ trÞ cò + gi¸ trÞ thÆng d-) => C«ng thøc vËn ®éng ®Çy ®ñ. TLSX H ... SX ....H'(H+m) SL§ + KÕt thóc giai ®o¹n nµy: Vèn s¶n xuÊt chuyÓn hãa thµnh vèn hµng hãa.( giai ®o¹n 2 lµ tiÒn ®Ò cho giai ®o¹n 3 tiÕp tôc). * Giai ®o¹n 3: H' -T': Giai ®o¹n l-u th«ng. + Nhµ t- b¶n b¸n hµng hãa (H') - kÕt qu¶ cña qu¸ tr×nh s¶n xuÊt vµ thu håi vÒ T' (T+t) - Vèn ban ®Çu + gi¸ trÞ thÆng d-. + Vèn trë l¹i ho¹t ®éng trong lÜnh vùc l-u th«ng - vèn hµng hãa. + Chøc n¨ng: Vèn hµng hãa thùc hiÖn gi¸ trÞ hµng hãa, biÕn H' - T' + KÕt thóc giai ®o¹n nµy: Vèn hµng hãa chuyÓn hãa thµnh vèn tiÒn tÖ (lín h¬n tr-íc) vµ tiÕp tôc mét chu kú tiÕp theo. => KÕt luËn: TuÇn hoµn vèn lµ sù vËn ®éng liªn tôc cña vèn tõ h×nh th¸i nµy sang h×nh th¸i kh¸c vµ tr¶i qua 3 giai ®o¹n, thùc hiÖn ba chøc n¨ng ®Ó råi trë l¹i h×nh th¸i ban ®Çu víi gi¸ trÞ t¨ng thªm. - NhËn xÐt: + TuÇn hoµn t- b¶n lµ sù thèng nhÊt gi÷a s¶n xuÊt vµ l-u th«ng. Trong ®ã s¶n xuÊt cã vai trß quyÕt ®Þnh vµ l-u th«ng lµ ®iÒu kiÖn ®Ó tuÇn hoµn t- b¶n diÔn ra. S¶n xuÊt L-u th«ng Vai trß quyÕt ®Þnh §iÒu kiÖn quan träng + VËy ®Ó tuÇn hoµn vèn cã ý nghÜa khi tháa m·n 2 ®iÒu kiÖn sau:  §K1: §Ó tuÇn hoµn vèn ®-îc diÔn ra th× toµn bé vèn cïng mét lóc ph¶i tån t¹i ë c¶ ba h×nh th¸i. 60
 §K2: Mçi bé phËn vèn ë tõng h×nh th¸i kh¸c nhau, ph¶i liªn tôc chuyÓn hãa tõ h×nh th¸i nµy sang h×nh th¸i kh¸c. + Nghiªn cøu vÒ tuÇn hoµn vèn lµ nghiªn cøu mÆt chÊt sù vËn ®éng cña vèn. (TiÕp theo chóng ta sÏ nghiªn cøu sù vËn ®éng vèn vÒ mÆt ®Þnh l-îng, tèc ®é, thêi gian vËn ®éng). 1.3. Chu chuyÓn vèn * Kh¸i niÖm: Chu chuyÓn vèn lµ sù tuÇn hoµn vèn cã ®Þnh kú ®æi míi vµ lÆp ®i lÆp l¹i kh«ng ngõng. (NÕu nh- nghiªn cøu tuÇn hoµn vèn, chóng ta nghiªn cøu c¸c h×nh thøc mµ vèn trót ra vµ kho¸c vµo qua 3 giai ®o¹n vËn ®éng vËn ®éng cña nã, th× khi nghiªn cøu chu chuyÓn cña vèn, chóng ta nghiªn cøu tèc ®é vËn ®éng cña vèn nhanh hay chËm. VD: Nh- xem mét n¨m, vèn chu chuyÓn ®-îc mÊy vßng, vµ nghiªn cøu ¶nh h-ëng cña tèc ®é ®ã ®èi víi viÖc s¶n xuÊt vµ thùc hiÖn gi¸ trÞ thÆng d- (m). * Thêi gian chu chuyÓn vèn: - Muèn chu chuyÓn 1 vßng, vèn ph¶i tr¶i qua 2 giai ®o¹n l-u th«ng vµ 1 giai ®o¹n s¶n xuÊt. Thêi gian vèn n»m trong lÜnh vùc s¶n xuÊt lµ thêi gian s¶n xuÊt. Thêi gian vèn n»m trong lÜnh vùc l-u th«ng lµ thêi gian l-u th«ng.  VËy: Thêi gian 1 vßng chu chuyÓn vèn = thêi gian s¶n xuÊt vµ thêi gian l-u th«ng. - Thêi gian s¶n xuÊt: + Kh¸i niÖm: Thêi gian s¶n xuÊt lµ thêi gian vèn n»m trong lÜnh vùc s¶n xuÊt. + Bao gåm c¸c thêi kú:  Thêi kú lµm viÖc (quan träng nhÊt): Trong thêi kú nµy lao ®éng trùc tiÕp t¸c ®éng ®Õn ®èi t-îng lao ®éng ®ang ®-îc chÕ biÕn. Thêi kú lµm viÖc dµi hay ng¾n tïy theo ®iÒu kiÖn cô thÓ cña tõng ngµnh, tõng xÝ nghiÖp. VD: TÝnh chÊt c«ng viÖc, ®iÒu kiÖn trang bÞ kü thuËt... kú lµm viÖc s¶n xuÊt ra ¸o ng¾n h¬n s¶n xuÊt ra m¸y bay.  Thêi kú gi¸n ®o¹n s¶n xuÊt: Lµ thêi kú ®èi t-îng lao ®éng kh«ng chÞu t¸c ®éng trùc tiÕp cña lao ®éng mµ chÞu ¶nh h-ëng trùc tiÕp cña c¸c thuéc tÝnh tù nhiªn. 61
VD: G©y men cho r-îu, sÊy gç, ng©m da thuéc.  Thêi kú dù tr÷ s¶n xuÊt: nh»m b¶o ®¶m s¶n xuÊt diÔn ra liªn tôc. Thêi gian s¶n xuÊt = thêi kú lµm viÖc + Thêi kú gi¸n ®o¹n + Thêi kú dù tr÷ s¶n xuÊt - Thêi gian l-u th«ng: + Kh¸i niÖm: Thêi gian l-u th«ng lµ thêi gian vèn n»m trong lÜnh vùc l-u th«ng ®Ó mua c¸c yÕu tè s¶n xuÊt, b¸n hµng hãa vµ vËn chuyÓn hµng hãa tõ s¶n xuÊt ®Õn tiªu dïng. + CT: Thêi gian l-u th«ng = thêi gian mua hµng + thêi gian b¸n hµng => Thêi gian l-u th«ng dµi hay ng¾n phô thuéc ë thÞ tr-êng xa hay gÇn; tr×nh ®é ph¸t triÓn cña giao th«ng vËn t¶i; ®iÒu kiÖn mua t- liÖu s¶n xuÊt, ®iÒu kiÖn b¸n hµng hãa. - Thêi gian chu chuyÓn vèn dµi hay ng¾n phô thuéc vµo 2 nhãm nh©n tè: + Kh¸ch quan: thÓ hiÖn ë ®Æc ®iÓm cña tõng ngµnh, ®iÒu kiÖn s¶n xuÊt, ®iÒu kiÖn l-u th«ng. + Chñ quan: g¾n liÒn chÝnh s¸ch kinh tÕ, luËt ph¸p kinh tÕ, hiÖu qu¶ qu¶n lý s¶n xuÊt kinh doanh cña c¸c doanh nghiÖp (hiÖu qu¶ sö dông vèn). * Ph©n lo¹i vèn: C¨n cø vµo ph-¬ng thøc chu chuyÓn kh¸c nhau vÒ mÆt gi¸ trÞ cña vèn s¶n xuÊt: - Vèn cè ®Þnh (TSC§): + Kh¸i niÖm: Vèn cè ®Þnh lµ mét bé phËn cña vèn s¶n xuÊt mµ vÒ mÆt hiÖn vËt nã tham gia hoµn toµn vµo qu¸ tr×nh s¶n xuÊt, nh-ng vÒ mÆt gi¸ trÞ, gi¸ trÞ cña nã kh«ng chuyÓn hÕt mét lÇn vµo gi¸ trÞ cña s¶n phÈm, mµ chuyÓn dÇn tõng phÇn qua nhiÒu chu kú s¶n xuÊt, d-íi h×nh thøc khÊu hao. +VD: Nhµ x-ëng, m¸y mãc thiÕt bÞ (trong s¶n xuÊt, nh÷ng thø nµy hao mßn dÇn ®i vµ chuyÓn hÕt gi¸ trÞ cña chóng vµo s¶n phÈm sau mét thêi gian dµi. VÝ dô mét chiÕc m¸y dïng 1 n¨m th× háng -> VËy trung b×nh mçi n¨m nã chuyÓn 1/10 gi¸ trÞ vµo s¶n phÈm). 62
+ PhÇn gi¸ trÞ cña m¸y mãc thiÕt bÞ chuyÓn vµo gi¸ trÞ cña s¶n phÈm míi th«ng qua c«ng thøc tÝnh møc khÊu hao: Gi¸ trÞ cña m¸y mãc thiÕt bÞ (gi¸ ban ®Çu) Møc khÊu hao = Sè n¨m sö dông cña m¸y mãc, thiÕt bÞ + Tµi s¶n cè ®Þnh (vèn cè ®Þnh) ngµy cµng hao mßn trong qu¸ tr×nh s¶n xuÊt -> Hai h×nh thøc hao mßn:  Hao mßn h÷u h×nh: Sù hao mßn vÒ mÆt gi¸ trÞ sö dông do thuéc tÝnh c¬ häc, hãa häc vµ tù nhiªn trong qu¸ tr×nh sö dông sinh ra.  Hao mßn v« h×nh: Sù hao mßn vÒ mÆt gi¸ trÞ xÈy ra khi m¸y mãc cò, tuy cßn sö dông ®-îc, nh-ng bÞ lo¹i m¸y mãc míi xuÊt hiÖn cã chÊt l-îng tèt h¬n, c«ng xuÊt cao h¬n, hoÆc gi¸ rÎ h¬n lµm mÊt gi¸ trÞ, thËm chÝ ®µo th¶i (tôt hËu c«ng nghÖ). -> Tr¸nh hao mßn h÷u h×nh vµ v« h×nh th× ph¶i tËn dung tèi ®a c«ng suÊt m¸y mãc thiÕt bÞ. VD: T¨ng ca sö dông m¸y trong ngµy hay n©ng tû suÊt khÊu hao hµng n¨m. §a d¹ng hãa s¶n phÈm nh»m tËn dông nhanh sù ho¹t ®éng cña m¸y mãc -> rót ng¾n thêi gian thu håi vèn. - Vèn l-u ®éng. + Kh¸i niÖm: Vèn l-u ®éng lµ mét bé phËn cña vèn s¶n xuÊt, tham gia vµo qu¸ tr×nh s¶n xuÊt, gi¸ trÞ cña nã chuyÓn mét lÇn vµo gi¸ trÞ cña s¶n phÈm míi. + Bao gåm: Gi¸ trÞ nguån nhiªn vËt liªu, vËt liÖu phô; tiÒn l-¬ng. Trong qu¸ tr×nh s¶n xuÊt søc lao ®éng biÓu hiÖn h×nh thøc lµ l-¬ng, t¸i hiÖn trong gi¸ trÞ míi cña s¶n phÈm; gi¸ trÞ nguyªn, nhiªn liÖu vµ vËt liÖu phô l¹i ®-îc chuyÓn toµn bé gi¸ trÞ vµo gi¸ trÞ hµng hãa trong chu kú s¶n xuÊt ®ã. => NhËn xÐt: vÒ mÆt gi¸ trÞ th× vèn cè ®Þnh chu chuyÓn chËm cßn vèn l-u ®éng chu chuyÓn nhanh h¬n. 63
-> Trong qu¶n lý kinh doanh, cÇn n©ng cao hiÖu qu¶ sö dông vèn, ®Æc biÖt lµ t¨ng tèc ®é chu chuyÓn vèn l-u ®éng. * KÕt luËn: Nghiªn cøu tuÇn hoµn vèn vµ chu chuyÓn vèn xÐt thùc chÊt lµ nghiªn cøu t¸i s¶n xuÊt më réng, chu chuyÓn vèn ¶nh h-ëng ®Õn tiÕt kiÖm vèn øng tr-íc (®Æc biÖt: vèn l-u ®éng). Chu chuyÓn vèn tèt -> t¨ng lîi nhuËn -> liªn quan ®Õn t¨ng tr-ëng vµ ph¸t triÓn kinh tÕ => PhÊn ®Êu n©ng cao tèc ®é chu chuyÓn vèn lµ nhiÖm vô c¬ b¶n cña doanh nghiÖp. 2. Gi¸ thµnh s¶n phÈm. 2.1. Gi¸ thµnh lµ g×? - Gi¸ trÞ hµng hãa = c + v + m c: gi¸ trÞ lùc l-îng s¶n xuÊt ®· vËt hãa v: gi¸ trÞ søc lao ®éng biÓu hiÖn d-íi h×nh thøc tiÒn l-¬ng. m: gi¸ trÞ cña s¶n phÈm thÆng d-. + (c + v): biÓu hiÖn d-íi h×nh th¸i tiÒn th× ®-îc gäi lµ gi¸ thµnh s¶n phÈm, hay chi phÝ s¶n xuÊt. + (c + v); biÓu hiÖn d-íi h×nh th¸i tiÒn -> chÞu sù ¶nh h-ëng cña gi¸ trÞ tiÒn tÖ th«ng qua sù biÕn ®éng cña gi¸ c¶. => Gi¸ thµnh cã thÓ thèng nhÊt hay kh«ng thèng nhÊt víi hai bé phËn ®Çu cña gi¸ trÞ hµng hãa. - Thùc tiÔn doanh nghiÖp: Gi¸ thµnh = c + v + tiÒn l·i tr¶ vèn vay ng©n hµng + c¸c lo¹i tiÒn ph¹t 2.2. Ph©n lo¹i - Gi¸ thµnh c«ng x-ëng vµ gi¸ thµnh ®Çy ®ñ. + Gi¸ thµnh c«ng x-ëng: gi¸ thµnh trùc tiÕp s¶n xuÊt ra s¶n phÈm. + Gi¸ thµnh ®Çy ®ñ gåm gi¸ thµnh trùc tiÕp s¶n xuÊt ra s¶n phÈm, chi phÝ qu¶n lý vµ chi phÝ tiªu thô s¶n phÈm. - Gi¸ thµnh kÕ ho¹ch gi¸ thµnh thùc tÕ. - Gi¸ thµnh c¸ biÖt vµ gi¸ thµnh x· héi. (Gióp chñ doanh nghiÖp so s¸nh gi¸ c¶ hµng hãa doanh nghiÖp cã phï hîp møc gi¸ c¶ thÞ tr-êng hay kh«ng). 2.3. Vai trß - Gi¸ thµnh lµ mét chØ tiªu tæng hîp trong qu¶n lý s¶n xuÊt kinh doanh cña c¸c doanh nghiÖp. 64
=> H¹ch to¸n gi¸ thµnh, gi¶m gi¸ thµnh lµ 1 nhiÖm vô c¬ b¶n vµ th-êng xuyªn ®èi víi c¸c doanh nghiÖp. VD: Gi¶m gi¸ thµnh lµm cho gi¸ c¶ c¹nh tranh; lîi nhuËn doanh nghiÖp t¨ng; cho phÐp doanh nghiÖp më réng s¶n xuÊt, ®øng v÷ng vµ th¾ng lîi trong c¹nh tranh; ®ãng gãp cho ng©n s¸ch nhµ n-íc -> cã lîi cho sù ph¸t triÓn cña x· héi. - C¸c biÖn ph¸p mÊu chèt gi¶m gi¸ thµnh. + Tæ chøc l¹i s¶n xuÊt, ph©n c«ng lao ®éng, øng dông tiÕn bé khoa häc - kü thuËt, n©ng cao n¨ng suÊt lao ®éng trong doanh nghiÖp. + Gi¶m tû lÖ hµng phÕ phÈm, thø phÈm; n©ng tØ lÖ hµng chÝnh phÈm, hµng cã chÊt l-îng cao, cã kh¶ n¨ng c¹nh tranh trªn thÞ tr-êng trong n-íc vµ quèc tÕ. + Thùc hµnh tiÕt kiÖm trong s¶n xuÊt, c¶i tiÕn qu¶n ý, n©ng cao hiÖu qu¶ qu¶n lý (®Æc biÖt: qu¶n lý vèn vµ gi¸ thµnh). 3. TiÒn l-¬ng. 3.1. B¶n chÊt kinh tÕ cña tiÒn l-¬ng. - Kh¸i niÖm. TiÒn l-¬ng kh«ng ph¶i lµ sù tr¶ c«ng cho lao ®éng, mµ lµ h×nh th¸i tiÒn tÖ cña gi¸ trÞ søc lao ®éng, hay gi¸ c¶ søc lao ®éng. - C¬ cÊu tiÒn l-¬ng. + Gi¸ trÞ t- liÖu sinh ho¹t ®Çy ®ñ nu«i sèng b¶n th©n ng-êi lao ®éng. + Gi¸ trÞ t- liÖu sinh ho¹t ®Çy ®ñ nu«i sèng sè l-îng con c¸i nhÊt ®Þnh cña hä. + Chi phÝ n©ng cao tr×nh ®é v¨n hãa, khoa häc kü thuËt vµ tay nghÒ cña ng-êi lao ®éng. Chó ý: mçi bé phËn trªn cã vÞ trÝ quan träng nhÊt ®Þnh. Quy m«, tû träng cña mçi bé phËn cã thÓ kh¸c nhau vµ chÞu sù chi phèi cña tiÕn bé khoa häc - kü thuËt, sù ph¸t triÓn lùc l-îng s¶n xuÊt - n¨ng suÊt lao ®éng vµ tÝnh chÊt chÕ ®é x· héi. 3.2. H×nh thøc c¬ b¶n cña tiÒn l-¬ng a)TiÒn l-¬ng theo thêi gian - TiÒn l-¬ng theo thêi gian lµ h×nh thøc tiÒn l-¬ng mµ sè l-îng cña nã phô thuéc vµo sè l-îng thêi gian (giê, ngµy, th¸ng, tuÇn) ng-êi lao ®éng thùc sù lao ®éng cho c¸c doanh nghiÖp. - Th-íc ®o møc tiÒn l-¬ng theo thêi gian lµ ®¬n gi¸ mét giê lao ®éng. b) TiÒn l-¬ng theo s¶n phÈm 65
- TiÒn l-¬ng theo s¶n phÈm lµ h×nh thøc tiÒn l-¬ng mµ sè l-îng cña nã phô thuéc vµo sè l-îng s¶n phÈm mµ ng-êi lao ®éng ®· s¶n xuÊt ra, hoÆc tïy theo sè l-îng c«ng viÖc ®· hoµn thµnh. - Th-íc ®o møc tiÒn l-¬ng tÝnh theo s¶n phÈm lµ ®¬n gi¸ mçi s¶n phÈm (Thùc tÕ theo s¶n phÈm chØ lµ chuyÓn hãa cña tiÒn l-¬ng theo thêi gian v× thùc chÊt ®¬n gi¸ tiÒn l-¬ng cña mçi s¶n phÈm lµ sù tr¶ cho l-îng thêi gian lao ®éng cÇn thiÕt ®Ó s¶n xuÊt ra ®¬n vÞ s¶n phÈm ®ã). * Mçi h×nh thøc c¬ b¶n cña tiÒn l-¬ng nãi trªn ®Òu cã nh÷ng -u ®iÓm vµ nh-îc ®iÓm nhÊt ®Þnh. Tïy theo ngµnh hµng vµ lo¹i c«ng viÖc lùa chän h×nh thøc tiÒn l-¬ng cho phï hîp. 3.3. Nh÷ng nh©n tè ¶nh h-ëng ®Õn tiÒn l-¬ng a) TiÒn l-¬ng danh nghÜa vµ tiÒn l-¬ng thùc tÕ - TiÒn l-¬ng danh nghÜa lµ kho¶n thu nhËp mµ ng-êi lao ®éng nhËn ®-îc d-íi h×nh th¸i tiÒn tÖ sau khi ®· thùc sù lµm viÖc cho c¸c chñ doanh nghiÖp. - TiÒn l-¬ng thùc tÕ lµ khèi l-îng hµng hãa vµ dÞch vô mµ ng-êi lao ®éng mua ®-îc b¨ng tiÒn l-¬ng danh nghÜa. b) C¸c nh©n tè lµm biÕn ®æi tiÒn l-¬ng - TiÒn l-¬ng - søc lao ®éng => C¸c nh©n tè ¶nh h-ëng ®Õn tiÒn l-¬ng g¾n víi c¸c nh©n tè lµm t¨ng gi¶m gi¸ trÞ søc lao ®éng. VD: Nh©n tè lµm t¨ng gi¸ trÞ søc lao ®éng nh- n©ng cao tr×nh ®é chuyªn m«n, t¨ng c-êng ®é cña ng-êi lao ®éng Nh©n tè lµm gi¶m gi¸ trÞ søc lao ®éng nh- t¨ng n¨ng suÊt lao ®éng (®Æc biÖt nh÷ng ngµnh s¶n xuÊt vËt phÈm tiªu dïng). - Mét sè nh©n tè kh¸c: + Cung cÊp søc lao ®éng cña ng-êi lao ®éng lu«n ë thÕ bÊt lîi. + Sù biÕn ®éng t¨ng lªn cña gi¸ c¶, cña thuÕ khãa... (Chó ý: Sù gi¶m sót cña tiÒn l-¬ng chØ cã tÝnh chÊt t-¬ng ®èi). 4. Lîi nhuËn vµ c¸c h×nh th¸i vèn cña thu nhËp. 4.1. Lîi nhuËn (P). - C«ng thøc gi¸ trÞ hµng hãa. Gi¸ trÞ hµng hãa = c + v + m c + v: chuyÓn hãa thµnh chi phÝ s¶n xuÊt hay gi¸ thµnh 66
m: lîi nhuËn. - Kh¸i niÖm: Lîi nhuËn cña doanh nghiÖp lµ doanh nghiÖp thu trõ ®i mäi chi phÝ. I. Lîi nhuËn = Doanh thu - Chi phÝ - Nguån gèc: Lîi nhuËn lµ phÇn gi¸ trÞ cña s¶n phÈm thÆng d- do lao ®éng thÆng d- t¹o ra trong qu¸ tr×nh s¶n xuÊt. - Sè l-îng: + Lîi nhuËn gåm lîi nhuËn ®ång nhÊt vµ lîi nhuËn kh«ng ®ång nhÊt víi gi¸ trÞ cña s¶n phÈm thÆng d-. + Lîi nhuËn phô thuéc vµo c¸c nh©n tè nh- c¹nh tranh, cung - cÇu, gi¸ trÞ cña tiÒn tÖ. - Tû suÊt lîi nhuËn (P') + Kh¸i niÖm: Tû suÊt lîi nhuËn lµ tû sè tÝnh theo phÇn tr¨m gi÷a lîi nhËn thu ®-îc so víi vèn, chi phÝ doanh thu b¸n hµng. + C«ng thøc: Lîi nhuËn P P' = 100% = 100% Vèn kinh doanh c+v - Vai trß: Lîi nhuËn, ®Æc biÖt tû suÊt lîi nhuËn cao, lµ ®éng lùc kinh tÕ, môc tiªu kinh tÕ trùc tiÕp cña c¸c chñ doanh nghiÖp. 4.2. C¸c h×nh th¸i vèn vµ thu nhËp cña nã. a) Vèn s¶n xuÊt vµ lîi nhuËn trong c¸c doanh nghiÖp s¶n xuÊt c«ng nghiÖp, n«ng nghiÖp. - Vèn s¶n xuÊt lµ toµn bé tµi lùc, vËt lùc vµ nh©n lùc biÓu hiÖn d-íi h×nh th¸i tiÒn tÖ ho¹t ®éng trong lÜnh vùc s¶n xuÊt vËt chÊt. - Vèn s¶n xuÊt ph¶i tu©n theo 2 nguyªn t¾c: B¶o tån vµ sinh lêi. - Lîi nhuËn doanh nghiÖp s¶n xuÊt gåm: Lîi nhuËn c«ng nghiÖp, lîi nhuËn n«ng nghiÖp... 67
+ Chó ý: Ph©n biÖt chñ doanh nghiÖp vµ ng-êi qu¶n lý doanh nghiÖp.  Chñ doanh nghiÖp: t- nh©n, c¸ thÓ, tËp thÓ d-íi h×nh thøc doanh nghiÖp nhá riªng lÎ, c«ng ty cæ phÇn, doanh nghiÖp nhµ n-íc.  Ng-êi qu¶n lý doanh nghiÖp: cã thÓ ®ång thêi lµ chñ doanh nghiÖp , cã thÓ ®-îc lµm thuª lµm chøc n¨ng qu¶n lý. b) Vèn th-¬ng nghiÖp vµ lîi nhuËn th-¬ng nghiÖp. - Th-¬ng nghiÖp lµ mét ph¹m trï ph¶n ¸nh mét ho¹t ®éng kinh tÕ diÔn ra trªn lÜnh vùc l-u th«ng hµng hãa ®· ®-îc chuyªn m«n hãa. - Ng-êi ho¹t ®éng trong lÜnh vùc th-¬ng nghiÖp lµ th-¬ng nh©n. - Vèn th-¬ng nghiÖp lµ toµn bé nh©n, vËt, tµi lùc d-íi h×nh th¸i tiÒn tÖ, ho¹t ®éng trong kÜnh vùc l-u th«ng hµng hãa. - C«ng thøc vËn ®éng cña vèn th-¬ng nghiÖp: T - H - T' -> Th-¬ng nghiÖp cã ®Æc tÝnh võa phô thuéc võa ®éc lËp víi s¶n xuÊt. + Phô thuéc s¶n xuÊt: Quy m«, c¬ cÊu, sè l-îng, chÊt l-îng hµng hãa ®em ra l-u th«ng do s¶n xuÊt quyÕt ®Þnh. + §éc lËp s¶n xuÊt: Th-¬ng nghiÖp ho¹t ®éng trong mét lÜnh vùc riªng, cã vèn riªng... - Lîi nhuËn th-¬ng nghiÖp lµ sè chªnh lÖch gi÷a gi¸ b¸n vµ gi¸ mua sau khi ®· trõ ®i chi phÝ l-u th«ng vµ thuÕ. Lîi nhuËn th-¬ng nghiÖp = (gi¸ b¸n - gi¸ mua) - Chi phÝ l-u th«ng - ThuÕ + Chi phÝ l-u th«ng lµ g×?  Hµng hãa ®-îc s¶n xuÊt ra muèn ®i vµo tiªu dïng ph¶i qua kh©u l-u th«ng - sù trao ®ái hµng hãa khi lÊy tiÒn tÖ lµm m«i giíi.  Kh¸i niÖm: Chi phÝ l-u th«ng lµ nh÷ng chi phÝ lao ®éng vËt hãa vµ lao ®éng sèng biÒu hiÖn d-íi h×nh th¸i tiÒn tÖ trong qu¸ tr×nh thùc hiÖn gi¸ trÞ hµng hãa ë lÜnh vùc l-u th«ng.  Bao gåm: 68
Chi phÝ tiÕp tôc qu¸ tr×nh s¶n xuÊt trong lÜnh vùc l-u th«ng bao gåm: chi phÝ vËn chuyÓn, bèc dì, ph©n lo¹i vµ bao gãi (t¸c dông b¶o tån vµ t¨ng gi¸ trÞ sö dông, bï ®¾p ®-îc céng vµo gi¸ b¸n hµng hãa). Chi phÝ l-u th«ng thuÇn tóy bao gåm chi phÝ qu¶ng c¸o, kÕ to¸n tiÒn l-¬ng ng-êi lao ®éng b¸n hµng vµ c¸c kho¶n chi kh¸c; T¸c dông: kh«ng lµm t¨ng gi¸ trÞ sö dông nªn kh«ng ®-îc céng vµo gi¸ b¸n; Bï ®¾p: b»ng phÇn chiÕt khÊu th-¬ng nghiÖp mµ ng-êi s¶n xuÊt nh-êng cho.  NhËn xÐt: chi phÝ l-u th«ng cã ¶nh h-ëng gi¸ thµnh s¶n phÈm v×: Gi¸ thµnh s¶n phÈm = Gi¸ mua hµng hãa + Chi phÝ l-u th«ng tiÕp tôc qu¸ tr×nh s¶n xuÊt trong lÜnh vùc l-u th«ng - VÒ nguån gèc, lîi nhuËn th-¬ng nghiÖp do ®©u mµ cã? + NÕu kh«ng xÐt ®Õn ho¹t ®éng tiÕp tôc s¶n xuÊt trong lÜnh vùc l-u th«ng mµ chØ xÐt ®Õn th-¬ng nghiÖp thuÇn tóy (chuyªn mua - b¸n thùc hiÖn gi¸ trÞ hµng hãa) vµ nÕu kh«ng xÐt ®Õn mua rÎ b¸n ®¾t (kh«ng ®óng gi¸ trÞ), c©n ®o ®ong ®Õm kh«ng chÝnh x¸c => Th-¬ng nghiÖp kh«ng t¹o ra gi¸ trÞ. + Lîi nhuËn th-¬ng nghiÖp lµ mét phÇn lîi nhuËn ®-îc t¹o ra trong s¶n xuÊt vµ ®-îc c¸c chñ doanh nghiÖp s¶n xuÊt nh-êng cho. + Qu¸ tr×nh chuyÓn nh-îng ®-îc thùc hiÖn th«ng qua sù c¹nh tranh gi÷a chñ doanh nghiÖp s¶n xuÊt vµ chñ doanh nghiÖp th-¬ng nghiÖp khi mçi bªn ®Òu bá vèn cïng s¶n xuÊt vµ l-u th«ng ®Ó chia nhau lîi nhuËn. VD: Lý thuyÕt. - Ch-a cã vèn th-¬ng nghiÖp: Chñ doanh nghiÖp bá 800 triÖu ®ång, thu vÒ 100 triÖu ®ång -> tû suÊt lîi nhuËn lµ 100/800x 100% = 12,5% - Cã vèn th-¬ng nghiÖp 200 triÖu ®ång -> tû suÊt lîi nhuËn chung: 100/(800+200)x100% = 10% + Chñ doanh nghiÖp s¶n xuÊt bá 800 triÖu, thu vÒ 800x10% = 80 + Th-¬ng nghiÖp bá 200 triÖu, thu vÒ 200 x 10% = 20 Thùc tÕ: Sù chuyÓn nh-îng: th«ng qua chªnh lÖch gi¸ c¶. 69
- Chñ doanh nghiÖp s¶n xuÊt b¸n bu«n cho chñ doanh nghiÖp th-¬ng nghiÖp: P = 880 triÖu (800 triÖu lµ chi phÝ vµ 80 triÖu lµ lîi nhuËn cña chñ doanh nghiÖp s¶n xuÊt) Chñ doanh nghiÖp th-¬ng nghiÖp b¸n ra thÞ tr-êng víi P = 900 triÖu (b¸n theo ®óng gi¸ trÞ; trong ®ã 880 triÖu lµ chi phÝ vµ 20 triÖu lµ lîi nhuËn cña chñ doanh nghiÖp th-¬ng nghiÖp). => VËy: + VÒ mÆt sè l-îng, lîi nhuËn th-¬ng nghiÖp lµ sù chªnh lÖch gi÷a gi¸ b¸n lÎ vµ b¸n bu«n c«ng nghiÖp. Lîi nhuËn th-¬ng nghiÖp = gi¸ b¸n - gi¸ mua + VÒ mÆt nguån gèc, nã lµ mét phÇn lîi nhuËn do lao ®éng thÆng d- t¹o ra trong s¶n xuÊt mµ c¸c chñ doanh nghiÖp s¶n xuÊt nh-êng cho c¸c chñ doanh nghiÖp th-¬ng nghiÖp. c. Vèn cho vay vµ lîi tøc cho vay. - Vèn cho vay lµ vèn tiÒn tÖ mµ ng-êi chñ cña nã nh-êng quyÒn sö dông cho ng-êi kh¸c trong mét kho¶ng thêi gian ®Ó nhËn mét sè lêi nµo ®ã. Trong qu¸ tr×nh SXKD, cã nh÷ng thêi ®iÓm DN thõa vèn nh-ng vÉn muèn sinh lêi. §ång thêi, cã nh÷ng DN thiÕu vèn nh-ng vÉn cÇn duy tr× s¶n xuÊt. Tõ ®ã h×nh thµnh quan hÖ vay vµ cho vay gi÷a c¸c DN thõa vèn vµ thiÕu vèn. - §Æc ®iÓm cña lo¹i vèn nµy lµ quyÒn së h÷u t¸ch rêi quyÒn sö dông. Vèn vay vµ cho vay kh«ng cã sù thay ®æi quyÒn së h÷u mµ chØ thay ®æi quyÒn sö dông. DN ®i vay ph¶i tr¶ cho DN cho vay mét kho¶n lîi tøc ®Ó ®-îc sö dông vèn cña hä trong mét kho¶ng thêi gian nhÊt ®Þnh. + Lîi tøc lµ mét phÇn lîi nhuËn mµ ng-êi ®i vay tr¶ cho ng-êi cho vay theo tho¶ thuËn. + Tû suÊt lîi tøc lµ tû lÖ phÇn tr¨m gi÷u møc lîi tøc vµ vèn vay. NÕu ký hiÖu Z lµ møc lîi tøc, Z’ lµ tû suÊt lîi tøc,vµ T lµ vèn cho vay, ta cã : Z’ = Z : T * 100% + §Æc ®iÓm tû suÊt lîi tøc : Tõ c«ng thøc tû suÊt lîi tøc, ta thÊy vÒ logic, tû suÊt lîi tøc Z’ cã sau lîi tøc Z : Nh-ng thùc tÕ Z’ cã tr-íc Z, nghÜa lµ: Z= Z’ * T. 70
Tû suÊt lîi tøc lµ mét con sè kh«ng x¸c ®Þnh, v× tö sè Z n»m trong kho¶ng O
thuËn lîi ®èi víi viÖc tiªu thô n«ng s¶n: §Þa t« chªnh lÖch 2 g¾n liÒn víi mµu mì nh©n t¹o, hay g¾n liÒn víi th©m canh ruéng ®Êt trong n«ng nghiÖp. + §Þa t« tuyÖt ®èi: Lo¹i nµy g¾n liÒn víi ®éc quyÒn chiÕm h÷u ruéng ®Êt cña giai cÊp ®Þa chñ. + §Þa t« ®éc quyÒn: Lo¹i ®Þa t« nµy g¾n liÒn víi ®éc quyÒn tù nhiªn sinh ra. VÝ dô, nh÷ng ruéng ®Êt trång c©y ®Æc s¶n, ®Êt ®ai cã c¸c má kho¸ng s¶n quý hiÕm, ®Êt ë n¬i ®Æt biÖt thuËn tiÖn vÒ giao th«ng thÞ tr-êng. Nghiªn cøu ®Þa t« rót ra mÊy nhËn xÐt: Mét lµ: Quèc h÷u ho¸ ruéng ®©t sÏ thñ tiªu quyÒn chiÕm h÷u ruéng ®Êt cña giai cÊp ®Þa chñ, lµm cho ruéng ®Êt thuéc së h÷u nhµ n-íc, thñ tiªu ®Þa t« tuyÖt ®èi, t¹o ®iÒu kiÖn h¹ gi¸ trÞ n«ng phÈm. Hai lµ: Quèc h÷u ho¸ kh«ng ¶nh h-ëng ®Õn ®Þa t« chªnh lÖch v× nã kh«ng thñ tiªu quyÒn sö dông, hay quyÒn kinh doanh ruéng ®Êt, song ®Þa t« chªch lÖch sÏ thuéc vÒ nhµ n-íc, d-íi h×nh thøc lµ thuÕ n«ng nghiÖp. Ba lµ: trong thêi gian hîp ®ång cßn hiÖu lùc th× ®Þa t« chªnh lÖch 2 (do th©m canh) thuéc quyÒn chi phèi cña chñ th©m canh ruéng ®Êt Bèn lµ: Quèc gia nµo cã nhiÒu ruéng ®Êt cã ®Þa t« ®éc quyÒn sÏ cã nhiÒu ®iÒu kiÖn ph¸t triÓn kinh tÕ. 72
Chương 5. nÒn kinh tÕ thÞ tr-êng ®Þnh h-íng x· héi chñ nghÜa ë ViÖt Nam 1. Thực trạng và vai trò của nền kinh tế thị trường ở nước ta hiện nay 2.1. Kinh tÕ hµng ho¸, kinh tÕ thÞ tr-êng vµ sù cÇn thiÕt h×nh thµnh, ph¸t triÓn kinh tÕ thÞ tr-êng ë n-íc ta - Kh¸i niÖm: + Kinh tÕ hµng ho¸ lµ, trong ®ã h×nh th¸i phæ biÕn cña s¶n xuÊt lµ s¶n xuÊt ra s¶n phÈm ®Ó b¸n, ®Ó trao ®æi trªn thÞ tr-êng. + Kinh tÕ thÞ tr-êng lµ nÒn kinh tÕ hµng ho¸ vËn ®éng hoµn toµn theo c¸c quy luËt kinh tÕ kh¸ch quan cña thÞ tr-êng. - §Æc tr-ng cña kinh tÕ thÞ tr-êng: + C¸c chñ thÓ cã tÝnh n¨ng ®éng vµ tù chñ cao; + Gi¸ c¶ do thÞ tr-êng quyÕt ®Þnh; + NÒn kinh tÕ vËn hµnh theo c¸c quy luËt vèn cã cña thÞ tr-êng; + C¹nh tranh lµ tÊt yÕu v× môc ®Ých lîi nhuËn; + Trong nÒn kinh tÕ thÞ tr-êng hiÖn ®¹i cßn cã sù ®iÒu tiÕt vÜ m« cña nhµ n-íc. - TÊt yÕu h×nh thµnh kinh tÕ trÞ tr-êng ë n-íc ta: Ta cã ®ñ ®iÒu kiÖn tån t¹i vµ phat triÓn kinh tÕ thÞ tr-êng: + Sù ph©n c«ng lao ®éng x· héi; + Tån t¹i nhiÒu h×nh thøc së h÷u vÒ t- liÖu s¶n xuÊt. 2.2. Vai trß cña nÒn kinh tÕ thÞ tr-êng ë n-íc ta - MÆt tÝch cùc: + Thóc ®Èy qu¸ tr×nh x· héi ho¸ s¶n xuÊt; + KÝch thÝch c¶i tiÕn kü thuËt, t¨ng n¨ng suÊt lao ®éng x· héi, ®¸p øng nhu cÇu ®a d¹ng cña x· héi; + Thóc ®Èy lùc l-îng s¶n xuÊt ph¸t triÓn; + §Èy m¹nh giao l-u kinh tÕ trong n-íc vµ héi nhËp kinh tÕ quèc tÕ… - MÆt tiªu cùc: + Khñng ho¶ng; + Ph¸ s¶n + ThÊt nghiÖp; + T¨ng « nhiÔm m«i tr-êng; 73
+ Khai th¸c bõa b·i kiÖt quÖ tµi nguyªn; + Ph©n ho¸ giÇu nghÌo. - VËn dông vµo ViÖt Nam: Trong giai ®o¹n ®Çu, viÖc chñ ®éng kh¾c phôc cã hiÖu qu¶ nh÷ng mÆt khuyÕt tËt cña kinh tÕ thÞ tr-êng mét c¸ch cã ý thøc th«ng qua kÕt hîp hµi hoµ gi÷a chÝnh s¸ch kinh tÕ vµ chÝnh s¸ch x· héi trong tõng thêi gian. 2. Néi dung, xu h-íng vËn ®éng cña kinh tÕ thÞ tr-êng ë n-íc ta 2.1 Néi dung vµ xu h-íng vËn ®éng cña kinh tÕ thÞ tr-êng ë n-íc ta * Thùc chÊt kinh tÕ thÞ tr-êng ®Þnh h-íng x· héi chñ nghÜa ë n-íc ta lµ nÒn kinh tÕ hµng ho¸ nhiÒu thµnh phÇn, vËn ®éng theo c¬ chÕ thÞ tr-êng cã sù qu¶n lý cña Nhµ n-íc, theo ®Þnh h-íng x· héi chñ nghÜa. * Néi dung vµ xu h-íng vËn ®éng cña kinh tÕ thÞ tr-êng thÓ hiÖn ë nh÷ng ®Æc tr-ng sau ®©y: (1)NÒn kinh tÕ thÞ tr-êng dùa trªn c¬ së nhiÒu thµnh phÇn kinh tÕ, trong ®ã kinh tÕ nhµ n-íc gi÷a vai trß chñ ®¹o - §Ó x©y dùng vµ ph¸t triÓn kinh tÕ thÞ tr-êng th× cÇn ph¶i cã sù ph©n c«ng lao ®éng x· héi vµ sù t¸ch biÖt t-¬ng ®èi vÒ mÆt kinh tÕ gi÷a nh÷ng ng-êi s¶n xuÊt hµng ho¸. - Tr-íc ®æi míi: + Do nhËn thøc sai lÇm vÒ thêi kú qu¸ ®é, vÒ chñ nghÜa x· héi cïng víi t- t-ëng n«n nãng, chñ quan trong c¶i t¹o x· héi chñ nghÜa tr-íc ®©y, ta ®· chñ tr-¬ng xo¸ bá c¸c thµnh phÇn kinh tÕ kh¸c ngoµi kinh tÕ quèc doanh vµ kinh tÕ tËp thÓ. + Thùc chÊt lµ thñ tiªu m«i tr-êng hîp t¸c c¹nh tranh ®Ó kinh tÕ thÞ tr-êng ph¸t triÓn. - Tõ khi ®æi míi: + Cïng víi sù chuyÓn dÞch tõ kinh tÕ tËp trung kÕ ho¹ch ho¸ quan liªu bao cÊp sang kinh tÕ thÞ tr-êng lµ sù ®a d¹ng ho¸ c¸c h×nh thøc së h÷u vÒ t- liÖu s¶n xuÊt -> H×nh thµnh c¬ cÊu kinh tÕ nhiÒu thµnh phÇn mang tÝnh ®a d¹ng vµ ®an kÕt víi nhau lµ mét tÊt yÕu ®èi víi n-íc ta. C¸c thµnh phÇn kinh tÕ ®ã lµ: kinh tÕ nhµ n-íc, kinh tÕ tËp thÓ, kinh tÕ t- nh©n, kinh tÕ t- b¶n nhµ n-íc, kinh tÕ cã vèn ®Çu t- n-íc ngoµi. C¸c thµnh phÇn kinh tÕ trªn tån t¹i mét c¸ch kh¸ch quan vµ lµ nh÷ng bé phËn cÇn thiÕt cña nÒn kinh tÕ trong thêi kú qu¸ ®é lªn x· héi chñ nghÜa. + Trong ®ã, kinh tÕ nhµ n-íc gi÷ vai trß chñ ®¹o. 74
ViÖc x¸c lËp vai trß chñ ®¹o cña kinh tÕ nhµ n-íc lµ vÊn ®Ò cã tÝnh nguyªn t¾c, ®©y lµ yÕu tè kinh tÕ ®¶m b¶o tÝnh ®Þnh h-íng x· héi chñ nghÜa cña nÒn kinh tÕ thÞ tr-êng ë n-íc ta trong thêi kú qu¸ ®é. Kinh tÕ nhµ n-íc ph¶i ®-îc x©y dùng vµ ph¸t triÓn cã hiÖu qu¶ ®Ó thùc hiÖn tèt vai trß chñ ®¹o cña m×nh; ®ång thêi Nhµ n-íc ph¶i thùc hiÖn tèt vai trß qu¶n lý vÜ m« kinh tÕ - x· héi ®Ó b¶o ®¶m cho nÒn kinh tÕ ph¸t triÓn theo ®Þnh h-íng x· héi chñ nghÜa. - X©y dùng nÒn kinh tÕ nhiÒu thµnh phÇn cÇn ®¶m b¶o 2 yªu cÇu sau: + B¶o ®¶m cho mäi ng-êi dï ë c¸c thµnh phÇn kinh tÕ nµo còng ®Òu ®-îc tù do kinh doanh theo Ph¸p luËt, ®-îc Ph¸p luËt b¶o hé quyÒn së h÷u vÒ TLSX vµ thu nhËp hîp ph¸p. + C¸c chñ thÓ kinh tÕ ®Òu ®-îc ho¹t ®éng kinh doanh theo c¬ chÕ tù chñ, hîp t¸c, c¹nh tranh vµ b×nh ®¼ng tr-íc Ph¸p luËt. (2) NÒn kinh tÕ thÞ tr-êng n-íc ta thùc hiÖn nhiÒu h×nh thøc ph©n phèi thu nhËp, trong ®ã ph©n phèi theo lao ®éng lµ chñ yÕu - Trong thêi kú qu¸ ®é lªn chñ nghÜa x· héi, ë n-íc ta, nhiÒu chÕ ®é së h÷u cïng tån t¹i: së h÷u toµn d©n, së h÷u tËp thÓ, së h÷u c¸ nh©n vµ c¸c h×nh thøc së h÷u do kÕt qu¶ cña sù x©m nhËp gi÷a chóng. Mçi chÕ ®é së h÷u cã nguyªn t¾c (h×nh thøc) ph©n phèi t-¬ng øng víi nã, v× thÕ, trong thêi kú qu¸ ®é tån t¹i c¬ cÊu ®a d¹ng vÒ h×nh thøc ph©n phèi thu nhËp. - Bao gåm c¸c h×nh thøc ph©n phèi sau ®©y: + Ph©n phèi theo lao ®éng, hiÖu qu¶ kinh tÕ. + Ph©n phèi theo møc ®ãng gãp vèn cïng c¸c nguån lùc kh¸c. + Ph©n phèi th«ng qua phóc lîi x· héi. - Trong thêi kú qu¸ ®é lªn x· héi chñ nghÜa ë n-íc ta, §¶ng kh¼ng ®Þnh: Ph©n phèi theo lao ®éng lµ h×nh thøc ph©n phèi chñ yÕu. Ph©n phèi theo lao ®éng ®-îc thùc hiÖn ®èi víi thµnh phÇn kinh tÕ dùa trªn chÕ ®é c«ng h÷u vÒ t- liÖu s¶n xuÊt, ®Æc biÖt lµ ®èi víi thµnh phÇn kinh tÕ nhµ n-íc. H×nh thøc ph©n phèi nµy thÓ hiÖn sù c«ng b»ng b×nh ®¼ng trong ph©n phèi, thÓ hiÖn tÝnh -u viÖt b¶n chÊt cña chñ nghÜa x· héi, cña nÒn kinh tÕ thÞ tr-êng ®Þnh h-íng x· héi chñ nghÜa. (3) NÒn kinh tÕ thÞ tr-êng n-íc ta ph¸t triÓn theo c¬ cÊu kinh tÕ "më cöa" víi bªn ngoµi 75
- §Æc ®iÓm nµy ph¶n ¸nh sù kh¸c biÖt gi÷a nÒn kinh tÕ thÞ tr-êng ®Þnh h-íng x· héi chñ nghÜa mµ ta ®ang x©y dùng víi nÒn kinh tÕ ®ãng, kÐp kÝn tr-íc ®æi míi, ®ång thêi ph¶n ¸nh xu h-íng héi nhËp nÒn kinh tÕ n-íc ta trong ®iÒu kiÖn toµn cÇu ho¸ kinh tÕ. - Më cöa kinh tÕ, héi nhËp vµo kinh tÕ khu vùc vµ thÕ giíi lµ tÊt yÕu ®èi víi n-íc ta. ChØ cã nh- vËy míi thu hót ®-îc vèn, kü thuËt, c«ng nghÖ hiÖn ®¹i, kinh nghiÖm qu¶n lý tiªn tiÕn cña c¸ n-íc ®Ó khai th¸c tiÒm n¨ng vµ thÕ m¹nh cña n-íc ta, thùc hiÖn ph¸t huy néi lùc, tranh thñ ngo¹i lùc ®Ó x©y dùng vµ ph¸t triÓn kinh tÕ thÞ tr-êng hiÖn ®¹i theo kiÓu rót ng¾n. - Thùc hiÖn më réng quan hÖ kinh tÕ ®èi ngo¹i: + Theo h-íng ®a ph-¬ng ho¸, ®a d¹ng ho¸ quan hÖ kinh tÕ ®èi ngo¹i. + Cã b-íc ®i thÝch hîp héi nhËp víi kinh tÕ khu vùc vµ thÕ giíi. + Ph¶i ®Èy m¹nh xuÊt khÈu, coi xuÊt khÈu lµ h-íng -u tiªn vµ lµ träng ®iÓm cña kinh tÕ ®èi ngo¹i, chñ ®éng vµ tÝch cùc t©m nhËp thÞ tr-êng quèc tÕ, chó träng thÞ tr-êng trung t©m kinh tÕ thÕ giíi, më réng thÞ phÇn trªn c¸c thÞ tr-êng quen thuéc, tranh thñ mäi c¬ héi ®Ó më ra thÞ tr-êng míi. + C¶i thiÖn m«i tr-êng ®Çu t- vµ b»ng nhiÒu h×nh thøc thu hót vèn ®Çu t- cña n-íc ngoµi. (4) NÒn kinh tÕ thÞ tr-êng n-íc ta ph¸t triÓn theo ®Þnh h-íng x· héi chñ nghÜa ®-îc ®¶m b¶o b»ng vai trß chñ ®¹o cña kinh tÕ nhµ n-íc vµ vai trß qu¶n lý vÜ m« cña Nhµ n-íc - Môc tiªu ph¸t triÓn kinh tÕ thÞ tr-êng: Ta kh«ng x©y dùng kinh tÕ thÞ tr-êng nãi chung mµ x©y dùng kinh tÕ thÞ tr-êng theo ®Þnh h-íng x· héi chñ nghÜa, tøc lµ, ph¸t triÓn kinh tÕ thÞ tr-êng ph¶i t¹o ra mét x· héi chñ nghÜa. Môc tiªu hµng ®Çu cña ph¸t triÓn kinh tÕ thÞ tr-êng ë n-íc ta lµ: Gi¶i phãng søc s¶n xuÊt, ®éng viªn mäi nguån lùc trong n-íc vµ ngoµi n-íc ®Ó thùc hiÖn c«ng nghiÖp ho¸, hiÖn ®¹i ho¸, x©y d-ng c¬ së vËt chÊt - kü thuËt cña chñ nghÜa x· héi, n©ng cao hiÖu qu¶ kinh tÕ x· héi, c¶i thiÖn tõng ®êi sèng nh©n d©n. ë n-íc ta. thùc hiÖn t- t-ëng Hå ChÝ Minh vµ ®-êng lèi ®æi míi cña §¶ng, lÊy s¶n xuÊt g¾n liÒn c¶i thiÖn ®êi sèng nh©n d©n, t¨ng tr-ëng kinh tÕ ®i ®«i víi tiÕn bé vµ c«ng b»ng x· héi, khuyÕn khÝchlµm giÇu hîp ph¸p, g¾n liÒn víi xo¸ ®ãi gi¶m nghÌo. 76
- M« h×nh kinh tÕ thÞ tr-êng cña ta x©y dùng kh¸c m« h×nh kinh tÕ thÞ tr-êng ë c¸c n-íc t- b¶n chñ nghÜa vÒ: Tr×nh ®é ph¸t triÓn dung l-îng thÞ tr-êng; ®iÒu tiÕt vÜ m« cña Nhµ n-íc. §Æc biÖt lµ sù kh¸c nhau 3 khÝa c¹nh c¬ b¶n sau: + TÝnh chÊt vµ vai trß chñ ®¹o cña kinh tÕ nhµ n-íc Kinh tÕ nhµ n-íc n¾m gi÷ nh÷ng ngµnh then chèt, träng yÕu mòi nhän, hiÖu qu¶ kinh tÕ - x· héi cao. VÝ dô: Ng©n hµng, ®iÖn lùc, n-íc, hµng kh«ng… + §Æc tÝnh cña d©n téc ViÖt Nam cã nÐt kh¸c víi c¸c d©n téc ë c¸c n-íc kh¸c: Ng-êi ViÖt Nam cã truyÒn thèng cÇn cï, cã nghÒ thñ c«ng cæ truyÒn, kh¶ n¨ng nhËn thøc nhanh, hiÕu häc… §Æc tÝnh ®ã in ®Ëm dÊu nÐt trong c¸c yÕu tè ®Çu vµo cña s¶n xuÊt hµng hãa, cã liªn quan ®Õn gi¸ thµnh s¶n phÈm; râ nÐt ë dung l-îng thÞ tr-êng, ë c¬ cÊu, chÊt l-îng vµ gi¸ c¶ hµng hãa. - TÝnh chÊt Nhµ n-íc ta kh¸c biÖt nhÊt ®Þnh víi tÝnh chÊt Nhµ n-íc cña c¸c n-íc kh¸c.  Nhµ n-íc ViÖt Nam lµ "nhµ n-íc x· héi chñ nghÜa, nhµ n-íc cña nh©n d©n, do nh©n d©n, v× nh©n d©n, lÊy liªn minh giai cÊp c«ng nh©n vµ tÇng líp trÝ thøc lµm nÒn t¶ng, do §¶ng céng s¶n l·nh ®¹o."  Nhµ n-íc th«ng qua c¸c c«ng cô: ph¸p luËt, kÕ ho¹ch, chÝnh s¸ch, vµ c¸c c«ng cô kh¸c, t¹o m«i tr-êng t-¬ng ®èi æn ®Þnh vµ hµnh lang cÇn thiÕt cho viÖc thùc hiÖn chøc n¨ng qu¶n lý vÜ m« Nhµ n-íc vÒ mÆt kinh tÕ, dÉn d¾t c¸c thµnh phÇn kinh tÕ kh¸c ho¹t ®éng theo c¸c môc tiªu ®Þnh h-íng kinh tÕ - x· héi ®-îc x¸c ®Þnh trong tõng thêi kú.  Nhµ n-íc ta lµ c¸i ®¶m b¶o ®-a nÒn kinh tÕ thÞ tr-êng n-íc ta ph¸t triÓn g¾n liÒn thùc hiÖn môc tiªu "D©n giÇu, n-íc m¹nh, x· héi c«ng b»ng, d©n chñ vµ v¨n minh theo con ®-êng x· héi chñ nghÜa. * NhËn xÐt: Bèn ®Æc tr-ng nãi trªn hîp thµnh néi dung vµ xu h-íng vËn ®éng cña nÒn kinh tÕ thÞ tr-êng ®Þnh h-íng x· héi chñ nghÜa ë n-íc ta trong thêi kú qu¸ ®é. Bèn ®Æc tr-ng ë tr¹ng th¸i ®éng, ph¸t triÓn tõ thÊp lªn cao, trë thµnh ®Æc ®iÓm c¬ b¶n cña nÒn kinh tÕ thÞ tr-êng ë n-íc ta. 2.2 Thùc tr¹ng nÒn kinh tÕ thÞ tr-êng ë n-íc ta hiÖn nay: NÒn kinh tÕ thÞ tr-êng cña ta cßn ë tr×nh ®é thÊp kÐm. ThÓ hiÖn: a) NÒn kinh tÕ thÞ tr-êng cña ta cßn ë tr×nh ®é s¬ khai: 77
- C¬ së vËt chÊt - kü thuËt cßn ë tr×nh ®é thÊp, bªn c¹nh mét sè lÜnh vùc , mét sè c¬ s¬ kinh tÕ ®· ®-îc trang bÞ kü thuËt vµ c«ng nghÖ hiÖn ®¹i, trong nhiÒu ngµnh kinh tÕ, m¸y mãc cò kü, c«ng viÖc l¹c hËu. VÝ dô: Theo UNDP, ë ViÖt Nam: + Tr×nh ®é c«ng nghÖ l¹c hËu 2/7 cña thÕ giíi. + ThiÕt bÞ m¸y mãc l¹c hËu 2 - 3 thÕ hÖ (cã lÜnh vùc 4 - 5 thÕ hÖ). + Lao ®éng thñ c«ng vÉn chiÕm tû träng lín trong tæng sè lao ®éng x· héi. + N¨ng suÊt, chÊt l-îng, hiÖu qu¶ lao ®éng cña ta cßn rÊt thÊp so víi khu vùc vµ thÕ giíi: n¨ng suÊt lao ®éng cña ta chØ b»ng 30% cña thÕ giíi. - KÕt cÊu h¹ tÇng vËt chÊt vµ x· héi (c¶ vÒ kü thuËt lÉn m¹ng l-íi giao th«ng vËn t¶i, ®iÖn n-íc, th«ng tin liªn l¹c, y tÕ, gi¸o dôc, th«ng tin) thÊp kÐm, c¶n trë sù ph¸t triÓn kinh tÕ hµng ho¸ trong n-íc vµ sù thu hót vèn ®Çu t- n-íc ngoµi. VÝ dô: MËt ®é ®-êng giao th«ng/ km b»ng 1% víi møc trung b×nh cña thÕ giíi; tèc ®é truyÒn th«ng c¶ n-íc chËm h¬n thÕ giíi 30 lÇn… - Do c¬ së vËt chÊt cßn ë tr×nh ®é thÊp lµm cho ph©n c«ng lao ®éng kÐm ph¸t triÓn, sù chuyÓn dÞch c¬ cÊu kinh tÕ chËm. VÝ dô: NÒn n«ng nghiÖp n-íc ta ch-a tho¸t khái nÒn kinh tÕ n«ng nghiÖp s¶n xuÊt nhá. N«ng nghiÖp vÉn sö dông kho¶ng 70% lùc l-îng lao ®éng, nh-ng chØ s¶n xuÊt kho¶ng 26% GDP. - Kh¶ n¨ng c¹nh tranh cña c¸c doanh nghiÖp trªn thÞ tr-êng trong n-íc, còng nh- thÞ tr-êng n-íc ngoµi cßn rÊt yÕu. Do c¬ së vËt chÊt - kü thuËt vµ c«ng nghÖ l¹c hËu -> n¨ng suÊt lao ®éng thÊp -> khèi l-îng hµng hãa nhá bÐ, chñng lo¹i hµng hãa cßn nghÌo nµn, chÊt l-îng hµng hãa thÊp, gi¸ c¶ cao -> kh¶ n¨ng c¹nh tranh thÊp. - Nguån nh©n lùc ®Ó ph¸t triÓn kinh tÕ thÞ tr-êng cña ta thiÕu, vµ cßn nhiÒu bÊt cËp. + Ch-a cã ®éi ngò nh÷ng nhµ doanh nghiÖp giái, thÝch nghi ®-îc víi c¬ chÕ thÞ tr-êng vµ quen kinh doanh theo ph¸p luËt. + Ng-êi d©n míi b¾t ®Çu lµm quen víi c¬ chÕ thÞ tr-êng, ch-a cã thãi quen vµ tËp qu¸n ho¹t ®éng kinh doanh theo ph¸p luËt. + Cßn nhiÒu c¸n bé thuéc ngµnh t- ph¸p thiÕu n¨ng lùc vµ ch-a nghiªm minh. 78