Khảo sát thực vật học và thành phần hoá học cây đại bi blumea balsamifera (L.) DC. asteraceae

Y Học TP. Hồ Chí Minh * Tập 16 * Phụ bản của Số 1 * 2012<br /> <br /> Nghiên cứu Y học<br /> <br /> KHẢO SÁT THỰC VẬT HỌC VÀ THÀNH PHẦN HOÁ HỌC<br /> CÂY ĐẠI BI BLUMEA BALSAMIFERA (L.) DC. ASTERACEAE<br /> Trần Thị Thúy Quỳnh*, Nguyễn Thái Linh*, Nguyễn Thị Nghi Trung*<br /> <br /> TÓM TẮT<br /> Đặt vấn đề - Mục tiêu: Viêm mũi xoang là một bệnh phổ biến hiện nay và đang là một thách thức lớn đối<br /> với vấn đề chăm sóc sức khỏe ở nhiều quốc gia. Cây Đại bi từ lâu đã được dân gian sử dụng như một vị thuốc trị<br /> viêm mũi xoang rất hữu hiệu. Theo các tài liệu nghiên cứu mới hiện nay, ngoài đặc tính kháng viêm, cao chiết<br /> Đại bi có tác dụng chống ung thư ở các tế bào ung thư gan, có tác dụng lên tế bào mỡ, hạ huyết áp, có khả năng<br /> điều trị được bệnh gout. Vì vậy đề tài được tiến hành nhằm thu được các kết quả sẽ là cơ sở định danh dược liệu,<br /> đồng thời góp phần chiết xuất các hợp chất tinh khiết dùng làm chất chuẩn để tiêu chuẩn hóa và tạo tiền đề cho<br /> những thử nghiệm dược lý sau này, hướng tới xây dựng tiêu chuẩn kiểm nghiệm dược liệu Đại bi và các chế<br /> phẩm từ dược liệu này.<br /> Đối tượng và phương pháp nghiên cứu: Lá và ngọn non của cây Đại bi được thu hái ở tỉnh Bến Tre<br /> tháng 03/2010. Dược liệu Đại bi được mô tả đặc điểm hình thái thực vật, khảo sát các đặc điểm vi học bằng<br /> kính hiển vi. Phân tích thành phần hóa học có trong dược liệu Đại bi bằng các phản ứng hóa học đặc trưng<br /> dựa theo tài liệu của Rumani và kỹ thuật sắc ký lớp mỏng. Chiết xuất và phân lập các hợp chất có trong<br /> Cây Đại bi.<br /> Kết quả: Đã thu thập được các tài liệu tham khảo liên quan đến cây Đại bi. Đã xác định đặc điểm hình<br /> thái thực vật, đặc điểm vi học và khảo sát sơ bộ thành phần hóa học của Cây Đại bi. Chiết xuất được mai<br /> hoa băng phiến từ dược liệu tươi Đại bi và xác định thành phần của mai hoa băng phiến. Chiết xuất và<br /> phân lập phân đoạn chứa flavonoid. Phân lập được hai chất tương đối tinh khiết.<br /> Kết luận: Chúng tôi đã tìm được những điểm đặc trưng về hình thái cũng như vi học giúp cho việc<br /> kiểm nghiệm về mặt thực vật cây Đại bi.<br /> Về mặt hóa học chúng tôi đã chiết xuất, phân tích thành phần có trong mai hoa băng phiến và chiết<br /> xuất, phân lập được 2 hợp chất tương đối tinh khiết A, B. Cấu trúc hai chất này sẽ được làm sáng tỏ trong<br /> những nghiên cứu tiếp theo.<br /> Từ khóa: Đại bi, Blumea balsamifera, camphor, borneol, flavonoid.<br /> <br /> ABSTRACT<br /> STUDY OF BOTANY CHARACTERISTICS AND CHEMICAL COMPOSITION OF BLUMEA<br /> BALSAMIFERA (L.) DC. ASTERACEAE<br /> Tran Thi Thuy Quynh, Nguyen Thai Linh, Nguyen Thi Nghi Trung<br /> * Y Hoc TP. Ho Chi Minh * Vol. 16 - Supplement of No 1 – 2012 : 213 – 216<br /> Background – Objectives: Rhino-sinusitis, a popular disease, is currently a major challenge for the health<br /> care problem in many countries. “Dai bi” has long time been used with good results in folk medicine for<br /> sinusitis. According to the present studies, in addition to anti-inflammatory properties, the plant extracts have<br /> anticancer effect in liver cancer cells, effect on fat cells, reduce blood pressure, possibly can be used in gout<br /> treatment, This study was carried out to establishing the database for plant identification, extracting the pure<br /> compounds in the direction of setting up standards of quality control of Blumea balsamifera (L.) DC. and its<br /> * Khoa Y học cổ truyền - Đại học Y Dược Tp. HCM<br /> Tác giả liên lạc: DS Trần Thị Thúy Quỳnh. SĐT: 0973266958.<br /> <br /> Chuyên Đề Y Học Cổ Truyền<br /> <br /> Email: thuyquynh31@yahoo.com.vn<br /> <br /> 213<br /> <br /> Nghiên cứu Y học<br /> <br /> Y Học TP. Hồ Chí Minh * Tập 16 * Phụ bản của Số 1 * 2012<br /> <br /> preparations.<br /> Materials and methods: The plants were collected in Ben tre province in March 2010. Botanical<br /> characteristics were described by observation. Microscopic characteristics determined by microscopy<br /> method. Analysis of chemical components by mean of chemical reaction and chromatography. Components<br /> in plant were extracted and isolated.<br /> Results: Botany characteristics, microscopic characteristics, chemical components were determined.<br /> Camphora blumeae were isolated and identified. Segments that contain flavonoids were extracted and isolated.<br /> Two nearly pure substances were isolated from this plant. With the current literature we do not have enough data<br /> to determine the structures of the two substances. The structure of these two substances will be clarified in further<br /> studies.<br /> Conclusion: The morphological and microscopic features of Blumea balsamifera (L.) DC. were<br /> determined. Two nearly pure compounds A, B. were isolated. Their structures will be clarified in further<br /> studies.<br /> Keywords: Blumea balsamifera, camphor, borneol, flavonoid<br /> Dược liệu được thu hái lá và ngọn non, rửa<br /> ĐẶT VẤN ĐỀ<br /> sạch, cắt thành đoạn ngắn, phơi âm can đến khô<br /> Viêm mũi xoang là một bệnh phổ biến<br /> và xay thành bột thô dùng để nghiên cứu hóa<br /> hiện nay và đang là một thách thức lớn đối<br /> học (thử tinh khiết, phân tích sơ bộ thành phần<br /> với vấn đề chăm sóc sức khỏe ở nhiều quốc<br /> hóa thực vật, chiết xuất, phân lập các hợp chất).<br /> gia. Cây Đại bi từ lâu đã được dân gian sử<br /> Phần thân, lá tươi dùng để khảo sát vi học và<br /> dụng như một vị thuốc trị viêm mũi xoang rất<br /> chiết xuất mai hoa băng phiến.<br /> hữu hiệu. Theo các tài liệu nghiên cứu mới<br /> Dung môi, hóa chất: ethanol 96% công<br /> hiện nay, ngoài đặc tính kháng viêm, cao chiết<br /> nghiệp, cloroform, ethyl acetat, n-hexan, ether<br /> Đại bi có tác dụng chống ung thư ở các tế bào<br /> ethylic, methanol, aceton,... loại AR do Trung<br /> ung thư gan, có tác dụng lên tế bào mỡ, tác<br /> Quốc sản xuất. Một số hóa chất, thuốc thử khác<br /> dụng kháng viêm và có tác dụng hạ huyết áp,<br /> dùng trong phòng thí nghiệm dược liệu học.<br /> có khả năng điều trị được bệnh gout(4, 5). Vì<br /> Trang thiết bị nghiên cứu<br /> vậy chúng tôi tiến hành thực hiện đề tài:<br /> <br /> “Khảo sát thực vật học và thành phần hóa<br /> học cây Đại bi (Blumea balsamifera)” với<br /> các nội dung sau:<br /> - Khảo sát về mặt thực vật học của cây Đại<br /> bi.<br /> - Phân tích sơ bộ thành phần hóa thực vật<br /> cây Đại bi.<br /> - Chiết xuất mai hoa băng phiến và phân lập<br /> một số hợp chất tinh khiết từ cây Đại bi.<br /> <br /> ĐỐI TƯỢNG - PHƯƠNG PHÁP NGHIÊN CỨU<br /> Đối tượng<br /> Nguyên liệu là cây Đại bi được thu hái ở<br /> tỉnh Bến Tre tháng 03/2010.<br /> <br /> 214<br /> <br /> Bình ngấm kiệt. Máy cô quay Rotavapor R210 (Buchii) kèm bộ sinh hàn tự động RW2025G. Bộ chưng cất tinh dầu Clavenger. Tủ sấy,<br /> bếp cách thuỷ (Memmert). Cân phân tích BP<br /> 221S; cân xác định độ ẩm MA 45 (Sartorius).<br /> Kính hiển vi quang học CX-21 (Olympus). Bản<br /> mỏng silica gel F254 tráng sẵn trên nền nhôm<br /> (Merck). Silica gel cỡ hạt vừa Ф 0,03-0,063 mm và<br /> cỡ hạt mịn Ф 0,015-0,04 mm của Merck. Bình sắc<br /> ký, cột sắc ký bằng thủy tinh cùng các dụng cụ<br /> thông dụng khác trong phòng thí nghiệm.<br /> Phổ GC/MS được thực hiện tại Trung tâm<br /> dịch vụ phân tích thí nghiệm, Sở Khoa học và<br /> công nghệ thành phố Hồ Chí Minh, Số 2<br /> Nguyễn Văn Thủ, Quận 1, TP. Hồ Chí Minh.<br /> <br /> Chuyên Đề Y Học Cổ Truyền<br /> <br /> Y Học TP. Hồ Chí Minh * Tập 16 * Phụ bản của Số 1 * 2012<br /> <br /> Nghiên cứu Y học<br /> <br /> Phương pháp thực nghiệm<br /> <br /> KẾT QUẢ VÀ BÀN LUẬN<br /> <br /> Phương pháp khảo sát thực vật học<br /> Mô tả định danh: Dựa vào hình dạng bên<br /> ngoài của mẫu khô và mẫu tươi đồng thời sử<br /> dụng các tài liệu mô tả về hình thái thực vật của<br /> cây(3) để làm căn cứ đối chiếu và sơ bộ xác định<br /> loài cây cần khảo sát.<br /> <br /> Thực vật học<br /> <br /> Vi học: Mẫu được chọn để nghiên cứu tiêu<br /> biểu cho dược liệu, mẫu không lấy quá non hay<br /> quá già. Chuẩn bị mẫu theo Dược điển Việt<br /> Nam IV (phụ lục 12.18) (2). Cắt vi phẫu thân, lá<br /> cây Đại bi bằng lưỡi lam và nhuộm bằng<br /> phương pháp nhuộm kép carmin-lục iod. Quan<br /> sát bằng kính hiển vi ở vật kính 5X, 10X, 40X và<br /> chụp lại trực tiếp qua thị kính bằng máy ảnh kỹ<br /> thuật số.<br /> Soi bột: Dược liệu được cắt nhỏ, sấy ở 5060 C đến khô, xay thành bột mịn, rây qua rây cỡ<br /> 32. Bột dược liệu được quan sát trong môi<br /> trường nước ở vật kính 10X, 40X. Các cấu tử tìm<br /> thấy được chụp trực tiếp qua thị kính bằng máy<br /> ảnh kỹ thuật số.<br /> o<br /> <br /> Phương pháp khảo sát hóa học<br /> - Thử tinh khiết dược liệu theo DĐVN IV.<br /> Xác định độ ẩm, độ tro, định lưcợng các chất<br /> chiết trong dược liệu.<br /> - Định tính sơ bộ bằng phản ứng hóa học:<br /> Dựa vào giáo trình thực tập Dược liệu của bộ<br /> môn Dược liệu Đại học Y Dược Thành phố Hồ<br /> Chí Minh (1)<br /> - Chiết xuất mai hoa băng phiến từ dược liệu<br /> tươi bằng bộ chưng cất tinh dầu Clavenger. Xác<br /> định thành phần trong mai hoa băng phiến bằng<br /> GC/MS.<br /> - Chiết xuất và phân lập các hợp chất tinh<br /> khiết: Tiến hành chiết xuất cao toàn phần từ<br /> dược liệu. Cao toàn phần được lắc phân bố lỏng<br /> – lỏng với các dung môi có độ phân cực khác<br /> nhau. Phân lập các flavonoid bằng sắc ký cột với<br /> hệ dung môi đã thăm dò trên sắc ký lớp mỏng.<br /> Tinh chế các chất phân lập được và kết tinh lại<br /> với dung môi phù hợp.<br /> <br /> Chuyên Đề Y Học Cổ Truyền<br /> <br /> Đặc điểm hình thái<br /> Đại bi là cây thân cỏ, cao 1-2 m, thân có<br /> nhiều khía rãnh chạy dọc, có mang nhiều cành,<br /> nhiều lông trên ngọn.<br /> Lá: mọc so le, hình bầu dục, mũi mác, mặt<br /> trên lá có lông màu xanh thẫm, mặt dưới lá<br /> trắng nhạt, mép lá gần như nguyên hay xẻ<br /> thành răng cưa.<br /> Cụm hoa màu vàng, mọc thành chùy ngủ ở<br /> kẽ lá hay đầu cành.<br /> Quả bế, có 2 cành dài 1mm mang chùm lông<br /> ở đỉnh.<br /> <br /> Đặc điểm vi học<br /> Vi phẫu thân: Mặt cắt ngang vi phẫu có hình<br /> tròn. Lông che chở đa bào, lông tiết đầu đa bào,<br /> chân ngắn đa bào. 2-3 lớp mô dày góc nằm dưới<br /> tế bào biểu bì. Mô mềm vỏ đều, 4-5 lớp tế bào,<br /> rải rác trong mô mềm vỏ là các ống tiết tinh dầu.<br /> Hệ thống dẫn tạo thành vòng liên tục, libe ở<br /> ngoài, gỗ ở trong. Bao quanh hệ thống dẫn là<br /> các tế bào hóa mô cứng.<br /> Vi phẫu lá:<br /> Cuống lá: Cong lồi ở mặt dưới, mặt trên<br /> phẳng có 2 tai nhỏ ở hai bên. Biểu bì một lớp tế<br /> bào hình chữ nhật hay tròn không đều, lớp cutin<br /> răng cưa mỏng, lỗ khí rải rác, nhiều lông che<br /> chở và lông tiết đa bào có cấu trúc giống ở thân.<br /> Mô dày góc dưới biểu bì trên nhiều hơn trên<br /> biểu bì dưới, 3-7 lớp tế bào hình đa giác, kích<br /> thước không đều. Tế bào libe hình đa giác nhỏ,<br /> sắp xếp lộn xộn thành từng đám. Mạch gỗ hình<br /> tròn hoặc đa giác gần tròn, kích thước không<br /> đều, xếp lộn xộn xen kẽ với tế bào mô mềm.<br /> Gân giữa: Mặt trên lồi cao hơi bằng ở đỉnh,<br /> mặt dưới phình tròn thắt ở hai bên phiến lá, đôi<br /> khi có gờ lồi phụ. Tế bào biểu bì hình bầu dục<br /> hay chữ nhật kích thước không đều, lớp cutin<br /> răng cưa, lỗ khí rải rác. Tế bào mô mềm khuyết<br /> to gấp 3-5 tế bào biểu bì. Mạch gỗ tròn hay đa<br /> <br /> 215<br /> <br /> Y Học TP. Hồ Chí Minh * Tập 16 * Phụ bản của Số 1 * 2012<br /> <br /> Nghiên cứu Y học<br /> <br /> giác. Libe gồm 5-8 lớp tế bào hình đa giác, kích<br /> thước nhỏ, xếp lộn xộn.<br /> Phiến lá: Biểu bì trên tế bào hình bầu dục<br /> kích thước không đều; biểu bì dưới tế bào nhỏ<br /> hơn biểu bì trên gấp nhiều lần. Cả 2 biểu bì có lỗ<br /> khí , nhiều lông che chở và lông tiết đa bào. Mô<br /> mềm giậu ăn sâu vào phần gân giữa. Tế bào mô<br /> mềm khuyết hình đa giác hoặc gần tròn xếp tạo<br /> những khuyết rộng nối từ mô mềm giậu đến<br /> biểu bì dưới.<br /> <br /> Mảnh bần<br /> <br /> Mạch xoắn<br /> <br /> Hình 2: Đặc điểm bột dược liệu Đại bi<br /> <br /> Hóa học<br /> Độ ẩm của dược liệu là 11,87 %Tro toàn<br /> phần 11,5 %Tro không tan trong acid<br /> hydrocloric là 2,63 %Hàm lượng chất chiết trong<br /> dược liệu Đại bi theo phương pháp chiết nguội<br /> với dung môi ethanol 96% là 10,02 %<br /> Qua định tính sơ bộ cho thấy trong Đại bi chứa<br /> flavonoid, tinh dầu, triterpenoid, coumarin,<br /> tannin, saponin, chất khử, hợp chất polyuronic.<br /> <br /> Chiết xuất mai hoa băng phiến<br /> <br /> Vi phẫu thân<br /> Lông che chở đa bào<br /> Lông tiết tinh dầu<br /> Hình 1: Vi phẫu thân cây Đại bi<br /> <br /> Đặc điểm bột dược liệu<br /> Bột thân lá màu lục xám, mùi thơm. Thành<br /> phần gồm: mảnh bần, các mảnh mạch chấm<br /> đồng tiền, mạch xoắn, mạch vạch.<br /> <br /> Dược liệu lá và ngọn Đại bi tươi được rửa<br /> sạch, cắt nhỏ, cho vào hệ thống chiết tinh dầu<br /> cất kéo theo hơi nước (Bộ Clavenger). Tinh<br /> dầu Đại bi bay hơi và ngưng tụ dạng rắn trên<br /> thành ống sinh hàn. Kết quả thu được là một<br /> chất bột rắn màu trắng có mùi thơm còn gọi là<br /> mai hoa băng phiến. Bột này được hút ẩm và<br /> gửi mẫu phân tích thành phần tinh dầu bằng<br /> sắc kí khí GC/MS tại Trung tâm dịch vụ phân<br /> tích thí nghiệm, Sở Khoa học và công nghệ<br /> thành phố Hồ Chí Minh, Số 2 Nguyễn Văn<br /> Thủ, Quận 1, TP. Hồ Chí Minh.<br /> Kết quả cho thấy trong mai hoa băng phiến<br /> chiết xuất từ Đại bi có 2 thành phần là Camphor<br /> và Borneol với tỷ lệ phần trăm như sau:<br /> No<br /> 1<br /> 2<br /> <br /> Mạch vạch<br /> <br /> Mạch chấm đồng tiền<br /> <br /> Scan<br /> 637<br /> 672<br /> <br /> Name<br /> Camphor<br /> Borneol<br /> <br /> %<br /> 76,04<br /> 23,96<br /> <br /> Chiết xuất và phân lập các hợp chất<br /> Dược liệu (3kg) được chiết xuất bằng<br /> phương pháp ngấm kiệt cổ điển với cồn 70%.<br /> Dịch cồn (20 l) được cô thu hồi dung môi để<br /> được cao nước lỏng (5 l). Cao này được bảo<br /> quản trong tủ lạnh. Khi để lạnh chất nhầy,<br /> diệp lục sẽ lắng đọng và nằm ở dưới đáy của<br /> <br /> 216<br /> <br /> Chuyên Đề Y Học Cổ Truyền<br /> <br />