Khóa luận tốt nghiệp: Giải pháp tăng cường huy động vốn tại Ngân hàng ngoại thương Việt Nam

Chia sẻ: Sdgsxf Sdgsxf | Ngày: | Loại File: PDF | Số trang:106

Thêm vào BST

Báo xấu

200
lượt xem 71
download

Download Vui lòng tải xuống để xem tài liệu đầy đủ

Khóa luận tốt nghiệp: Giải pháp tăng cường huy động vốn tại Ngân hàng ngoại thương Việt Nam nhằm nghiên cứu, tìm hiểu và phân tích thực trạng hoạt động huy động vốn tại Ngân hàng ngoại thương Việt Nam trong thời gian qua, tìm ra những ưu điểm và những vướng mắc còn tồn tại trong hoạt động huy động vốn, từ đó đề ra giải pháp nhằm nâng cao hiệu quả huy động vốn tại Ngân hàng ngoại thương Việt Nam.

Chủ đề:

Bình luận(0) Đăng nhập để gửi bình luận!

Lưu

Nội dung Text: Khóa luận tốt nghiệp: Giải pháp tăng cường huy động vốn tại Ngân hàng ngoại thương Việt Nam

TRƯỜNG ĐẠI HỌC NGOẠI THƯƠNG KHOA KINH TẾ NGOẠI THƯƠNG CHUYÊN NGÀNH KINH TẾ ĐỐI NGOẠI KHOÁ LUẬN TỐT NGHIỆP Đề tài: GIẢI PHÁP NÂNG CAO HIỆU QUẢ HUY ĐỘNG VỐN CỦA NGÂN HÀNG NGOẠI THƯƠNG VIỆT NAM Sinh viên thực hiện : CAO PHƯƠNG LIÊN Lớp : Anh 4 K41- KTNT Giáo viên hướng dẫn : PGS.TS NGUYỄN NHƯ TIẾN Hà Nội, 11/2006
LỜI MỞ ĐẦU 1 - Tính cấp thiết của đề tài Hội nhập quốc tế đã và đang trở thành một xu thế tất yếu, không thể đảo ngƣợc đƣợc. Trong xu thế đó, hệ thống tài chính nói chung và hệ thống Ngân hàng thƣơng mại Việt Nam nói riêng không chỉ là huyết mạch của nền kinh tế quốc dân mà còn mang trong mình vận hội vƣơn rộng ra phạm vi khu vực và thế giới. Khi tiến hành hội nhập, các Ngân hàng thƣơng mại Việt Nam phải chịu sự cạnh tranh gay gắt từ các ngân hàng nƣớc ngoài mà không có sự bảo hộ của nhà nƣớc trong khả năng cạnh tranh của các ngân hàng này còn yếu. Vì vậy, nhiệm vụ trƣớc mắt của các ngân hàng là nâng cao năng lực tài chính, cải tổ hoạt động và hiện đại hóa ngân hàng một cách toàn diện, triệt để và mạnh mẽ để đáp ứng những đòi hỏi của nền kinh tế hội nhập. Là một trong bốn Ngân hàng thƣơng mại quốc doanh, Ngân hàng Ngoại thƣơng Việt Nam trong nhiều năm qua luôn giữ vững thế mạnh, đi đầu trong hoạt động huy động vốn, thu hút các nguồn vốn nhàn rỗi, đáp ứng nhu cầu vốn cho đầu tƣ phát triển nền kinh tế. Trong điều kiện cạnh tranh mạnh mẽ từ các tổ chức tài chính phi ngân hàng, các ngân hàng cổ phần, các ngân hàng liên doanh và các chi nhánh ngân hàng nƣớc ngoài, thị phần huy động vốn của Ngân hàng Ngoại thƣơng Việt Nam đang có nguy cơ sụt giảm. Bên cạnh đó, cơ cấu nguồn vốn của Ngân hàng Ngoại thƣơng thể hiện sự bất hợp lý khi vốn ngoại tệ chiếm tỷ trọng lớn, vốn VND nhỏ, trong khi nhu cầu sử dụng vốn ngoại tệ nhỏ, vốn VND đang cần để tài trợ trong nƣớc. Hơn nữa, tiền gửi không kỳ hạn lớn ảnh hƣởng đến tính ổn định của nguồn, gây khó khăn cho ngân hàng trong cho vay trung và dài hạn. Do đó, việc tăng cƣờng huy động vốn để có cơ cấu vốn hợp lý trong điều kiện cạnh tranh hiện nay là rất cần thiết đối với Ngân hàng Ngoại thƣơng Việt Nam. 1
Nhƣ vậy, có thể nói huy động vốn không phải là vấn đề mới nhƣng luôn là vấn đề sống còn trong hoạt động ngân hàng và là vấn đề cấp thiết đối với Ngân hàng Ngoại thƣơng Việt Nam. Xuất phát từ thực tế đó, ngƣời viết đã lựa chọn đề tài “ GIẢI PHÁP NÂNG CAO HIỆU QUẢ HUY ĐỘNG VỐN CỦA NGÂN HÀNG NGOẠI THƢƠNG VIỆT NAM ” để làm đề tài nghiên cứu cho khoá luận của mình. 2 - Mục đích nghiên cứu Khóa luận tập trung nghiên cứu, tìm hiểu, phân tích thực trạng hoạt động huy động vốn tại Ngân hàng Ngoại thƣơng Việt Nam trong thời gian qua, tìm ra những ƣu điểm và những vƣớng mắc còn tồn tại trong hoạt động huy động vốn, từ đó đề ra một số giải pháp nâng cao hiệu quả huy động vốn cho Ngân hàng Ngoại thƣơng Việt Nam trong thời gian tới. 3 - Đối tƣợng và phạm vi nghiên cứu Khoá luận nghiên cứu những vấn đề lý luận cơ bản và thực tiễn về hoạt động huy động vốn tại Ngân hàng Ngoại thƣơng Việt Nam trong giai đoạn 2001 - 2005. 4 - Phƣơng pháp nghiên cứu Khoá luận sử dụng tổng hợp nhiều phƣơng pháp nghiên cứu khác nhau nhƣ phƣơng pháp tổng hợp và phân tích, phƣơng pháp thống kê, liệt kê, so sánh và đối chiếu làm cơ sở phân tích và kết hợp những kết quả thống kê với việc vận dụng lý thuyết để làm sáng tỏ vấn đề nghiên cứu. Mặt khác, ngƣời viết còn sử dụng các chính sách, đƣờng lối của Đảng và Nhà nƣớc nói chung cũng nhƣ Ngân hàng Nhà nƣớc nói riêng để khái quát một cách hệ thống và khẳng định kết quả mang lại. 5 - Bố cục của khoá luận Ngoài lời mở đầu, kết luận và tài liệu tham khảo, khoá luận đƣợc trình bày trong 3 chƣơng: 2
Chƣơng I: Vài nét về vốn và huy động vốn tại Ngân hàng Ngoại thƣơng Việt Nam Chƣơng II: Thực trạng hoạt động huy động vốn tại Ngân hàng Ngoại thƣơng Việt Nam Chƣơng III: Giải pháp nâng cao hiệu quả huy động vốn tại Ngân hàng Ngoại thƣơng Việt nam. Em xin bày tỏ lòng biết ơn sâu sắc tới PGS.TS Nguyễn Nhƣ Tiến - Giảng viên trƣờng Đại học Ngoại thƣơng, ngƣời đã cho em những kinh nghiệm bổ ích trong phƣơng pháp nghiên cứu khoa học cũng nhƣ đã giành thời gian quý báu chỉ bảo, giúp đỡ em tận tình trong quá trình hoàn thành khoá luận tôt nghiệp. Em cũng xin gửi lời cảm ơn đến các thầy cô giáo trong nhà trƣờng, các anh chị công tác tại phòng vốn Ngân hàng Ngoại thƣơng Việt Nam, cùng những ngƣời bạn đã giúp đỡ em thực hiện đề tài. Mặc dù đã có rất nhiều cố gắng nhƣng do sự phức tạp của đề tài và sự hạn chế về thời gian nghiên cứu nên chắc chắn em không thể tránh khỏi những thiếu sót trong khoá luận của mình. Em rất mong nhận đƣợc sự đóng góp ý kiến từ thầy cô và bạn bè để em có thể hoàn thiện tốt hơn khoá luận của mình. 3
CHƢƠNG I VÀI NÉT VỀ VỐN VÀ HOẠT ĐỘNG HUY ĐỘNG VỐN CỦA NGÂN HÀNG THƢƠNG MẠI I. SƠ LƢỢC VỀ NGÂN HÀNG THƢƠNG MẠI 1. Khái niệm và vai trò của NHTM Khái niệm NHTM Lịch sử hình thành và phát triển của hệ thống ngân hàng gắn liền với sự phát triển của nền sản xuất hàng hoá. Quá trình phát triển kinh tế là điều kiện và đỏi hỏi sự phát triển của NH; đến lƣợt mình, sự phát triển của hệ thống NH trở thành động lực thúc đẩy phát triển kinh tế. Trong nền kinh tế thị trƣờng, thị trƣờng tài chính và các trung gian tài chính thực hiện chức năng lƣu thông vốn từ những nơi, những cá nhân có vốn nhàn rỗi đến những cá nhân, tổ chức cần vốn cho các hoạt động của mình. Trong các kênh dẫn vốn đó thì hệ thống NH đóng vai trò chủ đạo cả về quy mô lẫn nghiệp vụ. NH là một trong các tổ chức tài chính quan trọng nhất của nền kinh tế. NH bao gồm nhiều hình thức tuỳ thuộc vào sự phát triển của nền kinh tế nói chung và hệ thống tài chính nói riêng, trong đó NHTM thƣờng chiếm tỷ trọng lớn nhất về quy mô và số lƣợng các NH. Khi nghiên cứu về NHTM, các nhà kinh tế học, các tổ chức tài chính đã đƣa rất nhiều khái niệm về NHTM. Theo Fredic Miskin thì “ Ngân hàng Thƣơng mại là một trung gian tài chính, các trung gian tài chính này thu hút vốn bằng cách phát hành: tiền gửi có thể phát séc (tiền gửi không kì hạn), các tiền gửi tiết kiệm (là các món tiền gửi có kì hạn thanh toán định trƣớc), sau đó họ dùng vốn vay này để thực hiện cho vay: cho vay thƣơng mại, cho vay tiêu dùng, cho vay thế chấp và để mua các chứng khoán của chính phủ, các chứng khoán của chính quyền địa phƣơng.” 4
Còn Peter Rose thì cho rằng: “ Ngân hàng là các tổ chức tài chính cung cấp một danh mục dịch vụ tài chính đa dạng nhất - đặc biệt là tín dụng, tiết kiệm, dịch vụ thanh toán và thực hiện nhiều chức năng tài chính nhất so với bất kì một tổ chức kinh doanh nào trong nền kinh tế.” Theo luật Các Tổ chức Tín dụng của Việt Nam thì “ Ngân hàng là tổ chức kinh doanh tiền tệ mà hoạt động chủ yếu và thƣờng xuyên là nhận tiền gửi của khách hàng với trách nhiệm hoàn trả và sử dụng số tiền đó để cho vay, thực hiện nghiệp vụ chiết khấu là làm phƣơng tiện thanh toán.” Nhƣ vậy trong quá trình hình thành và phát triển, các nhà kinh tế học cũng nhƣ các tổ chức đã đƣa ra rất nhiều khái niệm về NHTM. Thật khó có thể để đƣa ra một khái niệm chính xác và đầy đủ về NHTM trong mọi giai đoạn. Sở dĩ có điều này là do hoạt động của NHTM rất đa dạng, các thao tác trong từng nghiệp vụ lại rất phức tạp và luôn luôn biến động theo sự biến đổi chung của nền kinh tế. Mặt khác, do trình độ phát triển của nền kinh tế, phong tục tập quán, hệ thống pháp luật… mỗi nƣớc khác nhau đã dẫn đến quan niệm về NHTM không đồng nhất. Nhƣng một điều không thể phủ nhận là sự ra đời của hệ thống NHTM đã đánh dấu một bƣớc phát triển quan trọng trong đời sống kinh tế xã hội loài ngƣời. Vai trò của NHTM NHTM là một trung gian tài chính không thể thiếu đƣợc của một nền kinh tế. Nó đóng vai trò cầu nối giữa cung và cầu tiền tệ thông qua hoạt động huy động vốn của những cá nhân, tổ chức thặng dƣ trong chi tiêu tức là thu nhập hiện tại của họ lớn hơn các khoản chi tiêu cho hàng hoá dịch vụ và do đó họ có tiền để tiết kiệm. Sau đó, NHTM chuyển các khoản tiết kiệm này thành đầu tƣ bằng cách cho các tổ chức và cá nhân có nhu cầu về vốn vay lại. Đó là những tổ chức, cá nhân tạm thời thâm hụt chi tiêu, tức là chi tiêu cho tiêu dùng và đầu tƣ vƣợt quá thu nhập; do vậy, họ cần bổ sung thêm vốn. Hoạt động này giúp đẩy nhanh tốc độ quay vòng vốn, nâng cao hiệu quả sản xuất 5
kinh doanh. Tình hình hoạt động của NH phản ánh rất chính xác mức độ phát triển của nền kinh tế. Do vậy, NH có vai trò quan trọng trong sự phát triển của nền kinh tế, cụ thể nhƣ sau: - Vai trò trung gian: NHTM với hoạt động huy động vốn và cho vay đã nâng cao hiệu quả sử dụng vốn trong nền kinh tế. Nói cách khác, NHTM là cầu nối giữa những ngƣời tạm thời dƣ thừa vốn và những ngƣời đang cần vốn bổ sung cho tiêu dùng hay đầu tƣ. Với các hoạt động này, NHTM thực sự đem lại lợi ích trọn vẹn và đầy đủ cho cả ngƣời có vốn, ngƣời cần vốn, cho cả nền kinh tế xã hội và cho cả bản thân các tổ chức tài chính trung gian. Hoạt động với tƣ cách là một trung gian tài chính, NHTM đã có những tác động tích cực đối với nền kinh tế nhƣ: NHTM đáp ứng đầy đủ, chính xác và kịp thời yêu cầu giữa ngƣời cần vốn và ngƣời có vốn do sự chuyên môn hoá và thành thạo trong nghiệp vụ; NHTM cũng góp phần giảm bớt những chi phí, thông tin và giao dịch cho mỗi cá nhân, tổ chức và toàn bộ nền kinh tế. - Vai trò thanh toán: Ngày nay, NH đã trở thành trung gian thanh toán lớn nhất ở hầu hết các quốc gia trên thế giới. Thay mặt khách hàng, NHTM thanh toán cho việc mua hàng hóa và dịch vụ dƣới nhiều hình thức nhƣ thanh toán bằng séc, uỷ nhiệm chi, thanh toán bằng L/C, phát triển hệ thống chuyển tiền điện tử… Ngoài ra, các NH còn thực hiện thanh toán bù trừ với nhau thông qua hệ thống ngân hàng đại lý. Các hình thức thanh toán đang ngày càng đƣợc chuẩn hoá góp phần tạo tính thống nhất không chỉ trong thanh toán nội bộ giữa các ngân hàng trong một quốc gia mà còn giữa các ngân hàng trên toàn thế giới. Nhƣ vậy, NHTM đã khắc phục đƣợc những bất cập về khoảng cách địa lý giữa các quốc gia, giúp đẩy nhanh thời gian cũng nhƣ tốc độ thanhtoán. Kết quả là, quá trình thanh toán đƣợc thực hiện với thời gian và chi phí hợp lý nhất. - Vai trò ngƣời bảo lãnh: NHTM là tổ chức có tiềm lực tài chính rất lớn. Vì vậy, NH có uy tín trong bảo lãnh cho khách hàng. Nghiệp vụ bảo lãnh 6
của NHTM đang ngày càng phát triển khi xu thế hội nhập đang diễn ra trên toàn thế giới trong những năm gần đây. Đây là việc các NH cam kết sẽ thanh toán cho khách hàng khi ngƣời đƣợc bảo lãnh mất khả năng thanh toán (ví dụ nhƣ phát hành thƣ tín dụng ). NH thƣờng bảo lãnh cho khách hàng của mình mua chịu hàng hoá và trang thiết bị, phát hành chứng khoán... Vai trò này đặc biệt quan trọng trong mua bán quốc tế, nó giúp thúc đẩy sự hợp tác xuyên quốc gia. - Vai trò thực hiện chính sách: các NHTM thực hiện các chính sách phát triển kinh tế của Nhà nƣớc thông qua các chính sách về đầu tƣ vốn, chính sách về tín dụng, về lãi suất... Ví dụ nhƣ, Ngân hàng Nông nghiệp và phát triển nông thôn có những chính sách ƣu đãi về lãi suất đối với các hộ nông dân. Lãi suất cho vay của ngân hàng này áp dụng cho các tổ chức, cá nhân thông thƣờng là 1%/tháng, trong khi đó lãi suất cho ngƣời nghèo vay vốn để thực hiện hoạt động sản xuất kinh doanh, làm kinh tế nông nghiệp chỉ có 0,8%/ tháng. Thông qua vai trò này, NHTM đã góp phần điều tiết sự tăng trƣởng kinh tế và theo đuổi các mục tiêu xã hội. 2. Các hoạt động cơ bản của NHTM NHTM là một tổ chức kinh doanh tiền tệ thực hiện các hoạt động cơ bản nhƣ: huy động vốn, tín dụng, thanh toán... Các hoạt động này có mối quan hệ chặt chẽ với nhau, không tách rời nhau, và bổ trợ cho nhau cùng hoạt động một cách hiệu quả hơn. Hoạt động huy động vốn Đây là hoạt động cơ bản nhất của NHTM. Không một NH nào có thể tồn tại và phát triển mà không có hoạt động huy động vốn. Nguồn vốn của NHTM là một yếu tố quyết định đến quy mô hoạt động, uy tín và khả năng cạnh tranh trên thị trƣờng tài chính. Hoạt động huy động vốn đƣợc ví nhƣ đầu vào cho quá trình tạo ra các sản phẩm dịch vụ ngân hàng. Một NHTM có thể sử dụng một trong bốn hình thức huy động vốn sau: 7
- Nhận tiền gửi : NH nhận tiền gửi từ các cá nhân, hộ gia đình, các tổ chức tín dụng khác dƣới hình thức tiền gửi có kì hạn, không kì hạn và các loại tiền gửi khác. NH áp dụng các mức lãi suất khác nhau tuỳ theo yêu cầu của khách hàng đến gửi tiền. Thông thƣờng, thời gian gửi tiền càng dài thì lãi suất càng cao, tức là tiền gửi theo kỳ hạn năm có lãi suất cao hơn tiền gửi theo kỳ hạn tháng và tiền gửi không kỳ hạn thƣờng có lãi suất thấp nhất. Tiền gửi không kỳ hạn cho phép khách hàng có thể rút tiền bất cứ thời điểm nào trong thời gian giao dịch của ngân hàng. - Phát hành các giấy tờ có giá : NHTM cũng cũng nhƣ các tổ chức tín dụng khác, khi đƣợc Thống Đốc NHNN chấp nhận, thì đƣợc phép phát hành các chứng chỉ tiền gửi, trái phiếu cùng các giấy tờ có giá khác để huy động vốn từ các cá nhân, tổ chức trong và ngoài nƣớc. - Vay vốn của TCTD khác : Khi NHTM không đủ vốn để phục vụ khách hàng và thực hiện hoạt động kinh doanh của mình thì NHTM có thể vay vốn từ các tổ chức tín dụng trong và ngoài nƣớc. - Vay vốn của NHNN : Thực chất đây là việc NHTM vay vốn ngắn hạn từ NHNN dƣới hình thức tái cấp vốn. NHNN thực hiện việc tái cấp vốn theo các nghiệp vụ sau: cho vay lại theo hồ sơ tín dụng, chiết khấu, tái chiết khấu thƣơng phiếu và các giấy tờ có giá ngắn hạn khác, cho vay có bảo đảm bằng việc cầm cố thƣơng phiếu và các giấy tờ có giá ngắn hạn khác (Theo điều 17, điều 20 Luật NHNN Việt Nam). Hoạt động tín dụng Tín dụng là một hoạt động chủ chốt của NHTM để tạo ra tiền. Đây là nghiệp vụ sinh lời chủ yếu của NH. Chỉ có lãi suất thu từ nghiệp vụ tín dụng mới bù nổi chi phí tiền gửi, chi phí dự trữ, chi phí kinh doanh và quản lý, chi phí vốn trôi nổi, chi phí thuế các loại và chi phí rủi ro đầu tƣ... Nhìn chung, các khoản mục thuộc tài sản có của NH, nghiệp vụ tín dụng chiếm tỷ trọng 8
lớn nhất, có thể lên tới 70 đến 80% tài sản có. Các nghiệp vụ tín dụng của NHTM có thể có các hình thức sau: - Căn cứ vào thời gian cấp tín dụng: có tín dụng có kỳ hạn và tín dụng không kỳ hạn. - Căn cứ theo lĩnh vực đầu tƣ: có tín dụng sản xuất kinh doanh và tín dụng tiêu dùng. - Căn cứ theo thành phần kinh tế: có Tín dụng doanh nghiệp Nhà nƣớc, tín dụng kinh tế tập thể, tín dụng kinh tế tƣ nhân, tín dụng kinh tế cá thể, kinh tế hỗn hợp. - Căn cứ theo phƣơng thức hoàn trả: có cho vay hoàn trả một lần và cho vay trả góp. - Căn cứ vào kỹ thuật cấp tín dụng: có tín dụng thấu chi, chiết khấu thƣơng phiếu, tín dụng thuê mua, tín dụng trả góp, tín dụng bảo lãnh, tín dụng vãng lai, tín dụng cầm đồ ... Hoạt động thanh toán Đây là việc NHTM đại diện cho khách hàng thanh toán những khoản hàng hoá và dịch vụ mà khách hàng đã tiêu dùng theo lệnh của khách hàng. Có hai hình thức thanh toán dùng tiền mặt và không dùng tiền mặt. Thanh toán không dùng tiền mặt là sự vận động của tiền tệ qua chức năng phƣơng tiện thanh toán giữa các tổ chức và cá nhân trong nền kinh tế thông qua vai trò trung gian của ngân hàng bằng cách trích chuyển tiền từ tài khoản của ngƣời này sang tài khoản của ngƣời khác. Trong đó bao gồm các hình thức thanh toán sau: - Thanh toán bằng séc: Séc là một lệnh trả tiền do chủ tài khoản ký phát hoặc ngƣời đƣợc uỷ quyền giao trực tiếp cho ngƣời thụ hƣởng để thanh toán tiền hàng hoá dịch vụ hoặc để trả nợ. - Uỷ nhiệm chi: Uỷ nhiệm chi là lệnh chi tiền của chủ tài khoản giao trực tiếp cho ngân hàng để thanh toán tiền hàng hoặc dịch vụ đã nhận. Uỷ 9
nhiệm chi đƣợc dùng để thanh toán các khoản hàng hoá và dịch vụ hoặc chuyển tiền giữa hai đơn vị tín nhiệm lẫn nhau. - Uỷ nhiệm thu: Uỷ nhiệm thu là chứng từ ngƣời bán nhờ ngân hàng thu hộ tiền hàng hoá dịch vụ đã cung cấp cho ngƣời mua. Khi nhận đƣợc giấy uỷ nhiệm thu, ngân hàng bên mua phải trích tài khoản của bên mua để thanh toán trong một ngày làm việc nếu bên mua không đủ tiền trả thì bên mua sẽ phải chịu một khoản tiền phạt. - Thanh toán bằng L/C: là một hình thức thanh toán có bảo đảm của ngân hàng đối với cả ngƣời mua và ngƣời bán. Ngƣời bán nhận đƣợc tiền nếu cung cấp hàng hoá, dịch vụ cho ngƣời mua theo đúng hợp đồng. Ngƣời mua chỉ phải trả tiền khi nhận đƣợc hàng hoá theo đúng hợp đồng. - Thanh toán bằng thẻ: Đây là một hình thức thanh toán hiện đại có nhiều tiện ích dựa trên nền tảng công nghệ hiện đại, giúp khách hàng có thể gửi tiền ở một nơi và rút tiền ở bất kỳ máy rút tiền nào trong hệ thống đƣợc ATM cho phép. Khách hàng cũng có thể sử dụng thẻ thanh toán để chi trả cho các dịch vụ hàng ngày của mình. Ngoài các hoạt động kể trên, NHTM còn thực hiện các hoạt động bảo lãnh, tài trợ, môi giới… II. HOẠT ĐỘNG HUY ĐỘNG VỐN CỦA NGÂN HÀNG THƢƠNG MẠI 1. Vốn và vai trò của vốn trong hoạt động kinh doanh của NHTM Khái niệm về vốn Sự phát triển kinh tế luôn gắn liền với vốn. Trong bất cứ thời kỳ phát triển kinh tế nào cũng vậy, vốn là điều kiện không thể thiếu đƣợc để thành lập một doanh nghiệp và tiến hành các hoạt động sản xuất kinh doanh. Vốn đối với sự phát triển kinh tế trƣớc hết là tiền, nhƣng không phải chỉ là vốn bằng tiền. Mặc dù vốn bằng tiền có ý nghĩa rất quan trọng trong nền kinh tế hàng hoá tiền tệ 10
Nhƣ vậy, xét theo nghĩa rộng, vốn là toàn bộ những tài sản tồn tại dƣới tất cả các hình thái mà một xã hội, một đất nƣớc có đƣợc ở một thời điểm hay một thời kỳ nhất định, có thể chi phối và sử dụng đƣợc cho việc xây dựng, phát triển đất nƣớc, hoạt động của doanh nghiệp và nhu cầu của hộ gia đình. Vốn tiền tệ, đƣợc hiểu theo nghĩa hẹp, là là biểu hiện bằng tiền giá trị của các tài sản hữu hình, tài sản vô hình, tài sản tài chính đƣợc đầu tƣ vào các hoạt động kinh tế - xã hội, quốc phòng an ninh, đối ngoại, trong đó chủ yếu là đầu tƣ vào hoạt động sản xuất, kinh doanh hàng hoá, dịch vụ nhằm tạo ra lợi nhuận. NHTM là một tổ chức tài chính thực hiện chức năng kinh doanh tiền tệ, lấy tiền tệ làm đối tƣợng kinh doanh. Do vậy, vốn của NHTM chủ yếu là vốn bằng tiền. Vốn của NHTM có mối quan hệ hữu cơ, có tác động qua lại với các loại vốn khác trong nền kinh tế. Điều này thể hiện rõ nét trong điều kiện nền kinh tế thị trƣờng - một nền kinh tế mà tại đó quan hệ hàng hoá - tiền tệ phát triển ở mức cao chƣa từng có trong lịch sử nhân loại. Ngoài nguồn vốn tự có của mình, doanh nghiệp phải đi vay số vốn còn thiếu mà trong đó phần quan trọng là vay vốn tại các NHTM. Vậy, vốn của NHTM là những hình thái giá trị do NHTM tạo lập và sử dụng trong quá trình kinh doanh tiền tệ, tín dụng và các dịch vụ ngân hàng khác. Xuất phát từ yêu cầu quản lý và mục đích nghiên cứu, các nhà kinh tế học đã đƣa ra nhiều tiêu chí để phân loại vốn trong NHTM. Căn cứ vào thời hạn của vốn, vốn đƣợc chia thành vốn ngắn hạn (thời hạn dƣới 12 tháng), vốn trung hạn (thời hạn từ 1 đến 5 năm) và vốn dài hạn (thời hạn trên 5 năm); căn cứ vào đối tƣợng huy động vốn, vốn gồm có vốn từ dân cƣ, vốn từ các TCKT và vốn từ thị trƣờng liên NH; căn cứ theo loại tiền có vốn nội tệ và vốn ngoại tệ; căn cứ vào nguồn gốc của vốn có vốn tự có của NH và vốn huy động từ các nguồn khác. Vai trò của vốn đối với hoạt động kinh doanh của NHTM 11
Đối tƣợng kinh doanh của NHTM chính là tiền tệ. NHTM thực hiện các nghiệp vụ tập trung, huy động vốn; sau đó cho vay, phân bổ lại vốn dƣới hình thức tiền tệ. Nhƣ vậy, nhìn chung, vốn chi phối toàn bộ các hoạt động và có vai trò quyết định đối với hoạt động kinh doanh của các NHTM. Vốn có một số vai trò cơ bản sau trong hoạt động của NHTM. Vốn là cơ sở để NHTM tổ chức hoạt động kinh doanh Giống nhƣ bất kì một doanh nghiệp nào khác, NHTM muốn thực hiện các hoạt động kinh doanh trƣớc hết phải cần có vốn. Vốn phản ánh năng lực chủ yếu để quyết định khả năng kinh doanh. Riêng đối với NHTM, vốn vừa là cơ sở, vừa là đối tƣợng kinh doanh chủ yếu của NHTM. NHTM không thể tổ chức hoạt động kinh doanh một cách hiệu quả nếu không có hoặc thiếu vốn. Nói cách khác, vốn chính là điều kiện thiết yếu để thành lập và mở rộng quy mô hoạt động của các NHTM. Những NH có nhiều vốn là NH có nhiều thế mạnh trong kinh doanh và một NHchỉ có thể tiến hành hoạt động kinh doanh đạt hiệu quả tối ƣu khi biết kết hợp hài hoà giữa các nguồn vốn với nhau tạo thành một cơ cấu hợp lý và ổn định. Vốn có vai trò quyết định đến quy mô hoạt động tín dụng và các hoạt động khác của NHTM Vốn của NH có tính chất quyết định đến việc mở rộng hay thu hẹp khối lƣợng tín dụng, khả năng chi trả, thanh toán cũng nhƣ các hoạt động khác của NH. Trên thực tế, các NH nhỏ thƣờng có khoản mục đầu tƣ kém đa dạng hơn so với các NH lớn. So với các NH có vốn lớn hơn thì các NH ít vốn hơn thực hiện hoạt động tín dụng kém đa dạng hơn với quy mô và phạm vi các khoản vay cũng nhỏ hơn. Điều này một mặt là do với lƣợng vốn hạn chế hơn, NHTM này sẽ thu hút đƣợc ít hơn sự đầu tƣ từ các tổ chức, cá nhân do khi gửi tiền bao giờ ngƣời gửi cũng xem xét uy tín và tiềm lực tài chính của tổ chức nhận tiền gửi để đảm bảo cho khoản tiền gửi của mình. Mặt khác, sự hạn chế này còn do giới hạn của luật pháp. Sự tăng trƣởng của quy mô tín dụng phải 12
đảm bảo hệ số an toàn vốn tối thiểu theo quy định. Do đó, NHTM sẽ không thể mở rộng quy mô tín dụng nếu lƣợng vốn còn hạn chế. Nhƣ vậy, NHTM chỉ có thể đạt đƣợc mục tiêu tăng trƣởng tín dụng, nâng cao hiệu quả kinh doanh khi ngân hàng có nguồn vốn dồi dào, tăng trƣởng ổn định và có cơ cấu hợp lý thông qua việc đảm bảo huy động vốn một cách hiệu quả. Vốn đảm bảo uy tín của NHTM Trong nền kinh tế thị trƣờng, ngày càng nhiều các NHTM đƣợc thành lập và cạnh tranh lẫn nhau giành thị phần. Để tồn tại và ngày càng phát triển, mỗi NH đều phải tạo dựng đƣợc uy tín của mình. Điều này phụ thuộc vào kết quả hoạt động của NH trong nhiều năm. Uy tín đó thể hiện ở khả năng sẵn sàng thanh toán cho khách hàng, sẵn sàng cung cấp các dịch vụ theo nhu cầu của thị trƣờng. Vốn khả dụng của NH càng lớn thì khả năng chi trả của NH càng cao. Vì vậy, xét trong điều kiện các nhân tố khác đều nhƣ nhau, khả năng thanh toán của NH tỷ lệ thuận với vốn của NH nói chung và vốn khả dụng nói riêng. Uy tín của NH còn thể hiện ở quy mô vốn chủ sở hữu. Một NHTM với quy mô vốn chủ sở hữu lớn sẽ tạo dựng đƣợc niềm tin trong công chúng và bảo đảm phần nào về sức mạnh tài chính của NH trong trƣờng hợp biến động kinh tế. Tóm lại, với tiềm năng vốn lớn, NH có thể hoạt động kinh doanh với quy mô ngày càng lớn, tiến hành hoạt động kinh doanh một cách hiệu quả, từ đó uy tín của NH đƣợc đảm bảo và nâng cao, tăng vị thế của NH trên thị trƣờng. Vốn của NHTM là yếu tố quyết định năng lực cạnh tranh Trong xu hƣớng toàn cầu hoá, các NHTM ngày càng mở rộng cả về số lƣợng lẫn quy mô, hệ thống NH trong nƣớc và trên toàn thế giới đang hình thành và ngày càng đƣợc hoàn thiện hơn. Chính vì vậy trong những năm gần đây, sức cạnh tranh trên thị trƣờng ngân hàng ngày càng mạnh mẽ và quyết liệt hơn. Năng lực cạnh tranh là yếu tố quyết định sự tồn tại và phát triển của 13
NH trên thị trƣờng trong nƣớc và quốc tế. Điều này phụ thuộc vào quy mô vốn, trình độ và phƣơng tiện kỹ thuật hiện đại của NH. Với nguồn vốn dồi dào, NHTM có khả năng thu hút nhiều khách hàng vay vốn; doanh số hoạt động cho vay của NH tăng lên nhanh chóng. Đây cũng là điều kiện để bổ sung thêm vốn chủ sở hữu cho NH. Vốn chủ sở hữu tăng trƣởng sẽ cung cấp năng lực tài chính cho sự tăng trƣởng và phát triển của các hình thức dịch vụ, tăng cƣờng cở sở vật chất kỹ thuật và quy mô hoạt động của NH trong mọi lĩnh vực. Từ đó, NH sẽ thu hút đƣợc tiền gửi từ nhiều khách hàng hơn. Bên cạnh đó, vốn lớn sẽ giúp NHTM có đủ khả năng tài chính, kinh doanh đa năng trên thị trƣờng, không chỉ cho vay mà còn mở rộng hình thức liên doanh, liên kết, dịch vụ thuê mua... Chính những hình thức kinh doanh đa năng này sẽ giúp phân tán rủi ro trong hoạt động kinh doanh, tạo thêm nguồn vốn và tăng sức cạnh tranh của NHTM trên thƣơng trƣờng. 2. Hoạt động huy động vốn của NHTM Nhu cầu về vốn trong hoạt động kinh doanh của NHTM Vốn là điều kiện ban đầu để thành lập NH. Vốn là nguồn tài trợ chính cho xây dựng trụ sở NH và mua sắm thiết bị. Với những vai trò cơ bản nhƣ đã nói ở trên, vốn NH có chức năng quan trọng là chống đỡ rủi ro cho những ngƣời gửi tiền. Do vậy, vốn tối thiểu luôn đƣợc các cơ quan chức năng kiểm soát NH quan tâm. Rất nhiều các chỉ tiêu hoạt động của NH bị ràng buộc với vốn nhƣ mức huy động tối đa, mức cho vay tối đa cho một khách hàng. Nhu cầu về vốn trong hoạt động kinh doanh của NHTM ngày càng gia tăng. Các NH luôn tìm ra các biện pháp để có thể huy động đƣợc nguồn vốn ở mức tối đa. Thực tế thị trƣờng NH trong những thập niên qua là minh chứng rõ ràng cho điều này. Vào cuối những năm 1980 và đầu những năm 1990, do thị trƣờng tài chính chƣa phát triển, dân chúng chƣa quen với vốn cổ phần... nên phần lớn các NH đƣợc thành lập với số vốn thấp (các NHTM quốc doanh 14
có số vốn chỉ khoảng 200 tỷ, các NHTM cổ phần chỉ cần số vốn 5 - 50 tỷ). Nhƣng yêu cầu về vốn không chỉ dừng lại ở đó. Những năm gần đây, thị trƣờng tài chính ngày càng phát triển, nhu cầu về vốn cũng nhƣ các dịch vụ tài chính của các tổ chức, cá nhân ngày càng cao. Nhu cầu này dẫn tới yêu cầu cấp thiết buộc các NHTM phải mở rộng chi nhánh, thành lập các công ty con và cũng phải đối đầu với rủi ro cao hơn. Điều này đang buộc các NHTM phải tăng vốn để mở rộng hoạt động của mình. Đây là quá trình tự tích luỹ hoặc phát hành cổ phiếu mới. Nhu cầu tăng vốn của NHTM là xu hƣớng quan trọng và tất yếu khi nền kinh tế trong nƣớc đang có những bƣớc tiến mới. Các hình thức huy động vốn của NHTM Nhận tiền gửi của khách hàng Tiền gửi của khách hàng là nguồn tài nguyên quan trọng nhất của NHTM. Khi NH bắt đầu hoạt động, nghiệp vụ đầu tiên là mở các tài khoản tiền gửi để giữ hộ và thanh toán hộ cho khách hàng, bằng cách đó NH huy động tiền của các doanh nghiệp, các tổ chức và dân cƣ. Tiền gửi là nguồn tiền quan trọng, chiếm tỷ trọng lớn trong tổng nguồn tiền của NH. Bản chất của vốn tiền gửi là vốn của nhiều chủ sở hữu khác nhau. NH chỉ có quyền sử dụng chứ không có quyền sở hữu và phải hoàn trả đúng hạn cả gốc lẫn lãi khi đến hạn hoặc bất cứ khi nào khách hàng có nhu cầu rút vốn. Hoạt động kinh doanh chủ yếu của NHTM là huy động tối đa các nguồn vốn trong xã hội để tiến hành cho vay và đầu tƣ nhằm mục đích thu lợi nhuận. Để gia tăng tiền gửi trong môi trƣờng cạnh tranh và để có đƣợc nguồn tiền có chất lƣợng ngày càng cao, các NHTM đã đƣa ra và thực hiện nhiều hình thức nhận tiền gửi khác nhau. Các NHTM tiếp nhận các loại tiền gửi với khối lƣợng nhiều ít khác nhau, với mọi loại kỳ hạn cơ bản nhƣ sau: Thứ nhất, tiền gửi thanh toán (tiền gửi giao dịch) Đây là tiền của các doanh nghiệp hoặc cá nhân gửi vào NH để nhờ NH giữ và thanh toán hộ. NH mở tài khoản thanh toán cho khách hàng, cho phép 15
khách hàng sử dụng các dịch vụ của NH nhƣ: thẻ, séc... Ngày nay, với sự phát triển mạnh mẽ của dịch vụ NH, với chất lƣợng dịch vụ ngày càng đƣợc nâng cao, khách hàng ngày càng có xu hƣớng sử dụng dịch vụ NH. Do vậy, các NHTM có thể huy động đƣợc nguồn vốn khá lớn từ loại tiền gửi này với chi phí thấp do lãi suất của khoản tiền gửi này nhìn chung là rất thấp. Để thu hút khách hàng, các NHTM đã đa dạng hoá hình thức tiền gửi này. Một số NH kết hợp tài khoản tiền gửi thanh toán với tài khoản cho vay (thấu chi - chi trội trên số dƣ có của tài khoản tiền gửi). Một số ngân hàng sử dụng nhiều hình thức biến tƣớng của tài khoản thanh toán để nâng lãi suất loại tiền gửi này nhằm cạnh tranh với các TCTD khác. Tuy nhiên, một điều đáng lƣu ý ở đây là việc sử dụng nguồn tiền này gặp bất lợi do khách hàng có thể rút bất cứ lúc nào. Điều này đặt NHTM trƣớc rủi ro thanh khoản. Để sử dụng nguồn vốn này hiệu quả, NHTM cần nghiên cứu kĩ đặc tính kinh doanh, thu nhập, chi tiêu của khách hàng để có kế hoạch khai thác nguồn vốn này một cách triệt để. Thứ hai, tiền gửi có kì hạn của các doanh nghiệp, các tổ chức xã hội khác Nhiều khoản thu bằng tiền của doanh nghiệp và các tổ chức xã hội sẽ đƣợc chi trả sau một thời gian nhất định. Tiền gửi thanh toán tuy rất thuận tiện cho hoạt động thanh toán song lãi suất lại rất thấp. Để đáp ứng nhu cầu tăng thu cho ngƣời gửi tiền, NH đã đƣa ra hình thức tiền gửi có kì hạn. Ngƣời gửi không đƣợc sử dụng các dịch vụ thanh toán của tiền gửi thanh toán để áp dụng cho loại tiền gửi này. Nếu cần chi tiêu, ngƣời gửi phải đến NH rút tiền ra và tự mình thực hiện hoạt động thanh toán. Tuy không thuận lợi cho tiêu dùng bằng hình thức tiền gửi thanh toán, nhƣng tiền gửi có kì hạn này lại đƣợc hƣởng mức lãi suất cao hơn. Thời hạn gửi tiền càng lâu thì lãi suất càng cao. Tiền gửi có kì hạn là một nguồn vốn mang tính chất ổn định do khách hàng thông thƣờng chỉ rút tiền khi đến kì hạn. Do đó, các NHTM thƣờng chú trọng các biện pháp kích thích để huy động loại tiền gửi này. 16
Thứ ba, tiền gửi tiết kiệm của dân cƣ Các tầng lớp dân cƣ đều có các khoản thu nhập tạm thời chƣa sử dụng. Chính vì vậy, trong điều kiện có khả năng tiếp cận với NH, họ đều có thể gửi tiết kiệm nhằm mục tiêu bảo toàn và sinh lời đối với các khoản tiết kiệm. Tiền gửi tiết kiệm đƣợc lập ra để thu hút vốn của những ngƣời muốn dành một khoản tiền cho những mục tiêu hay cho một nhu cầu về tài chính trong tƣơng lai. Lãi suất áp dụng cho loại tiền này cao hơn nhiều so với tiền gửi giao dịch. Tiền gửi tiết kiệm cũng bao gồm tiền gửi tiết kiệm không kì hạn và tiền gửi tiết kiệm có kì hạn. Với tiết kiệm không kì hạn, ngƣời gửi có thể gửi vào và rút ra bất cứ lúc nào tuỳ theo nhu cầu sử dụng của ngƣời gửi tiền. Tiền gửi tiết kiệm có kì hạn có lãi suất cao hơn tiền gửi tiết kiệm không kì hạn. Đối với hình thức tiết kiệm có kì hạn, nếu kì hạn gửi càng cao thì lãi suất ngƣời gửi đƣợc hƣởng sẽ càng cao. Nghĩa là, tiết kiệm có kì hạn 24 tháng sẽ có lãi suất cao hơn tiết kiệm có kì hạn 12 tháng và cao hơn lãi suất tiết kiệm kì hạn 6 tháng. Trong thời hạn tiết kiệm, nếu ngƣời gửi rút tiền trƣớc hạn thì sẽ bị phạt lãi. Các NHTM đang ngày càng mở rộng mạng lƣới huy động, đƣa ra các hình thức huy động đa năng và lãi suất cạnh tranh hấp dẫn... Thứ tƣ, tiền gửi của các tổ chức tín dụng khác Nhằm mục đích nhờ thanh toán hộ và một số mục đích khác, NHTM này có thể gửi tiền tại NHTM khác. Trong tiến trình hội nhập kinh tế quốc tế, một yêu cầu đặt ra phải có hệ thống ngân hàng phát triển mạnh mẽ và liên kết chặt chẽ với nhau. Theo đó, tuy nguồn vốn này không lớn nhƣng quy mô nguồn vốn này có xu hƣớng tăng do có sự hình thành và phát triển của hệ thống liên ngân hàng. Vay vốn Khi cần phải đáp ứng thanh toán, chi trả cho khách hàng hay nói rộng hơn là để phục vụ cho hoạt động kinh doanh, mà vốn tiền gửi đã đƣợc sử dụng hết thì các NHTM có thể đi vay vốn. Các NHTM huy động vốn vay từ 17
NHNN, từ các NHTM khác, hoặc vay trên thị trƣờng tiền tệ. Vốn vay chỉ chiếm một tỷ trọng có thể chấp nhận đƣợc trong cơ cấu nguồn vốn, nhƣng nó rất cần thiết và có vị trí quan trọng để đảm bảo cho ngân hàng hoạt động kinh doanh một cách bình thƣờng. 2.2.2.1. Vay Ngân hàng Nhà nước Vay từ NHNN đƣợc gọi là tiền vay chiết khấu hay “ tiền ứng trƣớc ”. Trong trƣờng hợp thiếu hụt dự trữ, NHTM thƣờng vay vốn từ NHNN. Đây là khoản vay nhằm giải quyết nhu cầu cấp bách trong chi trả. NHTM dù có hoạt động hiệu quả đến đâu cũng không hoàn toàn tránh đƣợc những lúc thiếu khả năng chi trả. Trong trƣờng hợp không huy động đƣợc vốn từ các nguồn khác, NHNN sẽ là ngƣời cứu cánh cuối cùng của NHTM. Bởi thƣờng vào những thời điểm NH thiếu vốn thì các NH khác và thị trƣờng cũng đang thiếu vốn. Hình thức vay vốn NHNN: - Vay vốn ngắn hạn: là hình thức mà các NHTM xin vay vốn bổ sung vốn ngắn hạn của mình. Trong hình thức vay này, các NHTM chỉ đƣợc vay khi còn hạn mức tín dụng hoặc trong hạn mức tín dụng mà NH đã thoả thuận. - Vay tái chiết khấu: Đây là hình thức cho vay chủ yếu của NHNN. Các NHTM vay trên cơ sở chứng từ có giá. Các chứng từ này phải đảm bảo tính hợp lệ, hợp pháp và bảo đảm an toàn. Các thƣơng phiếu đã đƣợc NHTM chiết khấu sẽ trở thành tài sản của họ. Khi cần tiền, NH mang những thƣơng phiếu này lên tái chiết khấu tại NHNN. Đến thời hạn trả nợ, NHTM sẽ nhận lại thƣơng phiếu và trả một khoản bằng giá trị của chúng. Thông thƣờng, NHNN chỉ tái chiết khấu cho những thƣơng phiếu có chất lƣợng và phù hợp với mục tiêu của NHNN trong từng thời kì. Có thể nói nguồn vốn vay NHNN là rất quan trọng vì nó giúp cho NH vƣợt qua các khó khăn về thanh khoản, đảm bảo cho TCTD hoạt động bình thƣờng. 2.2.2.2. Vay các TCTD khác 18
Đây là nguồn các NH vay mƣợn lẫn nhau và vay của các TCTD khác trên thị trƣờng liên NH. Hoạt động của thị trƣờng liên NH đã hỗ trợ tích cực cho hoạt động của các NH, bổ sung kịp thời nhu cầu vốn thông qua việc điều hoà nguồn vốn từ nơi thừa vốn đến nơi thiếu vốn. Các NH đang thiếu hụt dự trữ có thể vay mƣợn tức thời để đảm bảo thanh khoản. Ngƣợc lại, các NH đang có dự trữ vƣợt yêu cầu do kết dƣ gia tăng bất ngờ về các khoản tiền huy động hoặc giảm cho vay sẽ sẵn lòng cho các NH khác vay để tìm kiếm lãi suất cao hơn. Nguồn vay mƣợn từ các NH khác là để đáp ứng nhu cầu dự trữ và chi trả cấp bách; trong nhiều trƣờng hợp, nó bổ sung và thay thế cho nguồn vốn vay từ NHNN. 2.2.2.3. Vay trên thị trường vốn Các NHTM có thể vay trực tiếp trên thị trƣờng thông qua việc phát hành các giấy tờ có giá. Những NH có uy tín hoặc trả lãi suất cao sẽ vay mƣợn đƣợc nhiều hơn. Các NH nhỏ thƣờng khó vay mƣợn trực tiếp bằng cách này; họ thƣờng phải vay thông qua các NH đại lý hoặc đƣợc bảo lãnh của tổ chức tài chính có uy tín trên thị trƣờng. Khả năng vay mƣợn còn phụ thuộc vào sự phát triển của thị trƣờng tài chính. Mỗi NH cần nghiên cứu kĩ thị trƣờng để quyết định quy mô, mệnh giá, lãi suất và thời hạn vay mƣợn thích hợp. Các giấy tờ có giá mà NHTM có thể phát hành là: - Kỳ phiếu: Kỳ phiếu NH là giấy nhận nợ ngắn hạn (dƣới 12 tháng) do NH phát hành nhằm huy động vốn trong dân cƣ. Việc phát hành loại giấy nợ ngắn hạn này chủ yếu để phục vụ cho những kế hoạch kinh doanh nhất định của NH nhƣ một dự án, một chƣơng trình kinh tế... Là công cụ nợ ngắn hạn, kỳ phiếu có tính lỏng rất cao, dễ dàng chuyển sang tiền mặt hoặc các hình thức khác. Mệnh giá, loại tiền và phƣơng thức trả lãi đa dạng của kỳ phiếu đã đáp ứng khá đầy đủ các nhu cầu gửi vốn khác nhau của ngƣời mua. Do tính chủ động, lãi suất của kỳ phiếu thƣờng đƣợc ấn định một cách hấp dẫn tuỳ theo mức độ cần thiết về vốn của NH. Chính nhờ những ƣu điểm này mà việc 19