Khoá luận tốt nghiệp: Biện pháp phòng ngừa bạo lực gia đình theo pháp luật Việt Nam

Chia sẻ: _ _ | Ngày: | Loại File: PDF | Số trang:74

Thêm vào BST

Báo xấu

196
lượt xem 9
download

Download Vui lòng tải xuống để xem tài liệu đầy đủ

Mục tiêu nghiên cứu của đề tài "Biện pháp phòng ngừa bạo lực gia đình theo pháp luật Việt Nam" nhằm nghiên cứu một cách có hệ thống cơ sở pháp lý của các biện pháp phòng ngừa bạo lực gia đình, từ đó đánh giá thực trạng và đề xuất một số giải pháp giúp việc thực hiện các biện pháp phòng ngừa có hiệu quả hơn.

Chủ đề:

Bình luận(0) Đăng nhập để gửi bình luận!

Lưu

Nội dung Text: Khoá luận tốt nghiệp: Biện pháp phòng ngừa bạo lực gia đình theo pháp luật Việt Nam

HỌC VIỆN HÀNH CHÍNH QUỐC GIA KHOA NHÀ NƢỚC VÀ PHÁP LUẬT KHÓA LUẬN TỐT NGHIỆP ĐỀ TÀI: BIỆN PHÁP PHÒNG NGỪA BẠO LỰC GIA ĐÌNH THEO PHÁP LUẬT VIỆT NAM Họ và tên tác giả: Bùi Huyền My Ngƣời hƣớng dẫn: TS. Lê Thị Hoa Hệ đào tạo: Đại học Khóa học: 2020 - 2024 Lớp: 2005LHOD Mã sinh viên: 2005LHOD061 Hà Nội, năm 2024
LỜI CAM ĐOAN Tôi xin cam đoan bài khoá luận “Biện pháp phòng ngừa bạo lực gia đình theo pháp luật Việt Nam.” là công trình nghiên cứu thực sự của cá nhân tôi. Các thông tin được sử dụng trong bài khoá luận là trung thực, có nguồn gốc rõ ràng và không bịa đặt thông tin để trích dẫn. Tôi xin chịu hoàn toàn trách nhiệm nếu có sự không trung thực về thông tin sử dụng trong quá trình thực hiện khoá luận này. Hà Nội, ngày tháng năm 2024 Sinh viên Bùi Huyền My
LỜI CẢM ƠN Để có thể hoàn thành khóa luận này, đầu tiên em xin được gửi lời cảm ơn đến Quý thầy, cô giáo trong Khoa Nhà nước và Pháp luật – Học viện Hành chính Quốc gia đã truyền dạy nhiều kiến thức và kỹ năng quan trọng cho em trong suốt những năm học tập tại trường. Đây là những kiến thức quan trọng giúp em có thêm nền tảng kiến thức để có thể hoàn thành khóa luận này. Tiếp theo em xin được bày tỏ sự biết ơn đến cô Lê Thị Hoa đã luôn giúp đỡ, định hướng, hướng dẫn tận tình cho em và đầy trách nhiệm trong quá trình hoàn thành khóa luận này. Khi bắt đầu đi vào tìm hiểu, nghiên cứu khoa học, kiến thức của em vẫn còn nhiều hạn chế nên không thể tránh khỏi những thiếu sót. Kính mong Quý thầy, cô giáo có thể đóng góp ý kiến về khóa luận của em, để em có thể hoàn thiện khóa luận của mình hơn. Sau cùng, em xin kính chúc Quý thầy giáo, cô giáo có thật nhiều sức khỏe để tiếp tục thực hiện sứ mệnh cao đẹp của mình, để có thể truyền đạt thêm nhiều kiến thức cho các thế hệ mai sau. Một lần nữa em xin chân thành cảm ơn!
DANH MỤC TỪ VIẾT TẮT DTTS Dân tộc thiểu số LHPN Liên hiệp phụ nữ BLGĐ Bạo lực gia đình PCBLGĐ Phòng, chống bạo lực gia đình
MỤC LỤC PHẦN MỞ ĐẦU .................................................................................................. 1 1. Lý do chọn đề tài ............................................................................................ 1 2. Tình hình nghiên cứu ..................................................................................... 2 3. Mục tiêu nghiên cứu và nhiệm vụ nghiên cứu. .............................................. 5 3.1. Mục tiêu nghiên cứu ................................................................................ 5 3.2. Nhiệm vụ nghiên cứu ............................................................................... 5 4. Đối tượng và phạm vi nghiên cứu.................................................................. 6 4.1. Đối tượng nghiên cứu .............................................................................. 6 4.2. Phạm vi nghiên cứu ................................................................................. 6 5. Phương pháp nghiên cứu................................................................................ 6 6. Đóng góp của đề tài ....................................................................................... 6 7. Kết cấu của khóa luận .................................................................................... 7 NỘI DUNG........................................................................................................... 8 CHƢƠNG 1. CƠ SỞ LÝ LUẬN VÀ PHÁP LUẬT CỦA CÁC BIỆN PHÁP PHÒNG NGỪA BẠO LỰC GIA ĐÌNH............................................................ 8 1.1. Khái niệm, đặc điểm, phân loại bạo lực gia đình ....................................... 8 1.1.1. Khái niệm bạo lực gia đình. .................................................................. 8 1.1.2. Đặc điểm của hành vi bạo lực gia đình............................................... 10 1.1.3. Phân loại bạo lực gia đình ................................................................... 13 1.1.3.1. Bạo lực thân thể ............................................................................... 13 1.1.3.2. Bạo lực tinh thần .............................................................................. 14 1.1.3.3. Bạo lực tình dục ............................................................................... 15 1.1.3.4. Bạo lực kinh tế ................................................................................. 16 1.2. Biện pháp phòng ngừa bạo lực gia đình ................................................... 17 1.2.1. Khái niệm, đặc điểm của biện pháp phòng ngừa bạo lực gia đình ..... 17 1.2.2. Vai trò của các biện pháp phòng ngừa bạo lực gia đình ..................... 20 TIỂU KẾT CHƢƠNG 1 ................................................................................... 21 CHƢƠNG 2.THỰC TRẠNG THỰC HIỆN CÁC BIỆN PHÁP PHÒNG NGỪA BẠO LỰC GIA ĐÌNH ......................................................................... 22 2.1. Thực trạng pháp luật về các biện pháp phòng ngừa bạo lực gia đình theo pháp luật Việt Nam .......................................................................................... 22 2.1.1. Nguyên tắc phòng ngừa bạo lực gia đình theo pháp luật Việt Nam... 22
2.1.2. Quyền và nghĩa vụ của các chủ thể trong bạo lực gia đình ................ 25 2.1.2.1. Quyền của nạn nhân ......................................................................... 25 2.1.2.2. Quyền và nghĩa vụ của người có hành vi bạo lực gia đình ............. 26 2.1.3. Trách nhiệm của gia đình và của cơ quan, tổ chức khác .................... 28 2.1.3.1. Trách nhiệm của gia đình................................................................. 28 2.1.3.2. Trách nhiệm của cơ quan tổ chức khác ........................................... 29 2.1.4. Nội dung các biện pháp phòng ngừa bạo lực gia đình ....................... 30 2.1.4.1. Biện pháp về việc thực hiện hoạt động thông tin, truyền thông, giáo dục trong công tác phòng, chống bạo lực gia đình ....................................... 30 2.1.4.2. Biện pháp tư vấn về phòng, chống bạo lực gia đình. ...................... 39 2.2. Đánh giá thực tiễn thực hiện pháp luật về biện pháp phòng ngừa bạo lực gia đình ............................................................................................................. 45 2.2.1. Kết quả đạt được ................................................................................. 45 2.2.2. Một số hạn chế .................................................................................... 50 2.2.3 Nguyên nhân của các hạn chế. ............................................................. 53 TIỂU KẾT CHƢƠNG 2 ................................................................................... 55 CHƢƠNG 3. CÁC GIẢI PHÁP ĐẢM BẢO THỰC HIỆN CÁC BIỆN PHÁP PHÒNG NGỪA BẠO LỰC GIA ĐÌNH.............................................. 56 3.1. Giải pháp hoàn thiện các quy định của pháp luật ..................................... 56 3.2. Giải pháp bảo đảm thực hiện biện pháp phòng ngừa bạo lực gia đình..... 59 TIỂU KẾT CHƢƠNG 3 ................................................................................... 64 PHẦN KẾT LUẬN ............................................................................................ 65 DANH MỤC TÀI LIỆU THAM KHẢO ......................................................... 66
PHẦN MỞ ĐẦU 1. Lý do chọn đề tài Gia đình là nơi luôn chào đón chúng ta trở về dù ta có đi xa đến đâu. Gia đình là nơi trao cho chúng ta những tình cảm vô điều kiện, chính vì điều đó mà gia đình là nơi vô cùng đặc biệt. Chính vì vậy mà gia đình luôn giữ một vai trò vô cùng quan trọng trong cuộc sống của mỗi chúng ta. Gia đình từ lâu được xem là tế bào của xã hội, nơi duy trì nòi giống, là nơi hình thành, nuôi dưỡng và giáo dục con người, còn là nơi bảo tồn và phát huy truyền thống văn hóa tốt đẹp. Ngày 02/09/1945, Chủ tịch Hồ Chí Minh đọc bản Tuyên ngôn độc lập, khai sinh ra nước Việt Nam dân chủ cộng hòa, trong Tuyên ngôn Người đã nêu ra việc “ Nam nữ bình quyền” là vấn đề cần phải luôn được quan tâm hàng đầu. Bạo lực ngày càng gia tăng, gây ảnh hưởng rất nhiều đến xã hội, đặc biệt là để lại những hậu quả nghiêm trọng cho các thành viên trong gia đình về vấn đề sức khỏe, tính mạng, tinh thần, người chịu ảnh hưởng nhiều nhất là phụ nữ và trẻ em. Bạo lực gia đình đã và đang gây ra sự bất bình đẳng trong xã hội, gây khó khăn cho quá trình xây dựng một xã hội phát triển và tiến bộ. Trên thế giới, trong nhiều năm qua vì sự gia tăng đột biến của bạo lực gia đình với mức độ ngày càng nghiêm trọng là mối quan tâm của nhiều quốc gia. Tổ chức Liên hợp quốc thông qua nhiều công ước để bảo vệ , điều này thể hiện rằng vấn đề bình đẳng giới, phòng chống bạo lực gia đình luôn được cộng đồng quốc tế quan tâm. Ở nước ta, Đảng và Nhà nước đều có quan điểm nhất quán về vấn đề thúc đẩy bình đẳng giới, tôn trọng và bảo đảm quyền con người để phòng ngừa các hành vi bạo lực gia đình. Để đảm bảo công tác phòng, chống bạo lực gia đình đạt được những hiệu quả nhất định, nước ta đã phê chuẩn và tham gia nhiều công ước. Khi Luật hóa được những vấn đề về phòng, chống bạo lực gia đình, đưa vấn đề này vào các văn bản quy phạm pháp luật, từ đó những hành vi bạo lực gia đình được xem là những hành vi vi phạm pháp luật, có tính chất gây nguy hiểm cho xã hội, gây ảnh hưởng và xâm phạm đến các quyền của con người, những điều này được thể hiện cụ thể như: Luật Hôn nhân và gia đình; Bộ 1
luật Dân sự; Bộ luật Tố tụng dân sự; Bộ luật Tố tụng hình sự; Luật Bảo vệ, chăm sóc và giáo dục trẻ em; Luật Bình đẳng giới; đặc biệt là Luật Phòng, chống bạo lực gia đình. Từ những văn bản pháp luật trên có thể thấy, đây là những cơ sở pháp lý quan trọng giúp cho việc thực hiện các biện pháp phòng ngừa, giảm thiểu các hành vi bạo lực gia đình được hiệu quả nhất. Thực tiễn áp dụng pháp luật phòng, chống bạo lực gia đình hiện nay đã đạt được nhiều hiệu quả, tuy nhiên vẫn còn những hạn chế tồn tại như là tư tưởng trọng nam khinh nữ vẫn còn tồn tại; sự bất bình đẳng do định kiến giới gây ra; hay những hành vi bạo lực ngày càng trở nên nghiêm trọng vì không được can thiệp kịp thời khiến cho gia đình và xã hội bị ảnh hưởng nghiêm trọng. Một trong những nguyên nhân dẫn đến việc bạo lực gia đình vẫn đang tiếp diễn và chưa đạt được hiệu quả như mong muốn, tình trạng bạo lực trong gia đình chưa thực sự có nhiều thay đổi là do việc thực thi pháp luật và các biện pháp phòng chống đang còn thiếu hiệu quả. Những vụ án thương tâm do bạo lực gia đình gây ra vẫn còn tiếp diễn rất nhiều trong cuộc sống hiện nay. Để có thể giảm thiểu được tối đa những hậu quả này, thì đòi hỏi các nhà làm luật, các cơ quan có thẩm quyền cần đưa ra những biện pháp phù hợp, dễ đi vào thực tiễn đời sống để có thể phòng ngừa được những hành vi bạo lực gia đình đang xảy ra rất nhiều trong đời sống, đồng đời cũng có những biện pháp xử lý nghiêm khắc hơn đối với các chủ thể vi phạm pháp luật về bạo lực gia đình, mang lại sự bình yên cho các gia đình và cho xã hội. Chính vì vậy, việc nghiên cứu tìm ra các giải pháp giúp phòng ngừa được vấn đề bạo lực gia đình, ngăn chặn cũng như phòng, chống bạo lực gia đình trong xã hội là vô cùng cần thiết, vậy nên tác giả quyết định lựa chọn và thực hiện đề tài “Biện pháp phòng ngừa bạo lực gia đình theo pháp luật Việt Nam” để tìm hiểu và nghiên cứu, đóng góp ý nghĩa lý luận và thực tiễn trong giai đoạn hiện nay. 2. Tình hình nghiên cứu Có rất nhiều các đề tài nghiên cứu về tình trạng bạo lực gia đình trong cuộc sống xã hội hiện nay, trong đó có thể kể đến: 2
Ngô Thị Hường (2006), “Bạo lực gia đình - một hình thức thể hiện sự bất bình đẳng nam nữ”, Tạp chí Luật học. Số 3/2006, tr. 37 - 44. Bài tạp chí đã khái quát chung về bạo lực gia đình - nhìn từ góc độ giới. Nêu thực trạng vấn đề bạo lực gia đình ở Việt Nam trong những năm gần đây, nguyên nhân, hậu quả. Trình bày những giải pháp về pháp luật đối với việc ngăn chặn và hạn chế bạo lực gia đình ở Việt Nam [1]. Đỗ Cảnh Thìn (2017), “Bạo lực đối với phụ nữ trong gia đình - Nhận thức và giải pháp phòng ngừa”, Sách chuyên khảo, Nxb Công an nhân dân, Hà Nội. Tác giả đã trình bày những nhận thức cơ bản về gia đình và bạo lực gia đình đối với phụ nữ; các quy định pháp luật Việt Nam về bạo lực gia đình và các tội danh liên quan đến bạo lực gia đình, nghiên cứu tình trạng bạo lực gia đình ở Việt Nam; từ đó chỉ ra hậu quả của bạo lực gia đình đối với phụ nữ, gia đình, xã hội và những giải pháp phòng ngừa tình trạng này trong thời gian tới. Trong kỷ yếu hội thảo khoa học cấp Khoa Pháp luật Dân sự về “Bạo lực gia đình - Thực trạng và biện pháp hạn chế”, Trường Đại học Luật Hà Nội, Hà Nội năm 2022. Bài tham luận tập trung nghiên cứu các nội dung liên quan đến bạo lực gia đình, gồm: khái quát chung về bạo lực gia đình và phòng ngừa bạo lực gia đình; thực trạng bạo lực gia đình đối với người cao tuổi và biện pháp hạn chế; thực tiễn giải quyết các vụ việc li hôn có nguyên nhân li hôn là bạo lực gia đình; xử lí hình sự đối với hành vi bạo lực gia đình [2];... Trần Thị Thu Hường (2023), “Bạo lực gia đình đối với người cao tuổi - Thực trạng và giải pháp”, Khoá luận tốt nghiệp, Trường Đại học Luật Hà Nội. Bài khoá luận đã trình bày một số vấn đề lí luận cơ bản về bạo lực gia đình đối với người cao tuổi; nghiên cứu pháp luật hiện hành về phòng chống bạo lực gia đình đối với người cao tuổi và thực trạng bạo lực gia đình đối với người cao tuổi; từ đó đưa ra một số kiến nghị hoàn thiện pháp luật về vấn đề này [3]. Nguyễn Thị Triệu Vy (2023), “Bạo lực gia đình đối với phụ nữ, thực trạng và giải pháp hạn chế”, Khoá luận tốt nghiệp, Trường Đại học Luật Hà Nội. Khoá luận đã nghiên cứu và đưa ra những vấn đề lí luận cơ bản về bạo lực gia đình đối với phụ nữ và pháp luật Việt Nam hiện hành về phòng chống bạo 3
lực gia đình đối với phụ nữ. Phân tích thực trạng, nguyên nhân, hậu quả của bạo lực gia đình đối với phụ nữ; từ đó đề xuất giải pháp hạn chế tình trạng này ở nước ta hiện nay [4]. Bùi Thị Mừng (2018), “Bảo vệ quyền của nạn nhân bạo lực gia đình”, Tạp chí Luật học, số 8/2018, tr. 43 - 50. Bài viết nói về nạn nhân bạo lực gia đình là người phải gánh chịu những hậu quả nguy hiểm mà hành vi bạo lực gia đình gây ra, hậu quả này ảnh hưởng lớn đến các quyền con người của nạn nhân. Từ khi Luật phòng, chống bạo lực gia đình có hiệu lực pháp luật, Việt Nam đã có nhiều nỗ lực trong việc thực thi pháp luật về bảo vệ quyền của nạn nhân bạo lực gia đình. Tuy nhiên, việc bảo vệ quyền của nạn nhân bạo lực gia đình vẫn còn gặp nhiều khó khăn, vướng mắc. Bài viết giới thiệu quy định của pháp luật Việt Nam về quyền của nạn nhân bạo lực gia đình; phân tích thực tiễn bảo vệ quyền của nạn nhân bạo lực gia đình; khuyến nghị các giải pháp nhằm nâng cao hiệu quả bảo vệ, hỗ trợ nạn nhân bạo lực gia đình [5]. Nguyễn Lan Anh (2019), “Các biện pháp phòng, chống bạo lực gia đình giữa vợ và chồng theo pháp luật Việt Nam”, Luận văn thạc sĩ Luật học. Nghiên cứu một số vấn đề lí luận và pháp luật về các biện pháp phòng, chống bạo lực gia đình giữa vợ và chồng. Phân tích thực trạng pháp luật và thực tiễn áp dụng các biện pháp phòng, chống bạo lực gia đình giữa vợ và chồng tại Việt Nam, từ đó đề xuất một số giải pháp nhằm hoàn thiện pháp luật và nâng cao hiệu quả áp dụng pháp luật về vấn đề này [6]. Nguyễn Thị Bảo Linh (2019), “Thực tiễn thực hiện pháp luật về phòng ngừa bạo lực gia đình giữa vợ và chồng trên địa bàn thành phố Hà Nội”, Luận văn thạc sĩ Luật học. Trình bày những vấn đề lí luận về thực hiện pháp luật về phòng ngừa bạo lực gia đình giữa vợ và chồng. Phân tích qui định của pháp luật hiện hành về phòng ngừa bạo lực gia đình giữa vợ và chồng và thực tiễn thực hiện tại thành phố Hà Nội, từ đó đề xuất một số giải pháp nhằm nâng cao hiệu quả thực thi pháp luật về vấn đề này [7]. Lê Thị Thục, Lê Thúy Hằng (2019), “Tiếp cận công lý của phụ nữ bị bạo lực gia đình ở Việt Nam hiện nay - Một số rào cản chính và gợi mở về giải 4
pháp”, Tạp chí điện tử Lý luận chính trị, Số 10, tr. 72-79. Bài viết phân tích thực trạng việc tiếp cận công lí của phụ nữ bị bạo lực gia đình; những lực cản của các nạn nhân bị bạo lực gia đình trong tiếp cận các thiết chế, chủ thể pháp lí. Từ đó gợi mở một số giải pháp nhằm nâng cao khả năng tiếp cận công lí của phụ nữ bị bạo lực gia đình ở Việt Nam trong thời gian tới [8]. Nguyễn Phương Nhung (2019), “Bảo đảm quyền tiếp cận công lý của nhóm phụ nữ bị bạo lực gia đình ở Việt Nam hiện nay”, Tạp chí lý luận chính trị, Số 4, tr. 90 - 96. Bài viết trình bày sự cần thiết phải bảo đảm quyền được tiếp cận công lí của nhóm phụ nữ bị bạo lực gia đình. Trên cơ sở phân tích các rào cản về văn hóa truyền thống, nhận thức của cộng đồng, hệ thống pháp luật, bản thân người phụ nữ, tác giả đề xuất các giải pháp nhằm bảo đảm quyền được tiếp cận công lí của nhóm phụ nữ bị bạo lực gia đình ở Việt Nam hiện nay [9]. Khi tìm hiểu và nghiên cứu một số đề tài về vấn đề này thì tác giả nhận thấy tuy các công trình đã phân tích và đánh giá về bạo lực gia đình rất rõ ràng và cụ thể nhưng các biện pháp phòng ngừa bạo lực gia đình vẫn còn chưa được đào sâu nghiên cứu dưới góc độ pháp lý và đưa ra các giải pháp phù hợp để thực hiện có hiệu quả các biện pháp này. Cho nên tác giả nghĩ đề tài nghiên cứu này không có sự trùng lặp với những công trình nghiên cứu đã được công bố, và nghiên cứu sâu hơn về các biện pháp được đưa ra để phòng chống bạo lực gia đình theo pháp luật Việt Nam. 3. Mục tiêu nghiên cứu và nhiệm vụ nghiên cứu. 3.1. Mục tiêu nghiên cứu Mục tiêu nghiên cứu của đề tài nghiên cứu một cách có hệ thống cơ sở pháp lý của các biện pháp phòng ngừa bạo lực gia đình, từ đó đánh giá thực trạng và đề xuất một số giải pháp giúp việc thực hiện các biện pháp phòng ngừa có hiệu quả hơn. 3.2. Nhiệm vụ nghiên cứu Để đảm bảo mục tiêu nêu trên trên, xác định ra các nhiệm vụ chính như sau: - Nghiên cứu cơ sở lý luận về các biện pháp phòng ngừa bạo lực gia đình, 5
từ đó chỉ ra những đặc điểm của biện pháp này đang được áp dụng như thế nào trong đời sống hiện nay. - Từ những đặc điểm đã được nghiên cứu của các biện pháp phòng ngừa, khóa luận có nhiệm vụ tìm hiểu thực trạng áp dụng các biện pháp phòng ngừa có đang đạt được kết quả tốt hay còn tồn tại nhiều hạn chế. - Ngoài ra, khóa luận còn có nhiệm vụ là đề xuất các giải pháp thích hợp để hoàn thiện những thiếu sót về mặt sơ cở pháp lý của các biện pháp phòng ngừa, để các biện pháp này khi đưa vào đời sống có thể góp phần đẩy lùi, hạn chế được tối đa các hành vi bạo lực gia đình. 4. Đối tƣợng và phạm vi nghiên cứu 4.1. Đối tƣợng nghiên cứu Đối tượng nghiên cứu mà khóa luận hướng tới đó là các biện pháp phòng ngừa bạo lực gia đình dựa trên quy định của pháp luật Việt nam từ đó đưa ra các giải pháp nhằm thực hiện có hiệu quả các biện pháp phòng ngừa này. 4.2. Phạm vi nghiên cứu Khóa luận nghiên cứu các biện pháp phòng ngừa bạo lực gia đình trong phạm vi theo pháp luật Việt Nam hiện hành. 5. Phƣơng pháp nghiên cứu Tác giả sử dụng các biện pháp nghiên cứu trong khóa luận của mình cụ thể như: - Phương pháp tổng hợp - Phương pháp thống kê - Phương pháp diễn giải - Phương pháp so sánh - Phương pháp phân tích để làm rõ các vấn đề đang tìm hiểu và nghiên cứu. 6. Đóng góp của đề tài Về thực tiễn, khóa luận có đóng góp một phần nào đó về thay đổi phần nào nhận thức của người dân, để họ có thể tiếp cận hay hiểu hơn về tác hại của bạo lực gia đình và những biện pháp cần thiết để phòng ngừa nó, giúp họ hiểu 6
hơn về các biện pháp cần thiết để phòng, chống hành vi bạo lực gia đình xảy ra, bên cạnh đó, những giải pháp được đề xuất vận dụng vào thực tiễn sẽ nâng cao hiệu quả của công tác phòng ngừa cũng như phòng, chống bạo lực gia đình 7. Kết cấu của khóa luận Kết cấu của khóa luận bao gồm phần mở đầu, phần nội dung và phần kết luận. Trong đó nội dung của khóa luận gồm 2 chương: Chương 1: Cơ sở lý luận và pháp luật của các biện pháp phòng ngừa bạo lực gia đình. Chương 2: Thực trạng thực hiện các biện pháp phòng ngừa bạo lực gia đình. Chương 3: Các giải pháp bảo đảm thực hiện các biện pháp phòng ngừa bạo lực gia đình. 7
NỘI DUNG CHƢƠNG 1. CƠ SỞ LÝ LUẬN VÀ PHÁP LUẬT CỦA CÁC BIỆN PHÁP PHÒNG NGỪA BẠO LỰC GIA ĐÌNH 1.1. Khái niệm, đặc điểm, phân loại bạo lực gia đình 1.1.1. Khái niệm bạo lực gia đình. Gia đình Việt Nam đã hình thành và phát triển từ rất lâu về trước, trải qua nhiều thời kỳ vẫn mang những nét đẹp và giá trị truyền thống vốn có. Trong đó bạo lực gia đình là hiện tượng xã hội, những hành vi vi phạm pháp luật, gây ra sự chia rẽ giữa các thành viên trong gia đình. Trên thế giới nói chung và ở Việt Nam nói riêng, bạo lực gia đình từ lâu đã luôn là vấn đề gây nhức nhối bởi hậu quả mà bạo lực gây ra vô cùng nghiêm trọng cho gia đình, cá nhân, đặc biệt là đối với phụ nữ và trẻ em. Bạo lực gia đình khiến cho cuộc sống trong gia đình bị tan vỡ, con cái thiếu thốn tình cảm của cha mẹ, khiến cho xã hội bị ảnh hưởng. Tuy bạo lực gia đình không còn là vấn đề mới nhưng đây vẫn là mối quan tâm hàng đầu của các quốc gia. Dựa trên nhiều góc độ nghiên cứu khác nhau, sẽ có rất nhiều cách hiểu khác nhau về vấn đề bạo lực gia đình như sau: Từ góc độ giới: Theo Quỹ Dân số Liên hợp quốc (UNFPA): “Bạo lực trên cơ sở giới là bạo lực giữa nam giới và phụ nữ trong đó phụ nữ là nạn nhân và điều này bắt nguồn từ các mối quan hệ bất bình đẳng giữa nam và nữ. Bạo lực thưởng nhằm vào phụ nữ hoặc ảnh hưởng lớn đến phụ nữ. Bạo lực trên cơ sở giới bao gồm những tổn hại về thân thể, tâm lý, tình dục (bao gồm cả sự đe dọa gây đau khổ cưỡng bức hoặc tước đoạt sự tự do xảy ra trong gia đình hoặc trong cộng đồng) nhưng nó không bị hạn chế ở những dạng này” [10]. Nhìn từ góc độ giới, bạo lực gia đình có thể được hiểu là hành vi bất kỳ của các thành viên gia đình đối với nhau trên cơ sở giới tính được biểu hiện dưới những hình thức nhất định hành động hoặc không hành động, có khả năng gây ra hoặc đe dọa gây ra những tổn hại nhất định về thể chất, tinh thần kinh tế, tước đoạt hoặc hạn chế quyền tự do của các thành viên khác trong gia đình. Từ góc độ xã hội: Hiện nay, đại bộ phận người dân vẫn chưa có cách hiểu đầy đủ và chính xác về bạo lực gia đình. Đa số người dân đều cho rằng bạo 8
lực gia đình là những hành vi đánh đập, gây thương tích dẫn đến kết quả nạn nhân bị tổn thương về mặt thể chất hay tử vong mới là bạo lực gia đình. Đây là một cách hiểu chara thực sự đầy đủ và chính xác về bạo lực gia đình trong xã hội ngày nay khi những hành vi xâm phạm tới tinh thần không được coi là bạo lực gia đình. Có thể thấy, từ góc độ xã hội, sự nhận thức về bạo lực gia đình vẫn còn nhiều hạn chế. Từ góc độ pháp luật: Theo Luật mẫu về bạo lực gia đình của Ủy ban nhân quyền của Liên hợp quốc ngày 02/02/1996: “Bạo lực gia đình là tất cả hành vi lạn dụng thể chất, tinh thần tình dục dựa trên cơ sở giỏi đối với một thành viên một người phụ nữ trong gia đình từ hành vi đánh đập đơn giản đến gây thương tích nặng bắt cóc đe dọa dọa dẫm, cưỡng bức, quấy rối lăng nhục bằng lời nói, dùng vũ lực để vào nhà trái pháp luật phong hóa hủy hoại tài sản bạo lực tình dục, hiếp dâm trong hôn nhân bạo lực liên quan đến thách cưới hoặc của hồi môn...”. Tại Việt Nam, thuật ngữ “bạo lực gia đình” được quy định tại khoản 1 Điều 2 Luật phòng chống bạo lực gia đình năm 2022: “Bạo lực gia đình là hành vi cố ý của thành viên gia đình gây tổn hại hoặc có khả năng gây tổn hại về thể chất, tinh thần tình dục, kinh tế đối với thành viên khác trong gia đình”. Như vậy, khái niệm bạo lực gia đình trong quy định tại Việt Nam có liên quan chặt chẽ đến khái niệm thành viên trong gia đình được quy định tại khoản 16 Điều 3 Luật HN&GĐ năm 2014. So với Luật PCBLGĐ năm 2007, khái niệm bạo lực gia đình trong Luật PCBLGĐ năm 2022 đã được bổ sung thêm khía cạnh tình dục để phù hợp hơn với tình trạng xã hội hiện nay. Từ quy định tại khoản 1 Điều 2 Luật PCBLGĐ 2022 có thể hiểu BLGĐ là hiện tượng một hay nhiều thành viên dùng quyền lực của bản thân để thực hiện hành vi khiến cho thành viên khác trong gia đình phải chịu đau đớn về mặt thể xác, khủng hoảng về mặt tinh thần, tình dục bị xâm hại, làm cho kinh tế của thành viên đó bị ảnh hưởng tiêu cực. Đặc biệt, BLGĐ phải là hành vi cố ý. Tuy nhiên, quy định của Luật PCBLGĐ năm 2022 vẫn chưa thực sự đầy đủ, rõ ràng và làm nổi bật được hành vi BLGĐ cũng như chủ thể của BLGĐ. Để có nhận thức đầy đủ và hoàn thiện hơn, chúng ta có thể hiểu khái niệm BLGĐ như kiến 9
nghị của tác giả Nguyễn Thị Thanh Huyền “BLGĐ là hành vi vi phạm pháp luật, vi phạm đạo đức xã hội, được thực hiện một cách cố ý và được thể hiện dưới dạng hành động hoặc không hành động của một hoặc một số thành viên gia đình đối với một hoặc một số thành viên khác trong gia đình. Hậu quả của BLGĐ có thể gây tổn hại sức khỏe, cũng có thể ảnh hưởng đến vật chất, tinh thần của nạn nhân” [11]. Bởi đây là khái niệm vô cùng đầy đủ và hoàn thiện giúp mọi người có cái nhìn đúng đắn hơn về BLGĐ. Như vậy, chúng ta thấy rằng vấn đề bạo lực gia đình dựa trên nhiều quan điểm khác nhau nên có nhiều sự nhìn nhận khác nhau, nhưng chung quy lại, những hành vi bạo lực gia đình đều là một dạng của bạo lực xã hội, hay nói cách khác đây là hành vi vi phạm pháp luật vì khi một vấn đề nào đó xảy ra trong gia đình đều dùng sức mạnh để có thể giải quyết được vấn đề này. Bạo lực gia đình được thực hiện với lỗi cố ý biểu hiện của dạng này là không hành động và hành động. Hậu quả mà nó gây ra, gây tổn thương và ảnh hưởng tới quyền cũng như lợi ích của các cá nhân. 1.1.2. Đặc điểm của hành vi bạo lực gia đình Luật Phòng, chống bạo lực gia đình năm 2022 đã quy định cụ thể những hành vi bạo lực gia đình tại Điều 3 của luật này. Đó là những hành vi gây ảnh hưởng đến sức khỏe và tính mạng của thành viên như là hành hạ, ngược đãi, đánh đập. Những hành vi xúc phạm danh dự, nhân phẩm của người khác như sử dụng ngôn từ để lăng mạ, chì chiết, đặc biệt hơn là ép thành viên trong gia đình phải chứng kiến cảnh bạo lực để gây áp lực về mặt tâm lý; vô trách nhiệm trong việc chăm sóc các thành viên trong gia đình khi họ là những người thuộc nhóm yếu thế như trẻ em, phụ nữ đang có thai, phụ nữ đang nuôi con dưới 36 tháng tuổi, người cao tuổi, người khuyết tật,... Làm phát tán thông tin, tiết lộ thông tin bí mật về đời sống riêng tư, đời sống cá nhân, bí mật gia đình của các thành viên trong gia đình, đây đều là những hành vi làm xúc phạm đến danh dự, nhân phẩm của người khác. Còn về vấn đề bạo lực tình dục thì những hành vi vi phạm đó là việc cưỡng ép quan hệ tình dục không theo mong muốn của vợ hoặc chồng; sử dụng những biện pháp đồi bại như bắt nạn nhân phải nghe âm thanh hay xem 10
hình ảnh có nội dung khiêu dâm, có tính kích thích bạo lực; ngoài ra còn cưỡng ép mang thai, nạo phá thai hay tảo hôn, kết hôn, ly hôn. Vấn đề bạo lực kinh tế, những hành vi vi phạm mà pháp luật quy định đó là việc cố ý chiếm đoạt, phá hoại tài sản riêng hoặc chung của các thành viên trong gia đình, hay như là ép các thành viên phải đóng góp tài chính vượt quá thu nhập, khả năng của họ. Cô lập, giam giữ trái pháp luật các thành viên, hoặc cưỡng ép thành viên phải rời khỏi nơi ở. Như vậy, trên đây là những hành vi vi phạm pháp luật về gia đình, gây ảnh hưởng đến các thành viên trong gia đình. Những hành vi này được thể hiện dưới nhiều dạng hình thức khác nhau, nhưng nhìn chung đều là những hành vi gây ra những ảnh hưởng xấu tới các thành viên trong gia đình, khiến họ bị tổn thương về mặt thể chất, tinh thần, hoặc kinh tế. Từ những định nghĩa trên, các đặc điểm của bạo lực gia đình có thể hiểu như sau: Thứ nhất, một trong những đặc điểm cơ bản của hành vi bạo lực gia đình là sự kiểm soát. Người bạo hành thường tìm cách kiểm soát, áp đặt ý muốn và quyền lực lên người bị hại. Họ có xu hướng kiểm soát mọi khía cạnh của cuộc sống của nạn nhân, bao gồm cả quyền tự do cá nhân tài chính và mối quan hệ xã hội. Hành vi kiểm soát này có thể xuất hiện dưới nhiều hình thức như giới hạn quyền tự do, đe dọa, ép buộc hoặc làm giảm tự tin của nạn nhân. Thứ hai, hành vi bạo lực gia đình có yếu tố liên quan đến quyền lực chủ nghĩa. Người bạo hành thường xuyên sử dụng quyền lực để làm tổn thương người khác và duy trì sự kiểm soát. Quyền lực này có thể dựa trên sự chênh lệch về giới tính tuổi tác, địa vị xã hội hoặc tài chính Người bạo hành thường sử dụng quyền lực của mình để thể hiện sự thống trị và kiểm soát đối tác. Họ có thể áp đặt quy tắc, cam kết hành vi bạo lực và đe dọa hậu quả nếu bị phản kháng Thứ ba, người bạo hành thường sử dụng cưỡng ép để đạt được mục đích cá nhân hoặc để trừng phạt người khác là đặc điểm của hành vi bạo lực gia đình. Điều này có thể bao gồm sử dụng bạo lực vật chất, lạm dụng tình dục hoặc tạo ra một môi trường đáng sợ và đe dọa. Sự cưỡng ép có thể gây ra sự sợ hãi và bất 11
an cho nạn nhân, làm suy yếu sự tự tin và gây ra những tác động tâm lý và tình cảm tiêu cực. Thứ tư, hành vi bạo lực gia đình cũng thường đi kèm với sự tái diễn. Một nguyên nhân quan trọng của sự tái diễn này là sự bất lực của nạn nhân và việc người bạo hành không bị trừng phạt hoặc không đối mặt với hậu quả của hành vi bạo lực. Sự tái diễn có thể tạo ra một môi trường không an toàn và đảng sợ cho nạn nhân khiến họ sống trong sự sợ hãi và lo lắng liên tục về sự xảy ra của bạo lực. Thứ năm, một đặc điểm khác của hành vi bạo lực gia đình là tác động đa chiều. Bạo lực gia đình không chỉ gây tổn thương về mặt vật chất mà còn ảnh hưởng mạnh đến tâm lý và tình cảm của nạn nhân. Nạn nhân có thể trải qua sự suy giảm tự tin, mất niềm tin vào bản thân và người khác, lo lắng trầm cảm và cảm giác bất an. Hành vi bạo lực gia đình cũng có thể gây ra hậu quả lâu dài về mặt tâm lý, khiến nạn nhân có thể phát triển các vấn đề tâm lý như rối loạn căng thẳng sau trầm cảm, rối loạn lo âu và tự tử. Thứ sáu, hành vi bạo lực gia đình thường có tác động không chỉ đến nạn nhân trực tiếp mà còn ảnh hưởng đến toàn bộ gia đình và cộng đồng xung quanh. Việc chứng kiến hành vi bạo lực gia đình có thể gây ra sự kích thích cảm xúc, tổn thương tâm lý và tạo ra một môi trường không an toàn cho tất cả các thành viên trong gia đình. Đặc biệt, trẻ em trong một môi trường gia đình bạo lực có nguy cơ cao trở thành nạn nhân hoặc nhân chúng của bạo lực và có thể phát triển các vấn đề tâm lý và hành vi trong tương lai. Thứ bảy, hành vi bạo lực gia đình không chỉ xảy ra trong một loại gia đình cụ thể hay một tầng lớp xã hội nhất định. Nó xuất hiện ở mọi tầng lớp xã hội, không phân biệt đối tượng và có thể ảnh hưởng đến bất kỳ ai. Hành vi bạo lực gia đình có thể xảy ra trong mọi loại quan hệ gia đình bao gồm quan hệ vợ chồng quan hệ đồng tính, quan hệ tỷ muội và quan hệ cha con. Điều này chỉ ra rằng vấn đề này không phải chỉ liên quan đến một nhóm cụ thể mà là một vấn đề xã hội phức tạp, đòi hỏi sự nhìn nhận và đồng lòng của cả xã hội để giải quyết. 12
1.1.3. Phân loại bạo lực gia đình Dựa theo các quy định của pháp luật Phòng, chống bạo lực gia đình năm 2022 và các văn bản quy phạm pháp luật, có thể thấy rằng bạo lực gia đình tuy diễn ra ở nhiều dạng hành vi khác nhau, nhưng về hình thức bạo lực gia đình có thể được phân chia thành như sau: 1.1.3.1. Bạo lực thân thể Theo quy định tại Điểm a Khoản 1 Điều 3 Phòng, chống bạo lực gia đình năm 2022 và Khoản 1 Điều 3 Nghị định 76/2023/NĐ-CP của Chính phủ ngày 01 tháng 11 năm 2023: quy định chi tiết một số điều của Luật Phòng, chống bạo lực gia đình, bạo lực thân thể bao gồm các hành động thực hiện sự ngược đãi, đánh đập thành viên trong gia đình, gây ảnh hưởng nghiêm trọng tới sức khỏe của họ là những hành vi bạo lực thân thể. Loại hành vi này sẽ để lại những tổn thương trên cơ thể của nạn nhân, điều này có thể nhận biết rõ ràng khi nhìn thấy những dấu vết trên cơ thể của họ. Đặc biệt hình thức bạo lực này thường xảy ra đối với nhóm những người yếu thế như phụ nữ, trẻ em,... Người phụ nữ là người thường phải chịu nhiều tác động từ hành vi bạo lực gia đình, họ phải gánh chịu sự tác động của rất nhiều hành vi khác nhau, chứ không phải chỉ một hành vi. Trên thực tế, bạo lực thân thể có thể xảy ra với bất kỳ ai, cho dù học là người có địa vị trong xã hội thì cũng là nạn nhân của bạo lực gia đình. Những nạn nhân của bạo lực gia đình chủ yếu là phụ nữ, đặc biệt là ở nông thôn thì tỷ lệ phụ nữ bị bạo lực thân thể sẽ cao hơn so với phụ nữ sống ở thành thị phần lớn xảy ra với những gia đình còn thiếu nhận thức về các quy định của pháp luật. Hậu quả mà bạo lực thân thể gây ra là vô cùng nghiêm trọng, và là vấn đề đáng quan ngại đối với xã hội, nó tác động trực tiếp tới sức khỏe, tinh thần của thành viên trong gia đình. Khi gia đình thường xuyên xảy ra bạo lực, bất hòa, cha mẹ đánh đập nhau sẽ tác động không tốt đến sự phát triển, ảnh hưởng đến việc học tập của con cái. Một số hành vi bạo lực thân thể như là: “ - Đánh, đấm, đá, tát,... - Xô đẩy, bóp cổ, giật kéo, quăng ném… 13
- Bắt nạn nhân phải nhịn đói, không được nghỉ ngơi, gây tổn hại về sức khỏe của họ,... - Những hành vi nguy hiểm có tính chất cướp đoạt mạng sống của người khác như đầu độc, đâm chém hoặc sử dụng chất gây cháy nổ để đốt cháy nạn nhân; - Dùng các vật dụng nguy hiểm như dao, kéo, que, gậy để tác động gây thương tích tới cơ thể của người khác.” [12] 1.1.3.2. Bạo lực tinh thần Theo quy định tại Khoản 1 Điều 3 Luật Phòng, chống bạo lực gia đình năm 2022 và Khoản 5, 6 Điều 3 Nghị định 76/2023/NĐ-CP của Chính phủ ngày 01 tháng 11 năm 2023: quy định chi tiết một số điều của Luật Phòng, chống bạo lực gia đình, bạo lực tinh thần là những hành vi đối xử tồi tệ, gây tổn thương nghiêm trọng về mặt tâm lý, xúc phạm hay gây ảnh hưởng tới danh dự, nhân phẩm của thành viên trong gia đình. Loại bạo lực này bao gồm các hành vi lăng mạ hoặc hành vi cố ý khác xúc phạm danh dự, nhân phẩm hay cô lập, xua đuổi hoặc gây áp lực thường xuyên về tâm lý gây hậu quả nghiêm trọng hoặc ngăn cản việc thực hiện quyền, nghĩa vụ trong quan hệ gia đình giữa ông, bà và cháu, giữa cha, mẹ và con, giữa vợ và chồng, giữa anh, chị, em với nhau, hành vi trái pháp luật buộc thành viên gia đình ra khỏi chỗ ở, cưỡng ép tảo hôn, cưỡng ép kết hôn, ly hôn hoặc cản trở hôn nhân tự nguyện, tiến bộ. Nếu như những tác động của bạo lực thân thể gây ra là những vết thương trên thân thể, thì bạo lực tinh thần gây ra những tổn thương về mặt tâm lý cho nạn nhân, rất khó lành theo thời gian. Bởi lẽ, những tổn thương mà bạo lực tinh thần gây ra sẽ có ảnh hưởng lâu dài. Nạn nhân khi phải chịu bạo bạo lực tinh thần thường sợ sệt, có khả năng bị bệnh trầm cảm, dằn vặt bản thân, có những trường hợp, nạn nhân có thể tìm đến những hành vi như tự sát... Hậu quả mà bạo lực tinh thần mang lại cũng giống như bạo lực thân thể, tác động của nó đến nạn nhân là vô cùng nghiêm trọng. Liên quan đến vấn đề này có thể liệt kê một số hành vi bạo lực tinh thần như là: “ - Sử dụng ngôn từ có tính chất xúc phạm, chửi bới để khiến nạn nhân bị 14