Khảo sát tình hình điều trị, yếu tố ảnh hưởng đến sự tuân thủ dùng thuốc trên bệnh nhân bệnh động kinh tại Bệnh viện Nhân dân Gia Định

Y Học TP. Hồ Chí Minh * Phụ Bản Tập 20 * Số 6 * 2016 Nghiên cứu Y học<br /> <br /> <br /> KHẢO SÁT TÌNH HÌNH ĐIỀU TRỊ, YẾU TỐ ẢNH HƯỞNG<br /> ĐẾN SỰ TUÂN THỦ DÙNG THUỐC TRÊN BỆNH NHÂN BỆNH ĐỘNG KINH<br /> TẠI BỆNH VIỆN NHÂN DÂN GIA ĐỊNH<br /> Phạm Hồng Thắm*, Nguyễn Thị Việt Thi*, Lương Thị Thu Lam*, Huỳnh Thị Minh Hiếu*, Trần Mạnh Hùng*<br /> <br /> TÓM TẮT<br /> Đặt vấn đề: Động kinh là một trong những bệnh thần kinh thường gặp với tỉ lệ mắc bệnh động kinh trên<br /> thế giới là 05-10 người/1000 dân và là gánh nặng của gia đình cũng như xã hội.<br /> Tuân thủ điều trị trong sử dụng thuốc chống động kinh (ADE) rất quan trọng để kiểm soát cơn động kinh ở<br /> bệnh nhân động kinh (PWE).<br /> Mục tiêu: Khảo sát tình hình điều trị, đặc điểm bệnh nhân, tỉ lệ tuân thủ dùng thuốc và các yếu tố ảnh<br /> hưởng đến sự tuân thủ của bệnh nhân bệnh động kinh.<br /> Phương pháp nghiên cứu: mô tả cắt ngang dựa vào phỏng vấn trực tiếp bệnh nhân bằng bảng câu hỏi.<br /> Kết quả: Có 204 bệnh nhân bệnh động kinh tham gia nghiên cứu, với độ tuổi trung bình 49.09 ± 16,78<br /> (năm). Tỉ lệ tuân thủ điều trị tốt là 40,2%. Không có sự khác biệt có ý nghĩa thống kê giữa mức độ tuân thủ và<br /> giới tính, độ tuổi, trình độ học vấn, số lượng thuốc chống động kinh. Có mối liên hệ giữa tần suất xuất hiện cơn<br /> động kinh và mức độ tuân thủ, nhóm bệnh nhân tuân thủ cao kiểm soát bệnh tốt hơn nhóm tuân thủ trung bình<br /> và thấp (p = 0,039 < 0,05)<br /> Kết luận: Tuân thủ sử dụng thuốc ảnh hưởng đến mức độ kiểm soát bệnh động kinh. Cần đánh giá thường<br /> xuyên mức độ tuân thủ của bệnh nhân và có biện pháp can thiệp nhằm nâng cao tỉ lệ tuân thủ của bệnh nhân<br /> trong điều trị bệnh động kinh.<br /> Từ khóa: bệnh động kinh, thuốc chống động kinh, tuân thủ, co giật<br /> ABSTRACT<br /> SURVEY OF TREATMENT SITUATION, FACTORS AFFECTING ADHERENCE IN PATIENTS WITH<br /> EPILEPSY AT GIA DINH PEOPLE’S HOSPITAL<br /> Pham Hong Tham, Nguyen Thi Viet Thi, Luong Thi Thu Lam, Huynh Thi Minh Hieu,<br /> Tran Manh Hung* Y Hoc TP. Ho Chi Minh * Supplement of Vol. 20 - No 6 - 2016: 281 - 284<br /> <br /> Background: The point prevalence of the epilepsy is approximately 05-10 cases per 1000 persons in the<br /> world and is the burden of the society. Adherence to antiepileptic drug therapy is important for controlling<br /> seizures in patients with epilepsy (PWE).<br /> Objective: Survey of situation treatment, patient characteristics, the rate of treatment adherence and factors<br /> affecting adherence in patients with epilepsy.<br /> Methods: A descriptive cross-sectional method with direct verbal interviews with patients.<br /> Results: The research result shows that there are 204 patients fulfilled the inclusion criteria within the study<br /> period, the mean age of the participants was 49.09 ± 16,78 years. The rate of high adherence is 40.2%. No<br /> statistical differences were found between males and females, ages, education duration, number of ADEs. The<br /> most important factors that were significantly affecting seizure frequency were patients’ adherence. The more<br /> <br /> <br /> * Khoa Dược – Bệnh viện Nhân Dân Gia Định,<br /> Tác giả liên lạc: ThS. DS Phạm Hồng Thắm ĐT: 0919559085 Email: hongthamntb@gmail.com<br /> Hội Nghị Khoa Học Kỹ Thuật Bệnh Viện Nhân Dân Gia Định năm 2016 281<br /> Nghiên cứu Y học Y Học TP. Hồ Chí Minh * Phụ Bản Tập 20 * Số 6 * 2016<br /> <br /> patients who have high adherence, the least seizure frequency, and seizure frequency as well as the regularity of<br /> the relationship between patients and their healthcare providers.<br /> Conclusion: Patient’s adherence affecting to the level of control epilepsy. Assessment of adherence should be<br /> a routine part of management of epilepsy and need more interventions method to enhance patient’s adherence<br /> rates contribute to improving treatment effectiveness.<br /> Key words: epilepsy, antiepileptic drug, adherence, seizure<br /> ĐẶT VẤN ĐỀ Phương pháp nghiên cứu<br /> Động kinh là một trong những bệnh thần Sử dụng bảng câu hỏi; Thang đo sự tuân thủ<br /> kinh thường gặp với tỉ lệ bệnh động kinh trên dùng thuốc (4 câu) của Morisky.<br /> thế giới là 05-10 người/1000 dân(12). Năm 2009, Tổ Phân tích số liệu<br /> chức y tế thế giới ước tính có khoảng 50 triệu Dữ liệu thu thập được tổng hợp thành bảng<br /> người trên thế giới mắc bệnh động kinh, trong tính và biểu đồ, sử dụng phần mềm SPSS 16.0 và<br /> đó 90% là ở các nước đang phát triển(8,13). Báo cáo Excel 2007 để xử lý số liệu.<br /> của Tổ chức Y tế thế giới cũng cho thấy rằng<br /> trung bình có khoảng 50% bệnh nhân không<br /> KẾT QUẢ - BÀN LUẬN<br /> uống thuốc theo chỉ định ở Mỹ(3,14), sự kém tuân Đặc điểm bệnh nhân bệnh động kinh:<br /> thủ là một vấn đề y tế phổ biến trên thế giới và là Trong thời gian nghiên cứu, số bệnh nhân<br /> một trong những nguyên nhân quan trọng dẫn với phiếu trả lời đạt yêu cầu để đưa vào phân<br /> đến thất bại điều trị đối với bệnh nhân bệnh tích là 204 bệnh nhân, đặc điểm như sau:<br /> động kinh, ảnh hưởng đến nguy cơ co giật, tăng<br /> Bảng 1: Đặc điểm cá nhân nhóm nghiên cứu (n =<br /> thời gian điều trị, tăng tỷ lệ nhập viện, tăng tỷ lệ<br /> 205)<br /> tử vong ở nhóm bệnh nhân tuân thủ kém(5), một<br /> Thông tin Tần số Tỉ lệ (%)<br /> số nghiên cứu cho thấy tỷ lệ kém tuân thủ ở Nữ 87 42,65%<br /> bệnh nhân bệnh động kinh từ 30% đến 50%(2, 3,13). Giới tính<br /> Nam 117 57,35%<br /> Tại Việt Nam khoảng 2% dân số bị bệnh 60 56 27,45%<br /> năm 2009 trên đối tượng bệnh nhi khoảng Dưới 1 năm 25 7,3<br /> 77%(11). Chính vì thế, chúng tôi tiến hành đề tài Thời gian Từ 1 đến dưới 5 năm 155 45,3<br /> điều trị<br /> này với mục tiêu khảo sát tình hình điều trị, đặc bệnh Từ 5 đến dưới 10 năm 77 22,5<br /> điểm, tỉ lệ tuân thủ dùng thuốc và các yếu tố ảnh Từ 10 năm trở lên 85 24,9<br /> <br /> hưởng đến sự tuân thủ của bệnh nhân bệnh Tuổi trung bình của nhóm bệnh nhân điều<br /> động kinh. trị động kinh là 49.09 ± 16,78 (năm). Trong đó,<br /> bệnh nhân trẻ tuổi nhất là 15 tuổi và bệnh nhân<br /> ĐỐITƯỢNG–PHƯƠNGPHÁPNGHIÊNCỨU<br /> lớn tuổi nhất là 96 tuổi. Thời gian điều trị trung<br /> Đối tượng nghiên cứu bình từ 1 đến 5 năm chiếm 45,3%, tỉ lệ mới chẩn<br /> Bệnh nhân bệnh động kinh điều trị ngoại trú đoán dưới 1 năm là 7,3%.<br /> tại phòng khám Bệnh viện Nhân dân Gia Định Bảng 2. Các nguyên nhân động kinh (n = 23)<br /> từ tháng 1/2016 đến tháng 6/2016 Nguyên nhân động kinh Tần số Tỉ lệ (%)<br /> Vô căn, chưa rõ nguyên nhân 85 41,67<br /> Thiết kế nghiên cứu<br /> Biến chứng viêm màng não 13 6,37<br /> Nghiên cứu tiền cứu, mô tả cắt ngang Chấn thương đầu 27 13,24<br /> U não 9 4,41<br /> Di chứng NMN 70 34,31%<br /> <br /> <br /> 282 Hội Nghị Khoa Học Kỹ Thuật Bệnh Viện Nhân Dân Gia Định năm 2016<br /> Y Học TP. Hồ Chí Minh * Phụ Bản Tập 20 * Số 6 * 2016 Nghiên cứu Y học<br /> <br /> Các nguyên nhân của động kinh triệu bệnh nhân được khảo sát tuân thủ trung bình<br /> chứng là chấn thương đầu, di chứng nhồi máu và kém.<br /> não, viêm não, u não. Trong đó, di chứng nhồi Tỉ lệ tuân thủ trong nghiên cứu này tương<br /> máu não là chiếm tỉ lệ cao với 34,31%, đa số đồng với nghiên cứu của Gomes (1998) từ 30-<br /> trường hợp chưa rõ nguyên nhân và vô căn 50%, nghiên cứu của tác giả McAuley JW năm<br /> chiếm 41,67%. 2008 là tỉ lệ tuân thủ cao chiếm 42%, tỉ lệ tuân thủ<br /> Tỉ lệ sử dụng thuốc chống động kinh trung bình và thấp lần lượt là 54% và 4%, tương<br /> Bảng 3. Tỉ lệ thuốc chống động kinh sử dụng (n = tự với nghiên cứu của tác giả RM Jone năm 2006<br /> 204) là tỉ lệ tuân thủ trung bình và thấp chiếm 59%. Tỉ<br /> Số lượng thuốc ĐK sử dụng Tần số Tỉ lệ (%) lệ này thấp hơn trong nghiên cứu của tác giả<br /> Carbamazepin 77 37,75% Gabr Wael M. tại Ả Rập Saudi năm 2014 (không<br /> Phenytoin 14 6,86% tuân thủ 38,3%), nghiên cứu của Faught năm<br /> Valproat 88 43,14% 2008 (tỉ lệ tuân thủ 74%).<br /> Levetiracetam 60 29,41%<br /> Khác 13 6,37% Mối liên hệ của từng yếu tố với mức độ<br /> Đơn trị liệu 161 78,92% tuân thủ điều trị<br /> Phối hợp 2 thuốc 39 19,12%<br /> Mối liên hệ giữa giới tính, nhóm tuổi, trình độ<br /> Phối hợp > 2 thuốc 4 1,96%<br /> học vấn, số lượng thuốc chống động kinh<br /> Thuốc được sử dụng chiếm tỉ lệ cao nhất là<br /> động kinh và mức độ tuân thủ điều trị<br /> valproate (43,14%), kế tiếp là carbamazepine<br /> (37,75%) và levetiracetam tương tự như các Không có sự khác biệt có ý nghĩa thống kê về<br /> nghiên cứu tại Việt Nam và quốc tế(5,11,7). Đa mức độ tuân thủ và giới tính (p = 0,082 > 0,05),<br /> phần bệnh nhân được đơn trị liệu với một mức độ tuân thủ giữa các nhóm tuổi (p = 0,072 ><br /> thuốc chống động kinh chiếm 64,51%. Tỉ lệ 0,05), mức độ tuân thủ và trình độ học vấn (p ><br /> bệnh nhân kiểm soát động kinh với hai thuốc 0,05), mức độ tuân thủ và số lượng thuốc chống<br /> và ba thuốc lần lượt là 19,12% và 1,96%. Tỉ lệ động kinh (p = 0,426 > 0,05).<br /> bệnh nhân đơn trị liệu tương tự so với nghiên Mối liên hệ giữa tần suất cơn động kinh và<br /> cứu của tác giả Lê Văn Tuấn năm 2003 (75,9%) mức độ tuân thủ điều trị<br /> và Wael M. Gabr (2014), cao hơn khi so sánh Bảng 5: Tần suất cơn động kinh và sự tuân thủ của<br /> với nghiên cứu của tác giả Mohammed Al bệnh nhân<br /> Za’abi năm 2013 tại Oman (53%). Mức độ kiểm soát Tuân thủ TB Tuân thủ<br /> cơn động kinh và kém tốt<br /> Bảng 4. Tần suất xảy ra cơn động kinh<br /> Không xuất hiện cơn Tần số 70 59<br /> Số cơn/ tháng Tần số Tỉ lệ (%) hoặc dưới 1cơn/ tháng Tỉ lệ (%) 54,26 45,74<br /> Không có 88 43,14%<br /> Tần số 52 23<br /> 1 cơn, thỉnh thoảng 41 20.10% Từ 2 cơn trở lên/ tháng<br /> Tỉ lệ (%) 69,33 30,67<br /> 2 – 4 cơn 66 32,35%<br /> Thường xuyên 9 4.41% Kết quả kiểm định cho thấy sự khác biệt có ý<br /> Đa số các trường hợp bệnh được kiểm soát nghĩa thống kê về mức độ tuân thủ và tần suất<br /> tốt với tỉ lệ 43,1% không xuất hiện cơn co giật, xảy ra cơn co giật trong vòng 30 ngày (p=0,034 <<br /> 20,10% có xuất hiện thỉnh thoảng cơn, từ 2 đến 4 0,05). Có sự tương quan nghịch giữa mức độ<br /> cơn/ tháng chiếm tỉ lệ 32,35%. tuân thủ và tần suất cơn co giật, sự kém tuân thủ<br /> ảnh hưởng đến mức độ kiểm soát cơn động<br /> Tỉ lệ tuân thủ của mẫu nghiên cứu kinh. Kết quả này tương đồng với các nghiên<br /> Qua nghiên cứu khảo sát, kết quả có 40,2% cứu khác(2,13).<br /> bệnh nhân tuân thủ tốt điều trị, còn lại 59,8%<br /> <br /> <br /> <br /> Hội Nghị Khoa Học Kỹ Thuật Bệnh Viện Nhân Dân Gia Định năm 2016 283<br /> Nghiên cứu Y học Y Học TP. Hồ Chí Minh * Phụ Bản Tập 20 * Số 6 * 2016<br /> <br /> 7. Jones RM et al (2006), "Adherence to treatment in patients<br /> KẾT LUẬN<br /> with epilepsy: Associatión with seizure control and illness<br /> Sự tuân thủ điều trị ảnh hưởng đến tình beliefs", Seizure, 15, 504-508.<br /> 8. Krasowski MD (2011), "Therapeutic Drug Monitoring of<br /> trạng kiểm soát bệnh động kinh. Vì thế, việc nắm Antiepileptic Medications", Novel Treatment of Epilepsy, 133-<br /> rõ các yếu tố ảnh hưởng đến sự tuân thủ là rất 154.<br /> 9. Lê Văn Tuấn (2003), "Đặc điểm lâm sàng, nguyên nhân và<br /> cần thiết để từ đó đề ra những biện pháp cải<br /> điều trị bệnh nhân động kinh tại khoa thần kinh bệnh viện<br /> thiện sự tuân thủ trên bệnh nhân. Chợ Rẫy", Nghiên cứu Y học, 7.<br /> 10. McAuley JW (2008), An evaluation of self-management<br /> TÀI LIỆU THAM KHẢO behaviors and medication adherence in patients with<br /> 1. Ambaw AD, Alemie GA et al. (2012), “Adherence to epilepsy, Epilepsy & Behavior 13, 637–641.<br /> antihypertensive treatment and associated factors among 11. Nguyễn Thị Thanh Mai (2009), Tuân thủ điều trị của cha mẹ<br /> patients on follow up at University of Gondar Hospital”, có con bị động kinh được điều trị ngoại trú tại bệnh viện nhi<br /> Northwest Ethiopia, BMC Public Health 12, pp. 282-299. trung ương.<br /> 2. Carla Maria Maluf Ferrari (2015), Economic evaluation of a 12. Paschal AM (2008), Measures of adherence to epilepsy<br /> behavior-modifying intervention to enhance antiepileptic treatment: Review of present practices and recommendations<br /> drug adherence, Epilepsy & Behavior 45, 180–186 for future directions, Epilepsia, 49(7):1115–1122.<br /> 3. Devin Stone (2010), “The Business Case for Adhenrence”, 13. Patsalos PN (2008), "Antiepileptic drugs-best practice<br /> American‘s Phamacist, pp.31-33. guidelines for therapeutic drug monitoring : A position paper<br /> 4. Faught E, Duh MS, Weiner JR, Guerin A, Cunnington MC. by the subcommission on therapeutic drug monitoring",<br /> Nonadherence to antiepileptic drugs and increased mortality: Epilepsia, 49(7), 1239-1276.<br /> findings from the RANSOM study. Neurology 14. World Health Organization (2003), Adherence to long-term<br /> 2008;71(20):1572-8. 
 therapies: evidence for action. Geneva, Switzerland: World Health<br /> 5. Gabr WM et al (2014), Adherence to medication among Organization.<br /> outpatient adolescents with epilepsy. Saudi Pharmaceutical<br /> Journal<br /> 6. Gomes MM, Filho HS, Noe RA (1998), Anti-epileptic drug Ngày nhận bài báo: 15/08/2016<br /> intake adherence. The value of the blood drug level<br /> measurement and the clinical approach. Arq Neuro-Psiquiatr.<br /> Ngày phản biện nhận xét bài báo: 22/09/2016<br /> 56, 708–713. Ngày bài báo được đăng: 15/11/2016<br /> <br /> <br /> <br /> <br /> 284 Hội Nghị Khoa Học Kỹ Thuật Bệnh Viện Nhân Dân Gia Định năm 2016<br />