Khung pháp luật chung cho nhà đầu tư trong và ngoài nước 2

Chia sẻ: Cong Truc | Ngày: | Loại File: PDF | Số trang:15

Thêm vào BST

Báo xấu

123
lượt xem 13
download

Download Vui lòng tải xuống để xem tài liệu đầy đủ

Cơ sở pháp lý để hình thành quyền và nghĩa vụ của các chủ thể quan hệ pháp luật đầu tư nước ngoài tại Việt Nam có những nét đặc thù riêng so với các ngành luật khác.

Chủ đề:

Bình luận(0) Đăng nhập để gửi bình luận!

Lưu

Nội dung Text: Khung pháp luật chung cho nhà đầu tư trong và ngoài nước 2

3) Các nhà đầu tư Việt Nam tham gia quan hệ đầu tư nước ngo ài. 4) Các doanh nghiệp có vốn đầu tư nước ngoài, các doanh nghiệp BOT, BT, BTO. 5) Người lao động. 6) Các cơ quan tài phán trong nước và quốc tế. Cơ sở pháp lý để hình thành quyền và nghĩa vụ của các chủ thể quan hệ p háp luật đầu tư nước ngoài tại Việt Nam có những nét đặc thù riêng so với các ngành luật khác. Khi tham gia vào quan hệ pháp luật đầu tư nước ngoài tại Việt N am, các chủ thể của quan hệ pháp luật đó có các quyền và nghĩa vụ nhất định trên cơ sở các quy định của pháp luật đầu tư nước ngoài tại Việt Nam, pháp luật của nước mà cá nhân, tổ chức kinh tế nước ngo ài mang quốc tịch và các quy đ ịnh của điều ước quốc tế mà Việt Nam ký kết hoặc tham gia, hoặc trên cơ sở kết hợp các quy định đó. Quyền và nghĩa vụ của các chủ thể quan hệ pháp luật đầu tư nước ngoài tại V iệt Nam còn được xác định theo các điều ước quốc tế mà Việt Nam ký kết hoặc gia nhập như Hiệp định khung về khu vực đầu tư ASEAN (1999), Hiệp định song phương về khuyến khích và b ảo hộ đầu tư, Hiệp định tránh đánh thuế hai lần, Hiệp định thương mại Việt Nam - Hoa Kỳ... Cơ quan đảm bảo đầu tư đa b iên MIGA 1985 (Multilateral Investment Guarantee Agency), Công ước New York 1958 về công nhận và thi hành các quyết định của trọng tài nước ngo ài... Các điều ước quốc tế đó là cơ sở pháp lý quan trọng để đảm bảo thực hiện quyền và nghĩa vụ của các nhà đầu tư nước ngoài. Ngoài ra, quyền và nghĩa vụ của các chủ thể quan hệ pháp luật đầu tư nước ngoài tại Việt Nam cũng đ ược xác định theo quy định của pháp luật đầu tư nước ngoài tại Việt Nam, theo Giấy phép đầu tư và theo các văn bản cụ thể đ ược cơ quan nhà nước có thẩm quyền chuẩn y. Trong một số trường hợp đặc biệt còn đ ược xác định theo quy chế riêng do Chính phủ Việt Nam ấn định sau khi có sự thỏa thuận với đối tác bên ngoài, ví dụ một số hợp đồng BOT, BT, BTO... n c ngo i t i Vi t Nam, Lu n án phó ti n s lu t h c, H Ni 16
1.2.2.4. P háp luật đầu tư nước ngoài có bộ phận cấu thành là một số lượng lớn các điều ước quốc tế có liên quan trực tiếp đến đầu tư nước ngoài mà Việt Nam ký kết hoặc gia nhập Khác với các ngành luật khác, pháp luật đầu tư nước ngoài có bộ phận cấu thành là một số lượng lớn các điều ước quốc tế như Hiệp định khung về khu vực đ ầu tư ASEAN, 41 Hiệp định song phương về khuyến khích và bảo hộ đầu tư, 34 Hiệp định tránh đánh thuế hai lần, Hiệp định thương m ại Việt Nam – Hoa kỳ... Việc ký kết và thực hiện các điều ước quốc tế hai bên và nhiều bên được tiến hành theo các quy định của pháp luật Việt Nam về ký kết và thực hiện các đ iều ước quốc tế. Các ngành luật khác cũng có thể có một bộ phận cấu thành là các điều ước quốc tế, nhưng không nhiều hoặc phong phú như Luật Đầu tư nước ngoài. Ví d ụ: Luật Tố tụng hình sự có các điều ước quốc tế song phương về tương trợ tư pháp hoặc hẹp hơn là về dẫn độ tội phạm. Nhưng trong lĩnh vực này, Việt Nam tham gia với số lượng rất ít, chủ yếu là ký kết với các nước XHCN trước đây. Trong pháp luật đầu tư nước ngoài, các quy phạm trong các điều ước quốc tế tham gia điều chỉnh quyền và nghĩa vụ của chủ thể các quan hệ pháp luật đầu tư nước ngoài tại Việt Nam. Các nhà đ ầu tư nước ngoài coi các điều ước quốc tế là cơ sở pháp lý quan trọng để đảm bảo thực hiện quyền và nghĩa vụ của họ. Đây có thể nói là một nét đặc thù của pháp luật đầu tư nước ngoài, bởi lẽ tham gia đ iều chỉnh các quan hệ xã hội của các ngành luật khác có thể có các quy phạm đ ược quy định trong các điều ước quốc tế m à Việt Nam ký kết hoặc gia nhập, nhưng số lượng của chúng không nhiều và phổ biến như ở pháp luật đầu tư nước ngoài. 1.2.3. Vai trò của pháp luật Đầu tư nước ngoài Trong xã hội chủ nghĩa, pháp luật giữ vai trò quan trọng. Pháp luật là p hương tiện thể chế hoá đường lối, chính sách của Đảng, đảm bảo sự lãnh đạo của Đảng được thực hiện có hiệu quả trên quy mô toàn xã hội. Pháp luật là p hương tiện để Nhà nước quản lý mọi mặt đời sống xã hội, thực hiện các chức 17
năng, nhiệm vụ của Nhà nước. Pháp luật đầu tư nước ngoài với tư cách là nhân tố điều chỉnh các quan hệ x ã hội trong lĩnh vực đầu tư, luôn tác đ ộng và ảnh hưởng rất mạnh mẽ tới các q uan hệ đầu tư nói chung, cũng như tới tất cả các yếu tố của kiến trúc thượng tầng nói riêng. Pháp luật đầu tư nước ngoài có một số vai trò chủ yếu sau đây: 1.2.3.1. Pháp luật đầu tư nước ngoài là cơ sở để xây dựng và hoàn thiện bộ máy quản lý nhà nước về đầu tư Bộ máy quản lý nhà nước nói chung, bộ máy quản lý nhà nước về đầu tư nói riêng là một thiết chế phức tạp gồm nhiều cơ quan khác nhau. Để bộ máy đó hoạt động có hiệu quả, phải xác định đúng chức năng, thẩm quyền, trách nhiệm của mỗi loại cơ quan, phải xác lập một cách đúng đắn và hợp lý mối quan hệ giữa chúng, phải có những phương pháp và hình thức tổ chức, ho ạt động phù hợp đ ể tạo ra một cơ chế đồng bộ trong quá trình thiết lập quyền lực nhà nước trong lĩnh vực đầu tư. Tất cả những điều đó chỉ có thể thực hiện được khi dựa trên cơ sở vững chắc của những nguyên tắc và quy định cụ thể của pháp luật đầu tư. Thực tiễn Việt Nam trong những năm qua cho thấy, khi chưa có hệ thống các quy phạm pháp luật đầy đủ, đồng bộ, phù hợp và chính xác để làm cơ sở cho việc củng cố, hoàn thiện bộ máy quản lý nhà nước về đầu tư, thì dễ dẫn đến tình trạng trùng lập, chồng chéo, thực hiện không đúng chức năng, thẩm quyền của m ột số cơ quan nhà nước trong lĩnh vực này, dễ sinh ra cồng kềnh, kém hiệu quả. 1.2.3.2. Pháp luật đầu tư nước ngoài bảo đảm cho việc thực hiện có hiệu q uả chức năng tổ chức và quản lý đầu tư, góp phần xây dựng cơ sở vật chất của chủ nghĩa xã hội Chức năng tổ chức và quản lý đầu tư có phạm vi rộng và phức tạp bao gồm nhiều mối quan hệ, nhiều vấn đề mà Nhà nước cần xác lập, điều tiết và giải quyết như: hoạch định các chính sách đầu tư, quy định các chế độ tài chính, tiền tệ, giá cả… Tất cả những điều đó đều đòi hỏi sự hoạt động tích cực của Nhà nước để tạo ra một cơ chế đồng bộ, thúc đẩy hoạt động đầu tư đúng hướng, mang lại hiệu q uả thiết thực. Do tính chất phức tạp của hoạt động đầu tư (nhiều vấn đề cần giải 18
q uyết) và phạm vi rộng (trên quy mô toàn quốc) của chức năng quản lý đầu tư, N hà nước không thể tham gia vào các hoạt động đầu tư cụ thể mà chỉ thực hiện chức năng quản lý nhà nước đối với hoạt động đầu tư. Quá trình đó không thể thực hiện được nếu không dựa vào pháp luật đầu tư nước ngoài. Chỉ có pháp luật đ ầu tư nước ngoài với những tính chất đặc thù của nó mới là cơ sở để Nhà nước hoàn thành được chức năng của nó trong lĩnh vực đầu tư. Quá trình tổ chức và quản lý đầu tư ở V iệt Nam trong những năm qua đã là m ột thực tiễn sinh động khẳng định vai trò của pháp luật đầu tư nước ngoài. Tình trạng thiếu các quy phạm pháp luật về đầu tư nước ngoài cũng như sự tồn tại quá lâu những văn bản, những quy phạm pháp luật đầu tư của cơ chế tập trung, quan liêu, bao cấp, đã làm giảm hiệu lực quản lý của Nhà nước, kìm hãm sự phát triển của hoạt động đầu tư nước ngoài nói riêng, của nền kinh tế Việt Nam nói chung. 1.2.3.3. Pháp luật đầu tư nước ngoài bảo vệ lợi ích của các nhà đầu tư nước ngoài, đồng thời bảo hộ sản xuất trong nước Nhằm khuyến khích, kêu gọi đầu tư nước ngo ài vào Việt Nam, Luật Đầu tư nước ngoài năm 1987 và 1996 đ ã khẳng định quyền được tôn trọng và bảo vệ của các nhà đầu tư nước ngoài và quy định một số ưu đãi hơn đối với đầu tư trong nước. Đối với các nhà đầu tư nước ngoài, Nhà nước ta đ ã xác lập những chế định bảo hộ và khuyến khích đầu tư nước ngoài rất rõ ràng. Tuy nhiên, chúng ta khuyến khích đầu tư nước ngo ài một phần là vì nhu cầu phát triển sản xuất trong nước. Đại hội VIII của Đảng đã khẳng định "Vốn nước ngoài là quan trọng, vốn trong nước là quyết định". Do vậy, đi đôi với việc khuyến khích, ưu đãi đối với đầu tư nước ngoài, pháp luật đầu tư trong nước chú trọng bảo hộ sản xuất trong nước. Đây là nguyên tắc phát triển kinh tế của mọi q uốc gia, có chăng chỉ khác nhau về mức độ và nội dung bảo hộ mà thôi. Chính b ản thân sự xuất hiện của pháp luật đầu tư nước ngoài đã nói lên tư tưởng bảo hộ sản xuất trong nước. Việc đề ra pháp luật đầu tư nước ngo ài là nhằm quy định m ột hành lang pháp lý riêng cho hoạt động đầu tư nước ngo ài, để tách một số hoạt động, cũng như một số ưu đãi đối với các nhà đầu tư nước ngoài khỏi "sân 19
chơi" của các doanh nghiệp Việt Nam, dành một số lợi thế so sánh cho các doanh nghiệp trong nước. Trong giai đoạn hiện nay, các doanh nghiệp Việt Nam còn đ ược hưởng một số đặc quyền hoặc ưu đãi thì mới tồn tại và phát triển đ ược, nhất là trong giai đoạn nền kinh tế của ta còn nhiều hạn chế, các doanh nghiệp trong nước chưa đủ mạnh. Chúng ta chủ trương bảo hộ sản xuất trong nước trong một số lĩnh vực, phạm vi và mức độ nhất định để tạo điều kiện cho các doanh nghiệp trong nước dần mạnh lên. Vì vậy, có thể khẳng định một trong những vai trò rất quan trọng của pháp luật đầu tư nước ngoài là bảo vệ lợi ích của nhà đầu tư nước ngo ài, nhưng đồng thời cũng là hành lang pháp lý để bảo hộ sản xuất trong nước. Điều đó góp phần từng bước xây dựng một nền kinh tế tự cường, loại bỏ mọi nguy cơ biến nền kinh tế nước ta thành một nền kinh tế lệ thuộc vào bên ngoài. 1.2.3.4. Pháp luật đầu tư nước ngoài góp p hần nâng cao hiệu quả đầu tư tại Việt Nam Pháp luật đầu tư nước ngoài ra đời là để đáp ứng yêu cầu điều chỉnh các q uan hệ xã hội về đầu tư. Pháp luật đầu tư nước ngoài cũng tác động trở lại làm cho các quan hệ đầu tư phát sinh, phát triển theo hướng có lợi. Công cuộc đổi mới do Đảng ta khởi xướng và lãnh đạo chỉ có thể mang lại kết quả khi pháp luật nói chung, pháp luật đầu tư nước ngoài nói riêng phản ánh đúng các quy luật kinh tế khách quan trong điều kiện mới của nền kinh tế nhiều thành phần, vận động theo cơ chế thị trường, có sự quản lý của Nhà nước. Chính sự đổi mới, ho àn thiện hệ thống pháp luật đầu tư nước ngoài, tạo tiền đề cho sự cởi trói, thúc đẩy các quan hệ đầu tư mới phát triển. Đối với sự phát triển hoạt động đầu tư, pháp luật đầu tư nước ngoài có vai trò cụ thể như sau: Thứ nhất, pháp luật đầu tư nước ngoài tạo cơ sở cho việc xác lập những nguyên tắc pháp lý cơ bản đảm bảo cho sự vận hành của hoạt động đầu tư tại Việt Nam có hiệu quả. Có thể nói đây là vai trò quan trọng của pháp luật đầu tư nước ngo ài, phản ánh những đ òi hỏi khách quan của sự phát triển các quan hệ đầu tư được thể chế 20
hóa, hình thành những nguyên tắc pháp lý xuyên suốt, chi phối sự vận hành của cơ chế quản lý đầu tư cũng như đảm bảo sự phát triển có hiệu quả của các quan hệ đầu tư. Đ ể xây dựng một nền kinh tế thị trường, không thể bỏ qua các nguyên tắc cơ bản như: tự do kinh doanh, tự do sở hữu, tự do hình thành giá cả, khuyến khích cạnh tranh. Một khi các nguyên tắc trên được thể chế hóa thành những nguyên tắc pháp lý, thì nó trở thành những tiêu chí cho sự lựa chọn hệ thống các giải pháp, công cụ để tác động lên ho ạt động đầu tư, làm cho nó không thoát ly trật tự hình mẫu mà nó đang vươn tới và đem lại những kết quả khả quan cho hoạt động đầu tư nước ngo ài tại Việt Nam. Thứ hai, pháp lu ật đầu tư nước ngoài xác lập môi trường an toàn cho sự xuất hiện của các quan hệ đầu tư nước ngoài, đảm bảo cho các quan hệ đó được đ iều chỉnh trong trật tự. Đây là vấn đề mang tính quy luật, bởi lẽ sự hợp tác và mối quan hệ giữa các tổ chức, cá nhân nước ngo ài với nước ta chỉ có thể phát triển trong môi trường chính trị, kinh tế, xã hội ổn định và có đủ độ tin cậy lẫn nhau. Đối với các nhà đ ầu tư nước ngoài, thị trường đầu tư của họ rất rộng lớn trong phạm vi quốc tế; quan hệ đầu tư ra nước ngoài của họ là quan hệ kinh doanh, mục đích của họ là tìm kiếm lợi nhuận cao. Vì vậy, họ chỉ chấp nhận đầu tư vào đâu có lợi nhuận thỏa đáng. Đảm bảo hoạt động đầu tư cho họ đồng nghĩa với đảm bảo cho họ có đ ủ điều kiện để có lợi nhuận. Đó là môi trường đầu tư ổn định, độ rủi ro trong kinh doanh không cao, thủ tục đầu tư đơn giản, thuận tiện. ở Việt Nam đã có môi trường pháp lý đáng tin cậy, và nhờ đó, các quan hệ kinh tế đối ngoại nói chung và hoạt động đầu tư nước ngoài nói riêng đã mở rộng, phát triển và đem lại hiệu quả đáng kể góp phần quan trọng và sự phát triển xã hội. 1.2.3.5. Pháp luật đầu tư nước ngoài góp phần thúc đẩy và phát triển m ối quan hệ hợp tác, hữu nghị giữa Việt Nam với các quốc gia, dân tộc Trong thời đại ngày nay, phạm vi các mối quan hệ bang giao giữa các nước ngày càng lớn và tính chất các mối quan hệ đó ngày càng đa dạng. Cơ sở 21
cho việc thiết lập các mối quan hệ đó chính là pháp luật: pháp luật quốc tế và p háp luật của mỗi nước. Xuất phát từ nhu cầu đó, hệ thống pháp luật của mỗi nước có bước phát triển mới; bên cạnh pháp luật đầu tư trong nước điều chỉnh hoạt động đầu tư của cá nhân, tổ chức trong nước, còn có pháp luật đầu tư nước ngoài điều chỉnh các quan hệ có liên quan đến hoạt động đầu tư của tổ chức, cá nhân nước ngoài. Trong quá trình đổi mới cơ chế quản lý kinh tế, từng bước hội nhập vào kinh tế khu vực và quốc tế, pháp luật đầu tư trong nước và pháp luật đầu tư nước ngoài là công cụ quan trọng không chỉ tạo ra môi trường pháp lý an toàn cho việc mở cửa nền kinh tế, mà còn tạo ra hành lang pháp lý an toàn cho các tổ chức, cá nhân nước ngo ài đầu tư vào Việt Nam, cho các doanh nghiệp Việt Nam tham gia vào thị trường quốc tế. Pháp luật đầu tư nước ngoài là điều kiện quan trọng để tạo ra niềm tin, là cơ sở để mở rộng mối quan hệ hữu nghị với các quốc gia, dân tộc. Nói cách khác, sự phát triển của pháp luật đầu tư nước ngoài gắn liền với sự phát triển về chính sách đối ngoại, thu hút đầu tư nước ngoài của Đ ảng và Nhà nước Việt Nam. Chương 2 sự hình thành và phát triển của hệ thống pháp luật đầu tư nước ngoài tại Việt Nam 2.1. Giới thiệu về hệ thống pháp luật đầu tư nước ngo ài Hệ thống pháp luật đầu tư nước ngoài tại Việt Nam có thể được hiểu theo nghĩa rộng, hoặc nghĩa hẹp. Nếu hiểu theo nghĩa rộng, hệ thống pháp luật đầu tư nước ngoài tại Việt Nam, gồm ba bộ phận cấu thành: Bộ phận thứ nhất: Đạo luật Đầu tư nước ngoài và các văn bản hướng dẫn trực tiếp thi hành. Văn b ản pháp luật đầu tư nước ngoài được ban hành ngày 18/4/1977 là Đ iều lệ Đầu tư nước ngoài (sau đây gọi là Điều lệ Đầu tư nước ngo ài năm 1977). Điều lệ Đầu tư nước ngoài năm 1977 là văn bản pháp luật đầu tiên của 22
Nhà nước ta quy định các nguyên tắc cơ bản về đầu tư nước ngoài tại Việt Nam và những vấn đề về lĩnh vực đầu tư, đối tác đầu tư, góp vốn đầu tư, hình thức đ ầu tư, thời hạn đầu tư, thuế áp dụng cho đầu tư nước ngoài, quản lý ngoại hối và chế độ kế toán thống kê, thủ tục đầu tư, giải thể, xử lý tranh chấp. Đạo luật đầu tư nước ngoài thứ hai được Quốc hội ban hành ngày 31/12/1987, tạo cơ sở pháp lý có giá trị cao cho hoạt động đầu tư nước ngoài tại V iệt Nam. Việc soạn thảo Luật này dựa trên cơ sở rút kinh nghiệm Điều lệ Đầu tư nước ngoài năm 1977, xuất phát từ thực tiễn Việt Nam và có tham khảo kinh nghiệm lập pháp đầu tư nước ngoài của nhiều nước trên thế giới. Tiếp đ ó, Hội đồng Bộ trưởng (nay là Chính phủ) đã ban hành Nghị định 139/HĐBT ngày 5 /9/1988 (sau đây gọi là Nghị định 139) gồm 11 chương, 113 điều quy định chi tiết việc thi hành Luật Đầu tư nước ngoài tại Việt Nam. Để thực hiện yêu cầu tiếp tục hoàn thiện hệ thống quy phạm pháp luật đầu tư nước ngo ài tại Việt Nam, ngày 30/6/1990, tại kỳ họp thứ 7, Quốc hội khóa V III đã thông qua Luật sửa đổi, bổ sung một số điều của Luật Đầu tư nước ngoài năm 1987 (sau đây gọi tắt là Luật Đầu tư nước ngoài (sửa đổi) năm 1990). Sau khi sửa đổi, bổ sung lần thứ nhất Luật Đầu tư nước ngoài vào năm 1990, 7 văn b ản pháp luật có liên quan đến đầu tư nước ngo ài cũng đã được ban hành mới hoặc được sửa đổi, bổ sung cho phù hợp. Tiếp theo đó, ngày 23/12/1992, Quốc hội đ ã thông qua Luật sửa đổi, bổ sung một số điều của Luật Đầu tư nước ngoài tại Việt Nam (sau đây gọi tắt là Luật Đầu tư nước ngoài (sửa đổi) năm 1992). Sau khi Luật Đầu tư nước ngoài (sửa đổi) năm 1992 được thông qua, Nghị định số 18/CP ngày 26/12/1992 của Chính phủ quy định chi tiết việc thi hành Luật Đầu tư nước ngo ài tại Việt Nam (sau đây gọi tắt là Nghị định 18), thay thế cho Nghị định số 28/HĐBT ngày 6 /2/1991 (sau đây gọi là Nghị định 28) và 17 văn bản pháp luật liên quan đến đ ầu tư nước ngoài cũng đã được ban hành. Ngày 12/11/1996 Quốc hội đã thông qua Luật Đầu tư nước ngo ài tại Việt N am trên cơ sở sửa đổi, bổ sung một cách cơ bản Luật Đầu tư nước ngoài tại 23
Việt Nam năm 1987, Luật Đầu tư nước ngoài (sửa đổi) năm 1990, Luật Đầu tư nước ngo ài (sửa đổi) năm 1992, tiếp tục tạo môi trường pháp lý hấp dẫn, thể hiện chính sách nhất quán thu hút đầu tư nước ngoài vào Việt Nam của Đảng và N hà nước ta. Sau khi ban hành Luật Đầu tư nước ngoài năm 1996, Nghị định số 12/CP ngày 18/2/1997 của Chính phủ quy định chi tiết thi hành Luật Đầu tư nước ngoài tại Việt Nam (sau đây gọi tắt là Nghị định 12) và 15 văn bản pháp luật khác có liên quan đến đầu tư nước ngoài cũng được ban hành. Ngày 9/6/2000, Quốc hội đã thông qua Luật sửa đổi, bổ sung một số điều của Luật Đầu tư nước ngoài tại Việt Nam (sau đây gọi tắt là Luật Đầu tư nước ngoài (sửa đổi) năm 2000). Trên cơ sở Luật Đầu tư nước ngo ài (sửa đổi) năm 2000 và Nghị định 24, các Bộ, ngành có liên quan đã ban hành hơn 20 văn bản p háp lý để hướng dẫn thi hành. Luật Đầu tư nước ngoài (sửa đổi) năm 2000 và Nghị định 24 cùng hệ thống các văn bản pháp luật nói trên đã tạo dựng khung pháp lý cơ bản điều chỉnh hoạt động đầu tư nước ngoài phù hợp với đ ường lối, quan điểm của Đảng về phát triển và mở cửa nền kinh tế ở nước ta hiện nay. Bộ phận thứ hai: pháp luật đầu tư nước ngo ài tại Việt Nam không chỉ thuần túy là các đạo luật Đầu tư nước ngoài tại Việt Nam được ban hành năm 1987, 1996 và các văn bản hướng dẫn trực tiếp mà còn là các quy định trong các đ ạo luật khác như Bộ luật Dân sự, Bộ luật Lao động, Luật Phá sản doanh nghiệp, Luật Đất đai, các đạo luật về thuế tiêu thụ đặc biệt, Luật thuế xuất nhập khẩu, Pháp lệnh thuế thu nhập cá nhân, thuế VAT… Các quan hệ xã hội phát sinh trong lĩnh vực đầu tư nước ngoài là đối tượng điều chỉnh của pháp luật đầu tư nước ngoài phần lớn mang tính chất hàng hóa, tiền tệ, cho nên pháp luật đầu tư nước ngoài có quan hệ rất chặt chẽ với Bộ luật Dân sự. Pháp luật đầu tư nước ngoài chỉ quy định nguyên tắc, còn m ột số chế định của Bộ luật Dân sự có liên quan đến hoạt động đầu tư nước ngoài, đồng thời cũng là bộ phận cấu thành pháp luật đầu tư nước ngoài quy định cụ thể. Phần thứ VII Bộ luật Dân sự quy định về các quan hệ dân sự có yếu tố nước 24
ngoài, trong đó quy định cụ thể các vấn đề về nguyên tắc áp dụng pháp luật nước ngoài và điều ước quốc tế (Điều 828), căn cứ chọn pháp luật áp dụng đối với người không có quốc tịch hoặc người nước ngoài có nhiều quốc tịch (Điều 829), năng lực dân sự của pháp nhân nước ngoài (Điều 832), quyền sở hữu tài sản (Điều 838). Trong Bộ luật Dân sự còn có những điều luật quy định trực tiếp một số vấn đề của đầu tư nước ngoài, ví dụ: việc sát nhập, mua lại, chuyển đổi và tái cơ cấu các doanh nghiệp có vốn đầu tư nước ngoài được thực hiện trên cơ sở Đ iều 19a Luật Đầu tư nước ngoài năm 1996 và Điều 321 Bộ luật Dân sự. Trong đầu tư nước ngoài tại Việt Nam bao giờ cũng phát sinh quan hệ lao động giữa doanh nghiệp có vốn đầu tư nước ngo ài với người lao động làm việc trong các doanh nghiệp đó và các quan hệ khác gắn bó chặt chẽ với quan hệ lao động như quan hệ giữa công đo àn với doanh nghiệp có vốn đầu tư nước ngoài, q uan hệ trong việc giải quyết tranh chấp lao động... Luật Đầu tư nước ngoài hiện hành không có các điều khoản riêng quy định về việc sử dụng lao động trong các doanh nghiệp có vốn đầu tư nước ngoài, nên các doanh nghiệp có vốn đầu tư nước ngo ài phải tuân thủ các quy định trong Bộ luật Lao động, các văn bản hướng dẫn thi hành Bộ luật Lao động của Chính phủ, Bộ Lao động - Thương b inh và Xã hội. Thời kỳ ta chưa có Bộ luật Lao động, Luật Đầu tư nước ngoài năm 1987 và Nghị định số 139/HĐBT ngày 5/9/1988 của Hội đồng Bộ trưởng q uy định chi tiết thi hành Luật Đầu tư nước ngoài (sau đây gọi là Nghị định 139) đ ã dành hẳn một chương quy định những vấn đề về quan hệ lao động trong hoạt động đầu tư nước ngoài. Nhưng khi có Bộ luật Lao động năm 1994, đạo luật Đ ầu tư nước ngoài chỉ quy định mang tính chất dẫn chiếu như Điều 25 Luật Đầu tư nước ngoài năm 1996 quy định: "Quyền lợi và nghĩa vụ của người lao động làm việc trong doanh nghiệp có vốn đầu tư nước ngoài được bảo đảm bằng hợp đồng lao động, thỏa ước lao động tập thể và các quy định của pháp luật về lao động". Hoạt động đầu tư nước ngoài tại Việt Nam có liên quan đến một loạt vấn đ ề rất nhạy cảm, như: sử dụng đất, giải phóng mặt bằng, bồi thường, thế chấp 25
quyền sử dụng đất. Đối với các quan hệ phát sinh trong lĩnh vực sử dụng đất của các doanh nghiệp có vốn đầu tư nước ngoài, đạo luật Đầu tư nước ngoài chỉ quy đ ịnh những vấn đề mang tính đặc thù của đầu tư nước ngoài, còn các chế định của Luật Đất đai liên quan đến hoạt động đầu tư nước ngoài và là một bộ phận của pháp luật đầu tư nước ngoài, quy định những vấn đề cụ thể. Ví dụ: Nghị đ ịnh số 24/2000/NĐ-CP ngày 31/7/2000 của Chính phủ quy định chi tiết thi hành Luật Đầu tư nước ngo ài tại Việt Nam (sau đây gọi là Nghị định 24) chỉ quy đ ịnh những vấn đề đặc thù của đầu tư nước ngoài có liên quan đến đất đai, như: thuê đất, trả tiền thuê đất, mức tiền thuê đất và miễn, giảm tiền thuê đất, thẩm q uyền quyết định cho thuê đất, đền bù, giải phóng mặt bằng, thời hạn tính tiền thuê đ ất, góp vốn bằng giá trị quyền sử dụng đất. Những thủ tục cụ thể được quy đ ịnh trong Thông tư số 679/TT-ĐC ngày 12/5/1997 của Tổng cục Địa chính hướng dẫn việc cho thuê đất để thực hiện các dự án có vốn đầu tư nước ngoài. N ghị định số 22/1998/NĐ-CP của Chính phủ ngày 4/4/1998 quy định về việc bồi thường thiệt hại khi Nhà nước thu hồi đất đai để sử dụng cho mục đích quốc p hòng, an ninh, lợi ích quốc gia và công cộng... Cũng như các doanh nghiệp khác, doanh nghiệp có vốn đầu tư nước ngoài p hải có nghĩa vụ đóng góp các khoản thuế nhất định cho Nhà nước Cộng hòa xã hội chủ nghĩa Việt Nam. Đối với các quan hệ xã hội phát sinh trong lĩnh vực thuế của các doanh nghiệp có vốn đầu tư nước ngoài, pháp luật đầu tư nước ngoài chỉ quy định những vấn đề có tính đặc thù của đầu tư nước ngo ài, còn các đ ạo luật thuế quy định những vấn đề cụ thể. Nghị định số 28/1998/NĐ-CP ngày 11/5/1998 của Chính phủ quy định chi tiết việc thực hiện thuế giá trị gia tăng, Thông tư số 89/1998/TT-BTC ngày 27/6/1998 của Bộ Tài chính hướng dẫn thực hiện Nghị định số 28/1998/NĐ-CP; Nghị quyết số 90/1999/NQ-UBTVQH ngày 3 /9/1999 của ủy ban Thường vụ Quốc hội sửa đổi, bổ sung danh mục hàng hóa và dịch vụ không chịu thuế giá trị gia tăng, Nghị định số 15/2000/NĐ-CP ngày 9 /5/2000 của Chính phủ quy định chi tiết việc thực hiện Nghị quyết số 90/1999/NQ -UBTVQH và Thông tư số 49/2000/TT-BTC ngày 31/5/2000 của 26
Bộ Tài chính hướng dẫn thực hiện Nghị định số 15/2000/NĐ-CP ngày 9/5/2000 của Chính phủ... Trước đây, pháp luật đầu tư nước ngoài quy định các doanh nghiệp có vốn đầu tư nước ngoài phải nộp thuế lợi tức. Khi Luật Thuế thu nhập doanh nghiệp ra đời năm 1997, thì đối tượng áp dụng được quy định bao gồm cả các dự án đầu tư nước ngoài (Điều 1, 3). Về mức thuế suất, do đặc thù của đầu tư nước ngoài, nên khoản 2 Điều 10 của Luật Thuế thu nhập doanh nghiệp quy đ ịnh vẫn áp dụng mức thuế suất của Luật Đầu tư nước ngoài. Tuy nhiên, cách tính thuế và quy trình, thủ tục nộp thuế thì được thực hiện theo quy định của Thuế Thu nhập doanh nghiệp. Ngoài ra, Điều 49 Luật Đầu tư nước ngoài hiện hành còn quy định: "Ngoài các loại thuế quy định tại luật này, doanh nghiệp có vốn đầu tư nước ngoài và Bên nước ngoài tham gia hợp đồng hợp tác kinh doanh p hải nộp các loại thuế khác theo quy định của pháp luật". Như vậy, ngoài các q uy định mang tính đặc thù của pháp luật đầu tư nước ngo ài về thuế thu nhập doanh nghiệp, thuế chuyển lợi nhuận ra nước ngoài, thuế nhập khẩu... các doanh nghiệp có vốn đầu tư nước ngoài phải nộp các loại thuế khác bình đẳng như doanh nghiệp Việt Nam. Đối với những vấn đề liên quan đến hoạt động xuất nhập khẩu của doanh nghiệp có vốn đầu tư nước ngoài, Luật Thương m ại quy định cụ thể các điều kiện và thủ tục xuất nhập khẩu, gia công, đại lý, mua bán hàng hóa của các các doanh nghiệp nói chung, trong đó có các doanh nghiệp có vốn đầu tư nước ngoài, còn đạo luật Đầu tư nước ngoài chỉ có những quy định mang tính đặc thù của hoạt động đầu tư nước ngoài hoặc có những quy định có tính nguyên tắc. Ví d ụ: Điều 31 Luật Đầu tư nước ngoài hiện hành quy đ ịnh quyền tự chủ kinh doanh trong việc nhập khẩu, ủy quyền nhập khẩu, tiêu thụ sản phẩm của doanh nghiệp có vốn đầu tư nước ngoài và Bên nước ngoài tham gia hợp đồng hợp tác kinh doanh, còn trình tự, thủ tục của việc nhập khẩu, ủy quyền nhập khẩu tiêu thụ hàng hóa thì được quy định cụ thể trong Luật Thương mại.. Một vấn đề quan trọng của hoạt động đầu tư nước ngo ài tại Việt Nam là chấm dứt hoạt động của các doanh nghiệp có vốn đầu tư nước ngoài. Trong số 27
các dự án đầu tư nước ngo ài, một số dự án có thể phải chấm dứt hoạt động do doanh nghiệp gặp khó khăn trong tài chính, thậm chí ở trong tình trạng phá sản. Đối với những trường hợp như vậy, Nhà nước phải có những quy định để đảm b ảo các doanh nghiệp có vốn đầu tư nước ngoài được thanh lý, chấm dứt hoạt động hoặc phá sản một cách công bằng. Để xử lý việc chấm dứt hoạt động của các doanh nghiệp có vốn đầu tư nước ngo ài, đạo luật đầu tư nước ngo ài chỉ quy đ ịnh nguyên tắc, còn các chế định của Luật Phá sản doanh nghiệp liên quan đến việc phá sản doanh nghiệp có vốn đầu tư nước ngoài và là một bộ phận của pháp luật đầu tư nước ngo ài quy định những vấn đề cụ thể. Ví dụ: vấn đề phá sản doanh nghiệp có vốn đầu tư nước ngoài được quy định cụ thể trong Luật Phá sản doanh nghiệp năm 1993, Nghị định số 189/CP ngày 23/12/1994 của Chính phủ hướng dẫn thi hành Luật Phá sản doanh nghiệp, Nghị định số 92/CP ngày 19/12/1995 của Chính phủ về quyền lợi của người lao động trong các doanh nghiệp bị tuyên bố phá sản... Như vậy, trong mối quan hệ với pháp luật đầu tư nước ngoài, nhiều chế định của Luật Phá sản doanh nghiệp được coi là một bộ p hận cấu thành pháp luật đầu tư nước ngoài, đóng một vai trò hết sức quan trọng trong việc điều chỉnh các quan hệ phát sinh khi chấm dứt hoạt động của các doanh nghiệp có vốn đầu tư nước ngoài tại Việt Nam. Ngoài ra, một số quan hệ đầu tư nước ngoài tại Việt Nam còn chịu sự điều chỉnh của một số ngành luật chuyên biệt. Đầu tư nước ngo ài trong lĩnh vực khoáng sản chịu sự quy định của Luật Khoáng sản về thời hạn của các giấy phép thăm dò, khai thác, diện tích được phép thăm dò, khai thác; đầu tư trong lĩnh vực d ầu khí chịu sự điều chỉnh của Luật Dầu khí; đầu tư nước ngoài trong lĩnh vực ngân hàng chịu sự điều chỉnh của Luật các tổ chức tín dụng Bộ phận thứ ba: là các quy phạm pháp luật có liên quan đến đầu tư nước ngoài được quy định trong các điều ước quốc tế mà Việt Nam ký kết hoặc tham gia. Khác với các ngành luật khác, pháp luật đầu tư nước ngoài có bộ phận cấu thành là một số lượng lớn các điều ước quốc tế như Hiệp định khung về khu vực 28
đ ầu tư ASEAN, 41 Hiệp định song phương về khuyến khích và bảo hộ đầu tư, 34 Hiệp định tránh đánh thuế hai lần, Hiệp định thương m ại Việt Nam – Hoa kỳ... Việc ký kết và thực hiện các điều ước quốc tế hai bên và nhiều bên được tiến hành theo các quy định của pháp luật Việt Nam về ký kết và thực hiện các đ iều ước quốc tế. Các ngành luật khác cũng có thể có một bộ phận cấu thành là các điều ước quốc tế, nhưng không nhiều hoặc phong phú như Luật Đầu tư nước ngoài. Ví d ụ: Luật Tố tụng hình sự có các điều ước quốc tế song phương về tương trợ tư pháp hoặc hẹp hơn là về dẫn độ tội phạm. Nhưng trong lĩnh vực này, Việt Nam tham gia với số lượng rất ít, chủ yếu là ký kết với các nước xã hội chủ nghĩa trước đây. Nếu hiểu theo nghĩa hẹp, pháp luật đầu tư nước ngoài chỉ bao gồm đạo luật Đầu tư nước ngoài và các nghị định, thông tư hướng dẫn thi hành.. 2.2. Sự hình thành và phát triển của pháp luật đầu tư nước ngoài qua các g iai đoạn lịch sử Trên cơ sở phân tích tình hình kinh tế-xã hội trong nước, có thể chia sự hình thành và p hát triển của pháp luật đầu tư nước ngoài thành 3 giai đoạn: - Giai đoạn thứ nhất, từ năm 1975 đến năm 1987 - Giai đoạn thứ hai, từ năm 1987 đến năm 1996 - Giai đoạn thứ ba, từ năm 1996 đến nay 2.2.1. Giai đoạn thứ nhất (từ năm 1975 đến năm 1987) Giai đo ạn này có đặc điểm là miền Nam mới được giải phóng, nước ta đ ang ở trong quá trình từ một xã hội m à nền kinh tế còn phổ biến là sản xuất nhỏ tiến thẳng lên chủ nghĩa xã hội, bỏ qua giai đoạn phát triển tư bản chủ nghĩa; cả nước hòa bình, độc lập và thống nhất, cùng tiến lên chủ nghĩa xã hội với nhiều thuận lợi, song cũng còn nhiều khó khăn do hậu quả của chiến tranh và các tàn d ư của chủ nghĩa thực dân mới gây ra. Thể chế hóa đ ường lối, chính sách kinh tế và đối ngoại của Đảng, ngày 18/4/1977, Hội đồng Bộ trưởng (nay là Chính phủ) đã ban hành Điều lệ Đầu tư 29
nước ngoài (sau đây gọi là Điều lệ Đầu tư nước ngoài năm 1977). Việc nghiên cứu Điều lệ Đầu tư nước ngoài năm 1977 cho thấy, đây là văn b ản pháp lý đầu tiên hướng vào nền kinh tế thị trường, thể hiện bước đầu quan điểm "mở cửa" của Đảng và Nhà nước ta, bởi lẽ Điều lệ khuyến khích đầu tư nước ngoài vào m ọi lĩnh vực của nền kinh tế, trừ những ngành nghề bị cấm. Tuy nhiên, do Điều lệ Đầu tư nước ngoài năm 1977 được ban hành trong bối cảnh của cơ chế tập trung, quan liêu, bao cấp đang thịnh hành trong mọi lĩnh vực của đời sống xã hội; các vấn đề lý luận về kinh tế thị trường đang là điều cấm kỵ, cho nên Điều lệ cũng không tránh khỏi những hạn chế, còn bộc lộ nhiều điểm chưa hấp dẫn các nhà đ ầu tư nước ngoài như xí nghiệp tư doanh chỉ đ ược phép thành lập với đ iều kiện chuyên sản xuất hàng xuất khẩu, mà đây là điều kiện rất khó thực hiện; thời hạn cho phép đầu tư nước ngo ài quá ngắn: từ 10 đến 15 năm kể từ ngày đ ược cấp giấy phép đầu tư… Trước tình hình bị Mỹ bao vây, cấm vận kinh tế, chúng ta đã ký kết một số hiệp định hợp tác đầu tư với Liên Xô và các nước xã hội chủ nghĩa trước đây. Các họat động đầu tư nước ngoài vào thời điểm này không chịu sự điều chỉnh của Điều lệ Đầu tư nước ngoài năm 1977 mà chịu sự điều chỉnh của các Hiệp đ ịnh này. 2.2.2. Giai đoạn thứ hai (từ năm 1987 đến năm 1996) Vào những năm đầu của giai đoạn này, tình hình kinh tế – xã hội nước ta có những khó khăn gay gắt; sản xuất tăng chậm, hiệu quả sản xuất và đầu tư thấp; phân phối lưu thông có nhiều rối ren; những mất cân đối lớn trong nền kinh tế chậm được thu hẹp, có mặt gay gắt hơn; đời sống nhân dân còn nhiều khó khăn, các hiện tượng tiêu cực diễn ra ở nhiều nơi, có nơi có lúc nghiêm trọng. Thực hiện đ ường lối đổi mới do Đại hội Đảng lần thứ VI đề ra, ngày 31/12/1987, Quốc hội đã thông qua Luật Đầu tư nước ngo ài tại Việt Nam, tạo cơ sở pháp lý có giá trị cao cho hoạt động đầu tư nước ngoài tại Việt Nam. Việc soạn thảo Luật này dựa trên cơ sở rút kinh nghiệm Điều lệ Đầu tư nước ngoài năm 1977, xuất phát từ thực tiễn Việt Nam và có tham khảo kinh nghiệm lập 30