Lịch sử cuộc viễn chinh nam kỳ năm 1861
CHƯƠNG VI
Đề cương:
Quân viễn chinh đánh chiếm các vị trí Tong kéou,
Hóc Môn, Rach Tra và tiến lên tận Trảng Bàng.
Toàn vùng bị chiến hạm và các đạo quân lưu động
của ta lục soát - Trinh sát sơ khởi về Biên Hòa và
Mỹ Tho
Tầm quan trọng của chiến thắng ngày 25 phải đến
hôm sau mới biết hết. Ngày 26 khi vừa hừng đông,
một đội pháo binh trang bị đại pháo nòng 4 yểm trợ
một đoàn thám sát đi sâu vào thành Kỳ Hòa, suốt
chiều dài của thành đến tận kênh Avalanche. Bốn khu
công sự của Kỳ Hòa , vừa mới vừa cũ, đều lọt vào tay
ta cùng một lúc. Quân An Nam vừa bị đánh bật khỏi
khu thành Quan liền theo các ngõ tắt chạy về đồn
Avalanche dưới hỏa lực của đại pháo ta bắn ra từ các
chùa. Vị trí của đồn Avalanche nằm sát Sài Gòn, phía
tây bắc của thành phố; chung quanh là nước và sình
lầy, có cắm chông bao bọc; cách phòng thủ khá rắc
rối. Nhưng từ đồn Avalanche quân An Nam lại hối hả
bỏ chạy, băng qua vùng đầm lầy bằng hai lỗ trống
trong bụi rậm giống như đường đi của thú dữ, quân
Âu Châu đuổi theo trong đầm lầy thật khó nhọc, vừa
thương tích vừa lạc đường. Sau cùng quân An Nam
đến được con đường giám mục Adran, tại đây họ tổ
chức lại, chuyển việc tháo chạy thành rút lui trong
trật tự, tiến sâu vào vùng lãnh thổ của họ, qua các ngõ
Tong-kéou, Hoc Môn, Tay-thêuy. Họ đem chôn hầu
hết các cỗ súng chiến thuật trong các cánh rừng thưa,
có ghi dấu hẳn hoi để sau này sẽ đào lên (Sáng ngày
25 tháng 2, trong khi quân ta phá được thành địch
một cách vẻ vang thì một đạo kỵ binh phóng theo
rượt quân An Nam trên đường tháo chạy, không cho
họ rút về khu thành của họ ở xứ Triều Cống - tức là
thành Tong - kéou - Nhưng đoàn kỵ binh không bắt
được quân An Nam nào làm tù binh. Họ không bao
giờ để bị dồn vào đường cùng. Ta cứ mượn lời sau
đây từ chính miệng của một trong những người
tươ1ng chỉ huy của họ đã công khai trách họ:"Quân
sĩ chạy như chuột". Họ nhờ có vùng đầm lầy
Avalanche để tránh, quân Âu Châu không đuổi theo
được. Nhưng đoàn kỵ binh viễn chinh thật ra chỉ gồm
có vài bộ binh Châu Phi và vài kỵ binh người Tagal;
có người đổ thừa rằng số kỵ binh mà trước kia ta đòi
vị đại úy toàn quyền Phi Luật Tân phải cung cấp cho
đoàn viễn chinh đã không được thực hiện theo ý
muốn. Tác dụng của một đoàn kỵ binh không thể thay
bằng vài cỗ súng miền núi: Vì lý do ta đã sử dụng
toàn thể quân sĩ vào việc tấn công thành địch, nên
không còn người để đuổi theo quân địch rút lui - TG)
. Con đường Sài Gòn được tự do lưu thông trở lại, ta
cũng dẹp bỏ kho súng Cây Mai.
Trong những ngày 25, 26, và 27 tháng 2, quân ta dồn
sức đắp một con đường di chuyển cho pháo binh trên
vùng đất khô phía tây thành Kỳ Hòa. Hầm chông tại
đây đều được lấp đi; bàn chông, cọc nhọn, chà gai
đều được tháo bỏ. Công việc không phải dễ; người
An Nam đào xới trong mùa mưa thì đất mềm, nay đất
khô cứng dưới ánh nắng mặt trời, ta cuốc không nổi.
Quân lính vừa làm vừa cố tìm cách nghĩ ngơi. Họ vừa
làm đường, làm trại, lại phải trinh sát Sài Gòn và
Tong - kéou (thành phố thuộc xứ triều cống của An
Nam). Tong - kéou là thành phố đầu tiên trên đường
đi sâu về vùng phía bắc (hướng bắc - tây bắc). Theo
lời khai của tù binh thì vùng này rất nhiều gạo và tiền
đồng, có ba khu thành phòng ngự, rào tre thưa hơn so
với thành Kỳ Hòa, nhưng bảo trì tốt đủ sức kháng cự.
các thành này cũng là kho của quân An Nam.\
Giữa Tong-kéou và thành Kỳ Hòa là 1 vùng đồng
ruộng mênh mông, thỉnh thoảng mới thấy vài khu
vườn trồng thuốc lá; cây thuốc lá nhỏ chỉ cao độ hai
chân, khi ta lấy tay vò nát lá thì ngữi thấy một mùi
thơm rất mạnh; lá khô rơi xuống thành những vệt nâu
trên mặt đất. Vùng này có sông Tam león (có lẽ là
sông Tham Lương? - ND) chắn ngang đường đi: Cây
cầu bắc ngang sông đã bị phá sập; nhưng chếch về
phía trái thì mặt đất lại cao lên, do đó chỉ cần đi xéo
qua trái một chút là có thể vượt qua sông. Cánh đồng
khô ráo, di chuyển dễ dàng trong mùa khô, nhưng
qua mùa mưa thì ngập lụt, chỉ cần nhìn những hố do
nước đào xới cũng biết; hố không sâu cũng không
rộng lắm không làm cản trở cho người và ngựa. Địa
thế đất đai được thám sát ngày 27 tháng 2 cho thấy
pháo binh có thể di chuyển dễ dàng; vì thế mà vị
Tổng tư lệnh đã phát lệnh trực chỉ Tong-kéou ngay
ngày hôm sau, tức 28 tháng 2, trước khi trời sáng
hẳn. Đoàn quân viễn chinh tiếp tục chinh phạt xa hơn