Giới thiệu Kịch Hình Thể

Chia sẻ: Nguyenhoang Phuonguyen | Ngày: | Loại File: PDF | Số trang:10

Thêm vào BST

Báo xấu

139
lượt xem 31
download

Download Vui lòng tải xuống để xem tài liệu đầy đủ

Trong khoảng hơn chục năm trở lại đây, sân khấu tiền phong Hoa Kỳ đã trổi dậy như một tiếng nói đầy sức mạnh trong bối cảnh nghệ thuật quốc tế. Từ buổi ban đầu sơ khai trong những gác xép hay nhà kho ít người lai vãng, những nhà thờ, câu lạc bộ tư nhân và ở những khoảng trống được cải tiến lại, đối với nhiều người nó đã trở thành một trung tâm hoạt động sân khấu sinh động nhất và giàu tính sáng tạo nhất ở miền Tây. Điều này thực hiện được một phần là...

Chủ đề:

Bình luận(0) Đăng nhập để gửi bình luận!

Lưu

Nội dung Text: Giới thiệu Kịch Hình Thể

Gi i thi u K ch Hình Th Trong kho ng hơn ch c năm tr l i ây, sân kh u ti n phong Hoa Kỳ ã tr i d y như m t ti ng nói y s c m nh trong b i c nh ngh thu t qu c t . T bu i ban u sơ khai trong nh ng gác xép hay nhà kho ít ngư i lai vãng, nh ng nhà th , câu l c b tư nhân và nh ng kho ng tr ng ư c c i ti n l i, iv i nhi u ngư i nó ã tr thành m t trung tâm ho t ng sân kh u sinh ng nh t và giàu tính sáng t o nh t mi n Tây. i u này th c hi n ư c m t ph n là nh vào ti n tr c p, nhưng ch y u là nh s n i lên c a m t s ngh sĩ sân kh u y tài năng và giàu óc sáng t o. Nh ng nhóm th nghi m c a nh ng năm 60’ và u th p k 70’ ã phá v nh ng tham s truy n th ng c a kinh nghi m k ch trư ng b ng cách gi i thi u nh ng cách ti p c n m i i v i di n xu t, vi c vi t k ch b n và vi c sáng t o môi trư ng sân kh u; h t ch c l i nh ng m i quan h gi a khán gi và không gian di n xu t, và lo i b nh ng i tho i t k ch. S c ng tác sáng t o ã tr thành lu t l . Càng ngày giá tr càng ư c t n ng v m t di n xu t khi n k ch m i ã ch ng bao gi tr thành k ch văn h c n a, mà l i ch y u t p trung vào hình nh -- c v th giác l n thính giác. ây là nét c trưng quan tr ng nh t c a k ch ngh Hoa Kỳ ương i, và ó cũng là tính ch t c a nh ng tác ph m c a nh ng nhóm và nh ng nhà biên k ch. Ngay t 8 năm v trư c, Richard Kostelanetz ã v ch ra tính cách phi văn chương (non-literary) c a n n k ch ngh Hoa Kỳ khi ông vi t The Theatre of Mixed Means:
... n n k ch ngh m i óng góp vào s n i d y c a văn hóa ương i nh m ch ng l i v trí t i ưu c a văn t ; vì nó chính là n n k ch ngh c a m t th i ih u văn t [post-literate] (ch này không có nghĩa là mù ch )...{1} N u n n k ch ngh này t ch i s tin tư ng vào ưu th c a ngôn ng như là m t s phê bình c a hi n th c, nó l i cung c p vô s hình nh th vào ó. L i tuyên b mang dáng d p McLuhan c a Kostelanetz làm sáng t ư ng hư ng mà n n k ch ngh Hoa Kỳ ã khăng khăng theo u i t giai o n Happenings. Ngày nay nó ã lên n c c i m trong K ch Hình Th -- m t thu t ng mang tính lo i t (generic term) mà tôi ã ch n nh nghĩa m t phong cách riêng bi t c a nh ng nhà ti n phong Hoa Kỳ mà i di n [như tôi ã c p trong cu n The Theatre of Images]{2} là Richard Foreman (sáng l p viên c a nhóm Ontological- Hysteric Theater){3}, Robert Wilson (thành viên sáng l p c a nhóm Byrd Hoffman School of Byrds){4} và Lee Breuer (thành viên sáng l p c a nhóm Mabou Mines){5}. Nh ng tác ph m c a Foreman, Wilson và Breuer i di n cho i m t i cao c a phong trào ti n phong Hoa Kỳ kéo dài t The Living Theatre, The Open Theater, The Performance Group, The Manhattan Project và The Iowa Theatre Lab, cho n phong cách “di n và k ” c a nh ng nhóm chính tr như El Teatro Campesino, The San Francisco Mime Troupe và The Bread and Puppet Theatre. (Và nó còn ti p t c trong à phát tri n phong phú hi n nay c a s trình di n ngh thu t.) Ngày nay nó ư c th hi n trong t ch c sân kh u thiên v hình nh m nh danh là Structuralist Workshop c a Michael Kirby và trong tác ph m c a nh ng ngh sĩ tr tu i hơn: Sakonnet Point c a Spalding Gray và Elizabeth LeCompte; nh ng v di n "spectacles"{6} c a Stuart Sherman. T t c nh ng s n ph m và nhóm nói trên u lo i b i tho i ho c dùng ngôn t m c t i thi u t p trung vào hình tư ng thính giác (aural imagery), hình tư ng th giác (visual imagery) và hình tư ng ngôn t (verbal imagery){7}, òi h i nh ng phương th c c m nh n
khác c a khán gi . S ly khai t m t c u trúc k ch ngh t n n t ng trên i tho i ánh d u m t s chuy n mình trong l ch s sân kh u Hoa Kỳ, m t rite de passage. Ch ích c a bài Gi i Thi u này là trình bày t m quan tr ng c a K ch Hình Th , nh ng bi n hóa c a nó t nh ng ngu n có k ch tính và không k ch tính, nh ng c i r mang tính Hoa Kỳ r t rõ ràng c a nó nh ng nhà ti n phong, s thâm nh p c a nó vào trong m t cách th c m nh n nào ó ương th i và tác ng c a nó i v i khán gi . Bài ti u lu n này, trư c h t s làm n i rõ nh ng c tính c a K ch Hình Th r i s nghiên c u sâu hơn nh ng b n văn c th ã xu t b n, và t ó có l s ngh m t thái ti p c n i v i lo i k ch này. Hy v ng là nó s em l i nh ng phương th c phân tích m i, h u ích -- m t lo i t v ng phê bình khác -- nh ó chúng ta có th nhìn úng v k ch ngh ương th i. * S v ng m t c a i tho i ưa n ưu th c a k ch chi u{8} trong K ch Hình Th . i u này ã lo i b m i cách nghĩ v k ch như nó v n thư ng ư c hi u qua nh ng khái ni m v b c c, nhân v t, dàn c nh, ngôn ng và hành ng. Di n viên không t o ra “vai.” H ch ph c v như là nh ng phương ti n nhà so n k ch di n t tư tư ng; h ch ph c v như là nh ng bi u tư ng và hình nh. Văn b n ch là m t kh i ki n -- m t cái sư n c a v di n mà thôi. Nh ng văn b n ư c xu t b n ây{9} v n còn là nh ng tài li u không hoàn ch nh v m t v k ch, mà m t v k ch thì ph i xem m i hi u ư c (văn b n c a v The Red Horse Animation là m t trư ng h p khá hơn ôi chút, vì nó ư c trình bày như m t truy n b ng hình nh [ki u comic book] thay vì văn b n ơn thu n); ngư i ta không th bàn v tác ph m c a Foreman, Wilson, và Breuer mà không nói n s d ng k ch c a h . i xem m t bu i trình di n k ch luôn luôn là m t kinh nghi m khác h n v i vi c ch c k ch trên văn b n; nhưng, nói m t cách
t ng quát, m t k ch b n qu th c có m t giá tr riêng c a nó như m t kinh nghi m thú v , nó bi u th ch và thư ng cung c p nh ng ám th v vi c nó ư c dàn d ng như th nào trên sân kh u. Ngư c l i, c A Letter for Queen Victoria c a Wilson c gi có th b b c b i vì không th n m b t ư c ch , nhân v t, c t truy n, th lo i, và c u trúc logic c a ngôn ng . Hi m khi có nh ng ám th v cách di n m t k ch b n ư c vi t t nh ng m u i tho i nghe lóm và nh ng m nh l y t truy n hình và phim nh. Tương t như v y, trong tác ph m c a Foreman, lo i tác ph m nh n m nh vào s di n t nh ng hàm ý (qua trò chơi ngôn ng theo ki u c a Wittgenstein), ch c k ch b n s b m t i s thư ng th c b ng c m quan và s trao i trí tu trong k ch c a ông. Và The Red Horse Animation ch ng còn là m t v k ch n a. Cũng gi ng như lo i k ch Happenings ã không b t ngu n t m t n n k ch ngh nào s n có ngay trư c khi nó xu t hi n, thì K ch Hình Th , m c dù không n m c b i giáo như v y, cũng ã phát tri n v m t th m m t nhi u ngu n phi k ch ngh . Nói như v y không ph i là phong trào này ã coi nh nh ng ho t ng k ch trong quá kh : chính cách ng d ng nh ng cái s n có ã t o nên s khác bi t. Nói th ng th n hơn n a, nh ng nhà ti n phong ã dùng quá kh t o ra i tho i v i nó. Tác ph m c a Foreman ch ng t s nh hư ng (và s thay i tri t t g c r ) c a k thu t Brecht; Breuer ã t ng công nh n c g ng c a ông trong vi c t ng h p nh ng lý thuy t di n xu t c a Stanislavsky, Brecht và Grotowski; nh ng phương th c dàn d ng c a Wilson b t ngu n t Wagner. Tuy nhiên, trong tác ph m c a h , nh ng khái ni m v không gian, th i gian và ngôn ng b t vào nh ng i u ki n không mang tính sân kh u. Nh ng nh hư ng ngoài lĩnh v c k ch ngh l i có nhi u tác ng m nh m hơn. M h c c a Cage{10}, phong cách múa ương i{11}, nh ng hình th c văn hóa ph thông, h i h a, iêu kh c, và phim nh ã là nh ng ng l c quan tr ng trong vi c hình thành K ch Hình Th . Cũng
th t là h p lý khi Hoa Kỳ, m t xã h i c a k thu t cao c p b th ng tr b i nh ng tác nhân kích thích thính giác và th giác, ã s n xu t ra lo i k ch ngh ư c sáng t o, g n như là c quy n, b i m t th h ngh sĩ ã l n lên v i truy n hình và phim nh. S phát tri n phong phú c a hình nh, ý tư ng và th lo i s n có cho ngh sĩ trong m t n n văn hóa như th ãd n n m t cơn kh ng ho ng trong s l a ch n ch t li u sáng t o, và trong m i quan h gi a ngh sĩ và i tư ng ngh thu t. Th nên không có gì áng ng c nhiên khi t t c nh ng tác ph m sưu t p ây u là siêu k ch tính: t t c u nói v sáng t o ngh thu t. Trong Pandering to the Masses: A Misrepresentation, Foreman nói tr c ti p v i khán gi (trong băng thâu l i) v cách th hi n “ úng” nh ng s ki n như chúng x y ra{12}. Nh ng di n viên k l i “ Cương” c a s dàn d ng t ng ch p r i t ng ch p trong v k ch Red Horse{13}. K t qu là m t s t p trung cao vào ti n trình th c hi n{14}. Cách nhìn s vi c cũng quan tr ng ch ng kém b n thân s vi c ó. S t p trung vào ti n trình th c hi n -- cách dàn d ng, hay ch t lư ng c a k thu t n i k t các phân o n{15} c a m t tác ph m -- là m t c g ng làm cho khán gi ý th c ư c nh ng s ki n di n bi n trên sân kh u nhi u hơn so v i kinh nghi m s n có c a h . Chính cái ý tư ng v s hi n ang có m t t i nhà hát là ng l c thúc y ng sau s nh n m nh c a Foreman v tính tr c ti p trong m i quan h gi a khán gi và di n bi n k ch. T m quan tr ng t lên ý th c i v i K ch Hình Th cũng ư c bi u l qua s ng d ng nh ng d ng tâm lý cá nhân: Foreman bi u l qua tâm lý ngh thu t c a ông; Wilson bi u l qua s c ng tác v i Christopher Knowles, m t thi u niên m c ch ng t k mà tâm lý cá nhân ư c dùng làm ch t li u sáng tác (không ph i là tâm lý c a ngư i b nhi u lo n); và s quan tâm c a Breuer bi u l qua l i di n xu t tương kích c m (motivational acting){16}. Trong Pandering, cu c s ng và sân kh u tr n l n vào nhau khi Foreman nh i ý nghĩ riêng tư c a ông vào b n
văn{17}. Trong Queen Victoria, Wilson ph ng theo, ít ra là m t ph n, thái t k như là m t d ng thay th tích c c nhìn cu c s ng. Qua cách Breuer s d ng c tho i n i tâm, ý th c c a con Ng a ư c thăm dò trong Red Horse. M i ngh sĩ u tránh không s phát tri n nhân v t rơi vào m t khuôn kh thu t truy n có th oán trư c ư c, m t th khuôn kh có th khơi d y nh ng mô th c c h u c a nh ng ph n ng tri th c và tình c m. Cũng gi ng như t t c nh ng th nghi m c a ch nghĩa hi n i, nh ng th nghi m ch y u ngh m t l i m i nhìn nh n nh ng s ki n và i tư ng quen thu c, nh ng tác ph m c a h cũng ã khích ng nh ng thái c m nh n khác tri t t n g c. * Trong K ch Hình Th , nh ng ph m ch t mang tính h i h a và iêu kh c c a di n xu t ư c nh n m nh, bi n i sân kh u thành m t k ch trư ng trong ó không gian chi m ưu th và ư c kh i ng b i nh ng n tư ng c m quan, i ngh ch l i v i m t k ch trư ng trong ó th i gian chi m ưu th và ư c d n d t b i s tư ng thu t theo tuy n tính. Cũng như h i h a ương i, K ch Hình Th phi th i gian (Queen Victoria có th kéo dài ra ho c thu ng n l i m t cách d dàng), tr u tư ng và có tính trưng bày{18} (trong Red Horse, hình tư ng v a tr u tư ng v a có tính nhân hình hóa), thư ng mang tính trì d n{19} (nguyên t c trư ng {20} óng vai trò ch y u tác ph m c a Foreman và Wilson); thông thư ng k ch chi u óng khung trong khuôn kh hai chi u (trong Pandering di n viên thư ng gi tư th tr c di n). v t ư c phi v t ch t hóa, gi vai trò trong ph m vi nh p i u t nhiên c a chúng. Thân hình c a di n viên thì d u n{21} và có th t o nh -- như ba di n viên t o ra hình nh liên hoàn c a m t con ng a R p n m dài trên sàn di n (Red Horse). Chính s b ng ph ng c a hình tư ng (trư ng nh c a sân kh u) ã t o ra tính cách c a K ch Hình Th , cũng là tính cách c a h i h a ương i{22}.
N u như di n xu t t o ra hình nh, nó cũng không có trình k thu t cao, và ó là m t s th a k t ngh thu t múa ương i, m t ngh thu t nh n m nh vào chuy n ng t nhiên{23}. ây là m t tính ch t th m m c a m t nhánh c bi t c a nhóm ti n phong mà tôi ang bàn n. i u tôi mong mu n nêu lên là K ch Hình Th trong khi trình di n th hi n m t s tái khôi ph c t n g c r c a ch nghĩa t nhiên. Nó dùng nh ng c ng mang tính t nhiên và tính cá nhân c a di n viên như là i m kh i u trong dàn d ng. Trong s nh ng ngh sĩ ư c c p n trong bài này, Foreman là ngư i theo ch nghĩa t nhiên tri t nh t. Ông dành cho ngư i bi u di n (chưa ư c t p luy n) s t do cá nhân trong th hi n ng th i làm cho h xu t hi n như ã ư c phong cách hóa cao trong nh ng mô th c chuy n- ng-ch m, nh ng mô th c chuy n-sang-nhanh, mô th c b t-chuy n- i u{24} c a l i nói hay c ng. Ông còn c bi t chú ý n tình hu ng c th và chi ti t c th cùng nhân t th i gian. Tác ph m c a Foreman ư c phong cách hóa nhưng mang tính t nhiên ch nghĩa cũng như Last Year at Marienbad c a Alain Resnais và India Song c a Marguerite. Ch nghĩa t nhiên c a sân kh u phi truy n th ng là m t hi n tư ng d gây th c m c nhưng áng ư c quan tâm vì s th nh hành và a d ng c a nó; cũng th t là m t ngh ch lý khi công nh n r ng nh ng ngư i ti n phong, trong năm 1976, l i theo t nhiên ch nghĩa. Bên c nh s b c l qua tính cách c a nh ng k ch b n in ây, nó còn t th hi n trong cách dàn d ng v k ch The Marilyn Project c a David Gaard ư c Richard Schechner o di n vào năm ngoái, trong Pair Behavior Tableaux c a Scott Burton m i ư c trình di n g n ây, cũng như trong My Foot My Tutor, v k ch không l i c a Peter Handke. Nh ng tác ph m này th hi n s phong cách hóa cao nh các di n viên ã "t nhiên" hòa nh p vào nh ng ho t ng tư ng hình. Có l ó là lý do t i sao, trong K ch Hình Th , t nh v (tableau){25} thư ng gi vai trò chính trong tác ph m. Trong th c t , t nh v ã t ng là c u trúc
ch y u trong nh ng tác ph m c a nh ng nhà cách tân trong th k hai mươi: như phái L p Th , Gertrude Stein, Bertolt Brecht, Jean-Luc Godard, Alain Robbe- Grillet, Philip Glass, ch ng h n. Nó cũng ư c th hi n trong tác ph m c a Foreman, Wilson và Breuer. T nh v có ch c năng a di n thúc y ngư i xem phân tích v trí c bi t c a nó trong cái khung ngh thu t, làm th i gian d ng l i b ng cách làm gi m cư ng m t c nh k ch, kéo dài th i gian và óng khung các c nh k ch{26}. Trong Pandering, t nh v có ch c năng như nh ng v t th trong không gian l p th , r t thư ng ánh l a c m quan b ng s xâm nh p c a m t y u t ng d ch ơn thu n{27}. Nh ng o n "c t" mang tính i n nh c a Red Horse thư ng t p trung các di n viên vào v trí c n c nh; các “khung phim” ư c sao l i trong cu n sách hình tài li u v bu i trình di n{28}. S b t ng c a các tư th t nh v liên ti p nhau làm th i gian ngưng l i, làm cho m t ph i chú tâm vào m t hình nh, và làm cho quá trình ti p thu b ch m l i. i u này làm tăng s c phán oán c a trí óc. i v i Foreman, nó tiêu bi u cho th i kh c lý tư ng truy n t nh ng l i hư ng d n ã ư c thu băng n khán gi {29}; nó cũng làm i u hòa l i m i giao thoa bi n ch ng gi a l i nói và hình nh. C th i gian và không gian u không b ràng bu c b i l lu t truy n th ng. Th i gian có th i ch m l i, có th i nhanh hơn -- ư c c m nghi m như dài th i tính th c s . Nó ch ng bao gi là th i gian o b ng ng h . Cũng tương t như v y, s tái i u ch nh không gian tính cũng x y ra thư ng xuyên trong t t c nh ng tác ph m c p ây. Red Horse ư c trình di n trong nh ng ph i c nh th giác a t ng: di n viên trình di n v a n m trên sàn, v a ng trên ó, và d a vào b c vách phía sau c a sân kh u. Pandering thay i d dàng t ph i c nh b ng ph ng{30} sang ph i c nh tuy n tính; di n viên liên t c s p t l i màn và phông c a c nh d ng (set) trong su t bu i trình di n. Trong Queen Victoria không gian
ư c chia ra, tách r i và tô en -- thư ng nh vào ánh sáng -- cho di n viên tr nên nh ng hình nh hay nh ng bóng en trong m t phong c nh siêu hi n th c. N u th i gian và không gian không ăn kh p v i nhau trong K ch Hình Th , thì ngôn ng cũng b phá v và xáo tr n. Ngôn ng trong Queen Victoria ch là “phóng ngôn,” không có n i dung. Trong Red Horse thu t s qua dàn h p xư ng tương quan v i hình nh trong không gian như l i c tho i n t tâm thay th cho i tho i. Pandering ư c ch o b i nguyên t c phân ph i âm thanh: di n viên nói m t ph n c a câu, ph n còn l i ư c hoàn t t b i m t di n viên khác hay gi ng c a Foreman thâu trong băng. Âm thanh ư c dùng theo thu t iêu kh c, cũng gi ng y như di n viên v y. T nh v thính giác b sung ho c hòa h p m t cách bi n ch ng v i t nh v th giác{31}. Trong Pandering khán gi , v i nh ng loa khu ch âm n i xung quanh, b t n công t i t p b i âm thanh. Âm thanh và nh ng hình nh th giác gi ưu th trong cu c trình di n nh m m r ng nh ng kh năng thông thư ng c a khán gi h c m nghi m ư c nh ng tác nhân kích thích c m quan. Căn c vào nh ng thi t b âm thanh tinh vi s d ng trong vi c dàn d ng tác ph m c a Foreman, Wilson, và Breuer, th t là h p lý k t lu n r ng K ch Hình Th s không t n t i n u không nh vào k thu t ương i. Có l nh ng th nghi m v i k thu t ch p nh ba-chi u{32} trong tương lai có th d n n m t sân kh u g m toàn là hình nh và âm thanh thu s n{33}. * i m quan tr ng c a K ch Hình Th là s m r ng kh năng c m nh n c a khán gi . ó là m t n n k ch ngh d c lòng cho vi c sáng t o m t ngôn ng sân kh u m i, m t văn ph m th giác ư c “vi t” ra theo nh ng mã s nh n th c tinh nh y. phá ư c nh ng mã s ó, ngư i ta c n bư c vào cái th gi i yc m giác và tinh t mà n n k ch ngh này ang c ng hi n...