Khóa luận tốt nghiệp Luật kinh doanh: Pháp luật về mua bán và sáp nhập doanh nghiệp ở Việt Nam

Chia sẻ: Caphesuadathemhanh | Ngày: | Loại File: PDF | Số trang:79

Thêm vào BST

Báo xấu

55
lượt xem 9
download

Download Vui lòng tải xuống để xem tài liệu đầy đủ

Mục đích của khóa luận là nghiên cứu hoạt động sáp nhập và mua bán doanh nghiệp dưới góc độ pháp lý và xây dựng một số giải pháp hoàn thiện pháp luật về mua bán và sáp nhập doanh nghiệp ở Việt Nam.

Chủ đề:

Bình luận(0) Đăng nhập để gửi bình luận!

Lưu

Nội dung Text: Khóa luận tốt nghiệp Luật kinh doanh: Pháp luật về mua bán và sáp nhập doanh nghiệp ở Việt Nam

ĐẠI HỌC QUỐC GIA HÀ NỘI KHOA LUẬT NGUYỄN PHÚC LINH PHÁP LUẬT VỀ MUA BÁN VÀ SÁP NHẬP DOANH NGHIỆP Ở VIỆT NAM KHÓA LUẬN TỐT NGHIỆP ĐẠI HỌC NGÀNH: LUẬT KINH DOANH Hệ đào tạo: Chính quy Khóa học: QH – 2013 – L NGƯỜI HƯỚNG DẪN: TS. NGUYỄN THỊ THUẬN (Cơ quan công tác: Ủy ban Chứng khoán Nhà nước) Hà Nội, 2017 1
LỜI CAM ĐOAN Tôi xin cam đoan đây là công trình nghiên cứu của riêng tôi và được sự hướng dẫn khoa học của TS. Nguyễn Thị Thuận. Các nội dung nghiên cứu, kết quả trong đề tài này là trung thực và chưa được công bố dưới bất kỳ hình thức nào trước đây. Những số liệu trong các bảng biểu phục vụ cho việc phân tích, nhận xét, đánh giá được chính tác giả thu thập từ các nguồn khác nhau có ghi rõ trong phần tài liệu tham khảo. Ngoài ra, trong luận văn còn sử dụng một số nhận xét, đánh giá cũng như số liệu của các tác giả khác, cơ quan tổ chức khác đều có trích dẫn và chú thích nguồn gốc. Nếu phát hiện có bất kỳ sự gian lận nào tôi xin hoàn toàn chịu trách nhiệm về nội dung luận văn của mình. Khoa Luật – Trường Đại học Quốc gia Hà Nội không liên quan đến những vi phạm tác quyền, bản quyền do tôi gây ra trong quá trình thực hiện (nếu có). Hà Nội, ngày 5 tháng 5 năm 2017 Người cam đoan Sinh viên Nguyễn Phúc Linh 2
MỤC LỤC BẢNG KÝ HIỆU, CHỮ VIẾT TẮT ........................................................................5 DANH MỤC CÁC BẢNG, ĐỒ THỊ, SƠ ĐỒ .........................................................7 CHƯƠNG 1 : NHỮNG VẤN ĐỀ LÝ LUẬN VÀ PHÁP LUẬT VỀ HOẠT ĐỘNG SÁP NHẬP VÀ MUA BÁN DOANH NGHIỆP ......................................13 1.1 Những vấn đề lý luận .......................................................................................13 1.1.1 Khái niệm hoạt động sáp nhập và mua bán doanh nghiệp ........................13 1.1.2 Đặc điểm khác biệt của thị trường sáp nhập và mua bán doanh nghiệp so với các thị trường khác: ......................................................................................24 1.1.3 Ý nghĩa của hoạt động sáp nhập và mua bán doanh nghiệp .....................24 1.2 Những vấn đề pháp lý về sáp nhập và mua bán doanh nghiệp ........................26 1.2.1 Khái niệm pháp luật về sáp nhập và mua bán doanh nghiệp ....................26 1.2.2 Nội dung của pháp luật sáp nhập và mua bán doanh nghiệp ....................26 1.2.3 Vai trò của pháp luật trong việc điều chỉnh hoạt động mua bán và sáp nhập doanh nghiệp..............................................................................................27 1.2.4 Quy định về hoạt động mua bán sáp nhập doanh nghiệp (M&A) của một số quốc gia trên thế giới .....................................................................................27 CHƯƠNG 2: THỰC TRẠNG PHÁP LUẬT VỀ SÁP NHẬP VÀ MUA BÁN DOANH NGHIỆP Ở VIỆT NAM..........................................................................31 2.1 Hoạt động M&A Việt Nam trong những năm gần đây: ..................................31 2.2 Một số thương vụ M&A điển hình tại Việt Nam: ...........................................37 2.3 Nội dung pháp luật về sáp nhập và mua bán doanh nghiệp ở Việt Nam.........40 3
2.3.1 Một số quy định của Luật Doanh Nghiệp hiện hành đối với hoạt động mua bán sáp nhập doanh nghiệp tại Việt Nam ...................................................41 2.3.2 Một số quy định của Luật Đầu tư hiện hành đối với hoạt động mua bán sáp nhập doanh nghiệp tại Việt Nam .................................................................48 2.3.3 Một số quy định của Luật Cạnh tranh hiện hành đối với hoạt động mua bán sáp nhập doanh nghiệp tại Việt Nam ...........................................................52 2.3.4 Một số quy định của Luật các tổ chức tín dụng hiện hành đối với hoạt động mua bán sáp nhập ngân hàng thương mại tại Việt Nam ...........................53 2.3.5 Một số quy định của Luật Kinh doanh bất động sản hiện hành 2014 đối với hoạt động mua bán sáp nhập doanh nghiệp tại Việt Nam............................55 2.4 Một số những bất cập trong pháp luật về sáp nhập và mua bán doanh nghiệp ở Việt Nam ................................................................................................................58 CHƯƠNG 3: HOÀN THIỆN PHÁP LUẬT VỀ SÁP NHẬP VÀ MUA BÁN DOANH NGHIỆP Ở VIỆT NAM..........................................................................66 3.1 Yêu cầu hoàn thiện ..............................................................................................66 3.2 Nội dung hoàn thiện ............................................................................................66 3.3 Giải pháp hoàn thiện ...........................................................................................67 KẾT LUẬN ..............................................................................................................73 TÀI LIỆU THAM KHẢO ......................................................................................75 PHỤ LỤC .................................................................................................................78 4
BẢNG KÝ HIỆU, CHỮ VIẾT TẮT Ký hiệu, chữ viết tắt Diễn giải CTCP Công ty cổ phần DN Doanh nghiệp NĐ-CP Nghị định Chính phủ SKHĐT Sở Kế hoạch và Đầu tư TCTD Tổ chức tín dụng TNHH Trách nhiệm hữu hạn TT-BKHĐT Thông tư của Bộ Kế hoạch và Đầu tư TT-BTC Thông tư của Bộ Tài chính TT-NHNN Thông tư của Ngân hàng Nhà nước AEC ASEAN Economic Community: Cộng đồng kinh tế chung ASEAN BCC Business Cooperation Contract: Hợp đồng hợp tác kinh doanh CFA Financial Analyst Institute: Cơ quan phân tích tài chính Hoa Kỳ FDI Foreign Direct Investment: Đầu tư trực tiếp nước ngoài FTA Free Trade Aggrement: Hiệp định thương mại tự do IMAA Institute of Mergers, Acquisitions and Alliances: Viện Hợp nhất, Mua lại và Liên kết: một tổ chức tư vấn phi lợi nhuận được công nhận và bảo đảm trên toàn thế giới IPO Initial Public Offering: Phát hành cổ phiếu ra công chúng M&A Mergers and Acquisitions: Hoạt động mua bán và sáp nhập doanh nghiệp 5
OTC Over the counter: là một loại cổ phiếu đã được phát hành tại các trung tâm giao dịch chứng khoán nhưng chưa niêm yết giá TPP Trans-Pacific Partnership Agreement: Hiệp định đối tác xuyên Thái Bình Dương USD Đô la Mỹ VBF Vietnam Business Forum: Diễn đàn kinh doanh Việt Nam VCA Vietnam Competition Authority: Cục quản lý cạnh tranh Việt Nam 6
DANH MỤC CÁC BẢNG, ĐỒ THỊ, SƠ ĐỒ Bảng, đồ thị, sơ đồ Tên Trang Hình 1.1 Tổng số thương vụ theo số lượng và giá trị từ 77 năm 2015 đến cuối năm 2016 (Theo Báo cáo phân tích của KPMG; Capital IQ, thời điểm: 22/7/2016) Hình 2.1 Tình hình M&A trên toàn cầu(Nguồn: 78 Thomson Financial, IMAA) Hình 2.2 Tình hình M&A Khu vực Châu Á – Thái 78 Bình Dương(Nguồn: Thomson Financial, IMAA) Hình 2.3 Tình hình M&A tại Việt Nam(Nguồn: 78 Thomson Financial, IMAA) Bảng 1.1 So sánh giữa thâu tóm, mua lại, sáp nhập, 22 hợp nhất Bảng 2.1 Tổng hợp những thương vụ M&A nổi bật 37 trong năm 2015, 2016 Biểu đồ 2.1 Số lượng các khoản đầu tư cho Start-up 77 2011-2016. (Nguồn: Theo thống kê của Topica Founder Institute) 7
PHẦN MỞ ĐẦU 1. Tính cấp thiết của đề tài: Tiến trình hội nhập quốc tế của Việt Nam đang và sẽ diễn ra sâu rộng chưa từng có, với việc thực hiện lộ trình Cộng đồng Kinh tế ASEAN (AEC); đàm phán và ký kết nhiều FTA thế hệ mới, trong đó có Hiệp định Đối tác xuyên Thái Bình Dương (TPP), FTA Việt Nam – EU, Việt Nam – Hàn Quốc, không gian kinh tế của Việt Nam đang được mở rộng hơn bao giờ hết. Không gian kinh tế mới này đang mở ra cơ hội mới, sân chơi mới cho cộng đồng nhà đầu tư trong và ngoài nước. Không gian kinh tế mới cộng hưởng với làn sóng M&A (Merger and Acquisitions) đã và đang diễn ra sôi động trên tất cả các lĩnh vực của nền kinh tế, với nhiều thương vụ quy mô lớn lên tới hàng tỉ USD sẽ tạo nên sự bùng nổ của thị trường M&A như những dự đoán của các chuyên gia cách đây vài năm trở lại đây. Trước đó, từ năm 2013 đến 2015, tổng giá trị thị trường M&A đã tăng từ 3,5 tỷ USD lên đến 5,2 tỷ USD. Chỉ trong 6 tháng đầu năm 2016, tổng giá trị thị trường đã đạt 3 tỷ USD và vượt ngưỡng mong đợi 5,3 USD[5] Ở góc nhìn của các nhà đầu tư nước ngoài, thị trường Việt nam đang rộng mở và giàu tiềm năng hơn bao giờ hết. Việt nam là một nền kinh tế trẻ với dân số hơn 93 triệu người. Cùng với quá trình tái cấu trúc nền kinh tế, và sự hội nhập quốc tế đã biến Việt Nam thành một địa điểm đầu tư tiềm năng. Các nhà đầu tư nước ngoài đến Việt nam để khai thác một thị trường tiêu thụ rộng lớn, cũng như dời các cơ sở sản xuất của họ đến Việt Nam để hưởng các lợi thế từ hiệp định thương mại tự do. Thông qua việc thâu tóm một doanh nghiệp nội địa, nhà đầu tư nước ngoài có thể giảm thiểu thời gian bước vào thị trường cho dự án đầu tư của họ tại Việt nam. Năm 2016, chúng ta được chứng kiến nhiều thương vụ M&A giá trị cao trong lĩnh vực bán lẻ, tiêu dùng với bên mua là các nhà đầu tư đến từ Thái Lan và Nhật Bản. Thương vụ chuyển nhượng Big C và Metro Cash & Carry nằm trong top 3 giao dịch M&A có giá trị cao nhất. Lĩnh vực bất động sản cũng sôi động với thương vụ Keangnam Landmark Tower, Empire City và Kumho Asiana Plaza. Một điểm chung của các thương vụ lớn này là hầy hết các nhà đầu tư nước ngoài đóng vai trò là bên mua. ( Xem Hình 1.1 – Phụ lục – Trang 77 ) 8
Tuy nhiên, pháp luật Việt nam chưa có một khung pháp lý thống nhất cho M&A. Thay vào đó, các quy định pháp luật về M&A nằm rải rác ở nhiều luật khác nhau. Đó cũng là lý do cần phải có công trình nghiên cứu luật học đánh giá pháp luật và tình hình thực thi pháp luật để kiểm soát các thương vụ mua bán, sáp nhập doanh nghiệp nhằm tạo ra môi trường cạnh tranh công bằng, hiệu quả, mang lại phúc lợi chung cho xã hội. Với những lý do đó, tôi lựa chọn : “Pháp luật về mua bán và sáp nhập doanh nghiệp ở Việt Nam” là đề tài khóa luận của mình. Trong quá trình nghiên cứu không thể tránh những thiếu sót, mong thầy cô và các bạn góp ý để tôi có thể hoàn thành đề tài một cách hoàn thiện nhất. Tôi xin chân thành cảm ơn ! 2. Mục tiêu và nhiệm vụ nghiên cứu: Mục đích của khóa luận: Mục đích của khóa luận là nghiên cứu hoạt động sáp nhập và mua bán doanh nghiệp dưới góc độ pháp lý và xây dựng một số giải pháp hoàn thiện pháp luật về mua bán và sáp nhập doanh nghiệp ở Việt Nam. Để đạt được mục đích trên, khóa luận cần đạt được những nhiệm vụ sau: Thứ nhất, phân tích cơ sở lý luận của hoạt động sáp nhập và mua bán doanh nghiệp bằng việc làm rõ khái niệm, quan niệm hoạt động sáp nhập và mua bán doanh nghiệp ở một số quốc gia và Việt Nam; làm rõ đặc điểm mua bán, sáp nhập doanh nghiệp trong mối quan hệ so sánh với một số quan hệ pháp luật khác; phân tích các nội dung cơ bản của pháp luật về mua bán và sáp nhập doanh nghiệp. Trong quá trình phân tích, hoạt động mua bán sáp nhập doanh nghiệp được xem xét dưới góc độ so sánh với quy định của một số nước trên thế giới làm phong phú hơn cũng như toàn diện hơn về hoạt động này. Thứ hai, nghiên cứu quy định của pháp luật hiện hành về hoạt động mua bán và sáp nhập doanh nghiệp, chỉ ra những tồn tại bất cập của hệ thống pháp luật về mua bán và sáp nhập doanh nghiệp; phân tích và bình luận những kinh nghiệm điều chỉnh pháp luật về mua bán và sáp nhập doanh nghiệp ở một số quốc gia; Phân tích, đánh giá thực tiễn hoạt động mua bán, sáp nhập doanh nghiệp làm nền tảng đề đề xuất giải pháp phù hợp. 9
Thứ ba, đề xuất giải pháp phù hợp nhằm hoàn thiện pháp luật về mua bán doanh nghiệp ở Việt Nam trong giai đoạn hiện nay. 3. Đối tượng và phạm vi nghiên cứu: Đối tượng nghiên cứu: Hoạt động động sáp nhập và mua bán doanh nghiệp ở Việt Nam hiện nay Phạm vi: - Thời gian: Trong những năm gần đây 2015-2017 - Không gian: Trong khuôn khổ phạm vi pháp lý hoạt động sáp nhập mua bán doanh nghiệp Việt Nam - Nội dung: Bài làm tập trung nghiên cứu, phân tích làm rõ các khái niệm liên quan đến hoạt động mua bán sáp nhập M&A theo quy định của pháp luật Việt Nam, nêu lên những điểm nổi bật trong quy định và những bất cập, hạn chế để từ đó nêu lên một số những giải pháp nhằm hoàn thiện khung pháp lý hoạt động M&A tại Việt Nam. 4. Câu hỏi nghiên cứu Bài làm tập trung trả lời cho một số các câu hỏi nghiên cứu: - Thế nào là hoạt động mua bán và sáp nhập doanh nghiệp M&A ? Đặc điểm và ý nghĩa của hoạt động M&A? - Thế nào là pháp luật về hoạt động mua bán và sáp nhập doanh nghiệp M&A? - Toàn cảnh thị trường M&A trên thế giới và Việt Nam trong những năm gần đây như thế nào? - Hoạt động M&A được quy định trong pháp luật Việt Nam như thế nào? - Có những khó khăn, bất cập gì trong các quy định pháp luật Việt Nam về hoạt động M&A? - Cần có những giải pháp gì để khắc phục những khó khăn bất cập trên? 10
5. Kết cấu đề tài Kết cấu của khóa luận gồm 3 chương: Chương 1: Những vấn đề lý luận và pháp luật về hoạt động sáp nhập và mua bán doanh nghiệp: Trọng tâm của chương là làm rõ vấn đề lý luận quan niệm, khái niệm về hoạt động sáp nhập và mua bán doanh nghiệp, phân biệt được rõ những khái niệm liên quan theo quy định của pháp luật Việt Nam hiện hành như: thâu tóm, mua lại, sáp nhập, hợp nhất, tìm hiểu được đặc điểm, ý nghĩa của hoạt động sáp nhập và mua bán doanh nghiệp. Bên cạnh đó, chương 1 nêu lên khái niệm chung nhất về thế nào là pháp luật và nội dung pháp luật hoạt động sáp nhập và mua bán doanh nghiệp. Chương 2: Thực trạng pháp luật về sáp nhập và mua bán doanh nghiệp ở Việt Nam: Trọng tâm của chương có thể tóm gọn thành 3 phần chính. Phần thứ nhất là về thực trạng hoạt động M&A Việt Nam nói chung trong những năm gần đây 2015-2017, tổng hợp một số thương vụ M&A tiêu biểu, điển hình. Phần thứ hai nêu lên một số quy định trong pháp luật Việt Nam liên quan đến hoạt động M&A, được tác giả chia theo các nhóm chế định cụ thể. Phần cuối cùng, tác giả nêu một số những bất cập trong pháp luật về sáp nhập và mua bán doanh nghiệp ở Việt Nam hiện nay đang gây nhức nhối cho các nhà hành luật. Chương 3: Hoàn thiện pháp luật về sáp nhập và mua bán doanh nghiệp ở Việt Nam: Trong phạm vi kiến thức và hiểu biết, cũng như trong quá trình nghiên cứu đề tài, tác giả nêu lên năm ý kiến giải pháp để góp phần hoàn thiện hơn pháp luật về hoạt động M&A mua bán, sáp nhập doanh nghiệp ở Việt Nam. 6. Đóng góp của đề tài Khóa luận với đề tài “Pháp luật về mua bán và sáp nhập doanh nghiệp ở Việt Nam” đã thể hiện được những điểm sau: - Tổng lược được toàn cảnh M&A Thế giới nói chung và Việt Nam nói riêng trong khoảng thời gian gần đây 2015-2017. 11
- Nêu lên được thực trạng một số những bất cập, vướng mắc hiện này liên quan đến vấn đề hoạt động M&A tại Việt Nam gây khó dễ cho các nhà đầu tư, các nhà hành luật. - Làm rõ được các khái niệm liên quan đến hoạt động M&A dưới góc độ các quy định pháp lý hiện hành của Việt Nam: thâu tóm, mua lại, sáp nhập, hợp nhất. - Nêu lên một số giải pháp để hoàn thiện hơn khung pháp lý hoạt động M&A tại Việt Nam. 12
CHƯƠNG 1 : NHỮNG VẤN ĐỀ LÝ LUẬN VÀ PHÁP LUẬT VỀ HOẠT ĐỘNG SÁP NHẬP VÀ MUA BÁN DOANH NGHIỆP 1.1 Những vấn đề lý luận 1.1.1 Khái niệm hoạt động sáp nhập và mua bán doanh nghiệp Mua bán (mua lại) và sáp nhập (M&A – viết tắt của cụm từ tiếng anh “Mergers and Acquisitions”). Hai khái niệm này thường đi chung với nhau do có nhiều nghiệp vụ giống nhau, khá nhiều trường hợp người ta không thể phân biệt sự khác nhau và không có đủ thông tin để nhận định. M&A có thể hiểu là hoạt động giành quyền kiểm soát một doanh nghiệp, một bộ phận doanh nghiệp thông qua việc sở hữu một phần hoặc toàn bộ doanh nghiệp đó. Như vậy, nguyên tắc cơ bản của M&A là phải tạo ra được những giá trị mới cho các cổ đông mà việc duy trì tình trạng cũ không đạt được. Nói cách khác, M&A liên quan đến việc sở hữu và thực thi quyền sở hữu để làm thay hoặc tạo ra những giá trị mới cho các cổ đông. Về một khía cạnh khác, mua bán và sáp nhập là một giao dịch, trong đó chủ sở hữu của công ty, cơ cấu và hoạt động kinh doanh được biến chuyển hoặc kết hợp. Nhìn nhận dưới góc độ quản trị chiến lược, M&A có thể là đòn bảy cho phép công ty tăng trưởng hoặc “chìm” và làm thay đổi lối kinh doanh vốn có và vị thế cạnh tranh trên thị trường. Mặc dù Mua bán và Sáp nhập thường được đề cập cùng nhau với thuật ngữ quốc tế phổ biến là “M&A” nhưng hai thuật ngữ Mua bán và Sáp nhập vẫn có sự khác biệt nhất định. Khi một công ty mua lại hoặc thôn tính một công ty khác và đặt mình vào vị trí chủ sở hữu mới thì thương vụ đó được gọi là Mua bán. Dưới khía cạnh pháp lý, công ty bị mua lại không còn tồn tại, bên mua đã “nuốt chửng” bên bán và cổ phiếu của bên mua không bị ảnh hưởng. Theo nghĩa đen, Sáp nhập diễn ra khi hai doanh nghiệp, thường có cùng quy mô, đồng thuận hợp nhất lại thành một công ty mới thay vì hoạt động và sở hữu riêng lẻ. Loại hình này thường được gọi là “Sáp nhập ngang bằng”. Cổ phiếu của cả hai công ty sẽ ngừng giao dịch và cổ phiếu của công ty mới sẽ được phát hành. Trường hợp Daimler-Benz và Chrysler là một ví dụ về Sáp nhập: hai hãng Sáp nhập và một công ty mới (pháp nhân mới) ra đời mang tên DaimlerChrysler. Tuy nhiên, 13
trên thực tế, hình thức “Sáp nhập ngang bằng” không diễn ra thường xuyên do nhiều lý do. Một trong những lý do chính là việc truyền tải thông tin ra công chúng cần có lợi cho cả công ty bị mua và công ty mới sau khi Sáp nhập. Thông thường, một công ty mua một công ty khác và trong thỏa thuận đàm phán sẽ cho phép công ty bị mua tuyên bố với bên ngoài rằng, hoạt động này là “Sáp nhập ngang bằng” cho dù về bản chất là hoạt động mua bán. Một thương vụ mua bán cũng có thể được gọi là Sáp nhập khi cả hai bên đồng thuận liên kết cùng nhau vì lợi ích chung. Nhưng khi bên bị mua không không muốn bị thâu tóm thì sẽ được coi là một thương vụ mua bán. Một thương vụ được coi là mua bán hay sáp nhập hoàn toàn phụ thuộc vào việc, thương vụ đó có được diễn ra một cách thân thiện giữa hai bên hay bị ép buộc thâu tóm nhau. Một số tình huống không được coi là M&A:[15] • Một doanh nghiệp mua cổ phần của một doanh nghiệp khác nhưng không tham gia hoạt động quản trị/điều hành, chỉ thuần túy nhận cổ tức hoặc kỳ vọng nhận thặng dư khi bán lại cổ phần cho nhà đầu tư khác; • Một quỹ đầu tư chứng khoán mua cổ phiếu (niêm yết hoặc OTC) của một doanh nghiệp đại chúng trên thị trường chứng khoán và cũng không tham gia quản trị/điều hành tại doanh nghiệp đó. • Một quỹ đầu tư mạo hiểm (venture capital) khi đầu tư vốn với tư cách cổ đông vào các doanh nghiệp và cử đại diện phần vốn góp tại Hội đồng quản trị nhưng vai trò của các thành viên này chủ yếu chỉ mang tính tư vấn, hỗ trợ cho các doanh nghiệp này với kỳ vọng khi doanh nghiệp phát triển sẽ có thể thoái vốn thông qua việc phát hành cổ phiếu ra công chúng (IPO). Trường hợp doanh nghiệp do quỹ đầu tư vào không thành công thì khoản đầu tư trên có thể mất theo đúng tính chất “mạo hiểm” của quỹ. Như vậy, hoạt động M&A không chỉ làm thay đổi tình trạng sở hữu của một doanh nghiệp đối với cổ phần hoặc tài sản mà còn làm thay đổi cả hoạt động quản trị/điều hành của doanh nghiệp. Tuy nhiên mức độ thay đổi về quản trị còn phụ thuộc vào các quy định của pháp luật, điều lệ doanh nghiệp và các thỏa thuận của các bên khi tiến hành thương vụ M&A. 14
Định nghĩa hoạt động mua bán và sáp nhập doanh nghiệp theo quy định pháp luật của một số nước: Hoa Kỳ là quốc gia Liên bang nên tồn tại hai hệ thống pháp luật là pháp luật liên bang và pháp luật của từng bang. Do đó, hoạt động M&A chịu sự điều chỉnh của hai hệ thống pháp luật là pháp luật liên bang và pháp luật của từng bang. Theo pháp luật liên bang, sáp nhập có nghĩa là sự kết hợp giữa hai công ty mà một bên hoàn toàn bị thâu tóm bởi công ty kia. Công ty kém quan trọng hơn sẽ mất đi đặc điểm nhận diện của mình và trở thành một phần của công ty quan trọng hơn nơi vẫn giữ được đặc điểm nhận diện của mình. Hoạt động sáp nhập làm lu mờ công ty bị sáp nhập và công ty được sáp nhập sẽ nắm giữ các quyền, lợi ích và trách nhiệm của công ty bị sáp nhập. Một hoạt động sáp nhập không giống với hoạt động hợp nhất mà hai công ty cùng bị mất đi những đặc điểm nhận dạng của mình và tạo nên một hình thức công ty hoàn toàn mới. Dựa trên báo cáo của CFA(Financial Analyst) Institute: Các văn bản pháp lý của Mỹ điều chỉnh hoạt động M&A được chia thành hai nhóm chính. Nhóm thứ nhất là Luật chống độc quyền (Antitrust Law) và Luật chứng khoán (Securities Law). Nhóm thứ nhất – Luật chống độc quyền gồm một số các văn bản pháp lý như: Sherman Antitrust Act (1980) khung hình phạt cho hoạt động hạn chế cạnh tranh, Clayton Antitrust Act (1914) bổ sung các hành vi bị cấm như phân biệt giá, độc quyền, Celler-Kefauver Act(1950), Hart–Scott–Rodino Antitrust Improvements Act (1976) yêu cầu khoảng thời gian chờ đợi trước khi một thương vụ M&A hoàn thành và nêu ra các dữ liệu pháp lý cần đệ trình... Nhóm thứ hai – Luật chứng khoán gồm Williams Act (1968) quy định về công khai thông tin…[17] Cộng đồng chung Châu Âu: Cộng đồng Châu Âu đã có một định nghĩa cụ thể về sáp nhập và mua lại tại Quy định về Sáp nhập của Cộng đồng Châu Âu số 139/2004 ngày 20/01/2004 (EC Merger Regulation) như sau: (i) sự sáp nhập giữa hai pháp nhân độc lập hoặc hai bộ phận của hai pháp nhân; hoặc (ii) thâu tóm quyền kiểm soát trực tiếp hoặc gián tiếp thông qua việc mua lại chứng khoán hoặc tài sản của một công ty khác; (iii) hoặc tạo ra một liên doanh mới. Quy định về Sáp nhập của Cộng đồng Châu Âu đã đưa ra cách tính về doanh số, thủ tục cần thiết để tiến hành việc sáp nhập và mua lại một cách cụ thể. Mặc dù hệ thống pháp luật của từng quốc gia thuộc thành viên của Cộng đồng chung 3 Châu Âu là khác nhau, nhưng 15
Quy chế về Sáp nhập của Cộng đồng Châu Âu được áp dụng chung và là văn bản có hiệu lực điều chỉnh cao hơn pháp luật của từng quốc gia phê chuẩn. [4] Pháp luật Việt Nam, trên cơ sở phân tích các quy định của Luật Cạnh Tranh 2004, Luật Doanh Nghiệp 2014, chúng ta có được những khái niệm cơ bản sau: Thứ nhất, về vấn đề sáp nhập doanh nghiệp (Mergers): Theo Điều 195 Luật Doanh Nghiệp hiện hành 2014:“Một hoặc một số công ty (sau đây gọi là công ty bị sáp nhập) có thể sáp nhập vào một công ty khác (sau đây gọi là công ty nhận sáp nhập) bằng cách chuyển toàn bộ tài sản, quyền, nghĩa vụ và lợi ích hợp pháp sang công ty nhận sáp nhập, đồng thời chấm dứt sự tồn tại của công ty bị sáp nhập.” Sáp nhập doanh nghiệp còn được định nghĩa trong Luật Cạnh Tranh 2004 tại Khoản 1 - Điều 17: “1. Sáp nhập doanh nghiệp là việc một hoặc một số doanh nghiệp chuyển toàn bộ tài sản, quyền, nghĩa vụ và lợi ích hợp pháp của mình sang một doanh nghiệp khác, đồng thời chấm dứt sự tồn tại của doanh nghiệp bị sáp nhập […].” Thứ hai, quan niệm về hợp nhất doanh nghiệp (Consolidations): Theo Điều 194 Luật Doanh Nghiệp hiện hành 2014: “Hai hoặc một số công ty (sau đây gọi là công ty bị hợp nhất) có thể hợp nhất thành một công ty mới (sau đây gọi là công ty hợp nhất), đồng thời chấm dứt tồn tại của các công ty bị hợp nhất.” Luật Cạnh Tranh 2004 quy định vấn đề này tại Khoản 1 – Điều 17: “Hợp nhất doanh nghiệp là việc hai hoặc nhiều doanh nghiệp chuyển toàn bộ tài sản, quyền, nghĩa vụ và lợi ích hợp pháp của mình để hình thành một doanh nghiệp mới, đồng thời chấm dứt sự tồn tại của các doanh nghiệp bị hợp nhất.” Thứ ba, quan niệm về mua bán doanh nghiệp ( Acquisitions): Mặc dù Luật Doanh Nghiệp không đề cập đến khái niệm mua bán doanh nghiệp nhưng chúng ta lại có Điều luật quy định về bán doanh nghiệp – Điều 187 Luật Doanh Nghiệp 2014: 16
“1. Chủ doanh nghiệp tư nhân có quyền bán doanh nghiệp của mình cho người khác. 2. Sau khi bán doanh nghiệp, chủ doanh nghiệp tư nhân vẫn phải chịu trách nhiệm về các khoản nợ và nghĩa vụ tài sản khác của doanh nghiệp phát sinh trong thời gian trước ngày chuyển giao doanh nghiệp, trừ trường hợp người mua, người bán và chủ nợ của doanh nghiệp có thỏa thuận khác.[…].” Luật Cạnh Tranh cũng đưa ra được khái niệm về mua lại doanh nghiệp tại Khoản 3 – Điều 17: “Mua lại doanh nghiệp là việc một doanh nghiệp mua toàn bộ hoặc một phần tài sản của doanh nghiệp khác đủ để kiểm soát, chi phối toàn bộ hoặc một ngành nghề của doanh nghiệp bị mua lại” Thứ tư, khái niệm về thâu tóm doanh nghiệp (Takeovers): Thâu tóm là khái niệm được sử dụng để chỉ một công ty tìm cách nắm giữ quyền kiểm soát đối với một công ty khác thông qua thâu tóm toàn bộ hoặc một tỷ lệ số lượng cổ phần hoặc tài sản của công ty mục tiêu đủ để có thể khống chế toàn bộ các quyết định của công ty đó. Tỷ lệ này có thể khác nhau theo quy định cụ thể trong Luật Công ty của từng nước. Ví dụ ở Việt Nam, tỷ lệ này là 75% (tối thiểu là 65%) cụ thể theo Khoản 3 Điều 60 Luật Doanh Nghiệp hiện hành 2014: “3. Trường hợp Điều lệ công ty không có quy định khác, nghị quyết của Hội đồng thành viên được thông qua tại cuộc họp trong các trường hợp sau đây: a) Được số phiếu đại diện ít nhất 65% tổng số vốn góp của các thành viên dự họp tán thành, trừ trường hợp quy định tại điểm b khoản này; b) Được số phiếu đại diện ít nhất 75% tổng số vốn góp của các thành viên dự họp tán thành đối với quyết định bán tài sản có giá trị bằng hoặc lớn hơn 50% tổng giá trị tài sản được ghi trong báo cáo tài chính gần nhất của công ty hoặc một tỷ lệ hoặc giá trị khác nhỏ hơn quy định tại Điều lệ công ty; sửa đổi, bổ sung Điều lệ công ty; tổ chức lại, giải thể công ty.” Sau khi kết thúc chuyển nhượng, công ty mục tiêu sẽ chấm dứt hoạt động (bị sáp nhập) hoặc trở thành một công ty con của công ty thâu tóm. Trong nhiều trường hợp, lãnh đạo hai doanh nghiệp không thống nhất được để đi đến một vụ mua bán thân thiện (friendly takeover) và bên đi mua trở thành kẻ thôn tính bằng cách dùng nhiều biện pháp để gạt lãnh đạo công ty bị thôn tính sang một bên. Hình thức giao dịch này được gọi là thôn tính thù nghịch (hostile 17
takeover). Có ba biện pháp chính dành cho bên đi thôn tính trong trường hợp bị lãnh đạo doanh nghiệp bên kia cự tuyệt. Thứ nhất là tiếp xúc thuyết phục, đàm phán với các cổ đông của công ty bị thôn tính để các cổ đông này ủng hộ việc thay thế ban lãnh đạo của công ty bị thôn tính bằng một ban lãnh đạo mới ủng hộ việc sáp nhập. Thứ hai là đưa ra một chào mua tế nhị (tender offer), theo đó bên thôn tính công bố công khai sẵn sàng mua lại một phần hoặc toàn bộ cổ phiếu của bên bị thôn tính với một mức giá nhất định (thường là cao hơn nhiều so với giá thị trường) từ bất kỳ cổ đông nào muốn bán. Thứ ba là âm thầm gom cổ phiếu trên thị trường (phương pháp này đôi khi bị gọi là creeping tender offer). Trong bất cứ trường hợp thôn tính thù nghịch nào thì bên thôn tính đều bị ban lãnh đạo của công ty bị thôn tính chống lại, và mục tiêu của kẻ đi thôn tính cũng là thay đổi ban lãnh đạo của công ty bị mua lại(proxy battle). Nhận xét: Thuật ngữ “sáp nhập và mua lại” được hiểu phổ biến hiện nay ở Việt Nam không những không chuyển tải hết khái niệm M&A (về mặt ngôn ngữ) mà còn chưa thể hiện đầy đủ các hình thức hoạt động này. Trường hợp thôn tính mang tính thù địch đối thủ cạnh tranh (tạm dịch thuật ngữ hostile takeovers) thông qua phương thức “lôi kéo cổ đông bất mãn” rõ ràng không phải là “mua lại”. Còn “sáp nhập’ thực tế chỉ là một bộ phận trong khái niệm “thâu tóm” công ty. Sáp nhập để chỉ sự thâu tóm toàn phần, và công ty mục tiêu chấm dứt sự tồn tại (như khái niệm được quy định trong Luật Doanh nghiệp 2014); trong khi “thâu tóm” còn được sử dụng để chỉ việc tìm cách nắm giữ một số lượng cổ phần dưới 100% nhưng đủ để chi phối công ty mục tiêu. Bên cạnh đó, thuật ngữ ‘sáp nhập và mua lại’ cũng không tính đến hình thức “hợp nhất”, tuy không phổ biến nhưng không thể coi là một trường hợp cá biệt của sáp nhập (trong Luật Doanh nghiệp cũng tách biệt hai khái niệm này). Do đó, thuật ngữ “mua bán và sáp nhập” sẽ được giới thiệu và trình bày trong bài viết này để bao quát tất cả các hình thức của M&A từ khía cạnh quản trị công ty. Mặc dù vậy, nhằm mục phân tích, hiểu hơn về bản chất của từng khái niệm nhỏ liên quan đến hoạt động M&A, tác giả đã thực hiện bảng so sánh chi tiết các khái niệm liên quan đến hoạt động M&A. 18
Thâu tóm (Takeovers) Mua lại (Acquisitions) Sáp nhập (Mergers) Hợp nhất (Consolidations) Khái Là thuật ngữ được sử dụng Là thuật ngữ sử dụng Là thuật ngữ sử dụng khi Là thuật ngữ được sử dụng khi niệm khi một doanh nghiệp (gọi là khi cá nhân hay doanh một hoặc một số doanh hai hoặc nhiều doanh nghiệp doanh nghiệp thâu tóm) tìm nghiệp mua lại toàn bộ nghiệp sáp nhập vào một cùng thỏa thuận chia sẻ tài sản, cách nắm giữ quyền kiểm tài sản và các khoản nợ doanh nghiệp khác bằng thị phần, thương hiệu của nhau soát đối với doanh nghiệp của doanh nghiệp khác cách chuyển toàn bộ tài sản , để hình thành một doanh khác(gọi là doanh nghiệp với một giá nào đó đã quyền, nghĩa vụ hợp pháp nghiệp hoàn toàn mới, với tên mục tiêu) thông qua thâu tóm được thỏa thuận bằng sang doanh nghiệp nhận sáp gọi mới (có thể gộp tên của hai toàn bộ hoặc một tỷ lệ cổ tiền mặt, chứng khoán nhập, đồng thời chấm dứt sự doanh nghiệp cũ) và chấm dứt phần hoặc tài sản của doanh hoặc cả hai. Bên mua tồn tại của doanh nghiệp bị sự tồn tại của các doanh nghiệp nghiệp mục tiêu đủ để khống doanh nghiệp đăng ký sáp nhập. bị hợp nhất. chế các quyết định của doanh thay đổi chủ doanh nghiệp. nghiệp để trở thành chủ (Về cơ bản sáp nhập là một sở hữu mới của doanh trường hợp đặc biệt của thâu nghiệp. tóm khi thâu tóm toàn bộ cổ phần và chấm dứt hoạt động của công ty bị sáp nhập.) 19
Ý Sau khi kết thúc việc chuyển Đối với hoạt động mua Sau khi kết thúc hoạt động Song hành với tiến trình này, nghĩa nhượng, doanh nghiệp mục lại doanh nghiệp: doanh sáp nhập doanh nghiệp: cổ phiếu của các doanh nghiệp của tiêu sẽ chấm dứt hoạt động nghiệp mục tiêu sẽ vẫn doanh nghiệp mục tiêu – bị hợp nhất sẽ không còn tồn nghiệp hoặc trở thành doanh nghiệp tồn tại trước, trong và doanh nghiệp bị sáp nhập sẽ tại mà doanh nghiệp mới ra đời vụ con của doanh nghiệp thâu sau quá trình mua bán. chấm dứt sự tồn tại. sẽ phát hành cổ phiếu mới thay tóm. thế. Nói chính xác hơn, trên góc độ pháp lý, doanh nghiệp mục tiêu sẽ ngừng hoạt động, doanh nghiệp thâu tóm nắm toàn bộ hoạt động kinh doanh của doanh nghiệp mục tiêu, tuy nhiên cổ phiếu của doanh nghiệp thâu tóm vẫn được tiếp tục giao dịch bình thường. Sơ đồ TH1: Thâu tóm toàn bộ  DN A  DN A DN A + DN B DN A + DN B minh Sáp nhập. ( Thay đổi chủ sở hữu)  DN A (Doanh nghiệp có  DN C họa cơ TH2: Thâu tóm một phần. quy mô lớn hơn) (Doanh nghiệp mới) 20