Hội thảo khoa học: Nho giáo Việt Nam và văn hoá Đông Á

Héi th¶o khoa häc:<br /> NHO GI¸O VIÖT NAM Vµ V¡N HãA §¤NG ¸<br /> <br /> NguyÔn M¹nh toµn<br /> tæng thuËt<br /> <br /> <br /> <br /> <br /> N ho gi¸o ViÖt Nam vµ V¨n hãa<br /> §«ng ¸ lµ chñ ®Ò cña Héi th¶o<br /> khoa häc quèc tÕ lÇn thø I do ViÖn TriÕt<br /> th¶o luËn t¹i Héi th¶o tËp trung vµo<br /> nh÷ng chñ ®Ò sau:<br /> <br /> häc, ViÖn Khoa häc x· héi ViÖt Nam vµ 1. Nh÷ng vÊn ®Ò lý luËn chung.<br /> ViÖn V¨n-TriÕt, ViÖn Nghiªn cøu Trung C¸c häc gi¶ ®· ®i s©u ph©n tÝch nh÷ng<br /> −¬ng §µi Loan phèi hîp tæ chøc t¹i Hµ vÊn ®Ò lý luËn chung vÒ nghiªn cøu Nho<br /> Néi trong 2 ngµy 23-24/6/2009. gi¸o ë ViÖt Nam d−íi nh÷ng gãc ®é kh¸c<br /> nhau, nh− ®Æc tr−ng cña Nho gi¸o ViÖt<br /> Tham gia Héi th¶o, vÒ phÝa ViÖt<br /> Nam; qu¸ tr×nh truyÒn b¸ vµ ph¸t triÓn<br /> Nam, ngoµi c¸c chuyªn gia Nho gi¸o cña Nho gi¸o ë ViÖt Nam; tõ gãc ®é v¨n<br /> ®Õn tõ c¸c viÖn chuyªn ngµnh thuéc häc ViÖt Nam bµn vÒ ph−¬ng ph¸p luËn<br /> ViÖn Khoa häc x· héi ViÖt Nam, nh− nghiªn cøu Nho gi¸o vµ n÷ quyÒn; tÝnh<br /> ViÖn TriÕt häc, ViÖn Sö häc, ViÖn quan träng cña viÖc biªn tËp vµ xuÊt<br /> Nghiªn cøu H¸n N«m, ViÖn Nghiªn cøu b¶n tæng môc lôc ch÷ H¸n N«m vµ b¶n<br /> Trung Quèc, ViÖn Nghiªn cøu §«ng B¾c dÞch ra ch÷ H¸n nh÷ng t¸c phÈm Nho<br /> ¸, ViÖn Th«ng tin Khoa häc x· héi, cßn häc ë ViÖt Nam trong lÞch sö du nhËp vµ<br /> cã c¸c häc gi¶ ®Õn tõ §¹i häc Khoa häc ph¸t triÓn cña nã. ë phÇn nµy, c¸c b¸o<br /> x· héi vµ nh©n v¨n, §¹i häc S− ph¹m I c¸o vµ c¸c ý kiÕn th¶o luËn ®· thèng<br /> Hµ Néi; vÒ phÝa quèc tÕ, cã c¸c chuyªn nhÊt ë mét sè ®iÓm sau: 1/ Qu¸ tr×nh<br /> gia Nho gi¸o ®Õn tõ ViÖn V¨n – TriÕt Nho gi¸o du nhËp vµo ViÖt Nam cã thÓ<br /> thuéc ViÖn Nghiªn cøu Trung −¬ng §µi<br /> tÝnh tõ thêi B¾c thuéc, nh−ng chØ ph¸t<br /> Loan, §¹i häc Quèc gia §µi Loan. Tham triÓn m¹nh mÏ trong thêi kú ViÖt Nam<br /> dù Héi th¶o cßn cã c¸c vÞ l·nh ®¹o cña ®· giµnh ®−îc ®éc lËp; 2/ Nho gi¸o ®·<br /> ViÖn Khoa häc x· héi ViÖt Nam, Phã gãp phÇn x©y dùng vµ cñng cè nhµ n−íc<br /> Tr−ëng ®¹i diÖn V¨n phßng Kinh tÕ - phong kiÕn trung −¬ng tËp quyÒn ë ViÖt<br /> V¨n hãa §µi B¾c t¹i Hµ Néi. Nam; 3/ Nho gi¸o ë ViÖt Nam cã nh÷ng<br /> Héi th¶o ®· nhËn ®−îc 35 b¸o c¸o ®iÓm t−¬ng ®ång vµ kh¸c biÖt víi Nho<br /> khoa häc; trong ®ã, 20 b¸o c¸o ®· ®−îc gi¸o ë Trung Quèc; 4/ N÷ quyÒn trong<br /> tr×nh bµy vµ th¶o luËn trong 6 phiªn Nho gi¸o ë ViÖt Nam ®−îc chó träng vµ<br /> häp. C¸c b¸o c¸o khoa häc vµ c¸c ý kiÕn ®Ò cao h¬n trong Nho gi¸o Trung Quèc.<br /> Héi th¶o khoa häc: Nho gi¸o ViÖt Nam… 31<br /> <br /> Nh− ë thêi Lª s¬, thêi thÞnh trÞ cña Nho lµ c¬ së t− t−ëng vµ häc vÊn ®Ó c¸c triÒu<br /> gi¸o ë ViÖt Nam, trong LuËt Hång §øc ®¹i ViÖt Nam lùa chän nh©n tµi qua c¸c<br /> ®· cã nh÷ng ®iÒu quy ®Þnh vÒ n÷ quyÒn kú thi Nho gi¸o. Nho gi¸o du nhËp vµo<br /> tiÕn bé h¬n so víi Nho gi¸o ë Trung ViÖt Nam cßn lµm phong phó thªm cho<br /> Quèc. v¨n hãa ViÖt. Ngoµi nh÷ng phong tôc,<br /> Ngoµi nh÷ng ®iÓm thèng nhÊt, cßn v¨n hãa truyÒn thèng g¾n lèi sèng cña<br /> cã nh÷ng luËn ®iÓm ®−îc c¸c häc gi¶ c¸c tÇng líp c¬ b¶n trong x· héi ViÖt,<br /> th¶o luËn s«i næi vµ ch−a ®i ®Õn kÕt g¾n víi nghÒ trång lóa n−íc b¶n ®Þa<br /> luËn, nh−: 1/ Qu¸ tr×nh ph¸t triÓn cña kh«ng thay ®æi, th× nh÷ng phong tôc tËp<br /> Nho gi¸o ViÖt Nam lµ mét ®−êng cong qu¸n trong x· héi ViÖt Nam thêi Trung<br /> chóc xuèng víi ®iÓm b¾t ®Çu lµ triÒu Lý ®¹i nh− tÕ lÔ, c−íi xin, ma chay, héi hÌ,<br /> vµ ®Ønh cao lµ thêi Lª Th¸nh T«ng cña tuÇn tiÕt,... ®Òu mang ®Ëm dÊu Ên cña<br /> TriÒu Lª, sau ®ã r¬i vµo khñng ho¶ng nh÷ng ®iÒu ®· ghi trong s¸ch “LÔ ký”<br /> cho ®Õn giai ®o¹n cuèi lµ triÒu NguyÔn. cña Nho gi¸o Trung Quèc.<br /> 2/ Thêi nhµ NguyÔn, mÆc dï chÝnh C¸c häc gi¶ cßn ®i s©u ph©n tÝch sù<br /> quyÒn phôc håi ®Þa vÞ cña Nho gi¸o, t¸c ®éng cña Nho gi¸o ®èi víi viÖc ph¸t<br /> nh−ng Nho gi¸o thêi nµy l¹i ®i vµo chç triÓn v¨n hãa ë c¸c n−íc §«ng ¸ nãi<br /> kh¾c nghiÖt, gi¸o ®iÒu, ng¨n chÆn sù chung, còng nh− tíi qu¸ tr×nh héi nhËp<br /> n¶y në cña c¸c mÇm mèng t− t−ëng thøc Nho - PhËt - L·o ®Ó h×nh thµnh nªn t−<br /> thêi vµ yªu n−íc, ®· tõ chèi khuynh t−ëng “tam gi¸o ®ång nguyªn” ë ViÖt<br /> h−íng c¶i c¸ch x· héi, khiÕn ®Êt n−íc Nam nãi riªng. C¸c häc gi¶ ®· ®i ®Õn<br /> ®¸nh mÊt c¬ héi tiÕn kÞp víi thêi ®¹i. 3/ kh¼ng ®Þnh r»ng, trong thÕ giíi ¸ §«ng,<br /> ý kiÕn kh¸c l¹i cho r»ng, thêi Nhµ c¸c n−íc Trung Quèc, NhËt B¶n, Hµn<br /> NguyÔn, Nho gi¸o ph¸t triÓn toµn diÖn Quèc vµ ViÖt Nam ®Òu cã cïng mét nÒn<br /> vµ phøc t¹p nhÊt ë ViÖt Nam. Sù ph¸t v¨n hãa Nho gi¸o. H¬n thÕ, v¨n hãa<br /> triÓn biÓu hiÖn ë chç s¸ch vÒ Nho häc Nho gi¸o còng chiÕm mét phÇn chñ yÕu<br /> ph¸t triÓn cùc thÞnh. Sè t¸c phÈm Nho trong v¨n hãa cña Singapore vµ<br /> häc xuÊt b¶n trong thêi kú nµy nhiÒu Malaysia. Dï vËn mÖnh cña Nho gi¸o<br /> h¬n tæng sè s¸ch cña c¸c v−¬ng triÒu truyÒn thèng ®−¬ng ®¹i t¹i c¸c n−íc nµy<br /> kh¸c céng l¹i. MÆt kh¸c, s¸ch cña c¸c cã sù kh¸c biÖt, nh−ng gi÷a chóng vÉn<br /> nhµ Nho ë c¸c triÒu ®¹i tr−íc, m−êi cã kh«ng Ýt ®iÓm t−¬ng ®ång, nh− ®Òu<br /> phÇn th× cã ®Õn chÝn phÇn lµ th¬ phó, ph¶i ®èi mÆt víi sù x©m nhËp cña v¨n<br /> s¸ch mang tÝnh häc thuËt nh− thêi nhµ hãa ph−¬ng T©y, ph¶i ®èi mÆt víi sù<br /> NguyÔn hÇu nh− lµ kh«ng cã. hiÖn ®¹i hãa, ®èi mÆt víi truyÒn thèng<br /> 2. Nho gi¸o vµ v¨n hãa §«ng ¸. ®ang bÞ thay ®æi tr−íc qu¸ tr×nh toµn<br /> Trong chñ ®Ò nµy, nhiÒu häc gi¶ cho cÇu hãa…<br /> r»ng, Nho gi¸o kh«ng chØ cã c«ng trong 3. Nho gi¸o vµ Lª Quý §«n lµ chñ<br /> viÖc dùng n−íc ViÖt thêi phong kiÕn vÒ ®Ò thu hót ®−îc nhiÒu b¸o c¸o vµ ý kiÕn<br /> mÆt chÕ ®é, nã cßn cung cÊp kiÕn thøc th¶o luËn cña Héi th¶o. NhiÒu t¸c phÈm<br /> cho c¸c nhµ Nho yªu n−íc ®Êu tranh cho cña Lª Quý §«n ®−îc c¸c häc gi¶ ®i s©u<br /> ®éc lËp d©n téc, cho quyÒn tù chñ quèc nghiªn cøu, nh− KiÕn v¨n tiÓu lôc, ch©m<br /> gia, cho sù ngang hµng víi Trung Quèc c¶nh; QuÇn th− kh¶o biÖn; Th− kinh diÔn<br /> phong kiÕn. VÒ mÆt v¨n hãa, Nho gi¸o nghÜa; V©n ®µi lo¹i ng÷; §¹i ViÖt th«ng<br /> 32 Th«ng tin Khoa häc x· héi, sè 8.2009<br /> <br /> sö… C¸c b¸o c¸o ®Ò cËp tíi nh÷ng vÊn ®Ò kh«ng chØ phôc vô cho bé m¸y nhµ n−íc<br /> c¬ b¶n trong t− t−ëng cña Lª Quý §«n, mµ cßn lµ nh÷ng ng−êi thóc ®Èy sù ph¸t<br /> nh− häc thuyÕt Lý, KhÝ, vÊn ®Ò b¶n thÓ triÓn cña v¨n hãa d©n téc nh−, s¸ng t¸c<br /> luËn. C¸c ý kiÕn ph¸t biÓu, th¶o luËn ®Òu v¨n häc nghÖ thuËt, biªn so¹n quèc sö,<br /> nhÊt trÝ ®¸nh gi¸: 1/ Lª Quý §«n lµ nhµ ph¸t triÓn y häc...<br /> Nho ®Çu tiªn cña ViÖt Nam cã s¸ch<br /> C¸c häc gi¶ còng thèng nhÊt ë ®iÓm,<br /> chuyªn kh¶o vÒ Kinh th− qua t¸c phÈm<br /> Nho gi¸o ®−îc tiÕp nhËn ë ViÖt Nam<br /> Th− kinh diÔn nghÜa. 2/ Trong lêi b¹t cña<br /> kh«ng cßn gi÷ nguyªn vÑn néi dung vµ<br /> LÝ TrÇn Qu¸n ®Ò n¨m C¶nh H−ng 39<br /> h×nh thøc cña Nho gi¸o Trung Quèc, mµ<br /> (1778) cña t¸c phÈm nªu trªn ®· ®¸nh gi¸<br /> tr¸i l¹i, Nho gi¸o ®· ®−îc du nhËp vµ<br /> ®óng vÒ Lª Quý §«n vµ t¸c phÈm cña «ng<br /> hßa ®ång theo c¸ch nghÜ cña ng−êi ViÖt<br /> – “S¸ch nµy th−êng tõ trong nguyªn b¶n<br /> vµ theo nhu cÇu x· héi ViÖt Nam lóc<br /> kinh ®iÓn, cã nªu ra ®−îc nh÷ng nghÜa<br /> bÊy giê.<br /> míi, nãi ra ®−îc c¸i ®iÒu mµ b¸ch gia<br /> ch−a nãi, ph¸t hiÖn ®−îc nh÷ng ®iÒu mµ 5. Nho gi¸o vµ d©n téc. C¸c häc<br /> thiªn cæ ch−a ph¸t hiÖn... l¹i cã thªm sù gi¶ ®· nh×n nhËn vµ ®¸nh gi¸ vai trß<br /> thï kh¶o dÞ cÈn thËn”. 3/ Lª Quý §«n ®· cña Nho gi¸o trong sù h×nh thµnh ý<br /> gãp phÇn lµm s¸ng tá nhiÒu chç trong thøc d©n téc vµ chñ nghÜa d©n téc trong<br /> Kinh th−, ®ång thêi nªu ra nh÷ng vÊn ®Ò thêi ®¹i toµn cÇu hãa. MÆc dï Nho gi¸o<br /> tån nghi, ph¶n b¸c vµ cã nh÷ng suy nghÜ ®−îc truyÒn b¸ vµ ¶nh h−ëng ë ViÖt<br /> ®éc lËp, ®Ò xuÊt míi. C¸c häc gi¶ ®Òu Nam trong mét thêi gian dµi, nh−ng<br /> thèng nhÊt trong viÖc ®¸nh gi¸ Lª Quý Nho gi¸o ViÖt Nam kh«ng bÞ ®ång nhÊt<br /> §«n lµ mét nhµ Nho uyªn b¸c, mét trÝ hoµn toµn víi H¸n Nho hay Tèng Nho;<br /> thøc lçi l¹c cña d©n téc ViÖt Nam. bëi ng−êi ViÖt ®· tiÕp thu, tÝch hîp Nho<br /> 4. Nho gi¸o ë ViÖt Nam, vÒ chñ ®Ò gi¸o víi nh÷ng ®Æc ®iÓm riªng cña m×nh<br /> nµy, ®a sè c¸c ý kiÕn cho r»ng, Nho gi¸o ®Ó x©y dùng thµnh c«ng mét Nho gi¸o<br /> vµo ViÖt Nam tõ thÕ kû I TCN, nh−ng cña ViÖt Nam nh− mét c«ng cô ®Ó chèng<br /> suèt mét ngh×n n¨m B¾c thuéc, ¶nh l¹i sù x©m l−îc, can thiÖp vµ ®ång hãa<br /> h−ëng cña Nho gi¸o ë ViÖt Nam cßn rÊt cña c¸c triÒu ®¹i phong kiÕn Trung<br /> h¹n chÕ. §Õn thÕ kû thø X, b−íc sang kû Quèc trong lÞch sö dùng n−íc vµ gi÷<br /> nguyªn ®éc lËp tù chñ vµ thùc sù b¾t n−íc cña m×nh, vµ qua ®ã h×nh thµnh<br /> tay vµo x©y dùng nÒn v¨n minh §¹i nªn chñ nghÜa d©n téc kh«ng cùc ®oan<br /> ViÖt, tr−íc yªu cÇu x©y dùng mét nhµ cña ng−êi ViÖt.<br /> n−íc phong kiÕn qu©n chñ tËp quyÒn, x· 6. Nho gi¸o vµ ®¹o ®øc. ë chñ ®Ò<br /> héi ViÖt Nam míi ®Æt ra nh÷ng yªu cÇu nµy, c¸c häc gi¶ ®i s©u ph©n tÝch c¸c<br /> ®èi víi sù tån t¹i vµ ph¸t triÓn cña Nho ph¹m trï “®¹o nghÜa”, “trung”, “hiÕu”…<br /> gi¸o ë ViÖt Nam. trong Nho gi¸o ViÖt Nam; v¨n hãa øng<br /> Nho gi¸o ë ViÖt Nam ®· ®¸p øng xö trong t− t−ëng cña NguyÔn BØnh<br /> ®−îc nhu cÇu ph¸t triÓn v¨n hãa vµ gi¸o Khiªm. C¸c häc gi¶ ®· ®i s©u ph©n tÝch,<br /> dôc trong x· héi thêi phong kiÕn. Nã so s¸nh sù ra ®êi vµ ph¸t triÓn, ®iÓm<br /> tháa m·n ®−îc yªu cÇu tuyÓn dông t−¬ng ®ång vµ kh¸c biÖt trong c¸c ph¹m<br /> nh©n viªn cho bé m¸y quan liªu cña nhµ trï trªn gi÷a Nho gi¸o Trung Quèc vµ<br /> n−íc phong kiÕn, ®µo t¹o nh÷ng Nho sÜ Nho gi¸o ViÖt Nam. Qua ®ã, c¸c häc gi¶<br /> Héi th¶o khoa häc: Nho gi¸o ViÖt Nam… 33<br /> <br /> kh¼ng ®Þnh r»ng, sù biÕn ®æi ph¹m trï nh− vÊn ®Ò so s¸nh Nho gi¸o ViÖt Nam<br /> “nghÜa” cña Nho gi¸o Trung Quèc thµnh víi Nho gi¸o c¸c n−íc kh¸c trong khu<br /> “®¹o nghÜa trong Nho gi¸o ViÖt Nam vùc §«ng ¸ ngoµi Trung Quèc; vai trß<br /> trªn c¬ së sù tæng hîp biÖn chøng gi÷a cña Nho gi¸o trong bèi c¶nh toµn cÇu<br /> Nho gi¸o víi thÕ giíi sèng cña ng−êi hãa kinh tÕ hiÖn nay; ®èi víi ViÖt Nam,<br /> ViÖt ®· lµm phong phó thªm ý nghÜa Nho gi¸o ®· ®ãng vai trß quan träng<br /> cña ®¹o nghÜa, lµm giµu thªm vai trß ®a trong lÞch sö d©n téc vµ vÉn cßn tiÕp tôc<br /> chøc n¨ng cña ®¹o nghÜa trong viÖc x©y ¶nh h−ëng trong x· héi hiÖn nay… Do<br /> dùng vµ b¶o tån x· héi cña ng−êi ViÖt. vËy, tiÕp tôc nghiªn cøu Nho gi¸o nh»m<br /> TÊt c¶ nh÷ng ®iÒu ®ã ®· chøng minh khai th¸c nh÷ng nh©n tè tÝch cùc vµ g¹t<br /> cho sù ®Þnh h−íng ®óng vµ nç lùc ph¸t bá nh÷ng nh©n tè tiªu cùc, ®Ó Nho gi¸o<br /> triÓn cña ViÖt Nho. cã thÓ ®ãng gãp nhiÒu h¬n vµo sù<br /> nghiÖp x©y dùng ®Êt n−íc hiÖn nay lµ<br /> Sau hai ngµy héi th¶o s«i næi vµ viÖc lµm thiÕt thùc cña c¸c nhµ khoa<br /> th¼ng th¾n trªn tinh thÇn khoa häc, Héi häc. Nh÷ng vÊn ®Ò nªu trªn míi chØ<br /> th¶o ®· kÕt thóc thµnh c«ng. Héi th¶o mang tÝnh gîi më ®Ó c¸c nhµ khoa häc<br /> còng ®· ®Æt ra nhiÒu vÊn ®Ò ®Ó c¸c nhµ tiÕp tôc nghiªn cøu vµ th¶o luËn ë<br /> khoa häc nghiªn cøu vÒ Nho gi¸o trong nh÷ng héi th¶o lÇn sau.<br /> khu vùc §«ng ¸ nãi chung, Nho gi¸o ë<br /> ViÖt Nam nãi riªng, tiÕp tôc nghiªn cøu,<br /> <br /> TiÕp theo trang 52<br /> CÇn ph¶i ®−a ra c¸c c¬ chÕ hoµn ph¶i “gi¶i phãng tiÒm n¨ng cña kiÒu d©n”<br /> thiÖn tÊt c¶ c¸c yÕu tè cña tiÒm lùc ®æi vµ t¹o cho hä c¬ héi ®ãng vai trß thùc tÕ<br /> míi – s¸ng t¹o. CÇn ph¶i ®Çu t− nhiÒu trong viÖc ph¸t triÓn ®Êt n−íc cña m×nh.<br /> h¬n cho khoa häc, ®æi míi vµ ph¸t triÓn CÇn ph¶i chó ý ®Õn c¬ chÕ “di c− th«ng<br /> c¬ së nguån lùc cña c¸c nghiªn cøu. CÇn qua häc tËp”. ë ®©y, cÇn ph¶i cã hÖ thèng<br /> ph¶i cã c¸c ®¹o luËt râ rµng trong lÜnh ph−¬ng ph¸p kh¸ch quan ®o l−êng n¨ng<br /> vùc ®iÒu tiÕt quyÒn së h÷u trÝ tuÖ. lùc c¹nh tranh cña hÖ thèng ®µo t¹o c¸n<br /> Tõ nh÷ng ®iÒu ph©n tÝch trªn, t¸c gi¶ bé quèc gia.<br /> kÕt luËn, sù ®an kÕt lÉn nhau cña di c− TÊt c¶ c¸c quèc gia v¨n minh ®Òu<br /> quèc tÕ vµ di c− néi bé ®ãng vai trß quan ®ang rÊt cè g¾ng ph¸t triÓn tiÒm lùc<br /> träng. Nh÷ng vÊn ®Ò ch−a gi¶i quyÕt ®−îc khoa häc - kü thuËt quèc gia, ®Æc biÖt<br /> trong sù di c− néi bé, c¸c hµng rµo trªn chó träng viÖc thu hót c¸n bé khoa häc<br /> con ®−êng di chuyÓn cña ng−êi d©n trong tr×nh ®é cao tõ kh¾p thÕ giíi. Tuy<br /> ph¹m vi quèc gia cã thÓ trë thµnh ®ßn bÈy nhiªn, kinh nghiÖm cho thÊy r»ng, chØ<br /> cho sù di c− ra n−íc ngoµi. cã nh÷ng n−íc ®· x©y dùng ®−îc ®iÒu<br /> CÇn ph¶i më réng hîp t¸c quèc tÕ, kiÖn thÓ chÕ vµ c¬ chÕ ®Ó ph¸t triÓn<br /> trong ®ã cã hîp t¸c quèc tÕ trong ph¹m vi nguån vèn con ng−êi vµ chi c¸c nguån<br /> c¸c ch−¬ng tr×nh cña c¸c tæ chøc quèc tÕ lùc tµi chÝnh ®¸ng kÓ cho lÜnh vùc nµy lµ<br /> vµ c¸c quü n−íc ngoµi. C¸c chuyªn gia cã thÓ sö dông ®−îc c¸c lîi thÕ cña “sù<br /> quèc tÕ cho r»ng, tÊt c¶ c¸c chÝnh phñ cÇn tuÇn hoµn chÊt x¸m” toµn cÇu.<br />