Kỹ thuật trồng và chăm sóc Cây nhãn - Phần 1

Chia sẻ: Kien Kien | Ngày: | Loại File: PDF | Số trang:46

Thêm vào BST

Báo xấu

152
lượt xem 39
download

Download Vui lòng tải xuống để xem tài liệu đầy đủ

Tài liệu Cây nhãn kỹ thuật trồng và chăm sóc được biên soạn nhằm cung cấp cho bạn đọc và các nhà làm vườn những hiểu biết về đặc tính sinh học, yêu cầu điều kiện ngoại cảnh và vùng trồng thích hợp, các giống thường gặp và một số biện pháp kỹ thuật nhằm thâm canh tăng năng suất và phẩm chất. Sau đây mời các bạn tham khảo phần 1 của Tài liệu.

Chủ đề:

Bình luận(0) Đăng nhập để gửi bình luận!

Lưu

Nội dung Text: Kỹ thuật trồng và chăm sóc Cây nhãn - Phần 1

GS. TS TRÇn thÕ tôc C©y nh·n Kü thuËt trång vµ ch¨m sãc Nhµ xuÊt b¶n n«ng nghiÖp Hµ néi - 1999
Môc lôc Lêi giíi thiÖu ........................................................................................................7 Më ®Çu..................................................................................................................8 I. Gi¸ trÞ dinh d−ìng, ý nghÜa kinh tÕ ...............................................................................8 II. Nguån gèc, ph©n bè vµ s¶n xuÊt nh·n trªn thÕ giíi .................................................10 §Æc tÝnh sinh vËt häc vµ yªu cÇu ®iÒu kiÖn ngo¹i c¶nh ................................13 A. §Æc ®iÓm, h×nh th¸i cña c©y nh·n ..............................................................................13 1. RÔ...............................................................................................................................13 2. Léc cµnh ....................................................................................................................14 3. Th©n cµnh ..................................................................................................................14 4. L¸ ...............................................................................................................................15 5. Hoa nh·n....................................................................................................................15 6. Qu¶.............................................................................................................................17 7. H¹t .............................................................................................................................17 B. §Æc ®iÓm sinh tr−ëng ra hoa ®Ëu qu¶ cña nh·n.......................................................17 I. Quy luËt sinh tr−ëng cña bé rÔ ...................................................................................17 II. Sinh tr−ëng, ph¸t triÓn c¸c lo¹i cµnh cña nh·n..........................................................18 III. Sinh tr−ëng vµ ph¸t triÓn hoa qu¶ ............................................................................20 C¸c gièng nh·n ë ViÖt Nam vµ mét sè n−íc l©n cËn......................................26 C¸c gièng nh·n chÝnh ë hai tØnh H¶i D−¬ng, H−ng Yªn ...............................................26 §Æc ®iÓm chung cña nhãm nh·n cïi...............................................................................26 §Æc ®iÓm chung cña nhãm gièng nh·n n−íc..................................................................27 Mét sè gièng nh·n chñ yÕu ë miÒn b¾c ...........................................................................28 1. Nh·n lång ..................................................................................................................28 2
2. Nh·n Bµm bµm ..........................................................................................................28 3. Nh·n ®−êng phÌn.......................................................................................................28 4. Nh·n cïi………………………………………………………………………….…28 5. Nh·n cïi ®iÕc .............................................................................................................29 6. Nh·n n−íc..................................................................................................................29 7. Nh·n thãc...................................................................................................................29 C¸c gièng nh·n ®−îc trång nhiÒu ë Nam bé..................................................................30 1. Nh·n tiªu da bß..........................................................................................................30 2. Nh·n xuång c¬m vµng ...............................................................................................30 3. Nh·n tiªn lµ bÇu.........................................................................................................30 4. Nh·n long ..................................................................................................................30 5. Nh·n giång da bß.......................................................................................................31 Mét sè gièng nh·n nhËp néi cña Trung Quèc ................................................................32 1. §¹i ¤ Viªn.................................................................................................................32 2. Th¹ch HiÖp.................................................................................................................32 3. Tr÷ L−¬ng ..................................................................................................................32 Mét sè gièng nh·n ngon cña Th¸i Lan............................................................................34 1. Daw............................................................................................................................34 2. Champoo....................................................................................................................34 3. Haew ..........................................................................................................................34 4. Biew - Kiew ...............................................................................................................34 Mét sè gièng nh·n ngon cña §µi Loan............................................................................35 1. Nh·n trªn vá cã phÊn ................................................................................................35 2. Nh·n vá ®á.................................................................................................................35 3. Nh·n vá xanh............................................................................................................35 4. Nh·n th¸ng 10............................................................................................................35 Kü thuËt nh©n gièng............................................................................................38 3
I. Ph−¬ng ph¸p gieo h¹t ...................................................................................................38 II. ChiÕt cµnh ....................................................................................................................38 III. GhÐp nh·n ..................................................................................................................41 1. Chän gèc ghÐp ...........................................................................................................41 2. C¸c ph−¬ng ph¸p ghÐp...............................................................................................42 3. Thêi vô ghÐp ..............................................................................................................45 4. Tuæi cµnh ghÐp ..........................................................................................................45 5. ChÊt liÖu gi÷ Èm cho m¾t ghÐp vµ cµnh ghÐp ............................................................45 6. Qu¶n lý v−ên c©y sau khi ghÐp..................................................................................46 Kü thuËt trång vµ ch¨m sãc.................................................................................47 1. Chän c©y gièng .............................................................................................................47 2. MËt ®é vµ kho¶ng c¸ch trång......................................................................................47 3. Lµm ®Êt, ®µo hè, bãn ph©n tèt ....................................................................................47 4. Thêi vô trång ................................................................................................................50 5. Ch¨m sãc khi trång ......................................................................................................50 6. Trång xen ......................................................................................................................50 7. Bãn ph©n .......................................................................................................................50 8. T¹o h×nh vµ c¾t tØa........................................................................................................52 9. TØa hoa vµ tØa qu¶ .........................................................................................................54 10. Lång qu¶......................................................................................................................55 Phßng trõ s©u bÖnh ..............................................................................................56 I. C¸c lo¹i s©u chÝnh h¹i nh·n .........................................................................................56 1. Bä xÝt..........................................................................................................................56 2. S©u tiÖn th©n nh·n......................................................................................................56 3. RÖp h¹i hoa qu¶ non ..................................................................................................56 4. S©y ®ôc nân cµnh nh·n ..............................................................................................56 4
5. C©u cÊu xanh h¹i nh·n...............................................................................................56 6. Rèc, d¬i h¹i nh·n.......................................................................................................57 II. C¸c lo¹i bÖnh chÝnh.....................................................................................................57 1. BÖnh mèc s−¬ng vµ s−¬ng mai ..................................................................................57 2. BÖnh tæ rång h¹i hoa ..................................................................................................57 3. BÖnh thèi rÔ, lë cæ rÔ..................................................................................................57 4. T¬ hång......................................................................................................................58 5. BÖnh xÐm mÐp l¸, kh« ®Çu l¸, ®èm l¸........................................................................58 Thu ho¹ch, b¶o qu¶n, chÕ biÕn...........................................................................59 1. Thu ho¹ch ..................................................................................................................59 2. B¶o qu¶n ....................................................................................................................60 C¶i t¹o v−ên nh·n t¹p.........................................................................................62 I. Thùc tr¹ng v−ên nh·n cò vµ sù cÇn thiÕt ph¶i c¶i t¹o.................................................62 II. Nh÷ng néi dung chñ yÕu, trong c¶i t¹o v−ên nh·n t¹p..............................................64 Kü thuËt th©m canh t¨ng n¨ng suÊt cho c©y nh·n ®ang thêi kú cho qu¶ .67 I. Kü thuËt th©m canh c©y nh·n thêi kú tr−íc ra hoa - ®Ëu qu¶ non..........................67 1. Bãn ph©n bæ sung ......................................................................................................67 2. Chó ý hiÖn t−îng m−a axit h¹i hoa, qu¶ non .............................................................67 3. Phßng trõ s©u bÖnh h¹i chÝnh.....................................................................................68 4. Sö dông chÊt kÝch thÝch sinh tr−ëng...........................................................................68 II. KTTTC. tõ cã qu¶ non ®Õn thu ho¹ch .....................................................................69 1. Ch¨m sãc ..................................................................................................................69 2. Phßng trõ s©u bÖnh ....................................................................................................69 III. KTTC, sau thuho¹ch qu¶ (tõ th¸ng 8 ®Õn hÕt th¸ng 10) .......................................69 1. C¾t tØa vµ vÖ sinh ®ång ruéng ....................................................................................69 2. Bãn ph©n qua gèc vµ phun qua l¸ ..............................................................................70 5
3. Phßng trõ s©u bÖnh h¹i...............................................................................................70 IV. KTTC, tõ th¸ng 10 ®Õn th¸ng 12..............................................................................70 1. C¾t tØa t¹o t¸n .............................................................................................................70 2. BiÖn ph¸p khèng chÕ cµnh léc ®«ng trªn nh·n ..........................................................71 3. Phßng trõ s©u bÖnh .................................................................................................71 Tµi liÖu tham kh¶o...............................................................................................73 6
Lêi giíi thiÖu Nh·n lµ mét qu¶ ®Æc s¶n quý ë n−íc ta vµ ®Æc biÖt næi tiÕng lµ gièng nh·n lång Phè HiÕn - H−ng Yªn. C©y nh·n cã kh¶ n¨ng thÝch øng réng, ®−îc trång nhiÒu n¬i. Vµ gÇn ®©y, trong phong trµo c¶i t¹o v−ên t¹p chuyÓn ®æi c¬ cÊu c©y trång trong n«ng nghiÖp, diÖn tÝch trång nh·n ë n−íc ta t¨ng nhanh. Trong tæng sè trªn 60.000ha nh·n cña c¶ n−íc th× §ång B»ng s«ng Cöu Long cã diÖn tÝch kh«ng d−íi 30.000ha, tËp trung nhiÒu ë c¸c tØnh VÜnh Long, BÕn Tre, TiÒn Giang, §ång Th¸p, Sãc Tr¨ng. Cßn c¸c tØnh miÒn B¾c diÖn tÝch trång nh·n còng xÊp xØ 30.000ha tËp trung ë c¸c tØnh H−ng Yªn, S¬n La, Yªn B¸i, Qu¶ng Ninh,.. Riªng Hµ T©y vµ Hµ Néi ®−îc trång ë 285 x· thuéc 14 huyÖn thÞ (chiÕm 88% tæng sè x·, ph−êng), vµ trong n¨m 5 qua tæng diÖn tÝch trång nh·n ®· t¨ng 2,7 lÇn (NguyÔn Xu©n C−êng, 1997). §Æc biÖt lµ c¸c c«ng tr×nh ®iÒu tra, tuyÓn chän gièng nh·n cña ViÖn nghiªn cøu rau qu¶, ViÖn nghiªn cøu c©y ¨n qu¶ miÒn nam, Truêng ®¹i häc N«ng nghiÖp I Hµ néi, Së Khoa häc C«ng nghÖ vµ M«i tr−êng tØnh H−ng yªn, Së n«ng nghiÖp vµ PTNT tØnh Hµ T©y... ®· b×nh tuyÓn ®−îc c¸c c©y ®Çu dßng tèt cã n¨ng suÊt cao, phÈm chÊt tèt, n¨ng suÊt æn ®Þnh, ®−îc ng−êi lµm v−ên hoan nghªnh vµ tiÕp nhËn. Kü thuËt nh©n gièng còng ®−îc c¶i thiÖn tõ chç nh©n gièng chñ yÕu b»ng chiÕt cµnh, nay ®· thay b»ng c«ng nghÖ nh©n gièng b»ng ghÐp hoµn chØnh, cung cÊp cho s¶n xuÊt hµng chôc v¹n c©y gièng tèt. Ngoµi c¸c tiÕn bé kü thuËt kÓ trªn, c¸c kü thuËt ch¨m bãn th©m canh còng ®−îc chó ý, b−íc ®Çu thay ®æi ®−îc thãi quen trång c©y nhê trêi sang chñ ®éng th©m canh ®Ó cã n¨ng suÊt cao vµ æn ®Þnh. Tuy nhiªn trong s¶n xuÊt nh·n ng−êi lµm v−ên còng cßn gÆp nhiÒu ®iÒu ch−a gi¶i quyÕt ®−îc nh− hiÖn t−îng c¸ch n¨m; nh·n ra hoa nhiÒu song ®Ëu qu¶ Ýt hoÆc kh«ng ®Ëu qu¶. Víi lßng mong muèn gãp phÇn thóc ®Èy s¶n xuÊt nh·n, cïng b¹n ®äc th¸o gì nh÷ng khã kh¨n gÆp ph¶i trong s¶n xuÊt chóng t«i biªn so¹n cuèn: "C©y nh·n. Kü thuËt trång vµ ch¨m sãc"nh»m cung cÊp cho b¹n ®äc vµ c¸c nhµ lµm v−ên nh÷ng hiÓu biÕt vÒ ®Æc tÝnh sinh vËt häc, yªu cÇu ®iÒu kiÖn ngo¹i c¶nh vµ vïng trång thÝch hîp, c¸c gièng th−êng gÆp vµ mét sè biÖn ph¸p kü thuËt nh»m th©m canh t¨ng n¨ng suÊt vµ phÈm chÊt. Trong qu¸ tr×nh biªn so¹n chóng t«i ®· kÕt hîp c¸c kÕt qu¶ ®iÒu tra nghiªn cøu cña b¶n th©n còng nh− nh÷ng kÕt qu¶ nghiªn cøu cña c¸c nhµ khoa häc trong ngµnh n«ng nghiÖp, nh÷ng kinh nghiÖm trong s¶n xuÊt th©m canh cña bµ con n«ng d©n vµ nh÷ng kÕt qu¶ nghiªn cøu cña n−íc ngoµi, ®Æc biÖt lµ cña Trung Quèc. Do cßn nh÷ng h¹n chÕ vÒ tr×nh ®é vµ hiÓu biÕt ®èi víi c©y nh·n nªn trong biªn so¹n ch¾c ch¾n cßn nhiÒu thiÕu sãt. Chóng t«i mong ®−îc b¹n ®äc phª b×nh, gãp ý ®Ó néi dung cuèn s¸ch ngµy mét hoµn h¶o h¬n. T¸c gi¶ xin bµy tá lßng c¶m ¬n Ban gi¸m ®èc ViÖn nghiªn cøu Rau qu¶, toµn thÓ c¸n bé c«ng nh©n cña ViÖn ®· nhiÖt t×nh gióp ®ì vµ t¹o mäi ®iÖn kiÖn thuËn lîi cho t¸c gi¶ trong suèt qu¸ tr×nh so¹n th¶o tËp s¸ch nhá nµy. Xu©n 1999 7
Më ®Çu I. Gi¸ trÞ dinh d−ìng, ý nghÜa kinh tÕ Nh·n (Dimocarpus longan Lour) lµ c©y ¨n qu¶ cã gi¸ trÞ kinh tÕ cao, mét lo¹i qu¶ quý trong tËp ®oµn gièng c©y ¨n qu¶ ë n−íc ta. KÕt qu¶ ph©n tÝch thµnh phÇn dinh d−ìng trong qu¶ nh·n cho thÊy: ®−êng tæng sè 12,38 - 22,55%, trong ®ã ®−êng glucoza 3,85 - 10,16% axit tæng sè 0,096 - 0,109%, vitamin C 43,12 - 163,70mg/100g cïi qu¶, vitamin K 196,5mg / 100g. Nh− vËy ë qu¶ nh·n ngoµi c¸c chÊt kho¸ng Ca, Fe, P, K, Na... th× ®é ®−êng, vitamin C vµ K kh¸ cao lµ c¸c chÊt dinh d−ìng rÊt cÇn cho søc kháe cña con ng−êi, thÝch hîp víi ¨n t−¬i. Nh·n t−¬i vµ nh·n chÕ biÕn lµ mÆt hµng gi¸ trÞ cã thÞ tr−êng tiªu thô c¶ trong vµ ngoµi n−íc. Trong nh÷ng n¨m gÇn ®©y nh·n lµ c©y ¨n qu¶ ®−îc nhiÒu ®Þa ph−¬ng quan t©m, mét mÆt më réng diÖn tÝch, mÆt kh¸c chó ý th©m canh. Nh·n ®−îc coi lµ c©y trång quan träng trong viÖc chuyÓn dÞch c¬ cÊu s¶n xuÊt n«ng nghiÖp ë c¸c tØnh ®ång b»ng còng nh− ë trung du vµ miÒn nói. NhiÒu tØnh ®ang cã kÕ ho¹ch më réng diÖn tÝch trång nh·n nh− H−ng Yªn, H¶i D−¬ng, Qu¶ng Ninh, VÜnh Phóc, B¾c Giang, Hµ T©y, Hoµ B×nh, Yªn B¸i, S¬n La, v.v. vµ phÝa Nam ë c¸c tØnh VÜnh Long, BÕn Tre, §ång Th¸p, Sãc Tr¨ng... Nh·n sÊy kh« (long nh·n) lµm thuèc bæ, thuèc an thÇn ®iÒu trÞ chøng suy nh−îc thÇn kinh, sót kÐm trÝ nhí, mÊt ngñ, hay ho¶ng hèt. H¹t nh·n, vá qu¶ nh·n ®Òu dïng lµm thuèc trong §«ng y. Nh·n lµ c©y nguån mËt quan träng cã chÊt l−îng cao, c©y cã t¸n xoÌ réng dïng lµm c©y bãng m¸t cho ®−êng giao th«ng, bê s«ng vµ ngßi lín. Nh·n lµ c©y chÞu h¹n, chÞu ngËp óng, trång ®−îc trªn ®Êt chua, ®Êt nghÌo dinh d−ìng ë vïng gß ®åi vµ vïng ®ång b»ng ®Êt thÊp. So víi mét sè c©y ¨n qu¶ nh·n lµ c©y dÔ trång, tuæi thä l¹i dµi, cho n¨ng suÊt cao, thu nhËp kh¸ nªn n«ng d©n vµ c¸c nhµ lµm v−ên rÊt −a chuéng. 8
9
II. Nguån gèc, ph©n bè vµ s¶n xuÊt nh·n trªn thÕ giíi NhiÒu nhµ nghiªn cøu cho r»ng c©y nh·n cã nguån gèc ë miÒn nam Trung Quèc, ®êi H¸n Vò §Õ c¸ch ®©y h¬n 2000 n¨m ®· cã s¸ch ghi chÐp vÒ nh·n. HiÖn nay Trung Quèc lµ n−íc cã diÖn tÝch nh·n lín vµ s¶n l−îng vµo lo¹i hµng ®Çu trong c¸c n−íc trång nh·n. Ngoµi Trung Quèc, nh·n ®−îc trång nhiÒu ë Th¸i Lan, Ên §é. Malayxia, ViÖt Nam, Philippin... ®Õn thÕ kû 19 nh·n míi ®−îc ®−a trång ë Ch©u Mü, ch©u Phi, ch©u §¹i D−¬ng ë c¸c vïng nhiÖt ®íi vµ ¸ nhiÖt ®íi. ë Trung Quèc, nh·n ®−îc trång nhiÒu ë c¸c tØnh Phóc KiÕn, Qu¶ng T©y, Qu¶ng §«ng, Tø Xuyªn, V©n Nam, Quý Ch©u, H¶i Nam... Trång nhiÒu nhÊt vµ l©u ®êi nhÊt lµ ë Phóc KiÕn chiÕm 48,7% diÖn tÝch toµn quèc, t¹i ®©y cã nhiÒu c©y trªn 100 n¨m, ë huyÖn Phæ Giang cã 3 c©y sèng trªn 380 n¨m vÉn cho qu¶, cã n¨m ®¹t 1000 - 1500kg. Vïng nh·n ë Phóc KiÕn rÊt réng, nh·n ®−îc trång däc hai bªn ®−êng tõ Phóc Ch©u ®Õn H¹ M«n dµi trªn 300km, cã n¬i bÒ ngang më réng ®Õn 30-40km. MÊy n¨m gÇn ®©y Qu¶ng T©y më réng hai vµnh ®ai nh·n lín tõ Ninh Minh ®i Long Ch©u vµ Ngäc L©m ®i Ng« Ch©u víi diÖn tÝch 40 v¹n mÉu (15 mÉu Trung Quèc = 1ha). Cßn ë Qu¶ng §«ng, vïng trång nh·n tËp trung lµ ë ®ång b»ng s«ng Ch©u Giang. DiÖn tÝch trång nh·n cña Trung Quèc n¨m 1995 ®· h¬n 8 v¹n ha1. Nh·n còng b¸n ®−îc gi¸ trªn thÞ tr−êng trong n−íc (Trung Quèc ), gi¸ b×nh qu©n 8-12 nh©n d©n tÖ /1kg (1 NDT = 1.550 ®ång ViÖt Nam), gièng nh·n §¹i ¤ Viªn 25 NDT/1kg vµ QuÕ Nguyªn Nhôc 70-80 NDT. ë Th¸i Lan, diÖn tÝch trång nh·n 31.855ha víi s¶n l−îng hµng n¨m lµ 87.000 tÊn, trång chñ yÕu ë c¸c tØnh phÝa b¾c, Chiªng Mai, Lam Phun, Prae, víi c¸c gièng chñ yÕu cã Daw, Chompoo, Haew, Biew Kiew. ë ViÖt Nam, c©y nh·n trång l©u nhÊt lµ ë chïa Phè HiÕn thuéc x· Hång Ch©u, thÞ x· H−ng yªn tØnh H−ng Yªn c¸ch ®©y chõng 300 n¨m. Theo gi¸o s− Vò C«ng HËu (1982): "...cã thÓ miÒn B¾c n−íc ta lµ mét trong nh÷ng vïng quª h−¬ng cña c©y nh·n..." HiÖn nay nh·n ®−îc trång nhiÒu ë c¸c tØnh ®ång b»ng B¾c Bé: H−ng Yªn, H¶i D−¬ng, Hµ Nam, Th¸i B×nh, Hµ néi, Hµ T©y, H¶i Phßng, B¾c Ninh, B¾c Giang. C¶ vïng cã kho¶ng trªn 2 triÖu c©y tÝnh theo mËt ®é th«ng th−êng diÖn tÝch trång nh·n lªn ®Õn 20.000 - 31.250ha. Nh·n cßn ®−îc trång ë vïng ®Êt phï sa ven s«ng Hång, s«ng Thao, s«ng L«, s«ng M·, s«ng TiÒn, s«ng HËu, vµ vïng gß ®åi ë c¸c tØnh Hoµ B×nh, Phó Thä, VÜnh Phóc, Qu¶ng Ninh, Yªn B¸i, Lµo Cao, S¬n La, Th¸i Nguyªn, B¾c C¹n... vµ lÎ tÎ ë c¸c tØnh miÒn Trung vµ T©y Nguyªn. Trong nh÷ng n¨m gÇn ®©y do nhu cÇu qu¶ t−¬i t¹i chç, c©y nh·n ®−îc ph¸t triÓn m¹nh ë c¸c tØnh phÝa nam: Cao L·nh (§ång Th¸p), VÜnh Ch©u (Sãc Tr¨ng), cï lao An B×nh, §ång Phó (VÜnh Long)... §Æc biÖt ë c¸c tØnh VÜnh Long, BÕn Tre,... diÖn tÝch trång nh·n t¨ng rÊt nhanh. DiÖn tÝch trång nh·n c¶ n−íc −íc kho¶ng 60.000ha. Dù b¸o ®Õn n¨m 2000 con sè nµy sÏ cßn cao h¬n rÊt nhiÒu do cã chñ tr−¬ng ph¸t triÓn c©y ¨n qu¶ ë c¸c tØnh miÒn nói, vïng lßng hå S«ng §µ, c¸c tØnh ®ång b»ng s«ng Cöu Long, ®ång b»ng s«ng Hång, c¸c tØnh vïng trung du phÝa B¾c. 1 Chu V¨n vµ Lý T¸c D−¬ng 10
NÕu ®−îc ¸p dông c¸c tiÕn bé kü thuËt vÒ gièng vµ th©m canh tèt v−ên nh·n cã thÓ ®¹t b×nh qu©n 5 tÊn/ha. Song do khÝ hËu thêi tiÕt hµng n¨m thay ®æi, chñ v−ên Ýt ®Çu t− vµo kh©u chän gièng, ch¨m sãc, ph©n bãn vµ phßng trõ s©u bÖnh nªn th−êng cã hiÖn t−îng ®Ëu qu¶ c¸ch n¨m do ®ã s¶n l−îng kh«ng æn ®Þnh, n¨ng suÊt thÊp. §ã lµ nh÷ng vÊn ®Ò cÇn sím gi¶i quyÕt ®èi víi c©y nh·n vµ nghÒ trång nh·n ë n−íc ta. 11
C¸c vïng trång nh·n chÝnh 12
§Æc tÝnh sinh vËt häc vµ yªu cÇu ®iÒu kiÖn ngo¹i c¶nh Nh·n thuéc nhãm c©y ¨n qu¶ ¸ nhiÖt ®íi, trång b»ng cµnh chiÕt hay c©y ghÐp, sau 2-3 n¨m c©y cã mét sè cÊp cµnh vµ bé t¸n l¸ nhÊt ®Þnh th× b¾t ®Çu ra hoa kÕt qu¶. T¸n c©y ngµy cµng lín, hoa qu¶ ngµy cµng nhiÒu, ®ã lµ lóc c©y b−íc vµo thêi kú sung m·n cho n¨ng suÊt cao vµ s¶n l−îng ngµy cµng lín. Trong thùc tÕ nhiÒu vïng trång nh·n b»ng c©y thùc sinh, trong mét v−ên Ýt ®¹t ®−îc ®é ®ång ®Òu, l¹i ra qu¶ muén. Th«ng th−êng sau trång ph¶i mÊt 6-7 n¨m míi cã hoa, cã qu¶. §Ó cho v−ên nh·n sím cã qu¶, chãng ®¹t tíi n¨ng suÊt vµ s¶n l−îng æn ®Þnh qua c¸c n¨m cÇn ph¶i n¾m ®−îc c¸c ®Æc tÝnh sinh vËt häc vµ ¶nh h−ëng cña ®iÒu kiÖn ngo¹i c¶nh ®Õn c©y nh·n ®Ó cã c¸c biÖn ph¸p kü thuËt thÝch hîp. A. §Æc ®iÓm, h×nh th¸i cña c©y nh·n 1. RÔ Dùa vµo chøc n¨ng cña rÔ, víi c©y nh·n cã thÓ chia lµm 3 lo¹i: rÔ t¬ (cßn gäi lµ rÔ hót), rÔ qu¸ ®é vµ rÔ vËn chuyÓn. C¨n cø vµo sù ph©n bè cña bé rÔ cã thÓ ph©n: rÔ cäc vµ rÔ ngang. a) RÔ hót N»m ë vÞ trÝ cuèi cïng (®Çu mót) cña rÔ, mµu tr¾ng tr«ng nh− gi¸ ®ç xanh, ®−êng kÝnh rÔ 1,5- 2,0 micron. ë mót rÔ cã c¸c nÊm céng sinh nªn cßn gäi lµ rÔ nÊm, m¾t th−êng cã thÓ nh×n thÊy c¸c sîi nÊm (h×nh 1). Lóc míi h×nh thµnh rÔ cßn ch−a ph©n nh¸nh, khi rÔ cµng thµnh thôc th× cã nhiÒu rÔ nh¸nh, nh÷ng nh¸nh rÔ nµy rÊt bÐ, ®−êng kÝnh d−íi 0,5 micron. C¸c rÔ hót ®¹i bé phËn ph¸t triÓn ë ®Çu ngän cña c¸c rÔ ®· thµnh thôc hoÆc tõ c¸c ®iÓm sinh tr−ëng cña c¸c rÔ c¸i. §Æc biÖt cã mét sè rÔ hót mäc ra tõ c¸c rÔ giµ. Lo¹i rÔ hót nµy cã vÞ trÝ quan träng trong ®êi sèng cña c©y: lµm nhiÖm vô hót n−íc vµ hÊp thô c¸c chÊt dinh d−ìng ®Ó nu«i c©y. b). RÔ qu¸ ®é RÔ hót h×nh thµnh kho¶ng h¬n mét th¸ng th× bã gç ë lâi ph×nh to dÇn vµ gç ho¸, mµu s¾c tõ tr¾ng trong chuyÓn sang n©u hång, m« mÒm ë ngoµi nøt vì dÇn vµ mÊt ®i. Kh¶ n¨ng hót n−íc cña rÔ yÕu vµ kÐm dÇn, lóc nµy kh¶ n¨ng vËn chuyÓn l¹i t¨ng lªn, sau cïng biÕn thµnh rÔ vËn chuyÓn. c) RÔ vËn chuyÓn RÔ cã mµu n©u ®á, sinh tr−ëng khoÎ, bã gç kh¸ ph¸t triÓn, chøa nhiÒu ta nanh, vá ngoµi cña rÔ lóc nµy kh«ng cßn m« mÒm mµ cã nh÷ng chÊm nhá låi lªn. ë nh÷ng ®iÓm låi nµy cã thÓ mäc ra nh÷ng rÔ hót míi. Chøc n¨ng cña rÔ lóc nµy lµ ®Ó vËn chuyÓn n−íc, dinh d−ìng v.v. nªn ®−îc gäi lµ rÔ vËn chuyÓn. 13
H×nh 1: RÔ nÊm ë nh·n 1- rÔ nÊm; 2 - trung trô; 3 - rÔ hót 2. Léc cµnh Trªn c©y khi mÇm míi nhó gäi lµ léc, khi léc ph¸t triÓn ®· thµnh thôc th× gäi lµ cµnh. Dùa vµo mïa vô ph¸t sinh mµ cã thÓ gäi lµ cµnh xu©n, cµnh hÌ, cµnh thu, cµnh ®«ng. Khi c©y cßn bÐ c¸c lo¹i cµnh nµy ph¸t triÓn vµ cã thÓ trë thµnh bé khung cña c©y. Cßn khi c©y ®· cã qu¶ th× nh÷ng lo¹i cµnh nµy ®Òu cã thÓ trë thµnh cµnh mÑ cña vô qu¶ n¨m sau. V× vËy cÇn n¾m ®−îc quy luËt sinh tr−ëng vµ chøc n¨ng cña tõng lo¹i cµnh ®Ó ®iÒu khiÓn nã mét c¸ch hîp lý, trong qu¸ tr×nh h×nh thµnh t¸n c©y, ra hoa ®Ëu qu¶ lµ rÊt cÇn thiÕt. 3. Th©n cµnh MÇm ngän hay mÇm n¸ch cña nh·n ®Òu cã thÓ ph¸t triÓn thµnh cµnh. ViÖc h×nh thµnh th©n cµnh cña nh·n cã nh÷ng ®iÓm kh¸c víi c©y ¨n qu¶ kh¸c lµ khi c©y ®· ngõng sinh tr−ëng mÇm ngän ë ®Ønh ®−îc c¸c l¸ kÐp rÊt non bäc lÊy, gÆp ®iÒu kiÖn ngo¹i c¶nh thuËn lîi mÇm ë ®Ønh 14
nµy kÐo dµi thªm. Qua c¸c ®ît léc trong n¨m, cø mçi ®ît ë phÇn ngän l¹i ®−îc bao bäc bëi c¸c tÇng l¸ kÐp, dÇn dÇn c¸c l¸ nµy rông ®i ®Ó tr¬ ra mét ®o¹n trèng khiÕn chóng ta cã thÓ dÔ ph©n biÖt ®−îc c¸c ®ît léc cµnh trong n¨m trªn ®o¹n cµnh dµi tõ gèc ®Õn ngän. Tuy vËy trong mïa hÌ do nhiÖt ®é, Èm ®é cao c¸c ®ît léc mäc liÒn nhau, l¸ kÐp ë ngän cµnh còng Ýt rông nªn khã ph©n biÖt h¬n. Nh−ng còng cã thÓ ph©n biÖt ®−îc qua ®é thµnh thôc cña cµnh, mµu s¾c cña nã vµ dÔ quan s¸t thÊy lµ ë gèc mçi ®ît léc cµnh th−êng cã nh÷ng l¸ kÐp mµ sè l¸ chÐt ë ®©y rÊt Ýt. Cµnh cµng thµnh thôc th× líp vá cµng cøng vµ th«, mµu n©u sËm vµ trªn vá cµnh cã nh÷ng ®−êng v©n nøt. 4. L¸ L¸ nh·n thuéc lo¹i kÐp l«ng chim. L¸ ®¬n mäc ®èi xøng hay so le. §¹i bé phËn c¸c gièng nh·n cã tõ 3 ®Õn 5 ®«i l¸, cã gièng cã tõ 1-2 ®«i, th−êng gÆp lµ 4 ®«i l¸, 7 ®«i trë lªn lµ hiÕm thÊy. L¸ nh·n h×nh m¸c, mÆt l¸ xanh ®Ëm, l−ng l¸ xanh nh¹t, cuèng l¸ ng¾n, g©n chÝnh vµ g©n phô næi râ. L¸ non mµu ®á, tÝm hay ®á n©u tuú gièng vµ thay ®æi theo thêi tiÕt. MÆt l¸ b»ng, cã gièng biªn l¸ h¬i qu¨n. L¸ nh·n tõ lóc b¾t ®Çu nhó ®Õn thµnh thôc biÕn ®éng trong kho¶ng thêi gian 40-50 ngµy tuú n¬i trång, ®iÒu kiÖn dinh d−ìng vµ mïa vô. Tuæi thä cña l¸ lµ 1-3 n¨m. Cã thÓ c¨n cø vµo cÊu t¹o h×nh th¸i mµu s¾c cña l¸ ®Ó ph©n biÖt c¸c gièng. VÝ dô ®é lín cña l¸ ®¬n, l¸ ®¬n mäc ®èi diÖn hay so le trªn trôc chÝnh, sè g©n l¸, mµu s¾c l¸, biªn l¸ ph¼ng hay gîn sãng... 5. Hoa nh·n CÊu t¹o cña chïm hoa: lµ lo¹i hoa kÐp ®−îc cÊu t¹o bëi mét trôc chÝnh vµ nhiÒu nh¸nh. C¨n cø vµo h×nh th¸i chïm hoa bµ con n«ng d©n H−ng Yªn ph©n biÖt lµ "chïm sung", "chïm bÞ"hay chïm d©u da". - Chïm sung: d¹ng chïm qu¶ gÇn gièng víi chïm qu¶ sung, cuèng chïm qu¶ tõ trôc chÝnh ®Õn qu¶ th−êng ng¾n vµ ®Òu. - Chïm bÞ: lµ d¹ng trung gian gi÷a chïm sung víi chïm d©u da, cuèng cña c¸c nh¸nh chïm qu¶ kh«ng ®Òu nhau. Chïm qu¶ cã d¹ng h×nh chãp hay h×nh c¸i bÞ. - Chïm d©u da: cuèng chïm qu¶ tõ trôc chÝnh ra th−êng dµi cã khi ®¹t tíi 50 cm t¹o cho chïm qu¶ cã ®é uèn cong mÒm m¹i. Do ®é dµi cña cuèng dµi, v× vËy qu¶ trªn chïm ph©n bè rÊt tho¸ng, m«i sinh chïm qu¶ tèt h¬n. Trªn mét chïm hoa cã rÊt nhiÒu hoa tïy thuéc vµo ®é lín cña c©y vµ mïa vô trong n¨m. Cã thÓ tõ vµi tr¨m hoa ®Õn 2-3 ngh×n hoa. Hoa nh·n mµu tr¾ng vµng, ®µi vµ c¸nh cã 5, phÝa ngoµi cã l«ng t¬, khi hoa në ®é lín ®¹t 4-5 micro, mïi th¬m nhÑ, cã nhiÒu mËt. MËt hoa nh·n ®−îc xÕp vµo lo¹i mËt ngon trong sè c¸c lo¹i mËt hoa c©y trång vµ c©y rõng nªn rÊt ®−îc ng−êi tiªu dïng −a chuéng. Hoa nh·n gåm cã 4 lo¹i: hoa ®ùc, hoa c¸i, hoa l−ìng tÝnh vµ hoa dÞ h×nh (h×nh 2). 15
H×nh 2: Hoa cña Nh·n A - Hoa ®ùc; B- Hoa c¸i 1- ®Çu nhuþ; 2-chØ nhÞ; 3- ®µi hoa; 4- c¸nh hoa; 5- bÇu hoa; 6- ®Õ hoa Trªn c©y nhiÒu nhÊt lµ hoa ®ùc, råi ®Õn hoa c¸i,. Hoa l−ìng tÝnh kh«ng nhiÒu vµ hoa dÞ h×nh l¹i cµng Ýt. a) Hoa ®ùc §−êng kÝnh hoa 4-5 micron, nhÞ c¸i tho¸i ho¸, hoa cã 5 c¸nh mµu vµng nh¹t, cã 7-8 chØ nhÞ vµ tói phÊn xÕp h×nh vßng. Tói phÊn ®Ýnh vµo ®Çu chØ nhÞ. Khi thµnh thôc tói phÊn nøt ra, phÊn hoa tung ra ngoµi ®Ó thô phÊn thô tinh. Hoa në sau 1-3 ngµy th× tµn. b) Hoa c¸i Ngo¹i h×nh vµ ®é lín gièng hoa ®ùc, cã 7-8 chØ nhÞ, nh−ng nhÞ ®ùc ®· tho¸i ho¸. Cã hai bÇu nhÞ kÕt hîp lµm mét, ë gi÷a cã mét nhôy khi thµnh thôc ®Çu nhôy chÎ lµm ®«i, cong l¹i. Sau khi hoa c¸i në, nhôy hoa tiÕt ra mét lo¹i dÞch n−íc. Sau thô phÊn thô tinh 2-3 ngµy c¸nh hoa hÐo, bÇu hoa ph¸t triÓn, bÇu cã mµu xanh. c) Hoa l−ìng tÝnh H×nh th¸i hoa gièng hoa ®ùc vµ hoa c¸i, nhÞ ®ùc vµ nhÞ c¸i cña hoa ph¸t triÓn b×nh th−êng, bÇu th−îng. Cã kh¶ n¨ng thô phÊn thô tinh ®Ó ph¸t triÓn thµnh qu¶. 16
d) Hoa dÞ h×nh Mét bé phËn nµo ®ã cña hoa ph¸t triÓn kh«ng b×nh th−êng, vÝ dô nhôy hoa kh«ng t¸ch, chØ nhÞ kh«ng ph¸t triÓn, tói phÊn kh«ng më vµ kh«ng cã kh¶ n¨ng tung phÊn. Trong s¶n xuÊt lo¹i hoa nµy kh«ng cã ý nghÜa. 6. Qu¶ Qu¶ cã h×nh cÇu, trßn dÑp, cÇn ®èi hay h¬i lÖch, ®Ønh qu¶ trßn, cuèng qu¶ h¬i lâm. Vá qu¶ nh·n th−êng tr¬n nh½n, còng cã gièng vá h¬i xï x×, mµu vµng x¸m hay n©u nh¹t. ë §µi Loan cã gièng vá ®á vµ vá xanh. Gi÷a vá vµ h¹t cã líp cïi (thÞt qu¶) dµy, mµu tr¾ng trong hoÆc tr¾ng s÷a, th¬m ngät. Cïi cña qu¶ nh·n (v¶i) lµ do cuèng no·n ph¸t triÓn mµ thµnh. Gi÷a vá vµ cïi cña c¸c gièng nh·n ë miÒn B¾c th−êng dÔ bãc, c¸c gièng miÒn Nam th× khã bãc h¬n. 7. H¹t Cïi nh·n lµ mét líp vá gi¶. Líp nµy bao bäc lÊy h¹t. H¹t nh·n cã h×nh trßn, trßn dÑp, mµu ®en hay n©u ®en, bãng, ph¶n quang, cã gièng mµu tr¾ng nh−ng rÊt hiÕm (nh·n B¹ch sa). L¸ mÇm trong h¹t mµu tr¾ng, cã nhiÒu tinh bét, ph«i mµu vµng. §é lín h¹t còng rÊt kh¸c nhau gi÷a c¸c gièng, th−êng th× 1,6 - 2,6g, chiÕm 17,3 - 42.9% träng l−îng qu¶. Còng cã gièng nh·n h¹t rÊt bÐ, hÇu nh− kh«ng cã h¹t, do kÕt qu¶ thô phÊn thô tinh kÐm. B. §Æc ®iÓm sinh tr−ëng ra hoa ®Ëu qu¶ cña nh·n I. Quy luËt sinh tr−ëng cña bé rÔ 1. Sù ph©n bè cña bé rÔ Do kü thuËt nh©n gièng kh¸c nhau nªn sù ph©n bè bé rÔ nh·n rÊt kh¸c nhau ë c©y gieo h¹t bé rÔ khoÎ, rÔ ¨n s©u. ë c©y gi©m cµnh, chiÕt cµnh bé rÔ ¨n n«ng, rÔ ngang kh¸ ph¸t triÓn. C©y ghÐp cã bé rÔ ph¸t triÓn tèt, rÔ ¨n s©u. ë Phóc KiÕn trªn ®Êt ®á ë vïng ®åi c©y thùc sinh 35 tuæi gièng "h¹t ®á"bé rÔ ¨n s©u 5,42m, réng 17,34m. Nh×n chung bé rÔ ¨n réng ra so víi t¸n tõ 1 ®Õn 3 lÇn, kho¶ng 80% tæng sè rÔ tËp trung dµy ®Æc ë phÇn h×nh chiÕu cña t¸n l¸ c©y vµ ph©n bè ë ®é s©u tõ 10 ®Õn 100cm nh−ng tËp trung nhÊt lµ ë ®é s©u 40-50cm. NÕu gÆp tÇng ®Êt n«ng th× rÔ hót ph©n bè n«ng h¬n, vµ rÔ ¨n xa h¬n so víi ph¸t triÓn vÒ chiÒu s©u. D−íi 40cm sè l−îng rÔ hót Ýt vµ cã chiÒu h−íng gi¶m dÇn 2. Sinh tr−ëng cña rÔ Quan s¸t ho¹t ®éng bé rÔ nh·n ë c©y thùc sinh 4 tuæi cho thÊy trong n¨m cã 3 thêi kú ho¹t ®éng: §ît thø 1 vµo cuèi th¸ng 3 ®Çu th¸ng 4. §ît nµy l−îng sinh tr−ëng kh«ng nhiÒu. 17
§ît thø 2 vµo gi÷a th¸ng 5 ®Õn gi÷a th¸ng 6. §©y lµ ®ît sinh tr−ëng m¹nh nhÊt trong n¨m. §ît thø 3 tõ gi÷a th¸ng 9 ®Õn gi÷a th¸ng 10 l−îng sinh tr−ëng trung b×nh. C¸c c©y lín tuæi ®ang cho qu¶ bé rÔ hµng n¨m cã 3-4 ®ît sinh tr−ëng, trong ®ã ®ît th¸ng 6 - 8 sinh tr−ëng m¹nh nhÊt. Ng−êi ta còng quan s¸t thÊy thêi gian sinh tr−ëng cña rÔ nh·n lµ 229 ngµy trong n¨m, vµ ngõng sinh tr−ëng vµo ®Çu th¸ng giªng. VÒ mèi quan hÖ gi÷a rÔ hót, l−îng cµnh dinh d−ìng vµ sè l−îng qu¶ trªn c©y ë thêi kú cã s¶n l−îng cao cho thÊy: - N¨m mÊt mïa so víi n¨m ®−îc mïa l−îng rÔ míi nhiÒu h¬n gÊp 1,7 lÇn - Trªn c©y cã 50% cµnh dinh d−ìng vµ 50% cµnh qu¶ cã s¶n l−îng æn ®Þnh bé rÔ cã sè l−îng lín nhÊt. - C©y cã tØa hoa rÊt m¹nh rÔ hót cã l−îng sinh tr−ëng chiÒu dµi gÊp 2,16 lÇn so víi c©y cã tØa hoa nhÑ vµ gÊp 3,53 lÇn so víi c©y kh«ng tØa hoa. Râ rµng lµ mèi quan hÖ gi÷a l−îng sinh tr−ëng cña rÔ víi hoa, qu¶ vµ cµnh l¸ rÊt mËt thiÕt vµ cã ¶nh h−ëng qua l¹i lÉn nhau. Ho¹t ®éng cña bé rÔ nh·n chÞu nhiÒu yÕu tè chi phèi, nhÊt lµ nhiÖt ®é, ®Êt vµ n−íc. NhiÖt ®é ®Êt 100C trë lªn lµ rÔ b¾t ®Çu ho¹t ®éng. 23-280C lµ nhiÖt ®ä thÝch hîp nhÊt; 29-300C ho¹t ®éng chËm dÇn vµ ë 33-340C bé rÔ hÇu nh− ngõng sinh tr−ëng. N−íc trong ®Êt ®Çy ®ñ, bé rÔ ho¹t ®éng tèt (nhÊt lµ vµo kho¶ng th¸ng 6-8 cã nhiÖt ®é cao), ®ã lµ c¸c th¸ng thuËn tiÖn nhÊt cho bé rÔ ho¹t ®éng. NÕu gÆp h¹n bé rÔ ho¹t ®éng kÐm. H¹n nghiªm träng, ®Êt thiÕu n−íc bé rÔ hÇu nh− ngõng sinh tr−ëng. II. Sinh tr−ëng, ph¸t triÓn c¸c lo¹i cµnh cña nh·n Trong n¨m, c©y nh·n cã nhiÒu ®ît cµnh. C©y ®ang lín cho qu¶ th× cã 3-4 ®ît cµnh. C©y cßn trÎ 4-5 ®ît. Trong ®ã cã 1 ®ît cµnh xu©n, 1-2 ®ît cµnh hÌ, 1 ®ît cµnh thu. Cµnh mïa ®«ng nãi chung lµ Ýt. Quan s¸t gièng nh·n ¤ long lÜnh trång ë Phæ §iÒn (Phóc KiÕn ), c©y tr−ëng thµnh cã tû lÖ c¸c ®ît cµnh lµ: cµnh xu©n 23,96%, cµnh hÌ 43,03%, cµnh thu 33,01%. C©y ®ang thêi kú cho nhiÒu qu¶, ë n¨m mÊt mïa cµnh xu©n chiÕm lín nhÊt 50,2%, thø hai lµ cµnh hÌ 30,6%, cµnh thu Ýt nhÊt lµ 19,1%. VÒ ®é dµi cµnh ë c¸c mïa: cµnh xu©n 9,9cm lµ dµi nhÊt, råi ®Õn cµnh thu 7,6cm, ng¾n nhÊt lµ cµnh hÌ 6,7cm. Tuy nhiªn ®é dµi cµnh cßn phô thuéc gièng, vïng trång, l−îng qu¶ trªn c©y, møc ®é ch¨m sãc. 1. Cµnh xu©n Mäc ra trªn cµnh thu n¨m tr−íc, hoÆc trªn cµnh hÌ, hoÆc cµnh ®· thu ho¹ch qu¶ nh−ng kh«ng mäc cµnh thu, vµ trªn cµnh giµ. Cµnh xu©n nhó mÇm vµo cuèi th¸ng 1 ®Õn cuèi th¸ng 2, sinh tr−ëng m¹nh vµo gi÷a th¸ng 2 ®Õn cuèi th¸ng 3. Ngõng sinh tr−ëng gi÷a th¸ng 4, cµnh thµnh thôc vµo cuèi th¸ng 4 ®Çu th¸ng 5. Mïa xu©n nhiÖt ®é h·y cßn thÊp nªn thêi gian tõ n¶y mÇm ®Õn thµnh thôc kh¸ dµi. Víi c©y nhá míi trång lo¹i cµnh nµy cã t¸c dông më réng khung t¸n. C©y ®· cho qu¶ vµ n¨m nµo còng cã qu¶ th× lo¹i cµnh nµy kh«ng nhiÒu. Trªn cµnh xu©n nÕu tiÕp tôc mäc cµnh hÌ, hoÆc cµnh thu th× ®ît cµnh thø 2 nµy sÏ trë thµnh cµnh mÑ tèt cho vô hoa n¨m sau. 18
2. Cµnh hÌ Cµnh hÌ mäc ra trªn cµnh xu©n trong n¨m, hoÆc trªn cµnh hÌ, cµnh thu n¨m tr−íc, hoÆc trªn cµnh ®· thu ho¹ch qu¶ n¨m tr−íc mµ sau ®ã kh«ng mäc cµnh thu, hoÆc mäc trªn cµnh xu©n vµ c¸c c¸nh giµ. Cµnh hÌ còng cã thÓ mäc trªn c¸c cµnh ®· ®−îc tØa bá hoa trong n¨m. Thêi gian mäc cµnh hÌ kh¸ dµi, tõ ®Çu th¸ng 5 ®Õn cuèi th¸ng 7 nªn cã thÓ cã 2-3 ®ît. §Çu vµ gi÷a th¸ng 5 mét ®ît víi sè l−îng kh«ng nhiÒu. NÕu c©y khoÎ nhÊt lµ c©y cßn trÎ, sau khi ®ît cµnh nµy thµnh thôc cã thÓ ra tiÕp ®ît 2. Gi÷a th¸ng 6 - ®Çu th¸ng 7 lµ ®ît cµnh hÌ thø 2, lµ ®ît cµnh mäc ré vµ nhiÒu trong mïa hÌ. §ît nµy cã quan hÖ chÆt chÏ víi cµnh thu trong n¨m vµ viÖc ra hoa kÕt qu¶ cña n¨m sau. Gi÷a th¸ng 7 ®Õn cuèi th¸ng 7 ë ngän cµnh hÌ ra sím l¹i xuÊt hiÖn mét ®ît cµnh hÌ thø 2 n÷a, hoÆc ®ît cµnh nµy ra trªn c¸c cµnh qu¶ ®· rông hÕt hoa hÕt qu¶. L−îng cµnh hÌ ra nhiÒu hay Ýt vµ sung søc hay kh«ng phô thuéc bëi l−îng qu¶ trªn c©y, t×nh h×nh dinh d−ìng vµ ch¨m sãc. VÝ dô: n¨m c©y cã qu¶ nhiÒu, dinh d−ìng tËp trung nu«i qu¶, ®ît cµnh hÌ sÏ Ýt, ng−îc l¹i c©y Ýt qu¶ th× cµnh hÌ sÏ mäc nhiÒu. Cµnh hÌ lµ ®ît cµnh quan träng ®èi víi nh·n. Trªn cµnh nµy sÏ mäc cµnh thu lµ lo¹i cµnh mÑ cho n¨m sau vµ mét bé phËn cµnh hÌ sÏ trë thµnh cµnh mÑ. 3. Cµnh thu §ît cµnh ra trong ®Çu th¸ng 8 ®Õn th¸ng 10. NÕu c©y kháe vµ sung søc th× ®ît cµnh nµy mäc sím. §¹i bé phËn cµnh thu n¶y mÇm sau thu ho¹ch qu¶ 15-20 ngµy. Nguån gèc cµnh thu: - Cµnh thu ph¸t triÓn ë ngän cµnh hÌ trong n¨m. Cµnh ra sím vµ khoÎ cã thÓ trë thµnh cµnh mÑ tèt cho n¨m sau. Còng cã lóc mäc tiÕp ®ît cµnh thu thø 2 trªn cµnh thu nµy. - Cµnh thu mäc ra tõ c¸c mÇm ngñ trªn cµnh ®· h¸i qu¶. Tuy chØ cã mét sè l−îng cµnh nhÊt ®Þnh, sinh tr−ëng cã phÇn kÐm nh−ng nÕu bãn ph©n bæ sung kÞp thêi vµ ®ñ n−íc th× cµnh thu nµy cã thÓ trë thµnh cµnh mÑ n¨m sau. Ng−êi ta cho r»ng bãn ph©n cho nh·n tr−íc vµ sau thu ho¹ch cã t¸c dông thóc ®Èy cµnh thu nµy mäc sím, sè l−îng nhiÒu, kh«ng nh÷ng lµm t¨ng ®é dµi cµnh mµ cßn t¨ng ®é lín cµnh (thªm 1/3). Vµo mïa nµy ë n−íc ta nhiÖt ®é cao, m−a nhiÒu ®ñ n−íc lµ n−íc thuËn lîi cho cµnh thu sinh tr−ëng. Sau khi thu ho¹ch qu¶ xong, bãn ph©n ®Çy ®ñ vµ kÞp thêi, cung cÊp ®ñ n−íc ®Ó cã ®ñ sè l−îng vµ chÊt l−îng cµnh thu (mäc trªn cµnh hÌ cïng n¨m vµ mäc ra tõ cµnh ®· c¾t qu¶) lµ mét biÖn ph¸p h÷u hiÖu ®Ó kh¾c phôc hiÖn t−îng c¸ch n¨m ®èi víi nh·n v× cµnh thu lµ cµnh mÑ ®Ó cho qu¶ cña n¨m sau. KÕt qu¶ quan s¸t tû lÖ cµnh thu nh− sau (Phóc KiÕn). Cµnh thu mäc trªn cµnh hÌ: 40,0 - 72,3% Cµnh thu mäc trªn cµnh ®· thu qu¶: 23,0 - 40,1% Cµnh thu ë c¸c nguån kh¸c: 12,1 - 47,0% Theo Së Viªn nghÖ L« Ch©u tØnh Tø Xuyªn th× cµnh hÌ, cµnh thu cã ®é lín trªn 0,8cm, trªn l¸ kÐp cã 10 l¸ ®¬n trë lªn, c¸c ®èt l¸ dµy vµ ng¾n rÊt dÔ trë thµnh cµnh mÑ tèt, mïa xu©n n¨m sau trªn nã sÏ cã nhiÒu chïm hoa khoÎ. V× vËy viÖc ¸p dông c¸c biÖn ph¸p kü thuËt tæng hîp ®Ó cã nhiÒu cµnh thu ch¾c vµ khoÎ lµ mét yªu cÇu quan träng trong viÖc t¨ng vµ æn ®Þnh s¶n l−îng nh·n hµng n¨m. 19
4. Cµnh ®«ng Víi nh÷ng c©y nh·n cßn nhá ch−a ra qu¶ nÕu mïa ®«ng Êm ¸p th× c©y mäc cµnh ®«ng. Víi c©y lín tuæi ®ang thêi kú sung søc cho qu¶ nhiÒu th× Ýt cã cµnh ®«ng. GÆp n¨m cuèi thu ®Çu ®«ng trêi cßn Êm vµ ®ñ Èm (gi÷a th¸ng 11 trë ®i) trªn cµnh hÌ, cµnh thu ®· thµnh thôc rÊt cã thÓ mäc cµnh ®«ng. V× ra trong mïa ®«ng, thêi gian mäc cµnh ng¾n, l¹i cã nhiÒu yÕu tè bÊt lîi nªn cµnh nµy th−êng yÕu, khã cã kh¶ n¨ng trë thµnh cµnh mÑ tèt cho vô xu©n n¨m sau. Nªn h¹n chÕ vµ lo¹i bá cµnh ®«ng b»ng c¸c biÖn ph¸p: ch¾n bít rÔ, ngõng t−íi n−íc vµ t−íi ph©n, phun c¸c chÊt ®iÒu tiÕt sinh tr−ëng nh− Ethrel (300 - 400ppm), B9 (Daminozid) 1000ppm v..v. vµo th¸ng 12 khi thÊy l¸ non xuÊt hiÖn. III. Sinh tr−ëng vµ ph¸t triÓn hoa qu¶ 1. Ph©n ho¸ mÇm hoa Nh·n thuéc nhãm c©y ¨n qu¶ ph©n ho¸ mÇm hoa vµ ra hoa cïng trong mét n¨m. Qu¸ tr×nh ph©n ho¸ mÇm hoa ®−îc ph©n ra c¸c thêi kú nh− sau: a. Ch−a ph©n ho¸ mÇm hoa; b. Tr−íc khi ph©n ho¸ mÇm hoa; c. Thêi kú ph©n ho¸ trôc chÝnh cña chïm hoa; d. Thêi kú ph©n ho¸ chïm hoa vµ c¸c nh¸nh; e. Thêi kú ph©n ho¸ c¸c c¬ quan cña hoa. Qu¸ tr×nh ph©n ho¸ mÇm hoa nh·n diÔn ra trong thêi gian 3 th¸ng, kho¶ng tõ th¸ng 2 ®Õn th¸ng 5. Th«ng th−êng hoa ®ùc ph©n ho¸ tr−íc råi ®Õn hoa c¸i, sau ®ã lµ hoa l−ìng tÝnh. ¶nh h−ëng ®Õn viÖc ph©n ho¸ mÇm hoa cña nh·n do nhiÒu yÕu tè. VÝ dô: sù ph¸t triÓn cña cµnh mÑ, sè l−îng l¸, diÖn tÝch l¸ trªn cµnh mÑ vµ kh¶ n¨ng tÝch luü c¸c hîp chÊt h÷u c¬, hµm l−îng ®−êng vµ N ë ®Ønh sinh tr−ëng, thêi tiÕt khÝ hËu v.v. 20