Khóa luận tốt nghiệp đại học: Nghiên cứu đa dạng sinh học và phân bố của ve giáp thuộc đất trồng mướp đắng thuộc xã Tiền Phong, huyện Mê Linh, thành phố Hà Nội

Chia sẻ: _ _ | Ngày: | Loại File: PDF | Số trang:51

Thêm vào BST

Báo xấu

33
lượt xem 12
download

Download Vui lòng tải xuống để xem tài liệu đầy đủ

Mục tiêu của đề tài là đánh giá ảnh hưởng của một số yếu tố sinh thái (độ dẫn điện, nhiệt độ) đến sự phân bố, thành phần loài và các chỉ số sinh học của quần xã Ve giáp ở đất trồng mướp đắng tại khu Giọc dầu thuộc xã Tiền Phong.

Chủ đề:

Bình luận(0) Đăng nhập để gửi bình luận!

Lưu

Nội dung Text: Khóa luận tốt nghiệp đại học: Nghiên cứu đa dạng sinh học và phân bố của ve giáp thuộc đất trồng mướp đắng thuộc xã Tiền Phong, huyện Mê Linh, thành phố Hà Nội

TRƯỜNG ĐẠI HỌC SƯ PHẠM HÀ NỘI 2 KHOA SINH – KTNN ====== BÙI THỊ MỸ DUNG NGHIÊN CỨU ĐA DẠNG SINH HỌC VÀ PHÂN BỐ CỦA VE GIÁP TẠI ĐẤT TRỒNG MƯỚP ĐẮNG THUỘC XÃ TIỀN PHONG, HUYỆN MÊ LINH, THÀNH PHỐ HÀ NỘI KHÓA LUẬN TỐT NGHIỆP ĐẠI HỌC Chuyên ngành: Sinh thái học HÀ NỘI, 2019
TRƯỜNG ĐẠI HỌC SƯ PHẠM HÀ NỘI 2 KHOA SINH – KTNN ====== BÙI THỊ MỸ DUNG NGHIÊN CỨU ĐA DẠNG SINH HỌC VÀ PHÂN BỐ CỦA VE GIÁP TẠI ĐẤT TRỒNG MƯỚP ĐẮNG THUỘC XÃ TIỀN PHONG,HUYỆN MÊ LINH, THÀNH PHỐ HÀ NỘI KHÓA LUẬN TỐT NGHIỆP ĐẠI HỌC Chuyên ngành: Sinh thái học Người hướng dẫn khoa học: TS. Đào Duy Trinh HÀ NỘI, 2019
LỜI CẢM ƠN Trong quá trình thực hiện và hoàn thành khóa luận, tôi đã được nhiều sự giúp đỡ quý báu của các đơn vị và cá nhân. Nhân dịp này, tôi xin bày tỏ lòng biết ơn chân thành tới: Ban chủ nhiệm Khoa Sinh - KTNN, Tiến sĩ và cán bộ của bộ môn Động vật học - Trường ĐHSP Hà Nội 2 - đã tạo mọi điều kiện hỗ trợ khoa học - kỹ thuật và hướng dẫn tôi để tôi có thể hoàn thành tốt nhiệm vụ nghiên cứu. Trân trọng gửi lời cảm ơn tới gia đình ông Phan Văn Minh đã nhiệt tình giúp đỡ, cung cấp các thông tin cần biết khi thu mẫu và nghiên cứu tại đất trồng mướp đắng của gia đình. Đặc biệt, tôi xin bày tỏ lòng biết ơn sâu sắc đến TS. Đào Duy Trinh công tác tại Đại học Quốc gia Hà Nội - người thầy đã định hướng những bước đi đầu tiên và cũng là người luôn theo sát, tận tình hướng dẫn, giúp đỡ tôi trong suốt quá trình thực hiện khóa luận. Xin cảm ơn tới bạn Phạm Thị Thu Hà, bạn Nguyễn Như Huyền và bạn Nguyễn Viết Thị Vân sinh viên k41 - Khoa Sinh - KTNN Trường ĐHSP Hà Nội 2 đã nhiệt tình giúp đỡ tôi trong quá trình thu, tách lọc mẫu và bảo quản mẫu. Cuối cùng, tôi cũng xin bày tỏ lòng biết ơn chân thành nhất tới gia đình, bạn bè đã tạo điều kiện thuận lợi cho tôi về thời gian, cổ vũ tinh thần để tôi hoàn thành tốt khóa luận của mình và kết thúc chương trình học đúng hạn. Tôi xin chân thành cảm ơn! Hà Nội, ngày 17 tháng 05 năm 2019 Sinh viên Bùi Thị Mỹ Dung
LỜI CAM ĐOAN Tôi xin cam đoan những số liệu, kết quả trong khóa luận này hoàn toàn trung thực, không trùng lặp với các đề tài nghiên cứu khác. Đây là công trình nghiên cứu của riêng tôi. Công trình nghiên cứu này chưa được công bố trên bất kì một tư liệu nào. Tôi cũng xin cam đoan rằng mọi sự giúp đỡ, tạo điều kiện cho việc thực hiện khóa luận này đã được cảm ơn và các thông tin, số liệu trích dẫn trong luận văn đã được chỉ rõ nguồn gốc. Nếu sai tôi xin hoàn toàn chịu trách nhiệm! Hà Nội, ngày 17 tháng 05 năm 2019 Sinh viên Bùi Thị Mỹ Dung
DANH MỤC CÁC KÍ HIỆU, CHỮ VIẾT TẮT STT Kí hiệu Viết tắt 1 -1 Tầng đất 0 - 10cm 2 -2 Tầng đất 10 - 20cm 3 MĐTB Mật độ trung bình 4 H' Chỉ số đa dạng loài 5 J' Chỉ số đồng đều 6 S Số lượng loài theo tầng phân bố 7 TS Tiến sĩ 8 Lần 1 Lần thu mẫu thứ nhất 9 Lần 2 Lần thu mẫu thứ hai 10 sp. Chưa xác định được tên 11 cs. Cộng sự
MỤC LỤC LỜI CẢM ƠN LỜI CAM ĐOAN DANH MỤC CÁC KÝ HIỆU, CHỮ VIẾT TẮT MỤC LỤC DANH MỤC CÁC BẢNG DANH MỤC CÁC HÌNH MỞ ĐẦU .......................................................................................................... 1 1. Lý do chọn đề tài ........................................................................................... 1 2. Mục đích nghiên cứu ..................................................................................... 2 3. Nhiệm vụ nghiên cứu .................................................................................... 2 4. Ý nghĩa khoa học và thực tiễn của đề tài ...................................................... 3 NỘI DUNG....................................................................................................... 4 CHƯƠNG 1. TỔNG QUAN TÀI LIỆU ........................................................ 4 1.1. Tình hình nghiên cứu ve giáp (Acari: Oribatida) trên thế giới .................. 4 1.1.1 Nghiên cứu về thành phần loài Ve giáp (Acari: Oribatida) ..................... 4 1.1.2. Nghiên cứu về cấu trúc quần xã Ve giáp (Acari: Oribatida) .................. 4 1.1.3. Nghiên cứu ảnh hưởng của các yếu tố sinh thái đến cấu trúc quần xã Ve giáp (Acari: Oribatida) ...................................................................................... 5 1.2. Tình hình nghiên cứu Ve giáp (Acari: Oribatida) ở Việt Nam .................. 6 1.2.1. Nghiên cứu về thành phần loài Ve giáp (Acari: Oribatida) .................... 6 1.2.2. Nghiên cứu về cấu trúc quần xã Ve giáp (Acari: Oribatida) .................. 6 1.2.3. Nghiên cứu ảnh hưởng của các yếu tố sinh thái đến cấu trúc quầ xã Ve giáp (Acari: Oribatida). ..................................................................................... 7 CHƯƠNG 2. ĐỐI TƯỢNG, PHẠM VI, PHƯƠNG PHÁP NGHIÊN CỨU ........................................................................................................................... 9
2.1. Đối tượng nghiên cứu................................................................................. 9 2.2. Địa điểm nghiên cứu ................................................................................ 11 2.3. Thời gian nghiên cứu ............................................................................... 11 2.4. Phương pháp nghiên cứu.......................................................................... 11 2.4.1. Nghiên cứu ngoài thực địa .................................................................... 11 2.4.2. Nghiên cứu trong phòng thí nghiệm ..................................................... 12 2.4.3. Phương pháp xác định danh lục loài và cấu trúc quần xã Ve giáp (Acari: Oribatida) ............................................................................................ 13 2.4.3.1. Thành phần loài Ve giáp (Acari: Oribatida) ...................................... 13 2.4.3.2. Cấu trúc quần xã Ve giáp (Acari: Oribatida) ..................................... 13 2.4.4. Phương pháp phân tích và thống kê số liệu .......................................... 13 CHƯƠNG 3. KẾT QUẢ VÀ THẢO LUẬN ............................................... 15 3.1. Đa dạng thành phần loài Ve giáp (Acari: Oribatida) tại đất trồng cây mướp đắng tại khu Giọc dầu thuộc xã Tiền Phong......................................... 15 3.1.1. Thành phần loài Ve giáp (Acari: Oribatida) tại đất trồng mướp đắng tại khu Giọc dầu thuộc xã Tiền Phong ................................................................ 15 3.1.2. Thành phần phân loại học các loài Ve giáp (Acari: Oribatida) tại đất trồng mướp đắng tại khu Giọc dầu thuộc xã Tiền Phong ............................... 21 3.2. Cấu trúc quần xã Ve giáp (Acari: Oribatida) tại đất trồng mướp đắng tại khu Giọc dầu thuộc xã Tiền Phong ................................................................. 22 3.2.1. Đa dạng thành phần loài........................................................................ 23 3.2.2. Mật độ trung bình .................................................................................. 23 3.2.3. Chỉ số đa dạng loài H' và chỉ số đồng đều J' ......................................... 23 3.2.4. Các loài ưu thế....................................................................................... 24 3.2.4.1. Các loài Ve giáp ưu thế và phổ biến trong các tầng thẳng đứng ....... 24 3.2.4.2. Các loài Ve giáp ưu thế và phổ biến trong 2 lần thu mẫu.................. 26
3.3. Ảnh hưởng một số yếu tố sinh thái đến cấu trúc quần xã Ve giáp (Acari: Oribatida) tại đất trồng mướp đắng tại khu Giọc dầu thuộc xã Tiền Phong... 28 3.3.1. Ảnh hưởng của độ dẫn điện đến cấu trúc quần xã Ve giáp tại đất trồng mướp đắng tại khu Giọc dầu thuộc xã Tiền Phong......................................... 28 3.3.2. Ảnh hưởng của nhiệt độ đối với cấu trúc quần xã Ve giáp (Acari: Oribatida) tại đất trồng mướp đắng thuộc xã Tiền Phong .............................. 30 KẾT LUẬN VÀ KIẾN NGHỊ ...................................................................... 32 TÀI LIỆU THAM KHẢO ............................................................................ 34
DANH MỤC CÁC BẢNG Bảng 3.1. Danh mục loài Ve giáp tại các tầng đất phân bố tại đất truồng mướp đắng tại khu Giọc dầu thuộc xã Tiền Phong ................................................... 17 Bảng 3.2. Thành phần phân loại học các loài Ve giáp tại đất trồng ............... 21 mướp đắng tại khu Giọc dầu thuộc xã Tiền Phong ......................................... 21 Bảng 3.3. Một số định lượng cấu trúc quần xã Ve giáp trong 2 lần theo các tầng phân bố .................................................................................................... 22 Bảng 3.4. Số lượng các thể của Ve giáp ưu thế tại đất trồng mướp đắng ...... 24 tại khu Giọc dầu thuộc xã Tiền Phong ............................................................ 24 Bảng 3.5. Các loài Ve giáp ưu thế tại đất trồng mướp đắng tại khu Giọc dầu thuộc xã Tiền Phong theo 2 lần thu mẫu (đơn vị %) ...................................... 26 Bảng 3.6. Ảnh hưởng độ dẫn điện đối với cấu trúc của quần xã Ve giáp tại đất trồng mướp đắng tại khu Giọc dầu thuộc xã Tiền Phong ............................... 28 Bảng 3.7. Ảnh hưởng của nhiệt độ đối với cấu trúc quần xã Ve giáp tại đất trồng mướp đắng tại khu Giọc dầu thuộc xã Tiền Phong ............................... 30
DANH MỤC CÁC HÌNH Hình 2.1. Sơ đồ cấu trúc cơ thể Ve giáp ...............................................................9 Hình 2.2. Sơ đồ cấu trúc cơ thể và cấu tạo các cơ quan của Ve giáp bậc cao .10 Hình 3.1. Đa dạng thành phần loài Oribatida theo tầng thẳng đứng ở đất trồng mướp đắng tại khu Giọc dầu thuộc xã Tiền Phong.............................................23 Hình 3.2. Cấu trúc ưu thế của quần xã Ve giáp ở đất trồng mướp đắng tại khu Giọc dầu thuộc xã Tiền Phong ..............................................................................25 Hình 3.3. Cấu trúc ưu thế của quần xã Oribatida tại đất trồng mướp đắng tại khu Giọc dầu thuộc xã tiền Phong theo 2 lần thu mẫu .......................................27
MỞ ĐẦU 1. Lý do chọn đề tài Mướp đắng (còn gọi là Khổ qua) là một cây leo thuộc họ Bầu bí, có quả ăn được, thuộc loại đắng nhất trong các loại rau quả. Mướp đắng không chỉ là nguồn thực phẩm có giá trị dinh dưỡng cao, phần ăn được trong quả mướp đắng chiểm khoảng 95% (Viện dược liệu), 1993 [16], là một trong ngũ vị được con người ưa thích: Đắng-cay-chua-chát-ngọt. Ngoài ra, nó còn là một dược liệu quý, cụ thể như có hàm lượng vitamin C đứng hàng đầu trong các loại rau, dưa, bí có tác dụng phòng bệnh xuất huyết, bảo vệ màng tế bào, phòng xơ vữa động mạch, kháng ung thư, nâng cao sức đề kháng,…. Chất glycoside có tác dụng làm giảm đường trong máu nên có tác dụng trị liệu bổ trợ đối với bệnh đái tháo đường. Protein có thể xúc tiến hệ thống miễn dịch của cơ thể kháng tế bào ung thư (Hội dược liệu Việt Nam VIMAMES) [15]. Môi trường đất là một môi trường sống rất đặc thù, với cấu trúc phúc tạp, trong đó chứa cả một thế giới sinh vật vô cùng đa dạng và phong phú. Ve giáp (Acari: Oribatida) là những động vật có kích thước nhỏ mật độ quần thể lớn, đa dạng về thành phần loài, đặc điểm phân bố rộng, rất nhạy cảm với những biến đổi của môi trường sống (Vũ Quang Mạnh, 2007) [6]. Do mật độ quần thể lớn, có thể đạt tới hàng trăm nghìn cá thể trên một mét vuông đất, thành phần loài đa dạng nên việc nghiên cứu đầy đủ nhóm động vật này sẽ góp phần làm chủ nguồn tài nguyên đa dạng sinh học, đánh giá đặc điểm khu hệ và tính chất địa động vật (Vũ Quang Mạnh, 2003) [5]. Việt Nam nằm ở vị trí địa lý trung gian và chuyển tiếp của nhiều trung tâm phát sinh và phát tán, di cư của nhiều nhóm động vật trong đó có hệ động vật Ve giáp. Cho đến nay khu hệ động vật Ve giáp Việt Nam đã có nhiều nghiên cứu nhưng chưa đầy đủ và chưa đồng bộ ở các vùng lãnh thổ (Nguyễn Hải Tiến, Vũ Quang Mạnh, 2012) [11]. Hiện nay, xã Tiền Phong, huyện Mê Linh có diện tích đất trồng nông nghiệp rất lớn. Cũng như ở những nơi khác để đạt được năng suất và tránh sâu bệnh nên các loại phân bón và thuốc trừ sâu được sử dụng cho cây trồng. Vì 1
vậy các quần xã động vật đất bị ảnh hưởng một phần nào đó mà cụ thể là quần xã ve giáp. Việt Nam là một trong những Quốc gia có tính đa dạng sinh học cao nhất thế giới. Đa dạng sinh học là sự đa dạng của sự sống trên trái đất. Khái niệm này bao gồm các loài thực vật, động vật và vi sinh vật trên cạn, ở sông hồ và biển. Đa dạng sinh học gồm 3 mức độ: Loài, hệ sinh thái và thông tin di truyền/nguồn gen (Tài liệu internet) [28]. Đa dạng loài bao gồm các loài động vật, thực vật và vi khuẩn. Mỗi cá thể sinh vật có đặc điểm sinh học tương đối giống nhau và có khả năng giao phối với nhau sinh sản ra thế hệ tương lai; Đa dạng hệ sinh thái bao gồm các khu vực như hồ, rừng, rạn san hô. Ở đó các loài thực vật, động vật và vi sinh vật tồn tại cùng nhau và có ảnh hưởng lẫn nhau; Đa dạng thông tin di truyền bên trong mỗi cơ thể bao gồm hình thành nên loài, chúng có thể sống và phân chia. Có sự khác biệt nhỏ giữa các thành viên của loài (Tài liệu internet) [28]. Với tất cả các lý do trên, tôi đã chọn nghiên cứu đề tài “Nghiên cứu đa dạng sinh học và phân bố của ve giáp thuộc đất trồng mướp đắng thuộc xã Tiền Phong, huyện Mê Linh, thành phố Hà Nội” 2. Mục đích nghiên cứu Đánh giá ảnh hưởng của một số yếu tố sinh thái (độ dẫn điện, nhiệt độ) đến sự phân bố, thành phần loài và các chỉ số sinh học của quần xã Ve giáp ở đất trồng mướp đắng tại khu Giọc dầu thuộc xã Tiền Phong. 3. Nhiệm vụ nghiên cứu Xác định thành phần loài, phân tích độ đa dạng và sự phân bố của Ve giáp (Acari: Oribatida) ở đất trồng mướp đắng tại khu Giọc dầu thuộc xã Tiền Phong. Tìm hiểu một số chỉ số định lượng của ve giáp (số loài, mật độ trung bình, chỉ số đa dạng H', chỉ số đồng đều J' và độ ưu thế D). Đánh giá ảnh hưởng của một số yếu tố sinh thái (độ dẫn điện, nhiệt độ) đến cấu trúc quần xã Ve giáp (Acari: Oribatida) ở đất trồng mướp đắng tại khu Giọc dầu tại xã Tiền Phong. 2
4. Ý nghĩa khoa học và thực tiễn của đề tài 4.1. Ý nghĩa khoa học Đánh giá vai trò chỉ thị của Ve giáp (Acari: Oribatida) đặc trưng cho môi trường đất ở đất trồng mướp đắng tại khu Giọc dầu thuộc xã Tiền Phong. Cung cấp thêm bằng chứng về tính đa dạng sinh học Ve giáp (Acari: Oribatida) của xã Tiền Phong. Bổ sung cho người dân dẫn liệu mới về nguồn tài nguyên đất phong phú và hữu ích. Lần đầu tiên nghiên cứu ảnh hưởng của một số yếu tố sinh thái (độ dẫn điện, nhiệt độ) ở đất trồng mướp đắng tại khu Giọc dầu thuộc xã Tiền Phong đến thành phần loài và cấu trúc của quần xã Ve giáp (Acari: Oribatida) theo chiều sâu thẳng đứng trong đất (từ 0 - 10cm và 10 - 20cm). 4.2. Ý nghĩa thực tiễn của đề tài Đề tài bổ sung dữ liệu về thành phần loài Ve giáp, góp phần đánh giá tài nguyên đa dạng động vật tại đất trồng mướp đắng tại khu Giọc dầu thuộc xã Tiền Phong và khảo sát cấu trúc quần xã Ve giáp, góp phần dự đoán ảnh hưởng của người dân tác động đến hệ sinh thái đất tại đây. 3
NỘI DUNG Chương 1. TỔNG QUAN TÀI LIỆU 1.1. Tình hình nghiên cứu ve giáp (Acari: Oribatida) trên thế giới 1.1.1 Nghiên cứu về thành phần loài Ve giáp (Acari: Oribatida) Năm 2004, theo Karasawa S. thành phần loài Ve giáp do sự ảnh hưởng của sự phân cắt địa lý ít hơn so với thành phần loài Ve giáp chịu ảnh hưởng của sự đa dạng vi sinh cảnh (Microhabitat). Tác giả thu thập mẫu Ve giáp ở hai hòn đảo các xa nhau 470km với 3 mức độ chiều cao lần lượt là 0 - 50cm, 50 - 100cm và 100 - 150cm so với mặt đất từ lá cây, vỏ cây, rễ cây, đất nền và tảo biển, kết quả nghiên cứu cụ thể như sau: Ở đầu rễ cây và vỏ thân cây khác với ở lá cây, đất nền và tảo biển về thành phần loài quần xã Ve giáp; Ở cùng một kiểu khuynh hướng giống nhau hơn so với những quần xã thuộc các sinh cảnh khác nhau nhưng cùng một địa điểm (Karasawa S., 2004) [20]. Một trong những công trình nghiên cứu về Acari sớm nhất là của tác giả Berlese. Chỉ từ năm 1881 đến 1923, ông đứng tên một mình hoặc là đồng tác giả của 73 công trình nghiên cứu về Acari, Microarthropoda, Scorpiones.Trong đó ông đã mô tả khoảng hơn 120 loài ve giáp (Acari: Oribatida). Tuy nhiên tất cả những loài do Berlese mô tả đều viết bằng tiếng la tinh, rất ngắn gọn, chỉ gồm một vài nét gạch đầu dòng vì thế sau này các loài do Berlese mô tả, đã được Hammen (2009) tu chỉnh, sắp xếp lại dựa trên hệ thống phân loại của Grandjean (1954) và công bố trong công trình “Berlese’s primitive Oribatida mites” (Hammen L. Van Der, 2009) (Zipcode Zoo.com) (Tài liệu internet) [26], [27]. 1.1.2. Nghiên cứu về cấu trúc quần xã Ve giáp (Acari: Oribatida) Ve giáp (Acari: Oribatida) là một trong những nhóm động vật có số lượng áp đảo trong đất. Chúng có vai trò rất quan trọng trong lưới thức ăn thông qua sự phân hủy các chất hữu cơ và vi sinh vật lan truyền trong đất. Vì sự phong phú cao của các loài phổ biến Tectocepheus velatus sarekensis và Punctoribates punctum nên mật độ Ve giáp giảm nhẹ không đáng kể với độ 4
tuổi môi trường sống (Janet Wissuwa, Jörg-Alfred Salamon, Thomas Frank, 2013 ) [19]. Archaur và cs. đã nhận định rằng sự khô hạn sẽ làm giảm độ phong phú của nhiều loài trừ một số trường hợp ngoại lệ (một số taxon) trong thời kì khô hạn hoặc ngay sau thời kì này có thể tăng số lượng (Archaux F., Wolter V., 2006) [17]. 1.1.3. Nghiên cứu ảnh hưởng của các yếu tố sinh thái đến cấu trúc quần xã Ve giáp (Acari: Oribatida) Nghiên cứu về ảnh hưởng của các yếu tố sinh thái đến sự phân bố, độ đa dạng loài và độ đồng đều của quần xã Ve giáp (Acari: Oribatida) cũng được các tác giả quan tâm. Năm 2003, Maraun và cs., đã chỉ ra bất kì tổ hợp nào của các nhân tố sử dụng đất như: Phương thưc canh tác, thuốc trừ dâu, phân bón, ….. đều ảnh hưởng tới môi trường sống và các sinh vật đất trong hệ sinh thái (Maraun et al., 2003) [22]. Năm 2004, Karasawa đã nghiên cứu cấu trúc quần xã Ve giáp (Acari: Oribatida) ở đất treo và các yếu tố hữu sinh, vô sinh gây nên sự đa dạng của chúng. Theo tác giả, Ve giáp (Acari: Oribatida) là một trong những nhóm Chân khớp chiếm ưu thế về số lượng trong đất treo. Từ sinh cảnh này thu được không ít hơn 50 loài (Karasawa S., 2004) [21]. Năm 2006, Zaitsev et al., tiến hành nghiên cứu tại nhiều quốc gia châu Âu (Hà Lan - Matxcova thuộc Nga) trong điều kiện rừng rụng lá theo mùa và đưa ra kết luận khí hậu có ảnh hưởng đến mật độ trung bình của quần xã Ve giáp. Cụ thể, theo chiều từ Tây sang Đông, mật độ trung bình các loài sống trên bề mặt thảm lá giảm. Sinh cảnh rừng rụng lá theo mùa của Hà Lan có MĐTB và độ đa dạng H' là từ 57139 cá thể/ m3 đến 28194 cá thể/ m3 và 19,0 loài/ mẫu; tại Đức có 40313 cá thể/ m3 và 24,6 loài/ mẫu; tại Ba Lan có 78092 cá thể/ m3 và 35,1 loài/ mẫu; tại Nga có 6424 cá thể/ m3 và 19 loài/ mẫu (Zaitsev et al., 2006) [25]. Có nhiều công trình nghiên cứu về vai trò chỉ thị sinh học của Ve giáp (Acari: Oribatida) theo các hướng: chỉ thị cho chất lượng đất ở mức độ loài 5
hay quần xã, chỉ thị cho thuốc trừ sâu, phân bón,… sử dụng trong sản xuất nông nghiệp, chỉ thị cho môi trường đô thị. 1.2. Tình hình nghiên cứu Ve giáp (Acari: Oribatida) ở Việt Nam 1.2.1. Nghiên cứu về thành phần loài Ve giáp (Acari: Oribatida) Năm 1995, Vũ Quang Mạnh, Vương Thị Hòa giới thiệu danh sách gồm 146 loài và phân loài Ve giáp (Acari: Oribatida) ở Việt Nam đồng thời tiến hành phân tích đặc điểm thành phần loài của chúng (Vũ Quang Mạnh, Vương Thị Hòa, 1995) [7]. Năm 2006, Ve giáp trong cấu trúc nhóm Chân khớp bé (Microarthropoda) đã được Vũ Quang Mạnh, Đào Duy Trinh nghiên cứu ở các đai cao địa lý của vườn quốc gia Xuân Sơn, Phú Thọ. Theo kết quả nghiên cứu cho thấy ảnh hưởng của thời tiết đến sự phân bố của nhóm chân khớp bé theo tầng là rất cao, đã phát hiện được 8 họ (Vũ Quang Mạnh, Đào Duy Trinh, 2006) [8]. Năm 2012, tác giả Nguyễn Hải Tiến, Vũ Quang Mạnh nghiên cứu về thành phần loài Ve giáp (Acari: Oribatida) ghi nhận được 106 loài và 1 phân loài thuộc 73 giống, 40 họ của 25 liên họ Ve giáp (Acari: Oribatida); kết quả đã bổ sung 8 họ, 36 giống và 78 loài mới cho khu hệ Ve giáp Việt Nam ở Vườn Quốc gia Phong Nha - Kẻ Bàng, tỉnh Quảng Bình (Nguyễn Hải Tiến, Vũ Quang Mạnh, 2012) [11]. Năm 2015, tác giả Đào Duy Trinh nghiên cứu về thành phần loài và cấu trúc quần xã Ve giáp (Acari: Oribatida) đã nhận định có 48 loài, thuộc 33 giống, 21 họ. Trong đó có 2 loài chưa định tên là Cultroribula sp. và Unguizetes sp. Có 2 họ có số lượng giống và loài nhiều nhất trong tổng số 21 họ là họ Xylobatidae và Otocepheidae, cụ thể có 4 - 5 giống và 7 loài, các họ còn lại chỉ có 1 - 2 loài/ họ. Tại sinh cảnh cảnh vườn quanh nhà, đất canh tác và tràng cỏ cây bụi ở vườn Quốc gia Tam Đảo (Đào Duy Trinh, 2015) [12]. 1.2.2. Nghiên cứu về cấu trúc quần xã Ve giáp (Acari: Oribatida) Năm 2012, Tạ Mạnh Cường, Vũ Quang Mạnh, Đào Duy Trinh, "Nghiên cứu cấu trúc quần xã Ve giáp (Acari: Oribatida) theo mùa ở hệ sinh 6
thái đất rừng VQG Xuân Sơn, Phú Thọ". Kết quả của nghiên cứu cho thấy khi chuyển mùa từ mừa khô sang mùa mưa các giá trị số lượng loài, mật độ trung bình, chỉ số đa dạng H', chỉ số đồng đều J' ở các sinh cảnh nghiên cứu khác nhau đều có sự thay đổi rất rõ rệt (Tạ Mạnh Cường, Vũ Quang Mạnh, Đào Duy Trinh, 2012) [3]. Vũ Quang Mạnh và Đào Duy Trinh đã chỉ ra rằng: Cấu trúc Ve giáp biến đổi theo tầng sâu của đất, số lượng loài và độ đa dạng loài giảm từ tầng đấy A1 xuống tầng đất A2. Sự phân bố của Ve giáp (Acari: Oribatida) theo chiều sâu của đất còn phụ thuộc vào nhiều yếu tố vô sinh, hữu sinh của đất cũng như hoạt động của con người. Khi đánh giá vai trò chỉ thị sinh học của quần xã Ve giáp (Acari: Oribatida) trong hệ sinh thái đất ở Vườn Quốc gia Xuân Sơn, Phú Thọ (Vũ Quang Mạnh, Đào Duy Trinh, 2013) [9]. Công trình nghiên cứu thành phần và cấu trúc quần xã Ve giáp (Acari: Oribatida) ở rùng nhân tác có độ cao 989m tại vườn quốc gia Tam Đảo. Đã ghi nhận được 54 loài trong 38 giống thuộc 22 họ, trong đó có 6 loài thuộc dạng sp.. Tầng đất A1 nhiều loài nhất (34 loài), thứ hai là tầng thảm mục (32 loài), tầng đất A2 (28 loài) và thấp nhất là tầng rêu (23 loài). Có 14 loài ưu thế và phổ biến chiếm từ 5,19% đến 25,44%. Loài Scheloribates là loài chiếm ưu thế ở cả 4 tầng phân bố ( Đào Duy Trinh, Nguyễn Thị Hằng, 2017) [13]. Năm 2017, Đỗ Thị Duyên, Lại Thu Hiền, Vũ Quang Mạnh nghiên cứu về cấu trúc quần xã Ve giáp (Acari: Oribatida) ghi nhận được 59 loài thuộc 34 giống, 20 họ, trong đó có 5 loài thuộc dạng sp.; bổ sung thêm 38 loài mới cho khu hệ Ve giáp ở địa điểm nghiên cứu và 15 loài mới cho khu hệ Ve giáp Việt Nam thay đổi theo 4 loại đất ở vùng đồng bằng sông Hồng, Việt Nam (Đỗ Thị Duyên, Lại Thu Hiền, Vũ Quang Mạnh, 2017) [4]. 1.2.3. Nghiên cứu ảnh hưởng của các yếu tố sinh thái đến cấu trúc quầ xã Ve giáp (Acari: Oribatida). Năm 2014, Tạ Mạnh Cường, Đào Duy Trinh nghiên cứu tại Vườn Quốc gia Tam Đảo đai cao trên 700m ghi nhận được 15 loài và 16 loài thuộc bộ Oribatida ưu thế cho cả 4 tầng phân bố và 12 loài ưu thế trong các tầng sâu của hệ sinh thái đất, trong đó có 5 loài ưu thế chung cho tầng đất. Các chỉ số 7
định lượng của Oribatida có sự khác biệt giữa 2 đai cao: Đai cao 700 - 900m (S = 17; S1 = 73; MĐTB = 4520; H' = 3,2277; J' = 0.904); Đai cao 900 - 1252m (S = 19; S1 = 73; MĐTB = 5480; H' = 2,348; J' = 0.8162) (Tạ Mạnh Cường, Đào Duy Trinh, 2014) [2]. Năm 2017, Đào Duy Trinh và Phan Trọng Trường nghiên cứu trên đất trồng cải củ tại vườn Sinh học khoa Sinh - KTNN, Trường Đại học Sư phạm Hà Nội 2, xác định được 16 loài, thuộc 12 giống và 10 họ. Trong các vùng sinh cảnh có tác động của phân Urê có số lượng loài nhiều nhất (11 loài). Độ đa dạng loài cũng đạt lớn nhất ở sinh cảnh có tác động của phân Urê (Đào Duy Trinh, Phan Trọng Trường, 2017) [14]. 8
Chương 2. ĐỐI TƯỢNG, PHẠM VI, PHƯƠNG PHÁP NGHIÊN CỨU 2.1. Đối tượng nghiên cứu Đối tượng nghiên cứu đề tài là các loài Ve giáp (Acari: Oribatida) thuộc ngành Chân khớp (Arthropoda), Phân ngành Chân khớp có kìm (Chelicerata), phân lớp Ve bét (Acari). Đặc điểm hình thái phân loại Ve giáp: Hình 2.1. Sơ đồ cấu trúc cơ thể Ve giáp (Vũ Quang Mạnh, 2007, 2015) [6], [24] Prosoma là phần đầu ngực bao gồm cả 4 đôi chân I, II, III và IV. Propodosoma là phần thân trước mang đôi chân I và II. Gnathosoma là phần hàm miệng. Camerostoma là khoang che đôi kìm và phụ miệng. Prodorsum là tấm giáp đầu ngực. Proterosoma là phần trước đầu ngực chỉ gồm 2 đôi chân trước. Podosoma là phần ngực bao gồm 4 đôi chân. Hysterosoma là phần thân bao gồm cả vùng giáp hậu môn (AN), giáp sinh dục (G) và 2 đôi chân sau. Notogaster là tấm giáp lưng. 9
Anogenital region là vùng hậu môn - sinh dục bao gồm giáp hậu môn và giáp sinh dục. Metapodosoma là phần thân giữa mang đôi chân III và IV. Hình 2.2. Sơ đồ cấu trúc cơ thể và cấu tạo các cơ quan của Ve giáp bậc cao (Vũ Quang Mạnh, 2007, 2015) [6], [24] a. Mặt lưng b. Mặt bụng c. Mặt bên ro: Chóp đỉnh rostrum: ro, lm: Lông rostrum; tấm lamella. le, in, ss: Lông mọc trên lamell, lông interlamella, lông sensilus. Bothridium: Gốc của lông sensilus. Exa và Exp: Lông trước gốc bothridium và lông sau gốc bothridium. tutorium: Tấm ki tin chìa ra nằm dưới và chạy song song với lamella. cuspis: Phần đỉnh của tấm lamella, không chìa lên bề mặt cơ thể. prolamela: Phần tấm kéo dài ở trước lamella, không chìa lên trên bề mặt cơ thể.c1, c2, c3, cp, d1, d2, e1, e2, f1, f2,h1, h2, h3, ps1, ps2, ps3: Các lông notogaster ở Ve giáp bậc thấp; gla: Tuyến dầu nhờn; h: Lông dưới miệng; 1a, 1b, 1c và 2a, 3a, 3b, 3c và 4a, 4b, 4c, 4d: Các lông của epimeres 1, 2, 3 và 4; 10