Hướng dẫn học sinh làm việc với bản đồ trong chương trình Địa lý ở trường trung học cơ sở

Journal of Thu Dau Mot University, No 6 (13) – 2013<br /> <br /> <br /> <br /> <br /> HÖÔÙNG DAÃN HOÏC SINH LAØM VIEÄC VÔÙI BAÛN ÑOÀ TRONG<br /> CHÖÔNG TRÌNH ÑÒA LYÙ ÔÛ TRÖÔØNG TRUNG HOÏC CÔ SÔÛ<br /> Vuõ Haûi Thieân Nga<br /> Tröôøng Ñaïi hoïc Thuû Daàu Moät<br /> <br /> TOÙM TAÉT<br /> Söû duïng baûn ñoà trong daïy hoïc thuoäc nhoùm phöông phaùp daïy hoïc tröïc quan. Trong daïy<br /> hoïc ñòa lyù ôû tröôøng trung hoïc cô sôû, höôùng daãn hoïc sinh laøm vieäc vôùi baûn ñoà laø yeâu caàu raát<br /> caàn thieát. Thoâng qua vieäc söû duïng baûn ñoà, giaùo vieân deã daøng toå chöùc caùc hoaït ñoäng ñeå hoïc<br /> sinh khai thaùc kieán thöùc, hình thaønh ñöôïc tö duy ñòa lyù. Ñoù cuõng laø moät caùch ñeå giaùo vieân<br /> ñoåi môùi phöông phaùp daïy hoïc theo höôùng phaùt huy tính tích cöïc, chuû ñoäng cuûa ngöôøi hoïc.<br /> Baøi vieát naøy trình baøy phöông phaùp höôùng daãn hoïc sinh laøm vieäc vôùi baûn ñoà trong daïy hoïc<br /> ñòa lyù ôû baäc trung hoïc cô sôû.<br /> Töø khoùa: ñòa lyù, baûn ñoà, giaùo vieân, hoïc sinh<br /> 1. Khaùi nieäm veà baûn ñoà ñòa lyù nhöõng vuøng laõnh thoå xa xoâi treân beà maët<br /> Baûn ñoà ñòa lyù laø moâ hình kí hieäu hình traùi ñaát maø mình chöa bao giôø coù ñieàu kieän<br /> töôïng khoâng gian cuûa caùc ñoái töôïng, caùc ñi ñeán taän nôi ñeå quan saùt. Veà maët kieán<br /> hieän töôïng töï nhieân, xaõ hoäi, ñöôïc thu nhoû, thöùc, baûn ñoà coù khaû naêng phaûn aùnh söï<br /> ñöôïc toång hôïp hoùa theo moät cô sôû toaùn hoïc phaân boá vaø nhöõng moái quan heä cuûa caùc ñoái<br /> töôïng ñòa lyù treân beà maët traùi ñaát moät caùch<br /> nhaát ñònh nhaèm phaûn aùnh vò trí, söï phaân<br /> cuï theå maø khoâng moät phöông tieän naøo khaùc<br /> boá, moái töông quan cuûa caùc ñoái töôïng, hieän<br /> coù theå laøm ñöôïc. Nhöõng kyù hieäu, maøu saéc,<br /> töôïng vaø caû nhöõng bieán ñoåi cuûa chuùng theo<br /> caùch bieåu hieän treân baûn ñoà laø nhöõng noäi<br /> thôøi gian ñeå thoûa maõn muïc ñích yeâu caàu ñaõ<br /> dung ñòa lyù ñaõ ñöôïc maõ hoùa, trôû thaønh moät<br /> ñònh tröôùc.<br /> thöù ngoân ngöõ ñaëc bieät ” ngoân ngöõ baûn ñoà.<br /> Baûn ñoà ñöôïc söû duïng trong daïy vaø hoïc<br /> Veà maët phöông phaùp, baûn ñoà ñöôïc coi<br /> ñòa lyù ñöôïc goïi laø baûn ñoà giaùo khoa ñòa lyù.<br /> laø phöông tieän tröïc quan giuùp hoïc sinh khai<br /> Baûn ñoà trong saùch giaùo khoa bieåu hieän moät<br /> thaùc, cuûng coá tri thöùc vaø phaùt trieån tö duy<br /> soá noäi dung töông öùng vôùi baøi hoïc. Caùc noäi<br /> trong quaù trình hoïc ñòa lyù. Ñeå khai thaùc<br /> dung veà söï phaân boá khoâng gian cuûa ñoái<br /> ñöôïc nhöõng tri thöùc treân baûn ñoà, tröôùc heát<br /> töôïng ñòa lyù coøn ñöôïc goïi laø löôïc ñoà.<br /> hoïc sinh phaûi hieåu baûn ñoà, ñoïc ñöôïc baûn ñoà,<br /> 2. Vai troø cuûa baûn ñoà trong daïy vaø nhöõng kieán thöùc lyù thuyeát veà baûn ñoà. Treân<br /> hoïc ñòa lyù cô sôû ñoù coù ñöôïc nhöõng kyõ naêng laøm vieäc<br /> Baûn ñoà laø moät phöông tieän tröïc quan, vôùi baûn ñoà. Vì vaäy, vieäc hình thaønh kyõ<br /> moät nguoàn tri thöùc ñòa lyù quan troïng. Qua naêng söû duïng baûn ñoà trong hoïc taäp ñòa lyù<br /> baûn ñoà, hoïc sinh coù theå nhìn moät caùch bao cho hoïc sinh laø moät nhieäm vuï quan troïng<br /> quaùt nhöõng khu vöïc laõnh thoå roäng lôùn, ñoái vôùi giaùo vieân ñòa lyù.<br /> <br /> 74<br />  Tạp chí Đại học Thủ Dầu Một, số 6 (13) – 2013<br /> <br /> <br /> 3. Taùc duïng cuûa vieäc hình thaønh kyõ nhieân, ôû ñaàu caáp ” chöông trình Ñòa lyù 6,<br /> naêng laøm vieäc vôùi baûn ñoà cuûa hoïc sinh nhöõng kieán thöùc ban ñaàu veà baûn ñoà ñöôïc boá<br /> Khi coù kyõ naêng laøm vieäc vôùi baûn ñoà thì trí hoïc taäp trung trong boán baøi ñaàu, nhaèm<br /> hoïc sinh coù theå taùi taïo laïi hình aûnh caùc laõnh giuùp cho hoïc sinh coù nhöõng kieán thöùc sô<br /> thoå nghieân cöùu vôùi nhöõng ñaëc ñieåm cô baûn ñaúng veà baûn ñoà (nhö khaùi nieäm baûn ñoà,<br /> cuûa chuùng maø khoâng phaûi nghieân cöùu tröïc caùch veõ baûn ñoà, tyû leä baûn ñoà, caùc phöông<br /> tieáp ngoaøi thöïc ñòa. Laøm vieäc vôùi baûn ñoà, hoïc höôùng treân baûn ñoà…) laøm cô sôû ñeå caùc em<br /> sinh seõ reøn luyeän ñöôïc kyõ naêng söû duïng baûn tieáp tuïc hoïc taäp vaø reøn luyeän kyõ naêng baûn<br /> ñoà khoâng chæ trong hoïc taäp, nghieân cöùu maø ñoà trong toaøn boä chöông trình THCS.<br /> caû trong cuoäc soáng, ñaëc bieät ñoái vôùi lónh vöïc Nhöõng kieán thöùc baûn ñoà coøn laïi chuû yeáu<br /> quaân söï vaø trong caùc ngaønh kinh teá. ñöôïc daïy trong quaù trình giaùo vieân söû duïng<br /> Khi phaân tích noäi dung caùc baûn ñoà roài baûn ñoà ñòa lyù giaùo khoa treo töôøng hoaëc<br /> ñoái chieáu so saùnh chuùng vôùi nhau, hoïc sinh höôùng daãn cho hoïc sinh söû duïng baûn ñoà<br /> seõ phaùt trieån ñöôïc tö duy logic, bieát thieát laäp trong saùch giaùo khoa vaø atlat. Vieäc reøn<br /> caùc moái lieân heä giöõa caùc ñoái töôïng ñòa lyù, luyeän kyõ naêng söû duïng baûn ñoà cho hoïc sinh<br /> nhaát laø caùc moái lieân heä nhaân quaû giöõa coøn ñöôïc tieán haønh qua hình thöùc caùc caâu<br /> chuùng. hoûi, baûn thöïc haønh treân lôùp, tham quan ñòa<br /> lyù vaø caùc baøi taäp ôû nhaø.<br /> 4. Cô sôû hình thaønh kyõ naêng laøm<br /> vieäc vôùi baûn ñoà cho hoïc sinh trung hoïc 5. Phöông phaùp höôùng daãn hoïc<br /> cô sôû sinh laøm vieäc vôùi baûn ñoà trong daïy<br /> hoïc ñòa lyù ôû baäc THCS<br /> Trong chöông trình Ñòa lyù ôû baäc trung<br /> hoïc cô sôû (THCS), nhöõng kieán thöùc, kyõ 5.1. Caùc kó naêng laøm vieäc vôùi baûn ñoà<br /> naêng veà baûn ñoà ñöôïc phaân boá raûi khaép, cuûa hoïc sinh trong chöông trình ñòa lyù ôû<br /> xuyeân suoát toaøn boä chöông trình. Tuy baäc THCS<br /> <br /> <br /> Lôùp Kó naêng baûn ñoà cuï theå<br /> ” Nhaän bieát baûn ñoà, caùch veõ baûn ñoà, tyû leä baûn ñoà, kí hieäu baûn ñoà.<br /> ” Xaùc ñònh phöông höôùng, kinh ñoä, vó ñoä vaø toïa ñoä ñòa lyù.<br /> ” Xaùc ñònh giôø khu vöïc treân baûn ñoà.<br /> 6 ” Tính khoaûng caùch treân thöïc teá döïa vaøo tyû leä baûn ñoà, xaùc ñònh ñoä cao döïa vaøo<br /> ñöôøng ñoàng möùc.<br /> ” Chæ ra moät soá ñoái töôïng ñòa lyù treân baûn ñoà.<br /> ” Nhaän xeùt ñôn giaûn söï phaân boá moät ñoái töôïng ñòa lyù treân baûn ñoà.<br /> ” Chæ ra moät ñoái töôïng ñòa lyù treân baûn ñoà.<br /> ” Tìm vaø ñoïc caùc ñòa danh treân löôïc ñoà.<br /> ” Neâu vaø nhaän xeùt söï phaân boá caùc ñoái töôïng ñòa lyù.<br /> 7 ” Xaùc ñònh vò trí cuûa ñoái töôïng ñòa lyù.<br /> ” Xaùc ñònh höôùng cuûa ñoái töôïng ñòa lyù.<br /> ” Giaûi thích moái quan heä nhaân quaû ñôn giaûn (höôùng gioù vaø löôïng möa theo muøa;<br /> ñieàu kieän veà möa vaø nhieät ñoä ñoái vôùi thaâm canh luùa nöôùc; vó ñoä ñòa lyù vaø ñaëc<br /> <br /> 75<br /> Journal of Thu Dau Mot University, No 6 (13) – 2013<br /> <br /> <br /> ñieåm nhieät ñoä…).<br /> ” So saùnh caùc ñoái töôïng ñòa lyù treân baûn ñoà.<br /> ” Xaùc ñònh toïa ñoää ñòa lyù.<br /> ” Xaùc ñònh vò trí ñòa lyù.<br /> ” Tính toaùn khoaûng caùch treân löôïc ñoà.<br /> ” Tìm vaø ñoïc caùc ñòa danh treân löôïc ñoà.<br /> ” Xaùc ñònh höôùng cuûa ñoái töôïng ñòa lyù.<br /> ” Keå teân vaø söï phaân boá caùc ñoái töôïng ñòa lí phaân boá theo ñieåm.<br /> 8<br /> ” Giaûi thích moái quan heä nhaân quaû ñôn giaûn (vó ñoä ñòa lyù vaø caùc ñôùi khí haäu; söï<br /> phaân boá caùc thaønh phoá lôùn vôùi caùc yeáu toá veà taäp trung daân cö, giao löu, ñöôøng<br /> bieån; vò trí ñòa lyù vaø moâi tröôøng töï nhieân…)<br /> ” So saùnh caùc ñoái töôïng ñòa lyù treân baûn ñoà.<br /> ” Thoáng keâ treân baûn ñoà.<br /> ” Neâu vaø nhaän xeùt söï phaân boá caùc ñoái töôïng ñòa lyù.<br /> ” Neâu / xaùc ñònh / nhaän xeùt söï phaân boá moät ñoái töôïng ñòa lyù.<br /> ” Xaùc ñònh vò trí ñòa lyù cuûa söï vaät, hieän töôïng ñòa lyù.<br /> ” Phaân tích yù nghóa cuûa vò trí ñòa lyù.<br /> 9 ” Xaùc ñònh quan heä giöõa caùc ñoái töôïng ñòa lyù.<br /> ” Nhaän xeùt ñaëc ñieåm töï nhieân, kinh teá cuûa moät laõnh thoå.<br /> ” Giaûi thích söï phaân boá cuûa ñoái töôïng ñòa lyù.<br /> ” Tìm / chæ vaø keå teân ñoái töôïng ñòa lyù.<br /> ÔÛ moãi moät khoái lôùp, kyõ naêng laøm vieäc ” Ñoïc teân baûn ñoà ñeå xaùc ñònh noäi dung<br /> vôùi baûn ñoà cuûa hoïc sinh laø khaùc nhau, nhöng baûn ñoà. Coù theå höôùng daãn baèng caùch ñaët caâu<br /> coù theå khaùi quaùt chung goàm nhöõng daïng: hoûi ñeå hoïc sinh traû lôøi (baûn ñoà naøy coù teân laø<br /> gì?, baûn ñoà naøy theå hieän noäi dung gì vaäy?).<br /> Nhaän bieát, chæ vaø ñoïc caùc ñoái töôïng<br /> ñòa lyù treân baûn ñoà. ” Ñoïc baûng chuù giaûi ñeå naém caùc kí hieäu<br /> quy öôùc treân baûn ñoà.<br /> Xaùc ñònh phöông höôùng treân baûn ñoà.<br /> ” Duøng kí hieäu quy öôùc trong baûng<br /> Xaùc ñònh toïa ñoä ñòa lyù treân baûn ñoà.<br /> chuù giaûi ñeå tìm caùc ñoái töôïng caàn ñoïc<br /> Xaùc ñònh khoaûng caùch treân baûn ñoà.<br /> treân baûn ñoà.<br /> Phaùt hieän caùc moái quan heä ñòa lyù treân<br /> ” Giaùo vieân laøm maãu (ñoïc vaø chæ moät soá<br /> baûn ñoà.<br /> ñoái töôïng treân baûn ñoà).<br /> 5.2. Phöông phaùp höôùng daãn hoïc sinh<br /> ” Vöøa phaùt aâm moät caùch thong thaû, vöøa<br /> laøm vieäc vôùi baûn ñoà ñeå hình thaønh caùc kyõ<br /> vieát roõ raøng teân ñòa danh ñoù leân moät goùc<br /> naêng cuï theå<br /> cuûa baûng (thöôøng ghi ôû phaàn baûng nhaùp).<br /> Phöông phaùp höôùng daãn hoïc sinh laøm<br /> ” Yeâu caàu moät soá hoïc sinh leân baûng ñoïc<br /> vieäc vôùi baûn ñoà ñeå hình thaønh kyõ naêng<br /> vaø chæ nhöõng ñoái töôïng ñòa lyù coøn laïi.<br /> nhaän bieát, chæ vaø ñoïc caùc ñoái töôïng ñòa<br /> Nhöõng hoïc sinh khaùc ñoái chieáu tìm nhöõng<br /> lyù treân baûn ñoà<br /> ñoái töôïng ñòa lyù ñoù treân baûn ñoà trong saùch<br /> Giaùo vieân höôùng daãn caùc böôùc cuï theå giaùo khoa, ñoàng thôøi quan saùt phaàn ñoïc vaø<br /> nhö sau: chæ baûn ñoà cuûa baïn treân baûng vaø nhaän xeùt.<br /> <br /> 76<br />  Tạp chí Đại học Thủ Dầu Một, số 6 (13) – 2013<br /> <br /> <br /> Ñoái vôùi hoïc sinh lôùp 6, yeâu caàu ñoïc baûn ” Xavan phaân boá chuû yeáu ôû rìa phía<br /> ñoà môùi chæ ôû möùc ñoä sô ñaúng, töùc laø môùi chæ Taây sôn nguyeân Mehico.<br /> caàn caùc em bieát ñoïc ñöôïc vò trí caùc ñoái ” Röøng nhieät ñôùi aåm phaân boá ôû phía<br /> töôïng ñòa lyù bieåu thò treân baûn ñoà. Do vaäy, Nam luïc ñòa Baéc Mó.<br /> vieäc höôùng daãn caùc em laøm vieäc vôùi baûn ñoà<br /> ñöôïc döøng laïi ôû ñaây.<br /> Ñoái vôùi hoïc sinh lôùp 7, lôùp 8, yeâu caàu<br /> ñoïc baûn ñoà ñoøi hoûi cao hôn, töùc laø ngoaøi ñoïc<br /> ñöôïc nhöõng ñoái töôïng ñöôïc bieåu thò roõ raøng,<br /> tröïc tieáp treân baûn ñoà, caùc em coøn phaûi giaùn<br /> tieáp tìm ra ñöôïc nhöõng ñaëc ñieåm cuûa ñoái<br /> töôïng ñòa lyù ñoù vaø böôùc ñaàu taäp giaûi thích<br /> chuùng. Vôùi yeâu caàu naøy, giaùo vieân coù theå<br /> tieáp tuïc höôùng daãn baèng nhöõng caâu hoûi gôïi<br /> môû: ‚Nhö vaäy, caùc em thaáy caùc ñoái töôïng<br /> ñòa lyù naøy coù chung ñaëc ñieåm gì veà söï phaân Ñoái vôùi lôùp 9, ngoaøi nhöõng yeâu caàu nhö<br /> boá? Vaø taïi sao chuùng laïi phaân boá nhö theá?‛. caùc lôùp 6, 7, 8, hoïc sinh coøn phaûi tìm ra<br /> Ví duï, höôùng daãn hoïc sinh laøm vieäc vôùi ñöôïc moái lieân heä giöõa caùc ñoái töôïng treân<br /> löôïc ñoà töï nhieân Baéc Mó ” Ñòa lyù 7. baûn ñoà vaø ruùt ra nhöõng keát luaän ñòa lyù. Ví<br /> duï, höôùng daãn hoïc sinh laøm vieäc vôùi löôïc ñoà<br /> Sau khi giuùp hoïc sinh ñoïc vaø chæ ñöôïc söï<br /> coâng nghieäp khai thaùc nhieân lieäu vaø coâng<br /> phaân boá caùc ñôùi caûnh quan röøng laù kim, röøng<br /> nghieäp ñieän cuûa Vieät Nam, naêm 2002 ” Ñòa<br /> laù roäng… treân baûn ñoà, giaùo vieân coù theå hoûi<br /> lyù 9:<br /> ‚Em nhaän xeùt gì veà söï phaân boá töøng loaïi<br /> caûnh quan naøy? Taïi sao chuùng laïi ñöôïc phaân<br /> boá nhö theá?‛. Luùc naøy, hoïc sinh phaûi vaän<br /> duïng nhöõng kyõ naêng ñaõ coù ñöôïc töø tröôùc, keát<br /> hôïp kieán thöùc ñòa lyù ñeå traû lôøi ñöôïc:<br /> ” Röøng laù kim phaân boá chuû yeáu ôû phía<br /> Baéc cuûa Baéc Mó ” nôi vó ñoä cao, khí haäu<br /> laïnh.<br /> ” Röøng laù roäng phaân boá chuû yeáu ôû ñoàng<br /> baèng Trung taâm vaø daõy Apalat ” nôi coù khí<br /> haäu aám aùp, möa nhieàu, do aûnh höôûng cuûa<br /> doøng bieån noùng Gônxtrim.<br /> ” Röøng caän nhieät ñôùi phaân boá chuû yeáu<br /> ôû ven bieån phía Taây cuûa luïc ñòa ” nôi naèm<br /> trong khoaûng vó ñoä 20 ” 400B, nhöng bò<br /> aûnh höôûng cuûa doøng bieån laïnh Caliphooclia,<br /> neân khoâng khí bò laïnh ñi.<br /> <br /> 77<br /> Journal of Thu Dau Mot University, No 6 (13) – 2013<br /> <br /> <br /> Sau khi hoïc sinh döïa vaøo baûng chuù Vôùi caùc baûn ñoà khoâng veõ kinh ” vó<br /> giaûi ñoïc ñöôïc vò trí caùc nhaø maùy nhieät tuyeán thì phaûi döïa vaøo muõi teân chæ höôùng<br /> ñieän, thuûy ñieän treân caû nöôùc, cuõng nhö Baéc treân baûn ñoà ñeå xaùc ñònh höôùng Baéc,<br /> caùc nôi khai thaùc nhieân lieäu, giaùo vieân sau ñoù tìm caùc höôùng coøn laïi.<br /> giuùp hoïc sinh tìm ra moái lieân heä giöõa ” Giaùo vieân laøm maãu xaùc ñònh phöông<br /> chuùng baèng caâu hoûi: ‚Söï phaân boá caùc nhaø höôùng cuûa moät ñoái töôïng naøo ñoù treân baûn<br /> maùy nhieät ñieän coù moái quan heä gì vôùi söï ñoà vaø yeâu caàu hoïc sinh quan saùt.<br /> phaân boá nôi khai thaùc nhieân lieäu khoâng?<br /> ” Yeâu caàu, chæ ñònh moät hoaëc moät soá<br /> Taïi sao?‛. Ñoïc löôïc ñoà naøy, ngoaøi tìm ra<br /> hoïc sinh leân baûng xaùc ñònh phöông höôùng<br /> moái lieân heä giöõa ngaønh saûn xuaát vôùi<br /> cuûa moät soá ñoái töôïng ñòa lyù khaùc. Giaùo vieân<br /> nguoàn nhieân lieäu, coøn yeâu caàu döï ñoaùn<br /> vaø caùc hoïc sinh khaùc quan saùt.<br /> ñöôïc tình hình phaùt trieån kinh teá ” xaõ<br /> ” Cho hoïc sinh vöøa quan saùt döôùi lôùp<br /> hoäi ôû nhöõng nôi ñoù. Ñeå hoïc sinh coù theå döï<br /> nhaän xeùt phaàn xaùc ñònh phöông höôùng cuûa<br /> ñoaùn ñöôïc, giaùo vieân phaûi gôïi yù baèng caâu<br /> baïn treân baûng.<br /> hoûi ‚Caùc nhaø maùy nhieät ñieän, thuûy ñieän<br /> taäp trung nhieàu ôû ñaâu? Vaäy thì ôû nhöõng ” Giaùo vieân nhaän xeùt, chænh lyù vaø boå<br /> nôi ñoù khaû naêng phaùt trieån coâng nghieäp sung (neáu caàn).<br /> nhö theá naøo? (laø nhaân toá thuùc ñaåy söï Ví duï: Xaùc ñònh phöông höôùng ñi töø<br /> phaùt trieån kinh teá)‛. ñieåm O ñeán caùc ñieåm A, B, C, D treân baûn<br /> Phöông phaùp höôùng daãn hoïc sinh laøm ñoà khu vöïc Ñoâng Baéc AÙ:<br /> vieäc vôùi baûn ñoà ñeå hình thaønh kyõ naêng<br /> xaùc ñònh phöông höôùng treân baûn ñoà<br /> ” Giaùo vieân nhaéc vaø nhaán maïnh cho<br /> hoïc sinh: muoán xaùc ñònh phöông höôùng<br /> treân baûn ñoà, caàn phaûi döïa vaøo heä thoáng caùc<br /> ñöôøng kinh ” vó tuyeán. Theo quy öôùc thì<br /> phaàn chính giöõa cuûa baûn ñoà laø trung taâm vaø<br /> boán höôùng chính nhö sau: ñaàu phía treân cuûa<br /> kinh tuyeán chæ höôùng Baéc, ñaàu phía döôùi<br /> chæ höôùng Nam, ñaàu beân phaûi cuûa vó tuyeán<br /> chæ höôùng Ñoâng, vaø ñaàu beân traùi cuûa vó<br /> tuyeán chæ höôùng Taây (nhö hình veõ).<br /> <br /> Taây Baéc Baéc Ñoâng Baéc<br /> <br /> Giaùo vieân höôùng daãn hoïc sinh xaùc ñònh<br /> Taây Ñoâng<br /> höôùng Baéc thoâng qua heä thoáng vó tuyeán<br /> baèng caùc caâu hoûi gôïi yù:<br /> “Em haõy xaùc ñònh ñaâu laø nhöõng ñöôøng<br /> Taây Nam Nam Ñoâng Nam<br /> vó tuyeán?<br /> <br /> 78<br />  Tạp chí Đại học Thủ Dầu Một, số 6 (13) – 2013<br /> <br /> <br /> Treân baûn ñoà, nhöõng ñöôøng vó tuyeán naøo baûn ñoà vaø döïa vaøo ñoù tính soá hieäu cuûa hai<br /> ñöôïc bieåu thò? Ñoïc vó ñoä ñoù. ñöôøng kinh ” vó tuyeán ñi qua ñieåm A.<br /> Döïa vaøo nhöõng ñöôøng vó tuyeán, haõy xaùc Ví duï, xaùc ñònh toïa ñoä ñieåm A, H treân<br /> ñònh höôùng Baéc? Töø ñoù xaùc ñònh caùc höôùng baûn ñoà khu vöïc Ñoâng Nam AÙ ” Ñòa lyù 6.<br /> coøn laïi.<br /> Vôùi nhöõng caâu hoûi gôïi môû ñoù, hoïc sinh<br /> seõ döïa vaøo toïa ñoä ñòa lyù ñöôïc ghi treân baûn<br /> ñoà, xaùc ñònh ñöôïc vó ñoä ñöôïc bieåu thò laø vó<br /> ñoä 600B vaø 700B, töø ñoù deã daøng xaùc ñònh<br /> ñöôïc höôùng ñi töø O ñeán A laø höôùng Baéc;<br /> höôùng ngöôïc laïi OC laø höôùng Nam; höôùng<br /> OB laø höôùng Ñoâng, vaø cuoái cuøng OD laø<br /> höôùng Taây.<br /> Phöông phaùp höôùng daãn hoïc sinh laøm<br /> vieäc vôùi baûn ñoà ñeå hình thaønh kó naêng<br /> Vì ñieåm A naèm giao giöõa hai ñöôøng kinh<br /> xaùc ñònh toïa ñoä ñòa lyù treân baûn ñoà<br /> tuyeán vaø vó tuyeán cho saün neân höôùng daãn<br /> Vieäc ñaàu tieân laø giaùo vieân phaûi höôùng<br /> hoïc sinh chæ caàn ñoïc soá ghi ñoä cuûa hai ñöôøng<br /> daãn hoïc sinh tìm hieåu caùc ñöôøng kinh ” vó<br /> ñoù (ñoïc vaø ghi kinh ñoä tröôùc, vó ñoä sau).<br /> tuyeán ñöôïc bieåu hieän treân baûn ñoà caùch nhau<br /> bao nhieâu ñoä. Khoaûng caùch giöõa hai ñöôøng A<br /> <br /> kinh tuyeán hoaëc vó tuyeán ñöôïc chia laøm Ñieåm H khoâng naèm treân ñöôøng kinh<br /> maáy ñoaïn treân khung baûn ñoà vaø nhö vaäy tuyeán cho tröôùc, do vaäy hoïc sinh phaûi xaùc<br /> moãi ñoaïn laø bao nhieâu ñoä? ñònh khoaûng caùch töø H ñeán kinh tuyeán gaàn<br /> Sau khi hoïc sinh ñaõ naém vöõng caùch nhaát. Vì H naèm giöõa hai ñöôøng kinh tuyeán<br /> chia ñoä treân khung baûn ñoà, cho caùc em taäp coù soá ñoä laø 1200Ñ vaø 1300Ñ, neân suy ra H<br /> xaùc ñònh toïa ñoä ñòa lyù moät ñieåm naèm treân coù toïa ñoä laø:<br /> caû ñöôøng kinh tuyeán vaø vó tuyeán coù veõ treân<br /> H<br /> baûn ñoà (töùc laø ñieåm giao nhau giöõa ñöôøng<br /> kinh tuyeán vaø ñöôøng vó tuyeán). Hoïc sinh chæ Töø kyõ naêng xaùc ñònh toïa ñoä ñòa lyù cuûa<br /> caàn döïa vaøo khung baûn ñoà ñoïc soá ghi ñoä cuûa moät ñieåm treân baûn ñoà chuyeån sang cho hoïc<br /> hai ñöôøng kinh ” vó tuyeán ñoù. sinh xaùc ñònh toïa ñoä ñòa lyù cuûa moät quoác<br /> Chuyeån sang taäp xaùc ñònh moät ñieåm A gia, moät khu vöïc, hoaëc moät chaâu luïc.<br /> naèm ngoaøi ñöôøng kinh ” vó tuyeán coù veõ treân Tröôùc heát, cho hoïc sinh hieåu xaùc ñònh<br /> baûn ñoà. Trong tröôøng hôïp naøy, höôùng daãn toïa ñoä ñòa lyù cuûa moät khu vöïc phaûi xaùc ñònh<br /> hoïc sinh keû qua ñieåm A moät ñöôøng kinh ñöôïc caùc ñieåm cöïc Baéc, cöïc Nam, cöïc Ñoâng,<br /> tuyeán vaø moät ñöôøng vó tuyeán song song vôùi cöïc Taây cuûa khu vöïc ñoù.<br /> caùc ñöôøng kinh tuyeán vaø vó tuyeán gaàn nhaát Ñeå laøm ñöôïc ñieàu treân, hoïc sinh phaûi<br /> ñaõ cho. Keùo daøi hai ñöôøng kinh ” vó tuyeán tìm ra ñöôïc 4 ñieåm giôùi haïn ngoaøi cuøng cuûa<br /> vöøa veõ cho ñeán khi gaëp khung chia ñoä cuûa khu vöïc ñoù. Sau ñoù döïa vaøo ñöôøng vó tuyeán<br /> <br /> 79<br /> Journal of Thu Dau Mot University, No 6 (13) – 2013<br /> <br /> <br /> ñeå xaùc ñònh toïa ñoä ñieåm cöïc Baéc, cöïc Nam; kinh tuyeán 700Ñ, caùch ñöôøng kinh tuyeán<br /> döïa vaøo ñöôøng kinh tuyeán ñeå xaùc ñònh toïa 700Ñ khoaûng 30, neân toïa ñoä ñieåm cöïc Ñoâng<br /> ñoä ñieåm cöïc Ñoâng, cöïc Taây. cuûa chaâu AÂu laø khoaûng 670Ñ. Nhö vaäy, chaâu<br /> Ví duï: Xaùc ñònh toïa ñoä ñòa lyù cuûa Chaâu AÂu naèm giöõa caùc vó ñoä 360B ” 710B, vaø giöõa<br /> AÂu ” Ñòa lyù 7. caùc kinh ñoä 90T ” 670Ñ.<br /> Phöông phaùp höôùng daãn hoïc sinh laøm<br /> vieäc vôùi baûn ñoà ñeå hình thaønh kó naêng<br /> xaùc ñònh khoaûng caùch treân baûn ñoà<br /> Tröôùc heát caàn cho hoïc sinh hieåu: kó<br /> naêng ño tính khoaûng caùch treân baûn ñoà laø<br /> phaûi döïa vaøo tæ leä baûn ñoà. Kieán thöùc veà tæ leä<br /> baûn ñoà hoïc sinh ñaõ ñöôïc hoïc ngay töø nhöõng<br /> baøi ñaàu tieân trong chöông trình ñòa lyù lôùp<br /> 6. Nhöng giaùo vieân coù theå nhaéc laïi moät soá<br /> noäi dung quan troïng ñeå hoïc sinh nhôù laïi: tæ<br /> soá ñöôïc ghi treân baûn ñoà, ví duï: 1: 5.000.000,<br /> nghóa laø 1cm treân baûn ñoà töông öùng vôùi<br /> 5.000.000cm ngoaøi thöïc ñòa (maø 5.000. 000cm<br /> Giaùo vieân höôùng daãn hoïc sinh xaùc ñònh<br /> = 50km). Nhö vaäy, moät caùch raát ñôn giaûn laø<br /> 4 ñieåm giôùi haïn ngoaøi cuøng cuûa chaâu AÂu, sau<br /> khi ño moät ñoái töôïng ñòa lyù naøo ñoù treân baûn<br /> ñoù quan saùt xem caùc ñöôøng vó tuyeán naøo<br /> ñoà, ta seõ laáy con soá ño ñöôïc nhaân vôùi maãu<br /> ñöôïc bieåu thò treân baûn ñoà, töø ñoù öôùc löôïng soá cuûa tæ leä baûn ñoà roài boû ñi 5 chöõ soá 0 ôû<br /> giôùi haïn toïa ñoä ñieåm cöïc Baéc vaø cöïc Nam. ÔÛ cuoái ta seõ ñöôïc khoaûng caùch cuûa ñoái töôïng<br /> löôïc ñoà töï nhieân chaâu AÂu, caùc vó tuyeán ñöôïc ñoù ôû ngoaøi thöïc ñòa (cuõng coù theå boû tröôùc 5<br /> bieåu thò laø 300B, 400B..., 700B. Maø ñieåm giôùi chöõ soá 0 ôû cuoái trong soá cuûa maãu soá roài môùi<br /> haïn phía Baéc cuûa chaâu AÂu cao hôn vó tuyeán nhaân vôùi khoaûng caùch ño ñöôïc treân baûn ñoà)<br /> 700B khoaûng 10, neân toïa ñoä ñieåm cöïc Baéc laø Ví duï: yeâu caàu hoïc sinh xaùc ñònh chieàu<br /> khoaûng 710B; töông töï nhö vaäy cho ñieåm cöïc daøi thöïc teá cuûa moät daõy nuùi treân baûn ñoà coù<br /> Nam: ñieåm giôùi haïn phía Nam cuûa chaâu AÂu tæ leä 1: 25.000. Hoïc sinh ño ñöôïc chieàu daøi<br /> naèm phía döôùi vó tuyeán 400B, naèm treân vó daõy nuùi ñoù treân baûn ñoà laø 12cm. Vaäy chieàu<br /> tuyeán 300B, caùch vó tuyeán 300B khoaûng 60, daøi thöïc teá cuûa daõy nuùi laø: 12cm x 25 000 =<br /> neân toïa ñoä ñieåm cöïc Nam laø 360B. 300 000cm = 3km. (Löu yù, chæ neân cho hoïc<br /> Töông töï nhö vaäy cho vieäc xaùc ñònh toïa sinh taäp ño tính khoaûng caùch treân loaïi baûn<br /> ñoä ñieåm cöïc Ñoâng vaø ñieåm cöïc Taây. Caùc ñoà coù tæ leä lôùn, vì noù ít bò sai leäch hôn so vôùi<br /> kinh tuyeán bieåu thò treân baûn ñoà laø 100T, 00, baûn ñoà tæ leä nhoû; vaø neân cho taäp ño tính ôû<br /> 100Ñ, 200Ñ..., 900Ñ. Ñieåm giôùi haïn phía Taây phaàn trung taâm baûn ñoà, vì ñoä sai soá cuõng ít<br /> cuûa chaâu AÂu gaàn ñeán giôùi haïn ñöôøng kinh hôn so vôùi phaàn rìa baûn ñoà).<br /> tuyeán 100T, neân toïa ñoä ñieåm cöïc Taây cuûa Phöông phaùp höôùng daãn hoïc sinh laøm vieäc<br /> 0<br /> chaâu AÂu laø khoaûng 9 T; ñieåm giôùi haïn phía vôùi baûn ñoà ñeå hình thaønh kó naêng phaùt<br /> Ñoâng cuûa chaâu AÂu gaàn ñeán giôùi haïn ñöôøng hieän caùc moái lieân heä ñòa lyù treân baûn ñoà<br /> <br /> 80<br />  Tạp chí Đại học Thủ Dầu Một, số 6 (13) – 2013<br /> <br /> <br /> Caùc daïng moái lieân heä ñòa lyù coù theå coù ” Cuûng coá vaø phaùt trieån theâm voán hieåu<br /> treân baûn ñoà: bieát baûn ñoà hoïc cuûa hoïc sinh.<br /> ” Moái lieân heä tröïc tieáp laø moái lieân heä ” Cung caáp daàn caùc moái lieân heä ñòa lyù<br /> ñòa lyù veà vò trí trong khoâng gian giöõa caùc ñoái laøm cô sôû cho vieäc reøn luyeän kó naêng.<br /> töôïng ñòa lyù, hoïc sinh deã nhaän ra trong khi ” Treân cô sôû voán hieåu bieát tích luõy cuûa<br /> moâ taû caùc ñoái töôïng ñòa lyù treân baûn ñoà. Ví hoïc sinh, giaùo vieân giuùp caùc em töï phaân<br /> duï, khi moâ taû moät con soâng phaûi tìm ra nôi bieät caùc moái lieân heä ñòa lyù thoâng thöôøng vaø<br /> baét nguoàn vaø nôi keát thuùc, ñòa hình nôi noù caùc moái lieân heä ñòa lyù nhaân quaû, mang tính<br /> chaûy qua, nhöõng phuï löu maø noù tieáp nhaän... quy luaät.<br /> ” Moái lieân heä giaùn tieáp laø nhöõng moái Baûn ñoà laø moät phöông tieän daïy hoïc<br /> lieân heä giöõa caùc hieän töôïng töï nhieân, giöõa khoâng theå thieáu trong daïy vaø hoïc ñòa lí. Do<br /> hieän töôïng kinh teá vôùi nhau; moái lieân heä vaäy ñeå khai thaùc toái ña nguoàn tri thöùc chöùa<br /> giöõa caùc hieän töôïng töï nhieân vaø kinh teá. ñöïng trong phöông tieän daïy hoïc naøy, cuõng<br /> Nhöõng moái lieân heä naøy thöôøng khoù phaùt nhö ñeå reøn luyeän coù hieäu quaû kó naêng baûn<br /> hieän. Ñeå phaùt hieän ra chuùng, hoïc sinh ñoà cho hoïc sinh, giaùo vieân phaûi coù phöông<br /> khoâng chæ döïa vaøo baûn ñoà maø coøn phaûi döïa phaùp höôùng daãn ñeå cho hoïc sinh ñöôïc<br /> vaøo voán kieán thöùc ñòa lyù cuûa mình, nhaát laø thöôøng xuyeân laøm vieäc vôùi baûn ñoà moät caùch<br /> nhöõng hieåu bieát veà caùc quy luaät ñòa lyù. ñuùng höôùng, ñuùng caùch. Ñoù cuõng laø moät<br /> Ñeå höôùng daãn hoïc sinh laøm vieäc vôùi caùch ñeå giaùo vieân thay ñoåi phöông phaùp<br /> baûn ñoà nhaèm hình thaønh kyõ naêng phaùt daïy hoïc, höôùng ñeán phöông phaùp daïy hoïc<br /> hieän caùc moái lieân heä ñòa lyù treân baûn ñoà, laáy hoïc sinh laøm trung taâm.<br /> giaùo vieân coù theå tieán haønh nhö sau:<br /> GUIDING STUDENTS TO WORK WITH MAPS IN THE GEOGRAPHY<br /> PROGRAM IN JUNIOR HIGH SCHOOLS<br /> Vu Hai Thien Nga<br /> Thu Dau Mot University<br /> ABSTRACT<br /> Using maps in teaching is subject to the visual teaching methods. In geography<br /> teaching in junior high schools, guiding students to work with maps is an essential<br /> requirement. Through the use of maps, teachers easily organize activities for students to<br /> exploit knowledge, forming geographical thinking. It also is a way for teachers renewing<br /> teaching methods towards encouraging learners to be more positive and proactive. This<br /> article presents methods to guide students to work with maps in geography teaching in<br /> junior high school.<br /> TAØI LIEÄU THAM KHAÛO<br /> [1] Ñaëng Vaên Ñöùc (chuû bieân), Giaùo trình lyù luaän daïy hoïc ñòa lyù phaàn cuï theå, NXB Ñaïi hoïc Sö<br /> phaïm, 2007.<br /> [2] Mai Xuaân San, Reøn luyeän kyõ naêng ñòa lyù, NXB Giaùo duïc, 1999.<br /> [3] Nguyeãn Ñöùc Vuõ, Phaïm Thò Sen, Ñoåi môùi daïy hoïc ñòa lyù trung hoïc cô sôû, NXB Giaùo duïc,<br /> 2005.<br /> [4] Saùch giaùo khoa Ñòa lyù 6, Ñòa lyù 7, Ñòa lyù 8, Ñòa lyù 9.<br /> <br /> 81<br />