Hệ thống di tích lịch sử - văn hóa trên huyện đảo Lý Sơn, tỉnh Quảng Ngãi góp phần khẳng định chủ quyền Hoàng Sa và Trường Sa của Việt Nam

Hi THdNG Dl TkH LJCH SIT - VAN H6n Tft^N HUVfN okO<br /> LV SON, TINH O U A N G NGfil G 6 P PHAN KHANG DJNH<br /> CHU Qwin H O A N G sn vA rnirdNG sn cun V I I T NAM<br /> <br /> <br /> <br /> NGUYIN VAN TUAN'<br /> <br /> <br /> <br /> <br /> H uydn dao Ly Sdn nfim phia Dfing<br /> Bflc cila tinh Quang Ngfii, cfich bfl<br /> biln khoang 18 hai ly, gdm 1 dao ldn (cfl<br /> chinh nhu trUflc dfiy trong lich ail lfi xa An<br /> Vinh (trfldc Ifi Ly Vinh), xa An Hai (trUdc Ifi<br /> Ly Hai) (2).<br /> lao Rfi) vfi 1 dao bd (cfl lao Bfl Bai) cfich Tfl xa xUa, cU dan ngUfli Vi^t dfi dtfn<br /> nhau 1,67 hai ly. Ngofii ra,flphia Dfing cfl smh cd Ifip nghidp trfin dao Ly Son, hp cflng<br /> lao Rd cd hdn Mu Cu von Ifi bfii da nhd cao vdi ngudi Chfim ehung stfng Ifim fln, xay<br /> lfin tren mfit biln. Toa dfl dia ly cila dao Ly di^ng, ditfm ttf cho qufi hUdng ngfiy cfing<br /> Sdn trong khoang 150°3214" dtfn gifiu dpp. Trai qua bao thfing trfim bitfn etf<br /> 150°38'14" VI do Bfic vfi 109''05'04" dtfn cila Uch sil, qua trinh cpng cu sinh stfng vfi<br /> 109''14'12" kinh dp Ddng. Hi^n nay huypn dtfu tranh chong k6 thii xfim Iupe, cU dfin<br /> dao Ly Sdn cd 3 xa lfi: An Hai, An Vinh vfi Vi^t - Chfim da d l l^i nhitfu di san lich sil -<br /> An Binh vdi ttfng di^n tich tU nhifin lfi vfin hda cd gia tri to ldn. Theo thtfng ke,<br /> 10,325km^ dfin stf 21.118 ngUdi (1). hipn nayfldao Ly Sdn cd 55 di tich lich sil -<br /> Trong lich sil, dao Ly Sdn cdn cd ten gpi vfin hda, trong dd cd 3 di tich dupc xep<br /> lfi cfl lao Rfi. Cha "cii la&' dupe Vi^t hfia tfl hang cfi'p Qutfc gia, 6 di tich dupc xtfp hang<br /> chfl Pulau cila ngfin ngfl Malayo ctfp tinh (3). Dl tfch Ijch sil - vfin hfia tren<br /> Polinesien ed nghia lfi dao, "flc" Ifi ten cila dao Ly Sdn rtft phong phii, da dang. Dfic<br /> mfit lofii cfiy mfi theo tfldng truytfn trfldc bidt lfi di tich lich sil - vfin hda kh^ng dinh<br /> day mpc hoang thfinh rflng fl trfin dao nfiy, chu quytfn lanh hai Vi^t Nam fl hai qufin<br /> Dao Ly Sdn trUc thutfe phu (huydn) Binh dao Hofing Sa vfi TrUdng Sa. Trong dfi ed<br /> Son. De'n ngfiy 1-1-1993, huypn dao Ly Sdn mdt stf di tich tieu bilu nhU:<br /> dupc thfinh Ifip theo Quyfi't djnh stf 337 cila<br /> 1. Am linh tuf va mp linh Hoang Sa<br /> Thu tfldng Chinh phu, gom cd 2 xa Ly Vinh<br /> vfi Ly Hai. Nflm 2003, Thu tUdng Chinh Vd: net vi dgi Hodng Sa kiim qudn Bac Hdi<br /> phil cho thfinh Ifip thfim xfi An Binhfldao Dpi Hofing Sa dupc thfinh Iflp gom<br /> Bd (cfl lao Bd Bai) vfi doi dja danh hfinh nhiing ngU dfin xa An Vinh (dfi't lien) vfi<br /> <br /> <br /> ThS. Hpc vi^n Chinh trj - Hfinh chinh Khu vi^c 3<br /> M thtfng di Hch lich si - vim, hdn...<br /> <br /> hai phudng An Vinh, An Hai trfin dao Ly Ddu ddi Gia Long phong theo l^ cd ddt ddi<br /> Sdn. Si^ kifin nfiy da mfl ra trang sU vtf khai Hodng Sa, sau lai bo; ddu Minh Minh,<br /> thfic vfi bao v$ chil quytfn trfin hai qufin dao thudng sai ngUdi dl thuyin cdng den ddy<br /> Hofing Sa vfi TrUflng Sa vfi eflng vd vang thdm dd dudng bien, thdy mdt nai cd cdn<br /> cila Viet Nam. Lieh sil vtf dfii Hoang Sa cdt trdng chu vi 1.070 trUdng, cdy cdi xanh<br /> dupc ghi chdp khfi nhitfu trong cfie thu tieh td't, giUa cSn cdt cd gidng, phia tdy nam cdn<br /> dudi thdi Lfi vfi Nguyen. cd ngdi midu cd, khdng rd dUng ti thdi ndo,<br /> cd bia khdc bdn chi "vgn li ba binh " (mudn<br /> Sfich "Phu biin tgp luc" ciia Ld Quy Ddn<br /> dgm sdng yin). Ddo ndy xUa ggi Id nui Ph^t<br /> soan nfim 1776 da chdp vtf hoat ddng cila<br /> tit, phia ddng vd phia tdy ddo diu la dd san<br /> dfii Hofing Sa nhu sau: "TrUdc hg Nguyin<br /> hd, mgc vdng quanh d mat nUdc; viphia tdy<br /> ddt ddi Hodng Sa 70 sudt, ldy ngUdi xd An<br /> bdc tidp vdi dd san hd ndi lin mdt cdn chu<br /> Vinh sung vdo, cat phiin mdi ndm ci thdng vi 340 trUpng, cao 1 trUdng 2 thUdc ngang<br /> 2 nhdn gidy sai di, mang lUOng du dn 6 vdi cdn cdt, ggi la dd Bdn Than, ndm Minh<br /> thdng, di bang ndm chiic thuyin cdu nho, ra Minh thi 16, sai thuyin cdng chd gach dd<br /> bidn 3 ngdy 3 dim thi ddn ddo dy... Ddn ky di'n ddy xdy din, dUng bia dd dphia td din<br /> thdng 8 thi vi, vdo cia Eo, ddn thdnh Phu de ghi ddu vd tra hot cdc thi cdy d ba mat<br /> Xudn de nop, cdn vd dinh hgng xong, mdi td hihi vd sau. Binh phu ddp nin mieu ddo<br /> cho dem bdn rieng cdc thi dc vdn, hdi ba, duac Id ddng vd gang sdt cd den hdn 2.000<br /> hdi sdm, rdi tinh bang trd vi. LUOm dUOc cdn" (6).<br /> nhiiu it khdng nhdt dinh, cung cd khi vi<br /> ngudi khdng (4). Cdn dtfi vfli cac dao edn lai fl Sach "Lich triiu hii'n chUOng logi chf cua<br /> trong Nam, trong dd cd Truflng Sa thi: "Hg Phan Huy Chu, phfin DU dia chi ciing chep<br /> Nguyin lai tfaf dgi Bac Hdi, khdng dinh bao kha rd ve ddi Hoang Sa nhu sau: "Cdc ddi<br /> nhiiu sudt, hogc ngUdi thdn Ti Chinh d chua Nguyin dgt dgi Hodng Sa 70 ngUdi,<br /> Binh Thudn, hoac ngUdi xd Cdnh Duang, ai ngudi ldng An Vinh thay phiin nhau di lay<br /> tinh nguyen di thi cdp gidy sai di, miin cho nhing hdi vdt. Hdng nam cU ddn thdng 3,<br /> tiin SUu ciing cdc tiin tudn dd, cho di thuyin khi nhdn dUOc minh linh sai di, phdi dem<br /> cdu nho ra cdc xU Bac Hdi, cii lao Cdn Ldn du 6 thdng lUang, chd 5 chiec thuyin nho ra<br /> vd cdc ddo b Hd Tiin, tim lUOm vdt cua tdu biin, 3 ngdy 3 dim mdi de'n ddo dy... Ddn<br /> vd cdc thU ddi mdi, hdi ba, bdo ngU, hdi sdm, thdng 8 thi ddi dy lai vi, vdo cia Yiu mdn<br /> ddn thdnh Phu Xudn, dUa nop " (7).<br /> cdng sai cai dgi Hodng Sa kiim qudn.<br /> Chdng qua Id lay cdc thi hdi vdt, cdn vdng Tfl eac tai lifiu tren eho thtfy, dpi Hofing Sa<br /> hgc cua quy it khi ldy dUdc " (5). phien chtf gdm 70 ngflfli, cd mfit dpi trUflng chi<br /> Sach "Dgi Nam nhdt thdng chf cua huy, chiu sU ditfu hfinh cila Bfl Cfing, thfim<br /> Qutfc sil qufin trieu Nguyin cung dtf cfip chi cd khi nhfi vua true tifi'p quyfi't dinh nhflng<br /> dtfn hoat ddng cila dpi Hofing Sa nhU sau: vi^c he trpng. Hoat ddng cila ddi Hoang Sa<br /> "Hdi ddu bdn triiu, dat ddi Hodng Sa, cd 70 dupc cac sfich ghi chdp hen tuc, eho thay vai<br /> ngudi, lay ddn xd An Vinh sung vdo, hdng tro cHa nd rfi't dUpc coi trpng.<br /> ndm ci thdng 3, la ra bidn tim kidm hdi Nhflng ngufli Unh Hofing Sa cd to chflc<br /> vdt, ddn thdng 8, thi do cia bidn Tu Hidn vi chfit che, tfnh ky lufit cao, boat dfing cd<br /> nop; lgi ddt ddi Bac Hdi, do dgi Hodng Sa hipu qua, dupc khen thuflng vfi xil phat<br /> kiim qudn, dd di lay hdi vdt d cdc ddo... cfing minh, dUpc miin thue sUu dich, thutf<br />  Rghien cOru ljch ait, atf 8.2012<br /> <br /> nfing nghidp... D§i trUflng ddi Hofing Sa lfinh vfin b&ng trfl vtf qud. NhUng cd nhflng<br /> edn ph^ trfich lufin ddi Bfic H&i dtf kilm ngUdi mfii mfii n&m I^i vdi biln ca khdng bao<br /> sofit cfic dao TrUflng Sa, Cfin Ldn, cfic d&o gifl trfl vtf. Nhflng ngUfli Ifnh trong hai d^i<br /> thu^c vinh Thfii Lan. Hofing Sa chtft mtft xfic trfin biln dUpc ngflfli<br /> Ddi Hofing Sa butfi dfiu chidu md tfl ngU dfin nfin tupng hinh nhfin b^ng dtft sdt, Ifip<br /> dfin xa An Vinh, An Hai thutfc phil Binh dfin cung ll chifiu htfn nhfip ctft. Sau dd, dem<br /> Sdn (S dfi't litfn) vfi dfin phuflng An Vinh, ctft tupng hinh nhfin an tfing thfinh ngfii mtf<br /> An Hai trfin dao Ly Sdn. Vtf sau, dfli Hofing chung gpi lfi ma litfp hay ma gid, Anh linh<br /> Sa chl chifiu mp ngu dfin An Vinh, An Hai nhflng ngUdi Ifnh Hofing Sa dUpc thfl cung fl<br /> trfin dao Ly Sdn. Djnh sutft 70 ngUfli ciia Am linh ti^ vfi cac nhfi thfl ddng hp. Do vfiy,<br /> d^i Hofing Sa do tritfu dinh quy djnh dUpc di tfch mtf Ifnh Hofing Sa vfi Am Hnh ti^ c6<br /> chia dtfu cho cfic ddng hp sinh stfng fl dfiy. mtfi quan h$ hflu cd vfi cung chung trong<br /> Trong dd, dfing nhtft phai ktf dtfn hp Vd, m$t qufin thtf di tfch vtf Hofing Sa.<br /> Pham, Nguyin fl An Vinh vfi hp Mai fl An Qua cfic tfii li^u vfi gia pha ddng hp trfin<br /> Hai. Cfic cfi nhfin fl vj tri ttfc trUflng ddng dao Ly Sdn chdp vtf d^i Hofing Sa, ehung ta<br /> hp, chi phfil vfi con trUflng trong gia dinh cd thtf khfing djnh rd vai trd cua dtfi Hofing<br /> dupc miin di linh Hofing Sa. Sa trong ljch ail bao v$ chil quytfn biln dao<br /> Theo tfii lidu ghi chdp lai, thi 70 ngUfli cila Vitft Nam. Hp Ifi nhflng anh hiing vd<br /> linh Hofing Sa di tren 5 chitfe ghe bfiu (mli danh da dem ca mang stfng cila minh dfing<br /> ghe 14 ngfldi) mang theo lUdng thi^c, nUfle hitfn cho exf nghifip bao vd chil quyen biln<br /> utfng. Hfinh trang cila moi ngudi Ifnh dao Vidt Nam. Tfl Iy do dtf mfi nhfi Nguyin<br /> Hofing Sa gdm: 1 ddi chitfu, 7 ddn tre, 7 spi da eho Ifip Am linh tu vfi md Unh Hofing Sa<br /> mfiy budc dfii vfi 1 the bfii ghi ro danh tinh, trfin dao Ly Sdn, tinh Quang Ngai dl<br /> ban quan, phifin hi^u. Chfing may ntfu gfip phyng thfl nhiing ngUfli Ifnh trong dfii<br /> til nan trfin bien thi nhflng ngUfli song sdt Hofing Sa.<br /> Itfy chifiu bd xac, Itfy don tro npp xung Am linh tU<br /> quanh, bufic mfiy chfic chfln, sau dd tha trfii Tfl cfiu cang Ly Sdn di btf 100m vtf<br /> trfin biln, hp hy vpng xfic se trdi vtf dao Ly hudng Bfic Ifi dfi'n di tfch Am linh tu. Day Ifi<br /> Sdn mfi khdng Ifim mdi cho cfi. Do vfly, dfin ndi thfl ti^ Unh Hofing Sa hy sinh khi Um<br /> gian tren dao lUu truytfn cau ca dao: nhi^m vy trfin bitfn, thu0c lfin Vinh Ldi,<br /> Hodng Sa lam ddo nhiiu cdn. thfin Tfiy, xa An Vinh, huy^n dao Ly Sdn,<br /> Chide chii'u bd trdn mdy sfrt ddy mdy. tinh Quang Ngai.<br /> Thi^c ttf, c6 nhieu ngufli Ifnh Hofing Sa Am linh ti; dupc xfiy d\(ng vfio gifla thtf ki<br /> mpt di khong trfl l^i, dl l^i noi nhfl cho XVII, phfa aau lUng tya vfio nui Hdn Tai,<br /> ngflfli ihfln trfin dao, dupe phan finh qua mfit chfnh nhin ra biln. Ctfu tnic ban dfiu<br /> cfiu ca dao: cila ngdi dtfn khfing cd mfii che, cfic an thd<br /> dupe btf trf gitfng nhU ngfiy nay. Dtfn xfiy<br /> Mdn miia tu hu kiu thanh,<br /> dyng bing dfi san hfi, vfla htf lfi vfii trpn mfit<br /> Cd chudn dd vdn sao anh chUa vi. iSn nfldc lfi cfiy dl tfing dfi ktft dfnh. Khfing<br /> Thang 8 Ifi thfli ditfm ngfldi Ifnh tif gian thfl phyng ben trong di tich Am linh ti^<br /> Hofing Sa v i TrUflng Sa trfl vtf Kinh thfinh dupc btf cijic thfinh 3 gian: gian gifla thfl<br /> Hutf nop cac san vflt thu lupm dupe, sau dd thfin, gian hai ben thd ta ban vfi hflu ban.<br /> I}^ mtfng di Hch Uch siSr - vfin hda...<br /> <br /> Di tich Am linh tu dupc tu tao Ifin thfl Gian chfnh didn Am linh tu cfin cd cfiu dtfi<br /> nhfi't vao dfiu tritfu Gia Long (1802 - 1820). bi hflng, ndi Idn khf chtft con ngflfli Ly Sdn, vtf<br /> Nfim 1883, tu sila lfin thfl hai, nfim 1956, nhihig ngudi Ilnh lufin phien nhau ra qufin<br /> tu btf lai nhfi tien duflng, dtfn nfim 1996, di dao Hofing Sa vfi TrUdng Sa dl bao vp chu<br /> tich Am linh ti^ dupc tu btf quy mfi, lfim l^i quytfn lanh hai cila dfin tpc. Hp mtft rdi<br /> nhfi Tfiy (Vinh ThUpng tfl) vfi lfim thfim nhflng vfin lUu oai thfin dung ndi Am linh tu<br /> nhfi dfing dflng Ifim bfi'p ndc vfi bao quan khitfn cho nui nhu cd nflflc mfit, sdng nhu cd<br /> ghe dua. Phfa trUdc dtfn xfiy dyng ctfng ra vfinh khfin dl tang khde thUdng hp:<br /> vfio be thtf vflng chai. Dia nhUt tich, ddn nh\et phiin, bgc hdi<br /> Trai qua thfli gian tfl khi tao Ifip vfi tu lu vong vdng l^ Igc.<br /> bo, dtfn Am linh tU da ddng vai trd quan San nhu li, hd nhU ddi, thiin thu midu<br /> trpng trong doi stfng tfim Unh cila ngU dfin. md dung thdn cdn.<br /> Mfit b^ng tfi'ng thi kifi'n trdc Am linh ty cd (Cd nghia lfi: Dtft cd hd tich, dfin lufin<br /> binh dd hinh ehfl tam gdm dtfn chfnh, nhfi phien nhau, vUdt biln xa xdi di tim ngudn lpi.<br /> tfiy vfi nhfi dfing. Nui nhu nUdc mfit, sfing nhU vfinh khfin, ngfin<br /> Den chinh lfi khu vyc thd tU linh Hoang nfim mieu mfi vfin edn lUu oai thfin dung.)<br /> Sa. Btf cue cila den chfnh n^m tren true Hay fl hai gian ta, hflu cd ghi:<br /> Bfic - Nam, mfit titfn quay vtf hUdng Nam.<br /> Anh linh thien cdtai,<br /> Den chfnh cfi mfit bfing kie'n tnic gdm hai<br /> Hien hach vgn nien tdn.<br /> phfin: Titfn duflng vfi ehfnh dien. Trong dd,<br /> titfn duflng Ifi ndi dfit ban thd hUdng hdn Duang duang hd tgi thuang,<br /> cila nhiJng ngUfli linh Hofing Sa da til nan Trgc trgc nhi khuyet linh.<br /> trfin biln, cd liln doi ca ngpi anh linh hon Khu vUc san trUdc cila Am linh tU lfi<br /> phfich cila nhflng ngUfli Unh Hofing Sa: thap thd Ifnh Hofing Sa. Thfip cd 4 mfit,<br /> gifla ed 4 chfl Han "chidn si trgn vong'. Day<br /> Anh khi cdn khdn, hdn thodt hda;<br /> Ifi thfip thfl dl tuflng nhfl nhiing ngflfli linh<br /> SUu thdng trdn tuc, phdch thUdng ldm. cila hai dpi Hofing Sa hy sinh trfin bien. Di<br /> Phdng phdt khdng trung hd xi mich, tich Am linh tfl ttf chfle ttf li hfing nfim vfio<br /> Vdn phi thiin thUOng ky thdi quy. cac ngfiy: 16-2 ttf chitfn si trfin vong, 16/8 ttf<br /> Cfic cau dfil fl den chinh cila Am linh tU thu, 26-10 cfiu ta hfi't nfim.<br /> dfiu efi npi dung ca ngpi ve dpp theo thufit Hien nay, tai Am linh tu ngufli dfin vfln<br /> phong thuy cua ngdi den, ve xinh dpp cila Cling ttf nhu vfiy nhUng mang tinh chfi't tuflng<br /> hdn dao xanh nfim gifla biln, ca ngpi cfing ni^m. Nghi thflc ttf ll vfin nhfl xUa, sfim dfit ll<br /> lao ciia titfn nhfin khai sdn phfi thach Ifip vfit vfi lfim tfiu thuyen bfing thfin cfiy chuoi,<br /> Ifing va tuflng nhd sU hi sinh cila nhiing lfim gia hinh ngflfli dflt Ifin thuyfi'n, sau khi<br /> ngufli linh trong hai dpi Hofing Sa. cung xong, dem thuyin ra biln tha. Trong<br /> Cau dfil ndi chinh ditfn ca ngdi anh linh nghi thflc ttf ll con cd muc dpc vfin ttf linh<br /> nhIm cfiu sifiu cho vong Knh nhflng ngfldi<br /> nhflng ngUfli linh Hofing Sa:<br /> Ifnh Hofing Sa vfi cfiu an hp tdc.<br /> Thdnh die bidn vg.n phuang, thuang hg. tdn<br /> ti ddng cdnh hUdng, Khu md linh Hodng Sa<br /> Di tfch nfiy hipn nay thufic thdn Tay, xa<br /> TTidn quang chu luc hiip, si ndng cdng cd<br /> ddc ky thdnh. An Vinh, huypn Ly Sdn, tinh Quan- Ngai.<br />  Rghl&n eihi I4eh ait, stf 8.2012<br /> <br /> Khu mO linh Hofing Sa bao gdm md Phpm 2. MO vk dtfn t h d Vd Vfin Khitft<br /> Quang anh vfi m$ nhflng ngufli Ifnh trong Di tfch mO vfi dtfn thfl V5 Vfln Khitft n&m<br /> hai dpi Hofing Sa, dflpc chdn thfinh dfiy dfii trong khu vyc dfin cU thfin Tfiy, xfi An<br /> nfim thoo tryc Dflng - Tfly.'Thoo phong tyc Vinh, huy^n dig Ly Sdn, tinh Quang Ngfii.<br /> tfl Ifiu ddi, nhflng ngflfli dfin Ifing da nfin Dfiy Ifi ndi thfl ty vfi m? phfin tuflng ni$m<br /> cfic hinh nhfin dfl't sfit tUdng flng vdi stf Vfi Vfln Khitft, DOi truflng d^i Hdfing Sa hy<br /> lupng ngflfli chtft, sau dd Ifip dfin ttf dl sinh khi Ifim nhi§m vy bao v0 chii quytfn<br /> "chiiu hdn nhdp