KY NĂNG MÊM DÀNH CHO GIÁO VIÊN & HỌC SINH

Chia sẻ: Phí Quốc Khánh | Ngày: | Loại File: PDF | Số trang:40

Thêm vào BST

Báo xấu

605
lượt xem 487
download

Download Vui lòng tải xuống để xem tài liệu đầy đủ

Ky thuat “6 chiêc nón tư duy” (6 Thinking Hats) là mot ky thuat m8nh me và ñoc ñáo ñưFc Edward de Bono phát trien vào năm 1985. Ky thuat này nham hư*ng m:i ngưNi cùng tap trung vào vân ñê t\ cùng mot góc nhìn, do ñó se triet tiêu hoàn toàn các tranh cãi xuât phát t\ các góc nhìn khác nhau.

Chủ đề:

Bình luận(0) Đăng nhập để gửi bình luận!

Lưu

Nội dung Text: KY NĂNG MÊM DÀNH CHO GIÁO VIÊN & HỌC SINH

6/4/2009 K NĂNG M M DÀNH CHO GIÁO VIÊN & H C SINH - CENTEA - ðây là ebook t p h p m t s bài vi t v k năng m m ñã ñư c ñăng t i trên website www.giaovien.net 1. 6 chi c nón tư duy (6TKHs) ………………………………………………3 2. Gi i thi u k thu t tư duy 5W1H …………………………………………7 3. Gi i thi u k thu t phân tích SWOT……………………………………...10 4. Gi ng d y và h c t p v i công c B n ñ Tư duy………………………...14 5. L p b n ñ tư duy (Mind mapping)……………………………………….18 6. Hu n luy n k năng h p tác ñ thành công ………………………………21 7. Nh ng ch d n giúp ngư i h c tham gia gi h c th o lu n hi u qu ……..24 8. 7 k năng cơ b n ñ làm vi c nhóm hi u qu ……………………………..29 9. Gi i thi u phương pháp h c t p và ñ c tích c c SQ3R…………………...32 10.H c cách Tư duy tích c c………………………………………………….36 www.giaovien.net --//-- www.center4teachers.com Trang 1/40 centea.info@gmail.com
6/4/2009 Ebook này ñư c dành t ng cho các giáo viên, các nhà giáo d c và nh ng ai quan tâm ñ n giáo d c k năng m m cho h c sinh! - CENTEA – www.giaovien.net www.giaovien.net --//-- www.center4teachers.com Trang 2/40 centea.info@gmail.com
6/4/2009 6 chi c nón tư duy (6TKHs) K thu t “6 chi c nón tư duy” (6 Thinking Hats) là m t k thu t m nh m và ñ c ñáo ñư c Edward de Bono phát tri n vào năm 1985. K thu t này nh m hư ng m i ngư i cùng t p trung vào v n ñ t cùng m t góc nhìn, do ñó s tri t tiêu hoàn toàn các tranh cãi xu t phát t các góc nhìn khác nhau. ð có th t p trung m i suy nghĩ c a m i ngư i vào cùng m t khía c nh c a v n ñ , Edward de Bono ñã ñưa ra m t phương pháp n d thông qua 6 chi c nón v i 6 màu khác nhau: tr ng, ñ , vàng, ñen, xanh lá cây và xanh da tr i. Lưu ý r ng, 6 chi c nón này ch là m t cách th c tư ng trưng, không c n ph i có 6 cái nón th t khi ti n hành k thu t này. Ý nghĩa c a 6 chi c nón v i 6 màu khác nhau này ñư c trình bày bên dư i: Nón tr ng: mang hình nh c a m t t gi y tr ng, thông tin, d li u. Khi chúng ta tư ng tư ng ñang ñ i chi c nón tr ng, chúng ta ch c n suy nghĩ v các thông tin, d ki n liên quan ñ n v n ñ ñang c n gi i quy t. M t s câu h i có th s d ng: -Chúng ta có nh ng thông tin gì v v n ñ này? -Chúng ta c n có nh ng thông tin nào liên quan ñ n v n ñ ñang xét? -Chúng ta thi u m t nh ng thông tin, d ki n nào? Nón ñ : mang hình nh c a l a ñang cháy trong lò, con tim, dòng máu nóng, s m áp. Khi tư ng tư ng ñang ñ i chi c nón ñ , chúng ta ch c n ñưa ra các c m giác, c m xúc, tr c giác c a mình v v n ñ ñang gi i quy t. Ch ñưa ra các c m giác, không c n gi i thích. www.giaovien.net --//-- www.center4teachers.com Trang 3/40 centea.info@gmail.com
6/4/2009 M t s câu h i có th s d ng: -C m giác c a tôi ngay lúc này là gì? -Tr c giác c a tôi mách b o ñi u gì v v n ñ này? -Tôi thích hay không thích v n ñ này? Nón vàng: mang hình nh c a ánh n ng m t tr i, s l c quan, các giá tr , các l i ích, vàng 9999. Ngư i ñ i nón vàng s ñưa ra các ý ki n l c quan, có logic, các m t tích c c, các l i ích c a v n ñ , m c ñ kh thi c a d án. M t s câu h i có th s d ng: -Nh ng l i ích khi chúng ta ti n hành d án này là gì? -ðâu là m t tích c c c a v n ñ này? -Li u v n ñ này có kh năng th c hi n ñư c không? Nón ñen: Hãy liên tư ng ñ n các ñi m y u, các l i, s b t h p lý, s th t b i. Vai trò c a chi c nón ñen là giúp ch ra nh ng ñi m y u trong quá trình suy nghĩ c a chúng ta. Chi c nón ñen ñ dùng cho “s th n tr ng”, nó ch ra các l i, các ñi m c n lưu ý, các m t y u kém, b t l i c a v n ñ hay d án ñang tranh cãi. Chi c nón ñen ñóng vai trò h t s c quan tr ng, nó ñ m b o cho d án c a chúng ta tránh ñư c các r i ro, nó ngăn chúng ta làm ñi u sai, b t h p pháp hay nguy hi m. M t s câu h i có th s d ng: -Nh ng r c r i, nguy hi m nào có th x y ra? -Nh ng khó khăn nào có th phát sinh khi ti n hành làm ñi u này? -Nh ng nguy cơ nào ñang ti m n? www.giaovien.net --//-- www.center4teachers.com Trang 4/40 centea.info@gmail.com
6/4/2009 Nón xanh lá cây: Hãy liên tư ng ñ n cây c xanh tươi, s n y m m, s ñâm ch i, s phát tri n. Chi c nón xanh lá cây tư ng trưng cho s sinh sôi, sáng t o. Trong giai ño n ñ i nón này, chúng ta s ñưa ra các gi i pháp, ý tư ng cho v n ñ ñang th o lu n. M t s câu h i có th s d ng: -Có nh ng cách th c khác ñ th c hi n ñi u này không? -Chúng ta có th làm gì khác trong trư ng h p này? -Các l i gi i thích cho v n ñ này là gì? Nón xanh da tr i: Hãy nghĩ ñ n b u tr i xanh l ng l ng, s bao quát. Chi c nón xanh da tr i s có ch c năng gi ng như nh c trư ng, nó s t ch c các chi c nón khác- t ch c tư duy. Nón xanh da tr i s ki m soát ti n trình tư duy. ðây là chi c nón c a ngư i lãnh ñ o hay trư ng nhóm th o lu n. Vai trò c a ngư i ñ i nón xanh da tr i là: - Xác ñ nh tr ng tâm và m c ñích th o lu n cho nhóm (Chúng ta ng i ñây ñ làm gì? Chúng ta c n tư duy v ñi u gì? M c tiêu cu i cùng là gì?) - S p x p trình t cho các chi c nón trong su t bu i th o lu n. Ngư i ñ i nón xanh da tr i c n b o ñ m nguyên t c vàng sau: “T i m t th i ñi m nh t ñ nh, m i ngư i ph i ñ i mũ cùng màu”. - Cu i cùng, t p h p m i ý ki n, tóm t t, k t lu n và ra k ho ch (Chúng ta ñã ñ t ñư c gì qua bu i th o lu n? Chúng ta có th b t ñ u hành ñ ng chưa? Chúng ta có c n thêm th i gian và thông tin ñ gi i quy t v n ñ này?) Chúng ta th y r ng, v i k thu t 6 chi c nón tư duy, m i ngư i s cùng t p trung gi i quy t v n ñ t cùng m t góc nhìn do ñó s không x y ra xung ñ t do nh ng quan ñi m khác nhau. Ngoài ra, m t v n ñ s ñư c xem xét t nhi u khía c nh trư c khi ñư c quy t ñ nh, ñi u này s giúp chúng ta có các quy t ñ nh hi u qu và ñúng ñ n. www.giaovien.net --//-- www.center4teachers.com Trang 5/40 centea.info@gmail.com
6/4/2009 Sáu chi c nón tư duy có nhi u ng d ng c th : -ðào t o v sáng t o, ñi u ph i cu c h p, qu n lý cu c h p. -Tăng năng su t làm vi c và trao ñ i trong nhóm. -C i ti n s n ph m và quá trình và Qu n lý d án. -Tư duy phân tích, Gi i quy t v n ñ , và Ra quy t ñ nh. K thu t 6 chi c nón tư duy ñã ñư c s d ng r t r ng rãi trên th gi i và trong nhi u công ty l n thu c nhi u lĩnh v c khác nhau như kinh doanh, giáo d c, qu n lý,… Ngày nay, hàng trăm ngàn ngư i ñã ñư c ñào t o k thu t Six Thinking Hats® và các t ch c như Prudential Insurance, IBM, Federal Express, British Airways, Polaroid, Pepsico, DuPont, và Nippon Telephone and Telegraph cũng s d ng Six Thinking Hats®. Ngu n: Tam Giang - www.giaovien.net www.giaovien.net --//-- www.center4teachers.com Trang 6/40 centea.info@gmail.com
6/4/2009 Gi i thi u k thu t tư duy 5W1H ð b t ñ u nghiên c u, h c h i ho c vi t v m t v n ñ nào ñó, chúng ta thư ng lúng túng vì không bi t ph i b t ñ u như th nào, ti n hành ra làm sao, t i sao chúng ta ph i làm ñi u này, nó có ích l i gì hay không, …? CENTEA ñã t ng gi i thi u ñ n Th y Cô và các b n nh ng k thu t tư duy như: 6 chi c nón tư duy, k thu t B n ñ tư duy, nay chúng tôi l i ti p t c g i ñ n Th y Cô và các b n m t k thu t tư duy ñơn gi n và hi u qu : công c 5W1H. 5W1H vi t t t t các t sau: What? (Cái gì?) Where? ( ñâu?) When? (Khi nào?) Why? (T i sao?) How? (Như th nào?) Who? (Ai?) ð trình bày m t ý tư ng, tóm t t m t s ki n, m t cu n sách ho c b t ñ u nghiên c u m t v n ñ , chúng ta hãy t ñ t cho mình nh ng câu h i sau: WHAT? (Cái gì?) - Cái ñó là gì? - Nó ñ c p ñ n v n ñ gì? - K ti p s ki n này, thì cái gì khác x y ra? (What else) - Cu n sách này trình bày v n ñ gì? - Bài h c này trình bày v n ñ gì? - E-learning là gì? - Nh ng câu h i ph c a v n ñ này là gì?... WHERE ( ñâu?) www.giaovien.net --//-- www.center4teachers.com Trang 7/40 centea.info@gmail.com
6/4/2009 - V n ñ trình bày n m trong lĩnh v c nào? - S ki n l ch s này x y ra ñ a ñi m nào? - V n ñ này còn liên quan ñ n các lĩnh v c nào khác? - Lo i th o dư c này thư ng ñư c tr ng ñâu? - Bài báo này ñăng trên t p chí nào? - Tìm hi u ki n th c v vi c ng d ng ICT trong d y h c ñâu? - Bài thuy t trình này s ñư c trình bày trong nhóm hay trư c l p?... WHEN (Khi nào?) - S ki n này x y ra khi nào? - V n ñ này, trư c ñây ñã có ai nghiên c u chưa, khi nào? - Khái ni m này b t ñ u xu t hi n khi nào? - Khi nào thì c n ng d ng ICT trong bài d y? - Khi nào thì mình s trình bày bài thuy t trình này? - Các bư c nghiên c u (ñ tài t t nghi p, lu n văn, ti u lu n, …) s ñư c th c hi n theo th i gian nào, ho c ph i k t thúc t ng bư c khi nào?... WHY (T i sao?) - T i sao ph i nghiên c u v n ñ này? - T i sao tác gi cu n sách l i l a ch n cách s p x p như th này? - T i sao thí nghi m này không di n ra ñúng như d ki n? (Why not) - T i sao giáo viên truy c p nhi u vào website giaovien.net? - T i sao cu c kh i nghĩa này n ra? T i sao nó th t b i? - T i sao h i nh mình h c trong trư ng thu c lo i khá gi i mà bây gi v n luôn ch t v t v kinh t ?... HOW (Như th nào?) - Chi c máy này ho t ñ ng như th nào? - Công vi c này nên b t ñ u như th nào? - D án này s tiêu t n bao nhiêu? (How much) - Các s ki n và nhân v t trong cu n ti u thuy t này ñư c k t n i như th nào? - S ki n l ch s này ñã làm ñ i phương thi t h i bao nhiêu quân trang, vũ khí và ngư i? (How many) - Phong cách c a bài báo s p t i nên như th nào? WHO (Ai?) - Ai ñã nghiên c u v n ñ này? - Ai ph trách d án này? - Bài trình bày s p t i dành cho ñ i tư ng nào? - Khi mình g p khó khăn trong ng d ng ICT, mình s h i ai? - Ai s hư ng l i khi d án này ñư c ti n hành? Còn ai khác không? (Who else) - Ai là tác gi c a cu n sách ñang làm dư lu n xôn xao? - Chính sách này c a nhà nư c hư ng ñ n ñ i tư ng nào? www.giaovien.net --//-- www.center4teachers.com Trang 8/40 centea.info@gmail.com
6/4/2009 Công c 5W1H tho t nhìn r t ñơn gi n nhưng l i t ra r t hi u qu n u chúng ta s d ng nó ñúng ñ n, khéo léo và thông minh. Công c 5W1H còn có th ñư c s d ng hi u qu trong nhi u trư ng h p khác như: thuy t trình, nghiên c u khoa h c, tóm t t m t cu n sách, ghi nh m t s ki n,…5W1H cũng có th s d ng chung v i B n ñ tư duy ñ gi i quy t nhi u v n ñ khác nhau trong gi ng d y, h c t p, kinh doanh, ñàm phán,… M t chút thông tin v ngu n g c c a 5W1H Khái ni m 5W1H ñư c cho là có ngu n g c t bài thơ “The Elephant's Child” c a Rudyard Kipling. Bài thơ này như sau: I have six honest serving-men They taught me all I knew Their names are What and Where and When And How and Why and Who. T m d ch: Tôi có 6 ngư i ñ y t trai trung th c H ñã d y cho tôi bi t m i th Tên c a h là What và Where và When Và How và Why và Who. CENTEA hy v ng bài vi t ñã ñưa ñ n cho Th y Cô và các b n m t công c m i, ñơn gi n nhưng ñ y hi u qu ñ giúp s c cho công vi c c a Th y Cô và các b n. Hãy luôn gi bên mình 6 ngư i ñ y t t n t y và trung thành này. + Ngu n tham kh o: coe.jmu.edu Ngu n: Tam Giang - www.giaovien.net www.giaovien.net --//-- www.center4teachers.com Trang 9/40 centea.info@gmail.com
6/4/2009 Gi i thi u k thu t phân tích SWOT Nhi u l n trong cu c s ng, ch c b n t ng lúng túng khi ñ ng trư c các v n ñ ñang ñ i m t. B n mu n hi u rõ v n ñ , mu n có cái nhìn t nhi u phía ñ th y rõ nh ng ñi m m nh, ñi m y u, nh ng nguy cơ và thách th c ñ có th ñưa ra nh ng quy t ñ nh sáng su t nh t. V y b n có th th s d ng k thu t phân tích SWOT! CENTEA xin gi i thi u ñ n quý Th y Cô và các b n k thu t phân tích SWOT. I. Làm quen v i SWOT Ch SWOT vi t t t t các ch cái ñ u tiên c a các t sau: Strengths: các ñi m m nh Weaknesses: các ñi m y u Opportunities: các cơ h i Threats: các ñe d a, m i nguy Khi s d ng k thu t SWOT này, chúng ta s v ra trên m t t gi y ho c trên m t chi c b ng 4 khu v c ñư c phân chia thành các m c S, W, O, T. Sau ñó dùng k thu t ñ ng não (brainstorming) ñ ghi các ý ki n ho c nh n xét ch quan c a cá nhân hay nhóm vào các khu v c tương ng. Cách th c b trí khu v c phân tích trong SWOT www.giaovien.net --//-- www.center4teachers.com Trang 10/40 centea.info@gmail.com
6/4/2009 Strengths - Các ñi m m nh: ñây là nh ng y u t có giá tr ho c ñi m m nh c a t ch c, cá nhân. Nh ng y u t này là thu c tính bên trong (internal) và h u d ng (helpful) c a ñ i tư ng ñang xem xét. - T ch c c a chúng ta có nh ng ưu ñi m nào? - Nh ng thành công c a l p trong năm h c v a qua là gì? - Chúng ta làm công vi c nào có k t qu m mãn nh t? - Cá tính và nhân cách c a tôi có nh ng n i tr i gì so v i ngư i khác? - Ki n th c n n t ng c a tôi ñư c xây d ng theo con ñư ng nào mà ngư i khác không có? - T Toán trư ng ta có nh ng ñi m m nh gì? … Weaknesses - Các ñi m y u: ñây là nh ng ñi m còn chưa hoàn thi n, chưa t t, các y u t y u kém c a cá nhân, t ch c. ðây cũng là thu c tính bên trong (internal) và có tính gây h i (harmful) c a ñ i tư ng ñang xem xét. - Chúng ta y u nh ng ñi m nào? - Y u t nào d n ñ n s th t b i c a t ch c? - B n thân tôi còn có khuy t ñi m gì? - Nh ng y u t nào chúng ta có th c i thi n? … Opportunities – Các cơ h i: ñây là nh ng y u t có l i, ho c s ñem l i l i th cho cá nhân và t ch c. ðây là các y u t bên ngoài (external) và h u ích (helpful) cho cá nhân ho c t ch c ñang xem xét. - Ch trương s p t i c a Nhà nư c s ñem l i l i th gì cho t ch c chúng ta? - Vi c ph huynh tin tư ng nhà trư ng s giúp ích gì cho công tác gi ng d y h c sinh c a chúng ta? - S quan tâm c a lãnh ñ o ñ a phương có giúp ích gì cho nhà trư ng hay không? - Nh ng xu hư ng giáo d c ho c phương pháp gi ng d y m i nào mà chúng ta nh n th y ñư c? - Hình như khu ñ t này s p quy ho ch? … Các cơ h i thư ng ñ n t s thay ñ i chính sách c a c p qu n lý, s thay ñ i v công ngh , phương pháp, s thay ñ i v l i s ng, thói quen tiêu dùng, th trư ng, … B n hay t ch c c a b n hãy m to m t ñ quan sát, m r ng tai ñ l ng nghe và dùng trí tư ng tư ng c a mình cùng các d li u thu th p ñư c ñ hình dung và d ñoán các cơ h i ñang ñ n. Threats - Các m i nguy: ñây là nh ng tác ñ ng tiêu c c t bên ngoài (external) mà cá nhân ho c t ch c c a b n có th ph i ñ i m t. - Cu c kh ng ho ng kinh t th gi i này li u có cu n phăng doanh nghi p c a mình? www.giaovien.net --//-- www.center4teachers.com Trang 11/40 centea.info@gmail.com
6/4/2009 - Các quán xá internet ho c karaoke g n trư ng có nh hư ng gì ñ n h c sinh trong trư ng hay không? - Xu hư ng b o l c h c ñư ng có xâm nh p vào trư ng ta không? - ðư ng xá xu ng c p và k t xe có nh hư ng ñ n vi c h c c a h c sinh hay không? … Th y Cô và các b n, các lãnh ñ o c a t ch c, trư ng h c có th th s d ng các g i ý bên trên ñ có m t b c tranh toàn di n v v n ñ chúng ta ñang g p ph i. II. Cách dùng k thu t SWOT K thu t phân tích SWOT ñư c s d ng r ng rãi trong lĩnh v c kinh doanh ñ phân tích tình hình công ty, nghiên c u v các ñ i th , …Tuy nhiên, ngày nay k thu t này cũng ñư c s d ng nhi u trong các lĩnh v c khác như giáo d c, phát tri n cá nhân, … SWOT có th dùng cho cá nhân, t ch c hay trong ho t ñ ng nhóm. Chúng ta có th dùng gi y vi t ho c b ng. M t cách dùng khác là s d ng các t gi y dính ñ phát cho các thành viên trong nhóm. M i thành viên s vi t các thông tin mình bi t vào t gi y r i ñính lên b ng. Các giáo viên M ñang s d ng công c SWOT Trong vi c biên so n và hình thành D th o Chi n lư c Phát tri n Giáo d c 2009-2020, B GD&ðT c a chúng ta cũng t ng s d ng k thu t này. ðây là m t k thu t ñơn gi n và d hư ng d n, các giáo viên có th nhanh chóng gi i thi u cho các em h c sinh c a mình ñ các em bi t cách s d ng. III. Tư duy linh ho t v i SWOT www.giaovien.net --//-- www.center4teachers.com Trang 12/40 centea.info@gmail.com
6/4/2009 Sau khi ñã n m v ng k thu t phân tích này, chúng ta c n quay l i ñ nhìn ra m t t m nhìn m i trong k thu t SWOT. Vi c phân chia các y u t thành ñi m m nh, ñi m y u, cơ h i và các m i nguy không nh t thi t là m t s phân chia c ng nh c. Chúng ta không nên có m t cái nhìn c ng nh c v Cơ h i và M i nguy. Vì “cơ h i có th chuy n thành m i nguy”, và ngư c l i “m i nguy có th chuy n thành cơ h i” ñúng như c m t “nguy cơ” (trong Nguy hi m có Cơ h i). Ví d : - Trư c nguy cơ h c sinh c a trư ng có k t qu thi kém, chúng ta có cơ h i nhìn l i nh ng lý do t n t i và các phương hư ng c i thi n cho tương lai. - Trư c cơ h i m r ng nhà trư ng v m t nhân s , t ch c, cơ s v t ch t, có th chúng ta s ñ i m t v i các m i nguy v tài chính, b máy nhân s thêm c ng k nh, công vi c phân chia không rõ ràng và ch ng chéo. - Trong nguy cơ c a cu c kh ng ho ng kinh t th gi i hi n nay, nhi u công ty ñã tìm th y cơ h i ñ t ch c l i b máy, tìm ki m các th trư ng m i, … Do ñó, gi a Nguy và Cơ luôn là m t quá trình, m t s chuy n bi n qua l i, chúng ta ho c t ch c c a chúng ta ph i nhìn th y ñư c ñi u ñó ñ tìm ki m m t s cân b ng ho c ch p nh n các thách th c khi ñưa ra quy t ñ nh. Cu c s ng ch a ñ ng m t s v n ñ ng không ng ng và con ngư i ph i v n ñ ng khéo léo theo dòng ch y y v i m t tư duy linh ho t và t m nhìn s c s o ñ không rơi vào b t c thái c c nào. Tam Giang – www.giaovien.net www.giaovien.net --//-- www.center4teachers.com Trang 13/40 centea.info@gmail.com
6/4/2009 Gi ng d y và h c t p v i công c B n ñ Tư duy 1. Gi i thi u: Vi c phát tri n tư duy cho h c sinh và gi ng d y ki n th c v th gi i xung quanh luôn là m t trong nh ng ưu tiên hàng ñ u c a nh ng ngư i làm công tác giáo d c. Nh m hư ng các em ñ n m t phương cách h c t p tích c c và t ch , chúng ta không ch c n giúp các em khám phá các ki n th c m i mà còn ph i giúp các em h th ng ñư c nh ng ki n th c ñó. Vi c xây d ng ñư c m t “hình nh” th hi n m i liên h gi a các ki n th c s mang l i nh ng l i ích ñáng quan tâm v các m t: ghi nh , phát tri n nh n th c, tư duy, óc tư ng tư ng và kh năng sáng t o…M t trong nh ng công c h t s c h u hi u ñ t o nên các “hình nh liên k t” là B n ñ Tư duy. Bài vi t này nh m gi i thi u v B n ñ Tư duy, tóm lư c nguyên lý n n t ng c a B n ñ Tư duy, ng d ng c a lo i b n ñ này trong d y h c, và cu i cùng là gi i thi u v các ph n m m hi n có trên th trư ng có th giúp t o ra các B n ñ Tư duy. 2. B n ñ Tư duy: Nguyên lý & ng d ng trong d y h c B n ñ Tư duy (Mind Map) là m t hình th c ghi chép s d ng màu s c và hình nh, ñ m r ng và ñào sâu các ý tư ng (1). K thu t t o ra lo i b n ñ này ñư c g i là Mind Mapping và ñư c phát tri n b i Tony Buzan vào nh ng năm 1960. v trí trung tâm b n ñ là m t hình nh hay m t t khóa th hi n m t ý tư ng hay khái ni m ch ñ o. Ý trung tâm s ñư c n i v i các hình nh hay t khóa c p 1 b ng các nhánh chính, t các nhánh chính l i có s phân nhánh ñ n các t khóa c p 2 ñ nghiên c u sâu hơn. C th , s phân nhánh c ti p t c và các khái ni m hay hình nh luôn ñư c n i k t v i nhau. Chính s liên k t này s t o ra m t “b c tranh t ng th ” mô t v ý trung tâm m t cách ñ y ñ và rõ ràng. (hình 1) Hình 1: M t ví d v m t B n ñ Tư duy v s xâm chi m c a ngư i Viking. www.giaovien.net --//-- www.center4teachers.com Trang 14/40 centea.info@gmail.com
6/4/2009 B n ñ Tư duy hi n là m t công c ñang ñư c s d ng b i hơn 250 tri u ngư i trên th gi i trong ñó có các công ty l n như HP, IBM, Boeing, …Các t ch c giáo d c và giáo viên các nư c cũng không ph i là nh ng ngư i ñ ng ngoài cu c. V y nh ng y u t nào ñã làm cho B n ñ Tư duy có tính hi u qu cao và n n t ng c a chúng là gì? ðó là: - B n ñ Tư duy ñã th hi n ra bên ngoài cách th c mà não b chúng ta ho t ñ ng. ðó là liên k t, liên k t và liên k t. M i thông tin t n t i trong não b c a con ngư i ñ u c n có các m i n i, liên k t ñ có th ñư c tìm th y và s d ng. Khi có m t thông tin m i ñư c ñưa vào, ñ ñư c lưu tr và t n t i, chúng c n k t n i v i các thông tin cũ ñã t n t i trư c ñó. - Vi c s d ng các t khóa, ch s , màu s c và hình nh ñã ñem l i m t công d ng l n vì ñã huy ñ ng c bán c u não ph i và trái cùng ho t ñ ng. S k t h p này s làm tăng cư ng các liên k t gi a 2 bán c u não, và k t qu là tăng cư ng trí tu và tính sáng t o c a ch nhân b não. B n ñ Tư duy là m t công c h u ích trong gi ng d y và h c t p trư ng ph thông cũng như các b c h c cao hơn vì chúng giúp giáo viên và h c sinh trong vi c trình bày các ý tư ng m t cách rõ ràng, suy nghĩ sáng t o, h c t p thông qua bi u ñ , tóm t t thông tin c a m t bài h c hay m t cu n sách, bài báo, h th ng l i ki n th c ñã h c, tăng cư ng kh năng ghi nh , ñưa ra ý tư ng m i, v.v… M t vài ví d v s d ng B n ñ Tư duy trong d y h c: - ð tóm t t ki n th c v Gi gìn v sinh cho h c sinh, giáo viên có th s d ng m t B n ñ Tư duy v i t khóa trung tâm là “Gi gìn v sinh”, xung quanh t khóa này là các t khóa c p 1 “Ăn s ch”, “U ng s ch”, “Gi v sinh cơ th ”, v.v…sau ñó ñ ngh các em ti p t c ñi n thêm các t khóa c p ñ nh hơn, v.v… - ð gi ng v các lo i trái cây thư ng ñư c dùng trong ñ i s ng hàng ngày, giáo viên có th ñưa ra t khóa “Trái cây”, sau ñó ñ ngh các em nêu tên các lo i qu mà các em bi t, k ti p m i m t nhóm khác lên tri n khai các ý tư ng xung quanh m t lo i qu ñã ñư c nêu tên v các m t: hình dáng qu , c u t o, th i ñi m xu t hi n trong năm,v.v… - Sau khi h c h t chương v c u t o c a nguyên t , giáo viên có th yêu c u h c sinh trình bày l i c u t o c a nguyên t v i các y u t : nhân, v , ñi n tích, kh i lư ng, v.v…dư i d ng m t B n ñ Tư duy. - Trong gi ch nhi m l p, giáo viên và h c sinh có th cùng th c hi n m t B n ñ Tư duy v các công vi c mà l p ph i th c hi n trong tu n k ti p như: tr c trư ng, ôn bài theo nhóm, ñi lao ñ ng, các môn s có ki m tra, các ho t ñ ng văn ngh , th thao, dã ngo i, các h i thi ph i tham gia, v.v… www.giaovien.net --//-- www.center4teachers.com Trang 15/40 centea.info@gmail.com
6/4/2009 Bên trên là vài ví d và g i ý cho vi c s d ng B n ñ Tư duy trong d y và h c, nhi u môn h c khác như ð a lý, L ch s , Ngo i Ng , V t lý, Sinh h c,v.v… cũng có th s d ng công c này m t cách d dàng và hi u qu . 3. Gi i thi u m t s ph n m m dùng ñ t o B n ñ Tư duy: M t B n ñ Tư duy có th ñư c th c hi n d dàng trên m t t gi y v i các lo i bút màu khác nhau, tuy nhiên, cách th c này có như c ñi m là khó lưu tr , thay ñ i, ch nh s a. M t gi i pháp ñư c hư ng ñ n là s d ng các ph n m m ñ t o ra B n ñ Tư duy. Tôi xin gi i thi u m t s ph n m m tiêu bi u trong th lo i “ph n m m mind mapping” (mind mapping software). - Ph n m m Buzan's iMindmap™: m t ph n m m thương m i, tuy nhiên có th t i b n dùng th 30 ngày. Ph n m m do công ty Buzan Online Ltd. th c hi n. Trang ch t i www.imindmap.com - Ph n m m Inspiration: s n ph m thương m i c a công ty Inspiration Software, Inc. S n ph m có phiên b n dành cho tr em (các em t m u giáo ñ n l p 5) r t d dùng và nhi u màu s c. Có th dùng th 30 ngày. Trang ch t i www.inspiration.com - Ph n m m Visual Mind: s n ph m thương m i c a công ty Mind Technologies. Ph n m m d s d ng và linh ho t trong s p x p các nút ch a t khóa. Có th dùng th 30 ngày. Trang ch t i www.visual-mind.com - Ph n m m FreeMind: s n ph m hoàn toàn mi n phí, ñư c l p trình trên Java. Các icon chưa ñư c phong phú, tuy nhiên chương trình có ñ y ñ ch c năng ñ th c hi n mind mapping. Trang ch t i: http://freemind.sourceforge.net/wiki/index.php/Main_Page - Ngoài ra, chúng ta còn có th tham kh o m t danh sách các ph n m m lo i mind mapping t i ñ a ch sau: http://en.wikipedia.org/wiki/List_of_mind_mapping_software 4. K t lu n S d ng thành th o và hi u qu B n ñ Tư duy trong d y h c s mang l i nhi u k t qu t t và ñáng khích l trong phương th c h c t p c a h c sinh và phương pháp gi ng d y c a giáo viên. H c sinh s h c ñư c phương pháp h c t p, tăng tính ch ñ ng, sáng t o và phát tri n tư duy. Giáo viên s ti t ki m ñư c th i gian, tăng s linh ho t trong bài gi ng, và quan tr ng nh t s giúp h c sinh n m ñư c ki n th c thông qua m t “b n ñ ” th hi n các liên k t ch t ch c a tri th c. Vi c s d ng các ph n m m mind mapping s làm cho công vi c l p b n ñ Tư duy d dàng và linh ho t hơn, ñ ng th i, ñây cũng là m t bư c ti n trong vi c ng d ng công ngh thông tin trong d y h c nh m nâng cao hi u qu c a công tác d y h c. Tài li u tham kh o www.giaovien.net --//-- www.center4teachers.com Trang 16/40 centea.info@gmail.com
6/4/2009 (1) B n ñ Tư duy trong công vi c – Tony Buzan – NXB Lao ñ ng – Xã h i. (2) www.mind-map.com (trang web chính th c c a Tony Buzan). (3) www.peterussell.com/mindmaps/mindmap.html (4) Bài gi ng c a ThS Trương Tinh Hà v Mind Mapping và các K năng gi i quy t v n ñ . ThS. Trương Tinh Hà – www.giaovien.net www.giaovien.net --//-- www.center4teachers.com Trang 17/40 centea.info@gmail.com
6/4/2009 L p b n ñ tư duy (Mind mapping) L p b n ñ tư duy (ho c b n ñ ý tư ng) là vi c b t ñ u t m t ý tư ng trung tâm và vi t ra nh ng ý khác liên quan t a ra t trung tâm. B ng cách t p trung vào nh ng ý tư ng ch ch t ñư c vi t b ng t ng c a b n, sau ñó tìm ra nh ng ý tư ng liên quan và k t n i gi a nh ng ý tư ng l i v i nhau hình thành nên m t b n ñ tư duy. Tương t , n u b n l p m t sơ ñ ki n th c, nó s giúp b n hi u và nh nh ng thông tin m i và n m ki n th c sâu hơn. Ví d : Hãy s d ng nh ng ñư ng th ng, màu s c, mũi tên, nhánh r ho c nh ng cách khác ñ th hi n k t n i gi a nh ng ý tư ng ñư c ñưa ra trong b n ñ tư duy c a b n. Nh ng m i quan h này s quan tr ng khi b n ñang tìm hi u nh ng thông tin m i ho c xây d ng c u trúc c a m t k ho ch vi t bài lu n. B ng cách cá nhân hoá b n ñ v i nh ng ký hi u và thi t k riêng c a b n, b n s xây d ng ñư c nh ng m i quan h tr c quan và có ý nghĩa gi a nh ng ý thư ng; ñi u này s h tr b n r t nhi u trong vi c g i nh và hi u. Ý tư ng c a b n ñ tư duy là suy nghĩ sáng t o và liên k t b ng m t cách th c phi tuy n tính. Có r t nhi u th i gian ñ ch nh s a thông tin sau này nhưng bư c ñ u tiên, vi c ñưa m i kh năng vào b n ñ là r t quan tr ng. ðôi khi m t trong nh ng kh năng tư ng như là không th y l i tr thành ý tư ng ch ch t ñưa b n ñ n ki n th c ñó. www.giaovien.net --//-- www.center4teachers.com Trang 18/40 centea.info@gmail.com
6/4/2009 Vài sinh viên phát hi n r ng s d ng nh ng kí t vi t hoa s thu hút h ch chú ý vào nh ng ñi m chính. Ch vi t hoa cũng d ñ c hơn trong m t sơ ñ . Tuy nhiên, b n có th vi t vài ghi chú, gi i thích b ng ch vi t thư ng. M t s sinh viên làm th ñ khi h c n xem l i b n ñ tư duy m t th i gian sau, trong lúc s khác l i dùng ñ ghi l i nh ng ñánh giá, phê bình. H u h t sinh viên ñ u th y ti n d ng khi l t ngang trang gi y và v b n ñ tư duy c a h theo chi u ngang. ð t ý tư ng ho c ch ñ chính vào chính gi a trang gi y, ta s có có không gian t i ña cho nh ng ý khác t a ra t trung tâm. Vài b n ñ tư duy h u d ng nh t thư ng ñư c b sung trong m t kho ng th i gian dài. Sau l n v ban ñ u, b n có th mu n làm n i b t vài th , thêm thông tin ho c thêm vài câu h i. Vì v y, ñ tr ng nhi u ch trên b n ñ là m t ý hay ñ sau ñó b n có th thêm vào nh ng ý tư ng m i. Hư ng d n làm b n ñ tư duy ðây là nh ng thành ph n c u t o nên m t b n ñ tư duy, m c dù chúng có th ñư c ch nh s a t do theo ý mu n cá nhân. 1. B t ñ u trung tâm v i m t b c nh c a ch ñ , s d ng ít nh t 3 màu. 2. S d ng hình nh, ký hi u, m t mã, mũi tên trong b n ñ tư duy c a b n. 3. Ch n nh ng t khoá và vi t chúng ra b ng ch vi t hoa. 4. M i t /hình nh ph i ñ ng m t mình và trên m t dòng riêng. 5. Nh ng ñư ng th ng c n ph i ñư c k t n i, b t ñ u t b c nh trung tâm. Nh ng ñư ng n i t trung tâm dày hơn, có h th ng và b t ñ u m d n khi to ra xa. 6. Nh ng ñư ng th ng dài b ng t /hình nh. 7. S d ng màu s c - m t mã riêng c a b n - trong kh p b n ñ . 8. Phát huy phong cách cá nhân riêng c a b n. 9. S d ng nh ng ñi m nh n và ch ra nh ng m i liên k t trong b n ñ c a b n. 10. Làm cho b n ñ rõ ràng b ng cách phân c p các nhánh, s d ng s th t ho c dàn ý ñ bao quát các nhánh c a b n ñ . Nâng ch t B n ñ tư duy c a b n B n ñ tư duy c a b n là tài s n riêng c a b n: m t khi b n hi u cách t o ra nh ng ghi chú trong B n ñ tư duy, b n có th phát huy các quy t c c a riêng mình ñ làm cho nó t t hơn. Nh ng ñ ngh sau ñây có th giúp b n tăng hi u qu c a vi c ñó: + S d ng nh ng t ng ñơn gi n th hi n thông tin: H u h t các t trong cách vi t bình thư ng ñ u là nh i nhét, b i vì chúng ñ m b o r ng thông tin ñư c chuy n t i ñúng ng c nh và trong m t d ng th c d ñ c. Trong B n ñ tư duy c a b n, nh ng t khóa có ý nghĩa có th chuy n t i cùng ý nghĩ như th m t cách rõ ràng hơn. Nh ng t dư th a ch làm b n ñ l n x n. www.giaovien.net --//-- www.center4teachers.com Trang 19/40 centea.info@gmail.com
6/4/2009 + Ch in: Cách vi t dính nhau ho c không rõ ràng s khó ñ c hơn. + S d ng màu s c ñ tách các ý khác nhau: ði u này s giúp b n tách các ý ra khi c n thi t. Nó cũng giúp b n làm b n ñ tr c quan hơn ñ g i nh l i. Màu s c cũng giúp cho vi c s p x p các ch ñ . + S d ng nh ng ký hi u và hình nh: Khi m t ký hi u ho c hình nh có ý nghĩa gì ñó v i b n, hãy s d ng chúng. Hình nh có th giúp b n nh thông tin hi u qu hơn là t ng . + S d ng liên k t ñan chéo: Thông tin trong m t ph n c a b n ñ có th liên quan ñ n ph n khác. Khi ñó, b n có th v nh ng ñư ng th ng ñ ch ra s liên quan ñan chéo. Vi c này s giúp cho b n th y m c nh hư ng m t ph n trong ch ñ ñ n các ph n khác. Chú ý L p b n ñ tư duy là m t cách th c c c kỳ hi u qu ñ ghi chú. Các b n ñ tư duy không ch cho th y các thông tin mà còn cho th y c u trúc t ng th c a m t ch ñ và m c ñ quan tr ng c a nh ng ph n riêng l trong ñó ñ i v i nhau. Nó giúp b n liên k t các ý tư ng và t o các k t n i v i các ý khác. N u b n làm b t kỳ bi u m u nghiên c u nào ho c làm ghi chú, hãy th dùng B n ñ tư duy. B n s th y chúng hi u qu ñ n ng c nhiên! T.L.V.K. - www.giaovien.net www.giaovien.net --//-- www.center4teachers.com Trang 20/40 centea.info@gmail.com