Hoàn thiện kế toán tài sản cố định hữu hình ở các doanh nghiệp Việt Nam trong điều kiện hội nhập kinh tế quốc tế

Chia sẻ: Comtrau Com | Ngày: | Loại File: PDF | Số trang:212

Thêm vào BST

Báo xấu

202
lượt xem 46
download

Download Vui lòng tải xuống để xem tài liệu đầy đủ

Hội nhập kinh tế quốc tế đã trở thành xu thế tất yếu của mọi nền kinh tế. Để có thể tồn tại và phát triển trong môi trường đầu cạnh tranh đó, mỗi doanh nghiệp đều phải tự ý thức không ngừng nâng cao năng lực cạnh tranh của mình. Tuy nhiên, doanh nghiệp khó có thể sản xuất một sản phẩm chất lượng cao, đảm bảo tiêu chuẩn quốc tế với giá thành rẻ...

Chủ đề:

Bình luận(0) Đăng nhập để gửi bình luận!

Lưu

Nội dung Text: Hoàn thiện kế toán tài sản cố định hữu hình ở các doanh nghiệp Việt Nam trong điều kiện hội nhập kinh tế quốc tế

i Bé Bé gi¸o dôc vµ ®µo t¹o Tr−êng Tr−êng ®¹i häc kinh tÕ quèc d©n NGUYÔN THÞ THU LI£N Hoµn thiÖn kÕ to¸n tµi s¶n cè ®Þnh h÷u h×nh ë c¸c doanh nghiÖp viÖt nam trong ®iÒu kiÖn héi nhËp kinh tÕ quèc tÕ Chuyªn ngµnh: KÕ to¸n M· sè: 62.34.30.01 Ng−êi h−íng dÉn khoa häc: 1. 1. PGS. TS. NguyÔn ThÞ §«ng 2. PGS. TS. Nghiªm V¨n Lîi Hµ néi, n¨m 2009
ii L I CAM OAN Tôi xin cam oan ây là công trình nghiên c u c a riêng tôi. Các s li u nêu trong Lu n án là hoàn toàn trung th c. Nh ng k t lu n khoa h c c a Lu n án chưa t ng ư c ai công b trong b t kỳ công trình nào khác. TÁC GI LU N ÁN Nguy n Th Thu Liên
iii M CL C Danh m c các ch vi t t t Danh m c bi u, sơ M U ................................................................................................................ 1 CHƯƠNG I: CƠ S LÝ LU N V K TOÁN TÀI S N C NH H U HÌNH CÁC DOANH NGHI P TRONG I U KI N H I NH P KINH T QU C T .. 7 1.1. Yêu c u c a xu th h i nh p kinh t qu c t v i v n qu n lý tài s n c nh h u hình trong các doanh nghi p.................................................................. 7 1.2. Vai trò c a k toán tài s n c nh h u hình các doanh nghi p trong i u ki n h i nh p kinh t qu c t ....................................................................................... 15 1.3. N i dung công tác k toán tài s n c nh h u hình trong doanh nghi p...... 35 1.4. Chu n m c k toán v tài s n c nh h u hình........................................... 47 CHƯƠNG II: TH C TR NG K TOÁN TÀI S N C NH H U HÌNH TRONG CÁC DOANH NGHI P VI T NAM HI N NAY .................................. 56 2.1. T ng quan v doanh nghi p vi t nam. ...................................................... 56 2.2. Ch k toán tài s n c nh h u hình vi t nam qua các th i kỳ. ........... 69 2.3. Th c tr ng k toán tài s n c nh h u hình trong doanh nghi p Vi t Nam hi n nay. ............................................................................................................ 97 2.4. ánh giá chung v th c tr ng k toán tài s n c nh h u hình trong các doanh nghi p Vi t Nam hi n nay....................................................................................114 CHƯƠNG III: HOÀN THI N K TOÁN TÀI S N C NH H U HÌNH CÁC DOANH NGHI P TRONG I U KI N H I NH P KINH T QU C T ........121 3.1. S c n thi t ph i hoàn thi n k toán tài s n c nh h u hình các doanh nghi p Vi t Nam trong i u ki n h i nh p kinh t qu c t . ...............................121 3.2. Yêu c u hoàn thi n k toán tài s n c nh h u hình các doanh nghi p Vi t Nam trong i u ki n h i nh p kinh t qu c t . ..................................................125 3.3. Phương hư ng hoàn thi n k toán tài s n c nh h u hình các doanh nghi p Vi t Nam trong i u ki n h i nh p kinh t . ...........................................129 3.4. Gi i pháp hoàn thi n k toán tài s n c nh h u hình các doanh nghi p Vi t Nam trong i u ki n h i nh p kinh t ........................................................131 3.5. i u ki n th c hi n các gi i pháp hoàn thi n k toán tài s n c nh h u hình...................................................................................................................155 K T LU N..........................................................................................................158 DANH M C CÁC CÔNG TRÌNH NGHIÊN C U C A TÁC GI CÓ LIÊN QUAN N TÀI NGHIÊN C U ..................................................................160 DANH M C TÀI LI U THAM KH O ..............................................................161
iv DANH M C CÁC CH VI T T T TRONG LU N ÁN Ký hi u Gi i thích ký hi u Ti ng Anh CSH Ch s h u Owner Carrying values GTCL Giá tr còn l i International accounting IAS Chu n m c k toán qu c t standards International accounting IASB Hi ng chu n m c k toán qu c t standard board International accounting IASC U ban chu n m c k toán qu c t standard committee H th ng chu n m c k toán qu c t International financial IFRS v trình bày báo cáo tài chính report standard International rate of IRR T su t sinh l i n i b return TSC Tài s n c nh Fixed assets TSC HH Tài s n c nh h u hình Tangible fixed assets TSC VH Tài s n c nh vô hình Intangible fixed assets Vietnamese accounting VAS Chu n m c k toán Vi t Nam standards World Trade WTO T ch c thương m i th gi i Organization
v DANH M C CÁC BI U, SƠ I. BI U Bi u 1.1: X lý các trư ng h p chi phí phát sinh liên quan n v i mua s m nhà xư ng, máy móc, thi t b ....................................................................................... 19 Bi u 1.2: Các phương pháp tính kh u hao theo th i gian ....................................... 26 Bi u 1.3: Tính kh u hao theo phương pháp h n h p.............................................. 29 Bi u 1.4: Quá trình hình thành và s a i b sung c a IAS 16 .............................. 48 Bi u 2.1: S doanh nghi p ang ho t ng s n xu t kinh doanh t i th i i m 31.12 hàng năm phân theo lo i hình doanh nghi p .......................................................... 59 Bi u 2.2: S doanh nghi p ang ho t ng s n xu t kinh doanh t i th i i m 31.12 hàng năm phân theo ngành kinh t ......................................................................... 60 Bi u 2.3: S lư ng doanh nghi p ang ho t ng phân theo qui mô v n và lo i hình doanh nghi p ......................................................................................................... 61 Bi u 2.4: T ng s lao ng trong các doanh nghi p t i th i i m 31.12 hàng năm phân theo lo i hình doanh nghi p .......................................................................... 62 Bi u 2.5. So sánh n i dung và c i m ch k toán t i doanh nghi p qu c doanh và ngoài qu c doanh giai o n 1989 - 1994 ........................................................... 80 Bi u 2.6: Các s liên quan n k toán TSC HH theo hình th c Nh t ký ch ng t .... 112 Bi u 3.1. Gi i pháp v phương pháp h ch toán k t qu ánh giá l i.....................139 II. SƠ Sơ 2.1. Sơ t ch c b máy k toán theo mô hình t p trung ................... 67 Sơ 2.2. Sơ t ch c b máy k toán theo mô hình phân tán .................... 67 Sơ 2.3. Sơ t ch c b máy k toán theo mô hình h n h p .................... 68
1 M U 1. TÍNH C P THI T C A TÀI LU N ÁN H i nh p kinh t qu c t ã tr thành xu th t t y u c a m i n n kinh t. có th t n t i và phát tri n trong môi trư ng y tính c nh tranh ó, m i doanh nghi p u ph i t ý th c không ng ng nâng cao năng l c c nh tranh c a mình. Tuy nhiên, doanh nghi p khó có th s n xu t m t s n ph m ch t lư ng cao, m b o tiêu chu n qu c t v i giá thành r b ng h th ng máy móc thi t b nghèo nàn, k thu t l c h u, h th ng kho bãi b o qu n v t li u, s n ph m t i tàn.... Nói cách khác, s c m nh c nh tranh c a doanh nghi p ph thu c nhi u vào vi c máy móc thi t b , dây chuy n công ngh s n xu t ch bi n mà doanh nghi p s d ng có áp ng ư c yêu c u m i c a quá trình s n xu t kinh doanh, có theo k p ư c s ti n b c a khoa h c k thu t hi n i hay không? B n ch t c a t t c các cu c i cách m ng công nghi p di n ra t trư c t i nay cũng là t p trung gi i quy t các v n cơ khí hoá, i n khí hoá, t ng hoá các quá trình s n xu t mà th c ch t là i m i, c i ti n và hoàn thi n h th ng tài s n c nh (TSC ) trong ó ch y u là tài s n c nh h u hình (TSC HH). M c dù ã ý th c ư c vai trò c a quan tr ng c a TSC nói chung và TSC HH nói riêng trong quá trình h i nh p nhưng th c tr ng qu n lý và s d ng i tư ng này trong các doanh nghi p Vi t Nam còn nhi u v n bt c p. Tình tr ng TSC HH trong các doanh nghi p, c bi t là doanh nghi p Nhà nư c, nhìn chung là cũ, giá tr còn l i (GTCL) th p. m t s ngành, i a s máy móc thi t b ã qua s d ng nhi u năm, công ngh k thu t mc trung bình và l c h u so v i khu v c và trên th gi i. TSC HH chưa c n dùng, không c n dùng và ch thanh lý chi m t l áng k trong giá tr còn l i c a TSC . Nguyên nhân ch y u do u tư trong th i bao c p l i, n nay
2 khi chuy n sang cơ ch th trư ng thì s TSC HH này không còn phù h p, các doanh nghi p ã chuy n hư ng s n xu t kinh doanh nên ch khai thác và s d ng m t ph n ho c không s d ng h t năng l c nhà xư ng và máy móc thi t b ã ưc u tư. ó là m t trong các nguyên nhân d n n ng v n, gây nhi u khó khăn v tài chính cho doanh nghi p. V i mong mu n kh c ph c nh ng t n t i trong vi c qu n lý và s d ng TSC HH t i các doanh nghi p Vi t Nam, vi c hoàn thi n công tác k toán TSC HH ã ư c t ra. B i l làm t t công tác k toán TSC HH không ch giúp qu n lý ch t ch TSC HH hi n có c v s lư ng và giá tr mà còn giúp doanh nghi p có cơ s tin c y ánh giá hi u qu s d ng TSC HH, t ó ra các quy t nh u tư phù h p. Trong nh ng năm qua, Vi t Nam ã có nh ng n l c áng ghi nh n trong vi c ti p thu chu n m c k toán qu c t vào hoàn thi n ch k toán TSC nói chung và k toán TSC HH nói riêng áp ng yêu c u c a quá trình h i nh p kinh t . Tuy nhiên v n còn nh ng h n ch nh t nh c v phía cơ quan ch c năng và c v phía doanh nghi p khi n cho vi c hoàn thi n công tác k toán TSC HH không tm c tiêu mong mu n. Xu t phát t th c tr ng ó, NCS ã l a ch n tài “Hoàn thi n k toán TSC HH các doanh nghi p Vi t Nam trong i u ki n h i nh p kinh t qu c t ” cho lu n án ti n sĩ c a mình nh m góp ph n gi i quy t nh ng b t c p còn t n t i thu c v n nghiên c u, k toán th c s tr thành công c qu n lý kinh t h u hi u c a các doanh nghi p trong vi c qu n lý và s d ng TSC HH sao cho hi u qu , m b o năng l c c nh tranh trong i u ki n h i nh p. 2. T NG QUAN V CÁC NGHIÊN C U V tài liên quan n TSC , trư c ây cũng ã có m t s nghiên c u t góc k toán nhưng nh ng giác và lĩnh v c ng d ng hoàn toàn khác như: “Hoàn thi n k toán TSC trong các doanh nghi p thương m i
3 nư c ta” c a Nguy n Tu n Duy, “Hoàn thi n h ch toán TSC nh m tăng cư ng qu n lý TSC trong các doanh nghi p xây d ng Vi t Nam” c a Tr n Văn Thu n. Tuy nhiên các công trình này: i tư ng nghiên c u thư ng là TSC nói chung, chưa i sâu nghiên c u v m t hình thái TSC ch y u Vi t Nam là TSC HH; ph m vi nghiên c u c a các công trình này là m t ngành kinh t c th ; cơ s hoàn thi n k toán TSC chưa g n v i yêu c u c a quá trình h i nh p kinh t . Trên cơ s m c ích, i tư ng, ph m vi nghiên c u c a tài, lu n án t p trung gi i quy t các v n nghiên c u ch y u sau: - Yêu c u c a xu th h i nh p kinh t qu c t v i v n qu n lý và k toán TSC HH trong các doanh nghi p - N i dung công tác k toán TSC HH trong các doanh nghi p t k toán tài chính t i k toán qu n tr - Nh ng bài h c rút ra t vi c phân tích chu n m c k toán qu c t v TSC HH - S phát tri n c a các doanh nghi p Vi t Nam trong i u ki n h i nh p - S phát tri n c a ch k toán Vi t Nam nói chung và ch k toán TSC HH trong doanh nghi p nói riêng qua các th i kỳ - Nh ng ưu i m và h n ch c a công tác k toán TSC HH các doanh nghi p Vi t Nam trong th i kỳ h i nh p - Phương hư ng và h th ng gi i pháp nh m hoàn thi n công tác k toán TSC HH trong các doanh nghi p nh m áp ng yêu c u c a quá trình h i nh p. 3. M C ÍCH NGHIÊN C U C A TÀI LU N ÁN - Làm rõ các n i dung ph c v công tác qu n lý và k toán TSC HH các doanh nghi p trong i u ki n h i nh p. - H th ng hoá các n i dung c a công tác k toán TSC HH trong doanh nghi p t hai góc là: k toán tài chính và k toán qu n tr .
4 - T o cơ s v m t lý lu n cho vi c hoàn thi n k toán TSC HH trong các doanh nghi p Vi t Nam thông qua vi c so sánh chu n m c k toán qu c t và chu n m c k toán Vi t Nam v TSC HH - T o cơ s v m t th c ti n cho vi c hoàn thi n k toán TSC HH trong các doanh nghi p Vi t Nam thông qua vi c h th ng hoá ch k toán TSC HH c a Vi t Nam qua các th i kỳ; làm rõ th c tr ng v n nghiên c u t i các doanh nghi p Vi t Nam hi n nay. - xu t phương hư ng và các gi i pháp c th , có tính kh thi nh m hoàn thi n k toán TSC HH các doanh nghi p Vi t Nam trong i u ki n h i nh p. 4. PH M VI VÀ I TƯ NG NGHIÊN C U C A LU N ÁN 4.1. Ph m vi nghiên c u c a lu n án Ph m vi nghiên c u c a lu n án ư c gi i h n trên 2 khía c nh ch y u sau: - TSC HH ư c c p trong lu n án là nh ng TSC có hình thái v t ch t, thu c quy n s h u c a doanh nghi p và s d ng cho ho t ng s n xu t kinh doanh chính. Lu n án không nghiên c u TSC HH hình thành t ngu n thuê tài chính, t các ngu n kinh phí, qu phúc l i và s d ng cho các m c ích ngoài ho t ng s n xu t kinh doanh chính c a doanh nghi p như m c ích phúc l i, k t h p s d ng và cho thuê.... - Th c tr ng công tác k toán TSC HH trong các doanh nghi p Vi t Nam thu c m i lo i hình s h u, m i ngành ngh kinh doanh v i qui mô v n t 1 t tr lên. 4.2. i tư ng nghiên c u c a lu n án: - Các v n t ng quan v TSC HH g m: khái ni m, vai trò và yêu c u qu n lý TSC HH
5 - N i dung công tác k toán TSC HH trong các doanh nghi p t góc lý lu n cũng như th c ti n c a Vi t Nam - Chu n m c k toán qu c t v TSC HH - Th c tr ng công tác k toán TSC HH trong các doanh nghi p Vi t Nam hi n nay 5. PHƯƠNG PHÁP NGHIÊN C U C A LU N ÁN t m c tiêu nghiên c u, lu n án ã s d ng m t s phương pháp sau: - V n d ng phương pháp lu n c a ch nghĩa duy v t bi n ch ng, duy v t l ch s nghiên c u các v n v a toàn di n, v a c th , có h th ng m b o tính logic c a v n nghiên c u - S d ng t ng h p các phương pháp nghiên c u như phương pháp qui n p, di n gi i, phương pháp phân tích t ng h p, phương pháp phân tích so sánh... phân tích v n , ánh giá và rút ra k t lu n 6. Ý NGHĨA KHOA H C VÀ TH C TI N C A TÀI LU N ÁN Lu n án ã có nh ng óng góp ch y u sau: - H th ng hoá ư c các v n lý lu n cơ b n v k toán TSC HH trong các doanh nghi p. - Khái quát và phân tích các chu n m c k toán liên quan v TSC HH - Trình bày có h th ng ch k toán nói chung và ch k toán TSC HH nói riêng c a Vi t Nam qua các th i kỳ. Trên cơ s ó, ch rõ nh ng ưu i m c n phát huy và nh ng h n ch c n ph i nghiên c u ti p t c hoàn thi n c v khuôn kh pháp lý và v n d ng th c t . - Kh o sát th c tr ng k toán TSC HH trong ph m vi có th các doanh nghi p thu c nhi u lo i hình s h u, ngành ngh kinh doanh và qui mô ho t ng; t ó ánh giá khách quan th c tr ng k toán TSC HH t i các
6 doanh nghi p thu c ph m vi nghiên c u c a tài lu n án làm cơ s hoàn thi n công tác này. - xu t phương hư ng và gi i pháp hoàn thi n công tác k toán TSC HH trong các doanh nghi p 4 n i dung cơ b n là hoàn thi n chu n m c k toán, hoàn thi n công tác k toán tài chính cũng như k toán qu n tr TSC HH và hoàn thi n vi c ng d ng ph n m m máy vi tính. ng th i ch rõ nh ng i u ki n c n thi t ph i th c hi n t phía Nhà nư c và các cơ quan ch qu n cũng như b n thân các doanh nghi p tăng tính kh thi cho các gi i pháp hoàn thi n. 7. B C C C A LU N ÁN: Ngoài ph n m u. k t lu n, danh m c tài li u tham kh o và ph l c, k t c u c a lu n án g m 3 chương Chương 1: Cơ s lý lu n v k toán tài s n c nh h u hình các doanh nghi p trong i u ki n h i nh p kinh t qu c t Chương 2: Th c tr ng công tác k toán tài s n c nh h u hình trong các doanh nghi p Vi t Nam hi n nay Chương 3: Hoàn thi n k toán tài s n c nh h u hình các doanh nghi p Vi t Nam trong i u ki n h i nh p kinh t qu c t
7 CHƯƠNG 1: CƠ S LÝ LU N V K TOÁN TÀI S N C NH H U HÌNH CÁC DOANH NGHI P TRONG I U KI N H I NH P KINH T QU C T 1.1. YÊU C U C A XU TH H I NH P KINH T QU C T VI VN QU N LÝ TÀI S N C NH H U HÌNH TRONG CÁC DOANH NGHI P 1.1.1. H i nh p kinh t qu c t - Xu th t t y u c a các doanh nghi p hi n nay Ngày nay, h i nh p kinh t qu c t ã tr thành xu th t t y u c a m i n n kinh t . Không doanh nghi p nào, qu c gia nào có th ph nh n nh ng l i ích do h i nh p kinh t qu c t em l i. ó là cơ h i ti p c n nh ng thành qu m i m , nh ng t phá sáng t o v khoa h c và công ngh , v t ch c và qu n lý, v s n xu t và kinh doanh, tranh th không ch ki n th c mà là c kinh nghi m ph c v cho s phát tri n c t m vĩ mô c a qu c gia và t m vi mô c a t ng doanh nghi p. ó là cơ h i các doanh nghi p, các qu c gia t o th ng m i trên thương trư ng qu c t , c hư ng s công b ng trong i x thương m i qu c t , không ph i ch u s h n ng ch và có quy n ưa ra ti ng nói vào các chính sách thương m i toàn c u. Rõ ràng, không tham gia h i nh p kinh t qu c t là các qu c gia, các doanh nghi p ang t ào th i mình ra kh i quá trình phát tri n c a khu v c và th gi i. Nói cách khác, t n t i và phát tri n trong th i i ngày nay, các qu c gia nói chung và các doanh nghi p nói riêng không còn con ư ng nào khác ngoài h i nh p kinh t qu c t . V n là các qu c gia, các doanh nghi p ph i bi t v ch ra ư c m t l trình h i nh p h p lý và t ch c th c hi n t t l trình ó, có th m i phát huy t i a nh ng l i th s n có vư t qua khó khăn, t o ra năng
8 l c c nh tranh trong hoàn c nh m i, t ó có ch ng v ng ch c trên th trư ng qu c t . 1.1.2. Tài s n c nh h u hình và vai trò c a tài s n c nh h u hình các doanh nghi p trong i u ki n h i nh p kinh t quôc t 1.1.2.1. Khái ni m tài s n c nh h u hình Hi n nay có nhi u cách ti p c n và nh n th c khác nhau khi quan ni m v TSC HH. Trong cu n “Hi u và ng d ng Chu n m c k toán qu c t ” c a Barry J. Epstein và Abbas Ali Mirza có ưa ra 2 khái ni m là “TSC HH” (Fixed assets) và “Nhà xư ng, máy móc và thi t b ” (Property, plant and machinery) c p t i cùng m t v n . Khái ni m th nh t ưa ra các i u ki n m t tài s n b t kỳ n u tho mãn có th ư c ghi nh n là TSC HH, ó là “nh ng tài s n năng l c s n xu t, có hình thái v t ch t rõ ràng, th i gian s d ng tương i dài và mang l i l i ích ch c ch n cho doanh nghi p” [26, tr225].Các i tư ng nhà xư ng, máy móc và thi t b ư c ch ích danh như nh ng ví d i n hình tiêu chu n ghi nh n TSC HH trong doanh nghi p. Vì v y tên c a chu n m c k toán qu c t v TSC HH chính là Chu n m c v Nhà xư ng, máy móc và thi t b . Khái ni m th hai hư ng tr c ti p t i các i tư ng là Nhà xư ng, máy móc và thi t b nhưng l y m c ích s d ng tài s n là i u ki n nh n bi t không ph i m i nhà xư ng, máy móc và thi t b u ư c coi là TSC HH, ó ph i là “nh ng tài s n có th i gian h u ích l n hơn m t năm, ư c n m gi nh m ph c v cho ho t ng s n xu t hàng hoá, d ch v , ho c n m gi cho thuê, ho c n m gi vì các m c ích hành chính”[26, tr225]. V i cách hi u này, rõ ràng nh ng nhà xư ng, máy móc và thi t b doanh nghi p ã u tư nhưng không s d ng lâu dài dù tr c ti p hay gián ti p mà ch tăng giá bán thì s không ư c ghi nh n là TSC HH c a doanh nghi p. Như v y, theo cách hi u c a các chu n m c k toán qu c t thì TSC HH trong doanh nghi p ph i là nh ng tài s n tho mãn các tiêu chu n
9 sau: có hình thái v t ch t rõ ràng; có th i gian h u ích l n hơn m t năm; ư c doanh nghi p n m gi ph c v ho t ng s n xu t kinh doanh hàng hoá, d ch v hay cho thuê; và ch c ch n em l i l i ích kinh t trong tương lai cho doanh nghi p. Theo chu n m c k toán Vi t Nam, c th là VAS 03 – TSC HH, “TSC HH là nh ng tài s n có hình thái v t ch t do doanh nghi p n m gi s d ng cho ho t ng s n xu t kinh doanh phù h p v i tiêu chu n ghi nh n TSC HH” [10, tr51]. Các tài s n ư c ghi nh n là TSC HH ph i tho mãn ng th i c 4 tiêu chu n ghi nh n sau: (a) Ch c ch n thu ư c l i ích kinh t trong tương lai t vi c s d ng tài s n ó. L i ích này bi u hi n ch khi doanh nghi p ki m soát và s d ng tài s n ó thì doanh thu tăng, chi phí ti t ki m, ch t lư ng s n ph m d ch v tăng. Khi xác nh tiêu chu n này c a m i TSC HH, chu n m c yêu c u doanh nghi p ph i xác nh m c ch c ch n c a vi c thu ư c l i ích kinh t trong tương lai, d a trên các b ng ch ng hi n có t i th i i m ghi nh n ban u và ph i ch u m i r i ro liên quan. (b) Nguyên giá ph i ư c xác nh m t cách áng tin c y. Nguyên giá là toàn b chi phí mà doanh nghi p b ra có ư c TSC HH tính n th i i m ưa tài s n ó vào tr ng thái s n sàng s d ng. Thông thư ng tiêu chu n này ã ư c tho mãn vì TSC HH trong doanh nghi p hình thành t mua s m, xây d ng và trao i. (c) Th i gian s d ng ư c tính trên 1 năm. Tiêu chu n này yêu c u vi c s d ng TSC HH ph i ít nh t là 2 năm tài chính, như v y m i có th em l i l i ích kinh t trong tương lai t vi c s d ng TSC HH và cũng là phân bi t TSC HH v i các hàng hoá hay kho n m c u tư khác. (d) Có tiêu chu n giá tr theo qui nh hi n hành. M c giá tr này thay i theo qui ch tài chính c a t ng th i kỳ ví d theo quy t nh 215/TC
10 ngày 2/10/1990 là 500.000 ng tr lên, theo quy t nh 166/1999/Q /BTC ngày 30/12/1999 là 5.000.000 ng tr lên và hi n nay theo quy t nh 206/2003/Q -BTC là 10.000.000 ng tr lên Trên cơ s khái ni m và tiêu chu n nh n bi t ó, chu n m c k toán Vi t nam cũng ã ưa ra danh m c nh ng TSC HH cơ b n trong các doanh nghi p. ó là: nhà c a, v t ki n trúc; máy móc, thi t b ; phương ti n v n t i, thi t b truy n d n; thi t b và d ng c qu n lý; vư n cây lâu năm và súc v t làm vi c cho s n ph m cùng các TSC HH khác (VAS 03.07) [10, tr53]. Như v y, có th th y gi a chu n m c k toán Vi t Nam và chu n m c k toán qu c t có s tương ng khá l n v vi c ghi nh n TSC HH. Ngoài vi c có thêm qui nh v giá tr t i thi u i v i 1 TSC HH c a chu n m c k toán Vi t Nam, c hai chu n m c u th ng nh t v các tiêu chí 1 tài s n ư c ghi nh n là TSC HH, ó là: hình thái bi u hi n, th i gian h u ích, kh năng em l i l i ích và m c ích n m gi TSC HH trong các doanh nghi p. Tóm l i, TSC HH trong các doanh nghi p ư c hi u là: “nh ng tài s n có hình thái v t ch t, do doanh nghi p n m gi ph c v cho ho t ng s n xu t kinh doanh, có th i gian h u ích l n hơn 1 năm và có giá tr tho mãn tiêu chu n c a các qui nh hi n hành” Tuy nhiên, còn có m t y u t mà c hai chu n m c này u không c p m t cách chính th c trong i u ki n ghi nh n TSC HH m c dù nó ã ư c v n d ng trong vi c xác nh ph m vi áp d ng chu n m c và th c t công tác k toán t i doanh nghi p, ó là y u t s h u. S có trư ng h p chúng ta không th tìm th y thông tin v m t dây chuy n s n xu t th c ăn tr giá 1.000.000.000 ng kho n m c TSC HH trong báo cáo k toán c a doanh nghi p A m c dù bi t ch c doanh nghi p này ang s d ng dây chuy n ó ph c v ho t ng s n xu t kinh doanh. Lý do là vì dây chuy n s n xu t ó ư c hình thành t kênh thuê tài chính. Thuê tài chính là
11 hp ng thuê mà bên cho thuê có s chuy n giao ph n l n r i ro và l i ích g n li n v i quy n s h u tài s n cho bên thuê [21, tr9]. Theo ó, n u tuân th các qui nh c a h p ng, doanh nghi p s không ph i b v n ra mua tài s n nhưng ư c qu n lý và s d ng tài s n ó như nh ng tài s n thu c quy n s h u, tuy nhiên không bao g m quy n thanh lý, như ng bán, trao i. Các i u ki n c a h p ng thuê tài chính thư ng g p là: (a) bên cho thuê chuy n giao quy n s h u tài s n cho bên thuê khi h t th i h n thuê; (b) t i th i i m kh i u thuê tài s n, bên thuê có quy n l a ch n mua l i tài s n thuê v i m c giá ư c tính th p hơn giá h p lý vào cu i th i h n thuê; (c) th i h n thuê tài s n t i thi u ph i chi m ph n l n th i gian s d ng kinh t c a tài s n cho dù không có s chuy n giao quy n s h u; (d) t i th i i m kh i u thuê tài s n, giá tr hi n t i c a kho n thanh toán ti n thuê t i thi u chi m ph n l n (tương ương) giá tr h p lý c a tài s n thuê; (e) tài s n thuê thu c lo i chuyên dùng mà ch có bên thuê có kh năng s d ng không c n có s thay i, s a ch a l n nào [21, tr 9]. Như v y, m t tài s n tho mãn các tiêu chu n: có hình thái v t ch t rõ ràng, có th i gian h u ích l n hơn m t năm, ư c doanh nghi p s d ng tr c ti p cho ho t ng kinh doanh, em l i l i ích kinh t cho doanh nghi p và tho mãn tiêu chu n v giá tr nhưng ư c hình thành t hình th c thuê này s ư c tách hoàn toàn ra kh i ch tiêu TSC HH mà tính vào ch tiêu TSC thuê tài chính (leasing) trên báo cáo tài chính c a các doanh nghi p. Nói cách khác, trên ch tiêu TSC HH s ch g m nh ng TSC thu c quy n s h u c a doanh nghi p ho c i tác góp v n và tho mãn các tiêu chu n ghi nh n là TSC HH. M c dù c thù c a nh ng TSC thuê tài chính là ư c qu n lý và s d ng như nh ng TSC thu c quy n s h u nhưng trên th c t , công tác k toán i tư ng này tuân th nh ng qui nh riêng và cũng có nh ng khác bi t so v i k toán TSC HH thu c s h u doanh nghi p (chu n m c k toán qu c
12 t liên quan n thuê tài chính là IAS 17 – Thuê tài s n; chu n m c k toán Vi t Nam liên quan n thuê tài chính là VAS 06 - Thuê tài s n). Y u t s h u cũng ư c v n d ng gi i thích vì sao danh m c TSC HH c a k toán Vi t Nam không bao g m t ai và các ngu n l c t nhiên (m d u, m than, khí t...) như danh m c TSC HH c a k toán m t s nư c như M , Pháp... [24, tr86, tr 276]. ó là vì lu t pháp Vi t Nam qui nh t và các ngu n l c t nhiên u thu c s h u Nhà nư c, các doanh nghi p ch có quy n s d ng ho c khai thác mà các quy n này l i thu c ph m trù TSC VH. Xu t phát t nh ng l p lu n trên, NCS cho r ng TSC HH nhìn t góc k toán ph i là: nh ng tài s n thu c s h u c a doanh nghi p ho c i tác liên k t, có hình thái v t ch t, do doanh nghi p n m gi s d ng cho ho t ng s n xu t kinh doanh, có th i gian h u ích l n hơn 1 năm và có giá tr tho mãn tiêu chu n c a các qui nh hi n hành. 1.1.2.2. Vai trò c a TSC HH các doanh nghi p trong i u ki n h i nh p kinh t qu c t Bàn v vai trò c a TSC , các nhà kinh t chính tr cho r ng TSC là xương c t c a n n s n xu t xã h i. Trong cu n Tư b n, Các Mác cũng t ng vi t “Các th i i kinh t ư c phân bi t v i nhau không ph i b i vì nó s n xu t ra cái gì mà b i nó s n xu t ra như th nào và b ng tư li u lao ng nào” [22, tr250]. L ch s phát tri n c a nhân lo i ã ch ng minh tính xác áng c a nh ng nh n nh này. T t c các cu c i cách m ng công nghi p di n ra u là t p trung gi i quy t các v n cơ khí hóa, i n khí hóa, t ng hóa các quá trình s n xu t mà v th c ch t là i m i, c i ti n và hoàn thi n h th ng TSC trong ó có TSC HH. Cho n ngày nay, trong th i i c a toàn c u hóa, ý nghĩa c a nh ng nh n nh ó v n còn nguyên giá tr . Rõ ràng, có th t n t i và phát tri n
13 trong môi trư ng h i nh p kinh t qu c t , m i doanh nghi p u ph i t ý th c không ng ng nâng cao năng l c c nh tranh c a mình. Tuy nhiên, không th òi h i m t s n ph m ch t lư ng cao, m b o tiêu chu n qu c t mà giá thành r em i c nh tranh khi doanh nghi p s n xu t b ng h th ng máy móc thi t b nghèo nàn, k thu t l c h u, h th ng kho bãi b o qu n v t li u, s n ph m không m b o .... Nói cách khác, s c m nh c nh tranh c a doanh nghi p ph thu c nhi u vào vi c máy móc thi t b , dây chuy n công ngh s n xu t ch bi n mà doanh nghi p s d ng có áp ng ư c yêu c u m i c a quá trình s n xu t kinh doanh, có theo k p ư c s ti n b c a khoa h c k thu t hi n i, có t o ra s khác bi t và nh ng tính năng ưu vi t cho s n ph m hay không? …. Như v y, dù th i i nào, TSC HH v n luôn là cơ s v t ch t k thu t quan tr ng có ý nghĩa to l n i v i các doanh nghi p. Hoàn thi n công tác qu n lý và s d ng TSC HH ã tr thành nhu c u b c thi t i v i các doanh nghi p nói chung và doanh nghi p Vi t Nam nói riêng trong i u ki n h i nh p. Vì th , bên c nh vi c chu n b , cân i ngu n v n u tư TSC HH, các doanh nghi p c n ch ng n m v ng yêu c u qu n lý TSC HH trong i u ki n h i nh p cũng như n m v ng vai trò c a k toán TSC HH vi c u tư s d ng TSC HH doanh nghi p th c s hi u qu . 1.1.3. Yêu c u qu n lý tài s n c nh h u hình các doanh nghi p trong i u ki n h i nh p kinh t qu c t Như ã trình bày trên, TSC HH là cơ s v t ch t k thu t có ý nghĩa quan tr ng, quy t nh s t n t i c a doanh nghi p trong môi trư ng c nh tranh kh c li t mà quá trình h i nh p kinh t qu c t em l i. Do ó, TSC HH c n ư c qu n lý ch t ch nh m phát huy hi u qu cao nh t trong quá trình s d ng. Vi c qu n lý TSC HH c n ph i m b o các yêu c u ch y u sau:
14 - Th nh t, ph i qu n lý ư c toàn b TSC HH hi n có doanh nghi p c v hi n v t và giá tr . Vi c qu n lý TSC HH v m t hi n v t th hi n 2 khía c nh: lư ng – b ph n qu n lý TSC ph i m b o cung c p y v công su t, áp ng yêu c u s n xu t kinh doanh c a doanh nghi p; ch t lư ng - vi c b o qu n TSC ph i m b o tránh ư c h ng hóc, m t mát làm gi m giá tr TSC . làm ư c i u ó, m i doanh nghi p c n xây d ng n i qui b o qu n và s d ng TSC m t cách h p lý, phù h p v i c i m ho t ng c a doanh nghi p mình; ng th i m i doanh nghi p cũng nên xây d ng các nh m c kinh t k thu t i v i t ng lo i TSC hi n ang s d ng. Vi c qu n lý TSC HH v m t giá tr th hi n vi c doanh nghi p có phương pháp xác nh chính xác giá tr tài s n. Không ch tính úng, tính chi phí liên quan n hình thành tài s n, doanh nghi p còn ph i có bi n pháp xác nh m c hao mòn c a tài s n và lư ng hoá, phân b chi phí hao mòn ó vào chi phí s n xu t m t cách h p lý. Vi c s a ch a, tháo d , l p t thêm, c i ti n hay ánh giá l i tài s n u ph i d a trên nh ng nguyên t c nh t nh. Trên cơ s qu n lý v m t giá tr TSC , doanh nghi p m i có th xây d ng k ho ch i u ch nh tăng ho c gi m TSC theo t ng lo i TSC cho phù h p v i yêu c u ho t ng c a doanh nghi p. - Th hai, ph i qu n lý quá trình thu h i v n u tư TSC HH hi n có ây là yêu c u r t quan tr ng vì vi c l a ch n và áp d ng phương th c nào thu h i v n u tư cho các TSC trong doanh nghi p s nh hư ng n vi c ánh giá tài s n trong quá trình s d ng, nh hư ng t i vi c phân b chi phí s d ng, t ó nh hư ng n chi phí c a ho t ng s n xu t kinh doanh, nh hư ng n k t qu ho t ng s n xu t kinh doanh.... vì th ngay t khi u tư hình thành TSC , doanh nghi p ph i xác nh các y u t như giá
15 tr ph i thu h i, th i gian s d ng h u ích hay phương pháp thu h i v n m t cách h p lý. Ngay trong quá trình s d ng cũng ph i phân tích, xem xét phương pháp ó có phù h p hay không có bi n pháp i u ch nh k p th i. - Th ba, ph i xây d ng ư c h th ng ch tiêu qu n lý và ánh giá hi u qu s d ng TSC phù h p. Do chi phí u tư cho TSC không ph i là nh , quá trình s d ng TSC l i tương i dài nên vi c xây d ng h th ng ch tiêu qu n lý và ánh giá hi u qu s d ng TSC s giúp nhà qu n lý tr l i nh ng câu h i cơ b n như: vi c s d ng TSC ã hi u qu chưa, cơ c u tài s n hi n t i có phát huy ư c năng l c c a tài s n hay không?...... N u xét th y tài s n s d ng không hi u qu , không thích ng v i ho t ng c a doanh nghi p ho c tài s n tr nên l c h u.... doanh nghi p có th ti n hành thanh lý, như ng bán u tư thay th b ng tài s n khác. 1.2. VAI TRÒ C A K TOÁN TÀI S N C NH H U HÌNH CÁC DOANH NGHI P TRONG I U KI N H I NH P KINH T QU C T K toán ư c nh nghĩa là:” ti n trình ghi nh n, o lư ng và cung c p thông tin kinh t nh m h tr cho các ánh giá và các quy t nh c a ngư i s d ng thông tin” [24, tr40]. Ngư i s d ng thông tin k toán r t a d ng. Trư c h t ó là các i tư ng bên trong doanh nghi p c n thông tin k toán ph c v cho ho t ng qu n lý và i u hành doanh nghi p. Ngoài ra, ó có th là các i tư ng bên ngoài doanh nghi p c n thông tin k toán ph c v cho vi c ra các quy t nh liên quan n m i quan h kinh t v i doanh nghi p ho c ph c v cho m c tiêu qu n lý kinh t c a Nhà nư c. Là m t b ph n trong h th ng k toán, thông tin do k toán TSC HH cung c p cũng có ý nghĩa thi t th c v i r t nhi u i tư ng. i v i các nhà qu n tr doanh nghi p, các thông tin mà k toán TSC HH cung c p ư c s