Khảo sát thực trạng chăm sóc sức khỏe tại nhà ở tỉnh Nam Định năm 2014

T¹p chÝ y - d−îc häc qu©n sù sè 8-2016<br /> <br /> KHẢO SÁT THỰC TRẠNG CHĂM SÓC SỨC KHỎE TẠI NHÀ<br /> Ở TỈNH NAM ĐỊNH NĂM 2014<br /> Lê Thanh Tùng*<br /> TÓM TẮT<br /> Mục tiêu: khảo sát thực trạng về tổ chức, quản lý, nguồn nhân lực và cơ sở vật chất phục vụ<br /> cho công tác chăm sóc sức khỏe (CSSK) tại nhà cũng như thực trạng CSSK tại nhà cho người<br /> dân ở tỉnh Nam Định. Đối tượng và phương pháp: nghiên cứu khảo sát trên 1.000 người dân,<br /> người bệnh và 131 lãnh đạo chính quyền, đoàn thể và nhân viên y tế thuộc hai xã của tỉnh Nam<br /> Định từ tháng 1 đến 6 - 2014. Kết quả: nhân lực trực tiếp cung cấp dịch vụ CSSK tại nhà còn<br /> thiếu, chưa đáp ứng được nhu cầu CSSK của cộng đồng. Trang thiết bị phục vụ cho hoạt động<br /> CSSK tại nhà còn thiếu và đơn giản. Tỷ lệ người dân được cán bộ y tế CSSK tại nhà còn thấp.<br /> Trong tổng số 50 lượt chăm sóc ở 2 xã Kim Thái và Giao Lạc, tỷ lệ người bệnh mạn tính được<br /> cán bộ có chuyên môn chăm sóc tại nhà thấp nhất (4% ở Kim Thái, 6% ở Giao Lạc). Kết luận:<br /> chưa có một hệ thống mạng lưới tổ chức cụ thể được chính thức hóa bằng các văn bản của<br /> Nhà nước nên hoạt động CSSK tại nhà còn mang tính tự phát. Phần lớn người bệnh không<br /> được cán bộ y tế hỗ trợ trong CSSK tại nhà.<br /> * Từ khóa: Chăm sóc sức khoẻ tại nhà; Hỗ trợ chăm sóc; Thực trạng chăm sóc; Nam Định.<br /> <br /> Survey on the Situation of Health Care at Home in Namdinh<br /> Province in 2014<br /> Summary<br /> Objectives: To survey the real situation of the organization, management, human resources<br /> and facilities that serve the health care at home as well as the real situations of health care at<br /> home for people in the province of Namdinh. Subjects and methods: A total of 1,000 people, the<br /> patients and 131 governmental leaders, unions and health workers in the two communes of<br /> Namdinh province participated in the period from January to June in 2014. Results: People who<br /> directly provide health care services at home are simple and deficiency. The rate of people<br /> being cared at home is low in which the rate of chronic disease patients cared at home by the<br /> professional staff is at the lowest with 4% in Kimthai and 6% in Giaolac. Conclusion: There is no<br /> organized specific network system which was officialized by the text of the state; therefore<br /> health care is still spontaneous. The majority of patients do not get medical support at home by<br /> medical staff.<br /> * Key words: Home health care; Care support; Care real situation; Namdinh province.<br /> <br /> ĐẶT VẤN ĐỀ<br /> Chăm sóc và hỗ trợ chăm sóc tại nhà<br /> là một nội dung quan trọng trong hệ thống<br /> <br /> y tế hiện nay ở tất cả các quốc gia. CSSK<br /> tại nhà giúp giảm chi phí điều trị, hạn chế<br /> quá tải của bệnh viện, tăng cường sự tiếp<br /> cận các dịch vụ CSSK cho người dân.<br /> <br /> * Trường Đại học Điều dưỡng Nam Định<br /> Người phản hồi (Corresponding): Lê Thanh Tùng (tungpcnd@ndun.edu.vn)<br /> Ngày nhận bài: 20/07/2016; Ngày phản biện đánh giá bài báo: 21/09/2016<br /> Ngày bài báo được đăng: 03/10/2016<br /> <br /> 55<br /> <br /> T¹p chÝ y - d−îc häc qu©n sù sè 8-2016<br /> Trên thế giới, dịch vụ CSSK tại nhà đã<br /> được hình thành từ rất lâu, mang lại hiệu<br /> quả một cách rất rõ rệt. Tuy nhiên, đối<br /> tượng chăm sóc chủ yếu tập trung vào<br /> người cao tuổi với quy mô rộng, đòi hỏi<br /> nguồn lực về kinh tế và nhân lực cũng<br /> như sự phối kết hợp giữa nhiều tổ chức<br /> xã hội [10].<br /> Ở Việt Nam, đã triển khai một số mô<br /> hình chăm sóc ở các tỉnh/thành phố lớn<br /> [4, 5, 6, 7]. Các mô hình này đã đem lại<br /> những hiệu quả nhất định. Tuy nhiên,<br /> thực tế triển khai và quản lý các mô hình<br /> này lại chưa được đánh giá trên cộng đồng.<br /> Nam Định là một tỉnh có nền kinh tế<br /> phát triển trung bình, mật độ dân cư<br /> đông, mô hình bệnh tật đa dạng gồm cả<br /> các bệnh lây nhiễm và không lây nhiễm.<br /> Dịch vụ CSSK tại nhà chủ yếu là tư nhân<br /> với cách thức triển khai đơn lẻ. Trên thực<br /> tế, chưa có một nghiên cứu khoa học nào<br /> về thực trạng công tác CSSK được công<br /> bố. Xuất phát từ thực tế trên, chúng tôi<br /> tiến hành đề tài nhằm đưa ra các thông<br /> kê về thực trạng CSSK tại nhà ở tỉnh<br /> Nam Định với các mục tiêu:<br /> - Mô tả thực trạng về tổ chức, quản lý,<br /> nguồn nhân lực và cơ sở vật chất phục vụ<br /> cho công tác CSSK tại nhà ở tỉnh Nam<br /> Định<br /> - Mô tả thực trạng CSSK tại nhà cho<br /> người dân ở tỉnh Nam Định.<br /> ĐỐI TƯỢNG VÀ PHƯƠNG PHÁP<br /> NGHIÊN CỨU<br /> 1. Đối tượng nghiêu cứu.<br /> - Lãnh đạo chính quyền và các tổ chức<br /> xã hội tại hai xã Giao Lạc, huyện Giao<br /> Thủy và Kim Thái, huyện Vụ Bản, tỉnh<br /> Nam Định.<br /> 56<br /> <br /> - Nhân viên y tế cơ sở.<br /> - Chủ hộ hoặc người đại diện hộ gia<br /> đình.<br /> - Người mắc bệnh/tật (nếu có) thuộc<br /> hộ gia đình trong đối tượng nghiên cứu.<br /> 2. Phương pháp nghiên cứu.<br /> Thiết kế nghiên cứu: mô tả cắt ngang<br /> định lượng kết hợp định tính.<br /> * Thời gia và địa điểm nghiên cứu:<br /> - Từ tháng 1 - 2014 đến 6 - 2014.<br /> - Lựa chọn ngẫu nhiên 2 huyện/thành<br /> phố thuộc tỉnh Nam Định.<br /> - Lựa chọn 2 xã trong 2 huyện đã lựa<br /> chọn vào nghiên cứu.<br /> * Mẫu và phương pháp chọn mẫu:<br /> - Hộ gia đình.<br /> + Công thức chọn mẫu:<br /> <br /> n = Z 21−α / 2<br /> <br /> p (1 − p )<br /> d2<br /> <br /> Z1-α/2: lấy Z = 1,96 với α = 0,05; p = 0,5;<br /> d = 0,04; 15% đối tượng từ chối tham gia<br /> nghiên cứu.<br /> Cỡ mẫu: n = 700. Mỗi 1 hộ gia đình sẽ<br /> chọn 1 chủ hộ/người đại diện gia đình<br /> tham gia phỏng vấn. Trong trường hợp<br /> gia đình có người mắc bệnh/tật sẽ tiến<br /> hành phỏng vấn người bệnh. Có 300<br /> người bệnh/tật và tổng cộng có 1.000 đối<br /> tượng tham gia nghiên cứu.<br /> * Phương pháp chọn mẫu: sử dụng<br /> phương pháp chọn mẫu nhiều giai đoạn:<br /> chọn ngẫu nhiên huyện: Vụ Bản, Giao<br /> Thủy, chọn chủ đích xã: xã Kim Thái,<br /> huyện Vụ Bản, xã Giao Lạc, huyện Giao<br /> Thủy. Chọn mẫu ngẫu nhiên đơn 350 hộ<br /> dân trong 1 xã, như vậy ở 2 xã có 700 hộ<br /> gia đình tham gia nghiên cứu.<br /> <br /> T¹p chÝ y - d−îc häc qu©n sù sè 8-2016<br /> * Chính quyền: 18 đối tượng nghiên<br /> cứu gồm lãnh đạo chính quyền và ngành<br /> y tế tại hai xã.<br /> * Tổ chức đoàn thể: tổng cộng 50 đối<br /> tượng nghiên cứu gồm đại diện các đoàn<br /> thể ở hai xã.<br /> * Nhân viên y tế: chọn tất cả nhân viên<br /> y tế thuộc trạm y tế, cộng tác viên y tế<br /> thôn ở các xã, tổng cộng có 43 đối tượng<br /> nghiên cứu.<br /> * Công cụ và phương pháp thu thập số<br /> liệu:<br /> Sử dụng bộ câu hỏi thiết kế sẵn và bộ<br /> câu hỏi thảo luận nhóm để phỏng vấn<br /> trực tiếp và thảo luận nhóm đối với các<br /> đối tượng nghiên cứu về:<br /> - Thực trạng tình hình tổ chức và quản<br /> lý công tác CCSK tại nhà.<br /> - Thực trạng nguồn nhân lực phục vụ<br /> công tác.<br /> - Kết quả đạt được của công tác.<br /> Sử dụng bảng kiểm để quan sát về<br /> tình trạng thực tế cơ sở vật chất, trang<br /> thiết bị tại các trạm y tế xã<br /> * Phân tích số liệu: phân tích số liệu<br /> định lượng dựa trên phần mềm SPSS,<br /> phân tích theo số lượng và tỷ lệ. Phân<br /> tích số liệu định tính dựa trên nhóm theo<br /> chủ đề có sẵn.<br /> <br /> KẾT QUẢ NGHIÊN CỨU VÀ<br /> BÀN LUẬN<br /> 1. Thực trạng về tổ chức và quản lý<br /> CSSK tại nhà.<br /> Qua điều tra cho thấy, CSSK được<br /> định hướng theo phương thức có sự<br /> tham gia của cộng đồng (xã hội hóa)<br /> rộng khắp, phù hợp với chính sách của<br /> Nhà nước và Bộ Y tế chỉ đạo cho mọi<br /> lĩnh vực hoạt động CSSK nói chung [10].<br /> Tuy nhiên, hình thức chăm sóc này vẫn<br /> chưa đáp ứng được nhu cầu thuận tiện<br /> và tiện ích trong CSSK cho người dân tại<br /> các địa phương, đặc biệt là những người<br /> có hoàn cảnh khó khăn hoặc người bệnh<br /> tật. Do vậy, cần có một dịch vụ CSSK tại<br /> nhà có thể đáp ứng được nhu cầu giảm<br /> gánh nặng chi phí, thuận tiện và đảm<br /> bảo chất lượng cho người dân là cần<br /> thiết. Để mô hình này có thể thực hiện,<br /> cần phải có các văn bản pháp lý và<br /> chính sách cụ thể phù hợp. Tuy nhiên<br /> hiện nay, các văn bản pháp lý quy định<br /> về hệ thống tổ chức, chỉ đạo và quản lý<br /> CSSK tại nhà từ trung ương tới cơ sở<br /> chưa rõ ràng, việc thực hiện chưa triệt<br /> để. Điều này không chỉ tồn tại ở hai địa<br /> phương này mà còn là vấn đề chung của<br /> các cơ sở y tế tuyến đầu.<br /> <br /> 2. Thực trạng về nhân lực trực tiếp tham gia vào công tác CSSK tại nhà.<br /> Bảng 1: Nhân lực trực tiếp cung cấp dịch vụ CSSK tại nhà.<br /> Cán bộ y tế xã (người)<br /> Xã/huyện<br /> <br /> Y tế thôn,<br /> cộng tác<br /> viên (người)<br /> <br /> Tổng số<br /> (người)<br /> <br /> Bác sỹ<br /> <br /> Y sỹ,<br /> dược sỹ<br /> <br /> Điều dưỡng/nữ hộ sinh/kỹ<br /> thuật viên<br /> <br /> Kim Thái/Vụ Bản<br /> <br /> 1<br /> <br /> 2<br /> <br /> 4<br /> <br /> 17<br /> <br /> 24<br /> <br /> Giao Lạc/Giao Thủy<br /> <br /> 0<br /> <br /> 4<br /> <br /> 3<br /> <br /> 22<br /> <br /> 29<br /> <br /> 57<br /> <br /> T¹p chÝ y - d−îc häc qu©n sù sè 8-2016<br /> Tỷ lệ bác sỹ, y sỹ và điều dưỡng rất<br /> khác nhau tại các địa phương điều tra.<br /> Tổng tỷ lệ chung cho cán bộ trực tiếp<br /> thực hiện CSSK tại nhà ở xã Giao Lạc<br /> cao hơn. Như vậy, chỉ có 01 xã có bác sỹ,<br /> điều này có thể giải thích dựa vào một số<br /> công trình nghiên cứu và một số bài báo<br /> đó là dưới tác động của Nghị định<br /> 172/2004/NĐ<br /> [3],<br /> Thông<br /> tư<br /> số<br /> 11/2004/TTLB [3] và sau này là Nghị định<br /> số 14/2008/NĐ [1] cùng Thông tư số<br /> 03/2008/TTLT [2], nhiều đơn vị y tế<br /> huyện, đặc biệt là trung tâm y tế huyện<br /> (trước đây) và bệnh viện huyện đã rút bác<br /> sỹ của mình về tuyến huyện làm việc [8].<br /> Theo kết quả định tính, các ban,<br /> ngành, đoàn thể tại địa phương đã tham<br /> gia công tác truyền thông, phát động các<br /> phòng trào vệ sinh, tư vấn tiêm chủng cho<br /> trẻ, bảo vệ sức khỏe phụ nữ có thai và trẻ<br /> nhỏ, phòng chống HIV/AIDS... “Phụ nữ<br /> chủ yếu là truyền thông tới hội viên và<br /> nhân dân về kế hoạch hóa gia đình và<br /> sinh đẻ an toàn…” (nữ 46 tuổi). Số lượng<br /> cán bộ y tế xã ở nhiều địa phương còn<br /> thiếu về chuyên môn, đặc biệt nhiều cán<br /> bộ y tế thôn vẫn chưa được đào tạo<br /> chuyên biệt “Y tế thôn chưa được đào tạo<br /> riêng, mà lấy từ y tá, y sỹ hay bác sỹ về<br /> hưu để tham gia một số chương trình y tế<br /> quốc gia… Họ chưa biết tư vấn…” (nam<br /> 44 tuổi, cán bộ y tế xã). Chính vì vậy,<br /> nghiệp vụ chuyên môn chưa có, hiệu quả<br /> hoạt động chưa cao. “Cán bộ y tế còn ít,<br /> chưa đáp ứng được CSSK tại nhà...”<br /> (nam, 43 tuổi, cán bộ y tế xã). “Thực<br /> trạng hiện nay của y tế địa phương: nhân<br /> 58<br /> <br /> lực ít, thu nhập thấp, chế độ chưa hợp<br /> lý… Cần quan tâm trang thiết bị y tế.<br /> Thuốc men dự phòng không có sẵn,<br /> thuốc dành cho đối tượng trẻ em < 6 tuổi<br /> không kịp thời...” (nam 53 tuổi, cán bộ Hội<br /> đồng Nhân dân xã). Công tác CSSK tại<br /> nhà hiện nay chưa có kế hoạch, chưa có<br /> sự quản lý của Nhà nước: “CSSK gia<br /> đình chưa tốt, tự phát …” (nam 49 tuổi,<br /> cán bộ y tế). Sự phối hợp các lực lượng<br /> CSSK tại nhà chưa tốt: “Cộng tác viên và<br /> tình nguyện viên các chương trình hoạt<br /> động còn rời rạc, chưa hợp tác được với<br /> nhau…” (nam 50 tuổi, cán bộ y tế xã).<br /> Công tác truyền thông tại nhà đã được<br /> thực hiện rộng khắp ở nhiều địa phương,<br /> nhưng còn một số địa phương chưa thực<br /> hiện đều, chưa lôi cuốn được nhiều<br /> người dân, phương tiện truyền thông ở<br /> nhiều nơi còn thiếu: “Các chương trình y<br /> tế quốc gia đã đưa hoạt động về tới tận<br /> gia đình, song chủ yếu là chữa bệnh,<br /> công tác phòng bệnh chưa tốt. Có cộng<br /> tác viên tới tận nhà truyền thông như<br /> chương trình sốt xuất huyết, sốt rét. Tuy<br /> nhiên mức độ còn giới hạn vì nhân lực y<br /> tế ít” (nữ 46 tuổi, cán bộ y tế xã);<br /> “Phương tiện truyền thanh, loa phát thanh<br /> còn thiếu tại các thôn nên khó khăn cho<br /> truyền thông...” (nam 42 tuổi, Ban Văn<br /> hóa xã). Nhiều y tế tư nhân đã đến các hộ<br /> dân để thực hiện CSSK: “Có những ca<br /> bệnh cần phải đến chữa tại nhà. Một năm<br /> có thể có đến khoảng hơn 100 hộ gia<br /> đình khám, chữa bệnh, tuyên truyền<br /> những bệnh xã hội, hướng dẫn người dân<br /> đến các cơ sở y tế khám” (nam 39 tuổi, y<br /> tế tư nhân).<br /> <br /> T¹p chÝ y - d−îc häc qu©n sù sè 8-2016<br /> 3. Thực trạng về trang thiết bị và thuốc trực tiếp phục vụ cho CSSK tại nhà.<br /> Bảng 2: Trang thiết bị và thuốc trực tiếp phục vụ CSSK tại nhà.<br /> Mức độ thiếu, đủ dùng (tự đánh giá)<br /> <br /> Tên thuốc và trang thiết bị<br /> <br /> Kim Thái<br /> <br /> Giao Lạc<br /> <br /> Túi thuốc y tế thôn<br /> <br /> ++<br /> <br /> ++<br /> <br /> Phương tiện sơ cứu thông thường<br /> <br /> +<br /> <br /> +<br /> <br /> Phương tiện vận chuyển người bệnh<br /> <br /> +<br /> <br /> +<br /> <br /> Tài liệu truyền thông (tờ bướm, báo chí...)<br /> <br /> +<br /> <br /> +<br /> <br /> Đánh giá chung<br /> <br /> +<br /> <br /> +<br /> <br /> (Ghi chú: ++ : Đủ dùng;+ : Thiếu ít (có nhưng không đủ về cơ số).<br /> Theo địa phương tự đánh giá, nhìn<br /> chung các phương tiện phục vụ cho<br /> CSSK tại nhà đều thiếu, trong đó túi thuốc<br /> y tế thôn và tài liệu truyền thông thiếu hụt<br /> với tỷ lệ thấp. Các địa phương đều không<br /> có thiết bị chuyên dụng vận chuyển người<br /> bệnh từ nhà đi. Khi cần thiết vận chuyển,<br /> chủ yếu dùng xe máy, xe đạp, hay dùng<br /> <br /> cáng khiêng: “Khi người nhà có vấn đề thì<br /> có phương tiện gì thì vận chuyển bằng<br /> phương tiện đó, ví dụ như xe đạp, xe<br /> máy, cáng…..” (nam, 59 tuổi). Nếu so<br /> sánh với kết quả điều tra y tế quốc gia<br /> năm 2002, tình trạng trên hầu như không<br /> thay đổi hoặc có cải thiện được chưa<br /> đáng kể [9].<br /> <br /> 4. Thực trạng một số kết quả CSSK tại nhà.<br /> Bảng 3: Thực trạng một số kết quả dịch vụ CSSK tại nhà.<br /> Xã/huyện<br /> Loại dịch vụ CSSK tại nhà<br /> <br /> Kim Thái/Vụ Bản<br /> n (%) (n = 50)<br /> <br /> Giao Lạc/Giao Thủy<br /> n (%) (n = 50)<br /> <br /> Phụ nữ sau đẻ được cán bộ có chuyên môn chăm<br /> sóc tại nhà<br /> <br /> 20 (40%<br /> <br /> 30 (60%)<br /> <br /> Người bệnh mạn tính được cán bộ có chuyên môn<br /> chăm sóc tại nhà<br /> <br /> 60 (12,0%)<br /> <br /> 50 (10,0%)<br /> <br /> Người nhà của người bệnh mạn tính được cán bộ có<br /> chuyên môn tư vấn cách chăm sóc<br /> <br /> 30 (60%)<br /> <br /> 35 (7,0%)<br /> <br /> Tỷ lệ một số loại dịch vụ CSSK tại nhà<br /> cũng rất khác nhau. Nếu xét theo loại<br /> hình CSSK tại nhà, trong 50 lượt người<br /> bệnh/người nhà được chăm sóc/tư vấn<br /> các hoạt động CSSK, tỷ lệ người bệnh<br /> mạn tính được cán bộ có chuyên môn<br /> chăm sóc tại nhà ở hai xã lần lượt là 12%<br /> <br /> ở Kim Thái và 10% ở Giao Lạc, cao hơn<br /> tỷ lệ phụ nữ sau sinh được cán bộ có<br /> chuyên môn chăm sóc tại nhà (4% ở Kim<br /> Thái và 6% ở Giao Lạc), tỷ lệ người nhà<br /> của người bệnh mạn tính được cán bộ có<br /> chuyên môn tư vấn cách chăm sóc (6% ở<br /> Kim Thái và 7% ở Giao Lạc). Như vậy,<br /> 59<br /> <br />