Lịch sử quan hệ quốc tế ở Đông Á từ sau chiến tranh thế giới thứ hai đến cuối chiến tranh lạnh (1945 – 1991)

Chia sẻ: Lavie Lavie | Ngày: | Loại File: PDF | Số trang:96

Thêm vào BST

Báo xấu

409
lượt xem 74
download

Download Vui lòng tải xuống để xem tài liệu đầy đủ

(NB)Tài liệu Lịch sử quan hệ quốc tế ở Đông Á từ sau chiến tranh thế giới thứ hai đến cuối chiến tranh lạnh (1945 – 1991) giới thiệu tới các bạn về quan hệ quốc tế ở Đông Á trong những năm đầu chiến tranh; quan hệ quốc tế ở Đông Á trong chiến tranh lạnh 1950 -1991. Tài liệu hữu ích với các bạn chuyên ngành Lịch sử và những bạn quan tâm tới lĩnh vực này.

Chủ đề:

Bình luận(0) Đăng nhập để gửi bình luận!

Lưu

Nội dung Text: Lịch sử quan hệ quốc tế ở Đông Á từ sau chiến tranh thế giới thứ hai đến cuối chiến tranh lạnh (1945 – 1991)

TRƯỜNG ĐẠI HỌC SƯ PHẠM TP. HCM KHOA LỊCH SỬ LEÂ PHUÏNG HOAØNG LÒCH SÖÛ QUAN HEÄ QUOÁC TEÁ ÔÛ ÑOÂNG AÙ TÖØ SAU CHIEÁN TRANH THEÁ GIÔÙI THÖÙ HAI ÑEÁN CUOÁI CHIEÁN TRANH LAÏNH (1945-1991) LÖU HAØNH NOÄI BOÄ - 2005 1
DAÃN NHAÄP QUAN HEÄ QUOÁC TEÁ ÔÛ ÑOÂNG AÙ TRONG CHIEÁN TRANH THAÙI BÌNH DÖÔNG (7.12.1941 − 2.9.1945) Sau moät thôøi gian noã löïc ñaøm phaùn vôùi Hoa Kì, nhöng khoâng coù keát quaû(1), ngaøy 7.12.1941, Nhaät baát thaàn toå chöùc moät cuoäc taán coâng oà aït baèng khoâng quaân vaøo haïm ñoäi Thaùi Bình Döông cuûa Mó ñang neo ñaäu taïi Traân Chaâu Caûng (Pearl Harbor) trong quaàn ñaûo Hawaii, Cuoäc Chieán tranh Thaùi Bình Döông (hay Chieán tranh Ñaïi Ñoâng AÙ, theo caùch goïi cuûa ngöôøi Nhaät) khôûi phaùt(2). Chæ trong moät thôøi gian ngaén − töø thaùng 12. 1941 ñeán thaùng 5.1942, Nhaät ñaõ kieåm soaùt toaøn boä caùc xöù thuoäc ñòa vaø phuï thuoäc cuûa caùc cöôøng quoác phöông Taây ôû Vieãn Ñoâng (caùc xöù Ñoâng Nam AÙ, Hongkong, nhieàu caên cöù quaân söï cuûa Hoa Kì ôû Thaùi Bình Döông). Tuy nhieân, ngay trong thaùng 5.1942, taïi vuøng bieån San Hoâ (Coral Sea), söùc tieán coâng cuûa Nhaät ñaõ baét ñaàu kieät, khi haûi quaân nöôùc naøy laàn ñaàu tieân ñaõ chaúng nhöõng khoâng tieâu dieät ñöôïc ñoái phöông, maø coøn chòu nhöõng toån thaát naëng khoâng sao buø ñaép noåi. Traän Midway dieãn ra chæ moät thaùng sau ñoù cho thaáy gioù ñaõ ñoåi chieàu: töø nay quyeàn chuû ñoäng treân chieán tröôøng thuoäc veà quaân Mó, coøn quaân Nhaät phaûi chuyeån sang theá phoøng ngöï. Veà phaàn mình, ngöôøi Anh ñaõ phaûi baèng loøng vôùi vai troø thöù yeáu trong caùc hoaït ñoäng quaân söï cuûa Ñoàng minh, sau khi caùc chieán haïm toái taân nhaát cuûa hoï − Prince of Wales vaø Repulse − bò ñaùnh ñaém ngay trong nhöõng ngaøy ñaàu cuûa cuoäc chieán. Rieâng Lieân Xoâ ñaõ kí vôùi Nhaät Baûn Hieäp öôùc Trung laäp (13.4.1941) coù giaù trò trong voøng 5 naêm vaø caû hai nöôùc ñeàu khoâng leân tieáng phuû nhaän giaù trò cuûa vaên kieän ngoaïi giao naøy sau söï kieän ngaøy 7.11.1941. Vaø thöïc teá laø maõi ñeán ngaøy 8.8.1945, Lieân Xoâ môùi ra lôøi tuyeân chieán choáng Nhaät vaø khôûi söï caùc hoaït ñoäng quaân söï ôû Maõn Chaâu. Nhö vaäy, haàu nhö toaøn boä gaùnh naëng cuoäc chieán choáng Nhaät ñeàu do Hoa Kì gaùnh vaùc. Ñoù laø lí do khieán Hoa Kì coù tieáng noùi quyeát ñònh trong caùc hoaït ñoäng ñoái ngoaïi cuûa Ñoàng Minh ôû Vieãn Ñoâng trong thôøi gian chieán tranh. 1. Chính saùch cuûa Hoa Kì ñoái vôùi Trung Quoác Khoâng laâu sau khi chieán tranh baét ñaàu, chính phuû Roosevelt ñaõ vaïch ra moät chính saùch môùi ñoái vôùi Trung Quoác vôùi nhöõng ñöôøng neùt chính nhö sau: “Ñoái vôùi Trung Quoác, chuùng ta coù hai muïc tieâu. Thöù nhaát laø cuøng chung tieán haønh chieán tranh moät caùch coù hieäu quaû. Thöù hai laø nhìn nhaän vaø xaây döïng Trung Quoác thaønh moät cöôøng quoác ngang haøng vôùi ba ñoàng minh phöông Taây cuûa noù: Nga, Anh vaø Hoa Kì, caû trong vaø sau thôøi gian chieán tranh, vöøa ñeå chuaån bò cho coâng cuoäc toå chöùc thôøi haäu chieán, vöøa ñeå taïo döïng söï oån ñònh vaø phoàn vinh ôû phöông Ñoâng” [Daãn laïi theo 57, tr.33]. Thaùng 12.1942, ñöôøng höôùng treân ñöôïc Boä Ngoaïi giao xaùc ñònh nhö laø moät phaàn cuûa keá (1) Veà quan heä Hoa Kì – Nhaät vaø chính saùch cuûa chính phuû Washington ñoái vôùi Nhaät trong khoaûng thôøi gian töø cuoái thaäp nieân 30 ñeán thaùng 12.1941, ñoäc giaû coù theå tham khaûo Leâ Phuïng Hoaøng, Franklin D. Roosevelt, tieåu söû chính trò, tuû saùch Ñaïi hoïc Sö phaïm TP. Hoà Chí Minh, 2004, töø trang 92 ñeán trang 109. Veà cuoäc Chieán tranh Thaùi Bình Döông, ñoäc giaû naøo quan taâm coù theå tìm ñoïc Leâ Vinh Quoác − Huyønh Vaên Toøng, (2) Cuoäc Chieán tranh Thaùi Bình Döông (1941 – 1945), NXB Vaên Ngheä TP. Hoà Chí Minh, 2002. 2
hoaïch toång theå cho hoaït ñoäng ñoái ngoaïi cuûa Hoa Kì thôøi haäu chieán. Theo ñoù, sau chieán tranh, boán ñaïi cöôøng thaéng traän − Hoa Kì, Lieân Xoâ, Anh vaø Trung Quoác − seõ chia nhau kieåm soaùt theá giôùi. Trong khuoân khoå cuûa traät töï môùi naøy, Anh seõ tieáp tuïc laø Ñoàng Minh, nhöng ngaøy caøng leä thuoäc Mó, coøn nhöõng nöôùc töøng laø cöïu thuoäc ñòa vaø ñang naèm trong Khoái Thònh vöôïng chung, nhö Canada, Australia vaø New Zealand seõ rôi vaøo quyõ ñaïo aûnh höôûng cuûa Mó. Trung Quoác, ñöôïc vöôn leân ñòa vò cöôøng quoác theá giôùi nhôø söï ñôõ ñaàu cuûa Washington vaø theâm nöõa, ñöôïc ñöùng chung trong moät lieân minh an ninh song phöông vôùi Mó(3) taát seõ uûng hoä moïi böôùc ñi cuûa nöôùc naøy treân tröôøng quoác teá, ñaëc bieät laø ôû Vieãn Ñoâng. Veà phaàn Lieân Xoâ, nöôùc coù cheá ñoä chính trò vaø xaõ hoäi hoaøn toaøn khaùc vôùi Mó vaø moät quaân ñoäi huøng maïnh daïn daøy kinh nghieäm chieán ñaáu, taát seõ khoâng cam chòu bò Mó chi phoái. Khi ñoù, Lieân Xoâ seõ coù moät ñoái troïng laø Trung Quoác ôû Vieãn Ñoâng vaø moät ñoái thuû khoâng khoan nhöôïng laø Anh ôû chaâu AÂu. Laàn ñaàu tieân chính phuû Washington chính thöùc mang ra thöïc hieän chính saùch naâng Trung Quoác leân ñòa vò moät trong caùc ñaïi cöôøng theá giôùi, ngang haøng vôùi Hoa Kì, Lieân Xoâ vaø Anh, ñoù laø khi Trung Quoác ñöôïc môøi kí vaøo baûn Tuyeân boá cuûa boán ñaïi cöôøng veà neàn An ninh chung ñöôïc coâng boá taïi Moskva ngaøy 30.10.1943. Vaên kieän thöøa nhaän Trung Quoác coù quyeàn vaø coù traùch nhieäm döï phaàn cuøng vôùi caùc cöôøng quoác khaùc vaøo söï nghieäp tieán haønh chieán tranh, toå chöùc neàn hoaø bình vaø thieát laäp moät boä maùy cho quan heä coäng taùc quoác teá thôøi haäu chieán. Töø ngaøy 23 ñeán ngaøy 25.11.1943, Trung Quoác ñöôïc môøi tham döï Hoäi nghò Cairo dieãn ra ngay tröôùc Hoäi nghò Teheran. Ñaây laø laàn ñaàu tieân töø khi ra ñôøi (1911), Trung Hoa Daân quoác ñöôïc ñoái xöû nhö moät cöôøng quoác theá giôùi, vì hai ngöôøi ñoái taùc vôùi Töôûng Giôùi Thaïch − ngöôøi laõnh ñaïo Trung Quoác − laø toång thoáng Hoa Kì F. Roosevelt vaø thuû töôùng Anh Winston Churchill. Baûn Thoâng caùo chung cuûa hoäi nghò ñöôïc coâng boá ngaøy 1.12 vôùi söï taùn thaønh cuûa nhaø laõnh ñaïo Lieân Xoâ I. Stalin ghi roõ raèng “Maõn Chaâu, Ñaøi Loan vaø quaàn ñaûo Baønh Hoà maø Nhaät ñaõ töôùc ñoaït cuûa Trung Quoác seõ ñöôïc hoaøn traû cho Coäng hoøa Trung Hoa” [19, tr.519]. Trong nhöõng naêm thaùng sau ñoù, tuy Trung Quoác khoâng ñöôïc môøi tham döï caùc hoäi nghò Teheran, Yalta vaø Potsdam, quyeàn lôïi cuûa Trung Quoác khoâng vì theá maø bò laõng queân. Caùc Hoäi nghò Yalta vaø Potsdam ñeàu taùi khaúng ñònh noäi dung ñaõ ñöôïc neâu treân cuûa Hoäi nghò Cairo, vaø thaäm chí khi chieán tranh Thaùi Bình Döông keát thuùc, Trung Quoác coøn ñöôïc giao nhieäm vuï giaûi giaùp quaân ñoäi Nhaät khoâng chæ ngay treân laõnh thoå mình, maø caû treân baùn ñaûo Ñoâng Döông ôû phía baéc vó tuyeán 16. Nhöng quan troïng hôn caû laø Trung Quoác ñaõ coù maët ôû Hoäi nghò Dumbarton Oaks (dieãn ra töø ngaøy 29.9 ñeán ngaøy 7.10.1944) vaø Hoäi nghò San Francisco (dieãn ra töø ngaøy 25.4 ñeán ngaøy 26.6.1945) trong tö caùch laø moät trong boán nöôùc ñoàng baûo trôï Toå chöùc Lieân hieäp Quoác. Chieác gheá thöôøng tröïc trong Hoäi ñoàng Baûo an − cô quan quyeàn löïc cao nhaát cuûa toå chöùc quoác teá naøy − ñaõ xaùc nhaän vai troø cuûa Trung Quoác trong thôøi haäu chieán, ngang haøng vôùi boán ñaïi cöôøng AÂu − Mó: Lieân Xoâ, Hoa Kì, Anh vaø Phaùp. Nhö vaäy, phaûi chaêng vaøo giöõa thaäp nieân 40, Trung Quoác ñaõ tích luõy ñuû thöïc löïc cuûa moät cöôøng quoác theá giôùi? Thöïc ra, coøn phaûi ñôïi raát laâu nöõa Trung Quoác môùi ñaït ñeán vò theá naøy(4). Ñaõ vaäy, nhöõng gì maø Trung Quoác thu ñoaït ñöôïc trong nhöõng naêm thaùng chieán tranh roõ raøng laø lôùn hôn nhieàu so vôùi phaàn ñoùng goùp cuûa nöôùc naøy vaøo söï nghieäp ñaùnh baïi quaân phieät Nhaät. Vai troø cuûa Hoa Kì trong noã löïc naâng cao ñòa vò cuûa Trung Quoác treân tröôøng quoác teá khoâng (3) Taïi Hoäi nghò Cairo (11.1943), toång thoáng F. Roosevelt ñaõ höùa vôùi Töôûng Giôùi Thaïch raèng Hoa Kì seõ kí Hieäp öôùc An ninh song phöông vôùi Trung Quoác sau khi chieán tranh chaám döùt. (4) Phaûi ñôïi ñeán naêm 1954, Trung Quoác môùi, laàn ñaàu tieân trong thôøi haäu chieán, coù maët taïi hoäi nghò quoác teá quy tuï ñuû maët caùc cöôøng quoác theá giôùi: ñoù laø Hoäi nghò Geneva, baøn veà caùc vaán ñeà Trieàu Tieân vaø Ñoâng Döông. Vaø phaûi ñôïi ñeán cuoái thaäp nieân 60 − ñaàu thaäp nieân 70, Trung Quoác môùi baét ñaàu ñöôïc ñoái xöû nhö moät cöôøng quoác thöïc söï. Laàn naøy, nöôùc chuû ñoäng xem laïi vai troø cuûa Trung Quoác treân tröôøng quoác teá vaãn laø Hoa Kì. 3
döøng laïi ôû ñoù. Trong “Hoà sô coá vaán” khoâng ñeà ngaøy ñöôïc chuaån bò cho toång thoáng Roosevelt nhaân Hoäi nghò Yalta, caùc quan chöùc coù traùch nhieäm ôû Boä Ngoaïi giao ñaõ vieát: “Chính saùch laâu daøi cuûa chính phuû Mó ñoái vôùi Trung Quoác ñaët neàn taûng treân nieàm tin raèng nhu caàu ñeå Trung Quoác trôû thaønh nhaân toá chính ôû Vieãn Ñoâng laø yeâu caàu cô baûn cho hoaø bình vaø an ninh ôû vuøng naøy. Ñeå phuø hôïp, chính saùch cuûa chuùng ta ñöôïc höôùng vaøo caùc muïc tieâu sau: 1. Chính trò: moät Trung Quoác maïnh, oån ñònh vaø thoáng nhaát vôùi moät chính phuû ñaïi dieän cho caùc nguyeän voïng cuûa nhaân daân Trung Quoác: a) Chuùng ta baèng moïi caùch thích hôïp thuùc ñaåy vieäc thaønh laäp moät chính theå ñaïi nghò roäng raõi. Chính theå naøy seõ mang laïi söï thoáng nhaát trong nöôùc, bao goàm caû vieäc hoøa giaûi khaùc bieät Quoác – Coäng vaø hoaøn thaønh moät caùch coù hieäu quaû caùc traùch nhieäm trong nöôùc vaø ngoaøi nöôùc cuûa mình” [18, tr.353]. Thaùng 6.1944, toång thoáng F. Roosevelt ñaõ phaùi phoù toång thoáng Henry Wallace sang Trung Quoác vôùi chæ thò daøn xeáp maâu thuaãn giöõa Quoác daân ñaûng (QDÑ) vaø ñaûng Coäng saûn (ÑCS) vaø khoâi phuïc söï tin caäy laãn nhau giöõa Lieân Xoâ vaø Trung Quoác [Xem chi tieát trong 19, tr.550 vaø 555 vaø 59, tr.460]. Töø ñoù cho ñeán khi chieán tranh Thaùi Bình Döông chaám döùt, caùc ñaïi söù cuûa Hoa Kì ôû Trung Quoác − Clarence E. Gauss vaø Patrick J. Hurley (töø thaùng 12.1944) − ñaõ ñöôïc Washington chæ thò tích cöïc thuùc ñaåy tieán trình thoáng nhaát taát caû caùc löïc löôïng vuõ trang ôû Trung Quoác vaøo muïc tieâu ñaùnh baïi Nhaät vaø goùp phaàn vaøo vieäc tìm kieám moät giaûi phaùp nhanh choùng cho vaán ñeà noäi boä Trung Quoác theo caùch thu xeáp ñeå QDÑ vaø ÑCS ngoài laïi vôùi nhau. Caùc ñaïi dieän chính phuû Mó ñaõ khoâng ít laàn yeâu caàu nhöõng ngöôøi caàm ñaàu chính phuû Truøng Khaùnh khoâng neân coù nhöõng ñoäng thaùi laøm cho quan heä Quoác – Coäng xaáu ñi [Xem chi tieát trong 39, tr.187 – 196]. Ñeå thöïc hieän ñöôøng loái cuûa Washington ñoái vôùi Trung Quoác, caùc nhaø ngoaïi giao Mó khoâng chæ tieán haønh caùc cuoäc vaän ñoäng ôû phía chính phuû Töôûng Giôùi Thaïch, maø hoï coøn tìm ñeán taän chieán khu Dieân An ñeå tieáp xuùc tröïc tieáp vôùi Mao Traïch Ñoâng, ngöôøi laõnh ñaïo ñaûng Coäng saûn Trung Quoác. ÔÛ ñaây cuõng caàn löu yù raèng ngay töø ñaàu, chính phuû F. Roosevelt ñaõ taùn ñoàng “giaûi phaùp Töôûng Giôùi Thaïch” cho vaán ñeà Trung Quoác ñöôïc ñaïi söù Patrick Hurley trình baøy nhö sau trong baùo caùo göûi veà Washington thaùng 2.1945: “Toâi nghó raèng chính phuû chuùng ta ñaõ ñuùng trong quyeát ñònh uûng hoä chính phuû quoác daân Trung Quoác vaø quyeàn laõnh ñaïo cuûa Töôûng Giôùi Thaïch. Toâi khoâng taùn thaønh hay uûng hoä baát kì nguyeân taéc naøo, maø theo yù toâi seõ laøm suy yeáu chính phuû quoác daân hay quyeàn laõnh ñaïo cuûa Töôûng Giôùi Thaïch” [19,tr.72]. 2. Chính saùch cuûa Hoa Kì ñoái vôùi Nhaät Tröôùc caû khi chieán tranh Thaùi Bình Döông khôûi phaùt, chính phuû Hoa Kì ñaõ ñoàng yù vôùi quan ñieåm cuûa caùc nhaø chæ huy quaân söï haøng ñaàu laø ñaët thaønh öu tieân nhieäm vuï ñaùnh baïi Ñöùc, vaø do vaäy choïn chaâu AÂu laø chieán tröôøng chính. Sau khi tröïc tieáp tham chieán, chính phuû Roosevelt luoân baøy toû mong muoán Lieân Xoâ seõ sôùm tham gia cuoäc chieán choáng Nhaät, moät khi Ñöùc bò ñaùnh baïi. Thaùng 10.1943, khi sang Moskva ñaøm phaùn vôùi hai ngöôøi ñoàng nhieäm Anh vaø Lieân Xoâ, boä tröôûng Ngoaïi giao Hoa Kì Cordell Hull ñaõ ñöôïc Stalin höùa heïn raèng Lieân Xoâ seõ sôùm tham gia chieán tranh Thaùi Bình Döông ngay sau khi Ñöùc bò ñaùnh baïi. Nhaø laõnh ñaïo Lieân Xoâ ñaõ xaùc nhaän laïi lôøi höùa treân taïi Hoäi nghò Teheran (28.11 − 1.12.1943). Cuõng taïi Hoäi nghò naøy, Roosevelt ñaõ quyeát ñònh soá phaän daønh cho Nhaät vaø hai nöôùc coøn laïi trong phe Truïc laø “ñaàu haøng khoâng ñieàu kieän” vaø “trieät boû nhöõng thöù tö töôûng maø caùc nöôùc ñoù ñaõ söû duïng nhö laø neàn taûng ñeå chinh phuïc vaø noâ dòch caùc daân toäc khaùc”. Taïi Hoäi nghò Yalta (4 − 11.2.1945), lôøi höùa tham chieán choáng Nhaät cuûa Lieân Xoâ trôû thaønh 4
cam keát chaéc chaén, sau khi Roosevelt thoûa maõn moät soá ñieàu kieän maø Stalin ñaõ ñaët ra. Cuøng vôùi W. Churchill, caû hai ñaõ kí vaøo baûn thoûa thuaän bí maät ñeà ngaøy 11.2 neâu roõ nhöõng quyeàn lôïi Lieân Xoâ seõ ñöôïc höôûng. Toaøn vaên kieän laø nhö sau: “Caùc nhaø laõnh ñaïo cuûa ba ñaïi cöôøng − Lieân Xoâ, Hoa Kì vaø Anh − thoûa thuaän raèng trong voøng hai hay ba thaùng sau khi Ñöùc ñaàu haøng vaø chieán tranh ôû chaâu AÂu chaám döùt, Lieân Xoâ seõ tham chieán choáng Nhaät beân caïnh caùc ñoàng minh vôùi nhöõng ñieàu kieän sau: 1. Hieän traïng ôû Ngoaïi Moâng (Coäng hoøa Nhaân daân Moâng Coå) seõ ñöôïc giöõ nguyeân; 2. Caùc quyeàn lôïi cuûa Nga ñaõ bò cuoäc tieán coâng boäi öôùc cuûa Nhaät naêm 1904 xaâm phaïm seõ ñöôïc phuïc hoài, cuï theå laø: a) phaàn nam Sakhalin cuõng nhö taát caû nhöõng ñaûo keà beân seõ ñöôïc giao hoaøn veà cho Lieân Xoâ; b) thöông caûng Ñaïi Lieân seõ ñöôïc quoác teá hoùa, quyeàn lôïi öu ñaõi cuûa Lieân Xoâ ôû caûng naøy seõ ñöôïc ñaûm baûo vaø hôïp ñoàng thueâ caûng Löõ Thuaän laøm quaân caûng cuûa Lieân Xoâ seõ ñöôïc phuïc hoài; c) ñöôøng saét Ñoâng Trung Quoác vaø ñöôøng saét Nam Maõn Chaâu daãn ñeán caûng Ñaïi Lieân seõ ñöôïc ñieàu haønh baèng moät coâng ty lieân doanh Xoâ-Trung ñöôïc thaønh laäp theo thoûa thuaän raèng caùc quyeàn lôïi öu tieân cuûa Lieân Xoâ seõ ñöôïc ñaûm baûo, coøn Trung Quoác seõ giöõ nguyeân taát caû chuû quyeàn ñoái vôùi Maõn Chaâu d) quaàn ñaûo Kuril seõ ñöôïc chuyeån giao cho Lieân Xoâ. Caùc beân ñaït ñöôïc hieåu bieát raèng thoûa thuaän lieân quan ñeán Ngoaïi Moâng Coå vaø caùc caûng vaø ñöôøng saét neâu treân caàn ñöôïc söï taùn thaønh cuûa ñaïi nguyeân soaùi Töôûng Giôùi Thaïch. Ngaøi toång thoáng seõ thöïc hieän caùc böôùc ñi nhaèm tranh thuû söï taùn thaønh naøy theo lôøi khuyeân cuûa ngaøi Stalin (5) . Nhöõng ngöôøi ñöùng ñaàu cuûa ba ñaïi cöôøng ñoàng yù raèng nhöõng yeâu caàu cuûa Lieân Xoâ seõ ñöông nhieân ñöôïc ñaùp öùng ñaày ñuû khi Nhaät bò ñaùnh baïi. Veà phaàn mình, Lieân Xoâ baøy toû thaùi ñoä saün saøng kí vôùi Chính phuû Quoác daân Trung Quoác moät hieäp öôùc höõu nghò vaø lieân minh giöõa Lieân Xoâ vaø Trung Quoác nhaèm trôï giuùp Trung Quoác baèng quaân ñoäi vaø vì muïc ñích giaûi phoùng Trung Quoác khoûi aùch thoáng trò cuûa Nhaät” [11, tr.254 – 255]. Vaøo thôøi ñieåm Hoäi nghò Yalta dieãn ra, ngöôøi Nhaät khoâng coøn hi voïng gì vaøo moät keát thuùc saùng suûa cuûa cuoäc chieán. Thöïc ra, hoï ñaõ nhaän ra söï thaät hieån nhieân naøy tröôùc ñoù khaù laâu. Khoâng laâu sau khi Ñoàng Minh ñoå boä leân Normandy, chính Hoaøng ñeá Nhaät ñaõ yeâu caàu chính phuû xem xeùt khaû naêng chaám döùt chieán tranh vaø vaän ñoäng vai troø trung gian cuûa Lieân Xoâ, cöôøng quoác Ñoàng Minh duy nhaát chöa laâm chieán vôùi Nhaät. Nhöng ñaùp laïi caùc cuoäc vaän ñoäng cuûa Nhaät laø caâu traû lôøi thoaùi thaùc cuûa Lieân Xoâ, ñeå roài ngaøy 5.4.1945, chính phuû Moskva ra tuyeân boá baõi boû Hieäp öôùc Trung laäp Xoâ − Nhaät. Cuõng vaøo ngaøy naøy, traän chieán giaønh Okinawa, chöôùng ngaïi cuoái cuøng ngaên trôû cuoäc ñoå boä cuûa quaân Mó leân laõnh thoå chính quoác Nhaät (bao goàm 4 ñaûo lôùn: Honshu, Hokkaido, Kyushu vaø Shikoku) khôûi dieãn vaø keát thuùc vaøo giöõa thaùng 6 baèng thaéng lôïi cuûa quaân Mó. Ngaøy 26.7.1945, giöõa luùc Hoäi nghò Potsdam coøn ñang dieãn ra, moät baûn tuyeân caùo mang chöõ kí cuûa toång thoáng Hoa Kì H. Truman, thuû töôùng Anh Clement Atlee vaø ngöôøi ñöùng ñaàu Nhaø nöôùc Trung Hoa Töôûng Giôùi Thaïch ñaõ ñöôïc coâng boá vôùi söï ñoàng yù veà noäi dung cuûa nhaø laõnh ñaïo xoâ vieát I. Stalin [8, tr.177](6). Tuyeân caùo nhaán maïnh Nhaät phaûi ñaàu haøng voâ ñieàu kieän, neáu khoâng (5) Maõi ñeán ngaøy 15.6.1945, Töôûng Giôùi Thaïch môùi ñöôïc ñaïi dieän Mó baùo cho bieát noäi dung cuûa thoûa thuaän maät. (6) Trong Hoài kí, boä tröôûng Ngoaïi giao Hoa Kì James Byrnes ghi raèng chính phuû Lieân Xoâ khoâng ñeà xuaát moät thay ñoåi 5
“seõ bò huûy dieät nhanh choùng vaø hoaøn toaøn”. Tuyeân caùo neâu roõ chính saùch cuûa caùc nöôùc Ñoàng Minh ñoái vôùi Nhaät seõ laø: − Vónh vieãn loaïi tröø chuû nghóa quaân phieät vaø xaây döïng moät cheá ñoä môùi, hoaø bình, an ninh vaø coâng lí; − Laõnh thoå Nhaät seõ chæ coøn laïi 4 ñaûo lôùn laø Honshu, Hokkaido, Kyushu vaø Shikoku vaø caùc ñaûo nhoû keà beân; − Caùc toäi phaïm chieán tranh seõ bò tröøng phaït, caùc quyeàn töï do ngoân ngöõ, tö töôûng, toân giaùo vaø nhöõng quyeàn cô baûn khaùc cuûa con ngöôøi seõ ñöôïc toân troïng; − Caùc noäi dung cuûa Tuyeân boá Cairo phaûi ñöôïc thöïc hieän; − Nhaät phaûi boài thöôøng chieán tranh vaø giaûi taùn neàn coâng nghieäp chieán tranh; − Quaân ñoäi Nhaät phaûi bò giaûi giaùp hoaøn toaøn; − Löïc löôïng Ñoàng Minh seõ chieám ñoùng Nhaät cho ñeán khi nhöõng chính saùch treân ñöôïc hoaøn thaønh vaø cho ñeán luùc “moät chính phuû coù xu höôùng hoaø bình vaø coù traùch nhieäm ñöôïc thaønh laäp phuø hôïp vôùi yù nguyeän ñöôïc töï do baøy toû cuûa nhaân daân Nhaät”. Baûn Tuyeân caùo cuõng ñöa ra lôøi traán an raèng “ngöôøi Nhaät cuõng seõ khoâng bò bieán thaønh moät daân toäc bò noâ dòch vaø nöôùc Nhaät seõ khoâng bò trieät haï”. Ngaøy 28.7, thuû töôùng Nhaät tuyeân boá “khoâng tìm thaáy trong tuyeân caùo cuûa Ñoàng Minh moät giaù trò quan troïng naøo” vaø “do vaäy chaúng coù caùch naøo khaùc hôn laø hoaøn toaøn khoâng bieát ñeán noù” [Daãn laïi theo 57, tr.268]. Tokyo chæ thay ñoåi thaùi ñoä sau khi Mó thaû lieân tieáp hai quaû bom nguyeân töû xuoáng Hisoshima (ngaøy 6.8) vaø Nagasaki (ngaøy 9.8) vaø Lieân Xoâ ra lôøi tuyeân chieán choáng Nhaät (8.8). Ngaøy 14.8, chính phuû Nhaät chaáp nhaän ñaàu haøng Ñoàng Minh voâ ñieàu kieän theo tinh thaàn vaø noäi dung cuûa Tuyeân caùo Potsdam. Ngaøy 2.9.1945, treân chieán haïm Missouri neo ñaäu trong vònh Tokyo, caùc ñaïi dieän cuûa Nhaät ñaõ kí vaøo vaên kieän ñaàu haøng tröôùc söï hieän dieän cuûa töôùng MacArthur, toång tö leänh quaân Ñoàng Minh ôû maët traän Taây-Nam Thaùi Bình Döông. naøo trong baøn Tuyeân caùo, nhöng daân uyû Ngoaïi giao Molotov coù noùi leõ ra Hoa Kì neân tham khaûo yù kieán cuûa phía Lieân Xoâ [13,tr.398]. 6
Chöông I QUAN HEÄ QUOÁC TEÁ ÑOÂNG AÙ TRONG NHÖÕNG NAÊM ÑAÀU CHIEÁN TRANH (9.1945 − 6.1950)(7) Trong khoaûng 5 naêm ñaàu chieán tranh, quan heä quoác teá trong vuøng Ñoâng AÙ chòu söï chi phoái cuûa hai ñaïi cöôøng thaéng traän Hoa Kì vaø Lieân Xoâ. Tuy chæ tham chieán vaøo giôø choùt, Lieân Xoâ ñaõ kòp thôøi thieát laäp quyeàn kieåm soaùt ôû Maõn Chaâu Quoác, vöôït soâng AÙp Luïc, tieán vaøo baùn ñaûo Trieàu Tieân ñeán taän vó tuyeán 38, xaâm nhaäp mieàn Nam ñaûo Sakhalin. Hoàng quaân cuõng chieám toaøn boä quaàn ñaûo Kuril, keå caû hai ñaûo Shikotan vaø Habomai thuoäc ñaûo Hokkaido veà maët ñòa lí vaø haønh chính. Ngoaøi ra, Lieân Xoâ coøn coù hai ñoàng minh laø ñaûng Coäng saûn Trung Quoác vaø ñaûng Coäng saûn Trieàu Tieân. Veà phaàn mình, Mó ñaõ thieát laäp quyeàn kieåm soaùt leân toaøn boä caùc ñaûo treân Thaùi Bình Döông, 4 ñaûo chính quoác Nhaät, phaàn phía Nam baùn ñaûo Trieàu Tieân. Mó coù ñoàng minh trong vuøng laø chính phuû Töôûng Giôùi Thaïch ôû Trung Quoác. Ngay sau khi chieán tranh keát thuùc, trong quan heä giöõa Hoa Kì vaø Lieân Xoâ ñaõ phaùt sinh ba vaán ñeà lôùn. I. VAÁN ÑEÀ NHAÄT BAÛN 1. Hoaøn caûnh ñaàu haøng vaø ñöôøng loái chung ñoái vôùi Nhaät Baûn vaø Vieãn Ñoâng Nhaät Baûn voán laø cöôøng quoác soá moät ôû chaâu AÙ vaø laø thuû phaïm gaây ra chieán tranh ôû Vieãn Ñoâng(8). Vieäc giaûi quyeát vaán ñeà Nhaät sau chieán tranh seõ tröïc tieáp aûnh höôûng ñeán hoøa bình vaø an ninh cuûa khu vöïc naøy, maø tröôùc heát laø vuøng Vieãn Ñoâng. Hoaøn caûnh ñaàu haøng cuûa nöôùc Nhaät quaân phieät coù khaùc bieät so vôùi Ñöùc Quoác xaõ: Nhaät Hoaøng vaãn taïi vò cuøng vôùi Chính phuû Hoaøng gia, maëc duø “töø khi ñaàu haøng, quyeàn löïc cuûa Nhaø vua vaø cuûa Chính phuû Nhaät trong vieäc cai trò ñaát nöôùc seõ ñöôïc ñaët döôùi quyeàn vò chæ huy toái cao cuûa caùc nöôùc Ñoàng minh” (theo coâng haøm ngaøy 11.8.1945 cuûa Chính phuû Mó göûi Chính phuû Nhaät) [13, tr.402]. Nhöõng nghò quyeát cuûa caùc Hoäi nghò thöôïng ñænh Cairo, Yalta, vaø Tuyeân caùo Potsdam laø cô sôû phaùp lí ñeå giaûi quyeát caùc vaán ñeà veà Nhaät Baûn noùi rieâng vaø Vieãn Ñoâng noùi chung. Tuy nhieân, cuõng nhö khi giaûi quyeát caùc vaán ñeà veà Ñöùc vaø caùc nöôùc chö haàu cuûa Ñöùc Quoác xaõ, vieäc giaûi quyeát caùc vaán ñeà veà Nhaät Baûn vaø Vieãn Ñoâng ñaõ traûi qua nhöõng cuoäc ñaáu tranh ngaøy caøng gay gaét giöõa Lieân Xoâ vaø Mó. Ngay trong ngaøy Nhaät Baûn chính thöùc ñaàu haøng (15.8.1945), toång tö leänh caùc löïc löôïng vuõ trang Ñoàng minh ôû chaâu AÙ − Thaùi Bình Döông laø ñaïi töôùng Mó MacArthur ñaõ coâng boá baûn “Meänh leänh soá 1”, quy ñònh khu vöïc phuï traùch cuûa quaân ñoäi caùc nöôùc Ñoàng minh ñeå tieáp nhaän söï ñaàu haøng cuûa quaân Nhaät. Theo meänh leänh naøy, quaân ñoäi Trung Hoa seõ tieáp nhaän söï ñaàu haøng cuûa Nhaät ôû nöôùc mình (ngoaïi tröø vuøng Maõn Chaâu), Ñaøi Loan vaø Baéc Ñoâng Döông (cho ñeán vó truyeán 16); quaân Anh seõ tieáp quaûn Mieán Ñieän, Maõ Lai, Singapore vaø mieàn Nam Ñoâng Döông; Lieân Xoâ seõ tieáp nhaän giaûi giôùi ôû Maõn Chaâu, ñaûo Sakhalin vaø Baéc Trieàu Tieân (cho ñeán vó tuyeán 38); coøn Mó seõ chieám ñoùng toaøn boä Nhaät Baûn vôùi quaàn ñaûo Ryukyu (trong ñoù coù ñaûo Okinawa) vaø Nam (7) Chöông I ñöôïc bieân soaïn vôùi söï giuùp ñôõ cuûa Leâ Vinh Quoác. (8) Tröôùc naêm 1945, caùc töø Ñoâng AÙ vaø Ñoâng Nam AÙ khoâng ñöôïc duøng phoå bieán. Khi ñoù, ngöôøi ta thöôøng duøng töø Vieãn Ñoâng ñeå chæ toaøn boä vuøng chaâu AÙ – Thaùi Bình Döông , maø Ñoâng AÙ laø moät phaàn. 7
Trieàu Tieân. Nhaän thaáy vaên baûn naøy ñaõ “queân” moät phaàn laõnh thoå maø Lieân Xoâ ñöôïc quyeàn chieám ñoùng theo nghò quyeát ôû Yalta, Chính phuû Lieân Xoâ laäp töùc göûi coâng haøm cho phía Mó, löu yù raèng khu vöïc cuûa Lieân Xoâ coøn bao goàm toaøn boä quaàn ñaûo Kurile, ñoàng thôøi neâu theâm yeâu caàu Lieân Xoâ ñöôïc chieám ñoùng moät phaàn laõnh thoå baûn ñòa cuûa Nhaät laø phía baéc ñaûo Hokkaido [37, tr.383]. Phía Mó thöøa nhaän quyeàn cuûa Lieân Xoâ ôû quaàn ñaûo Kurile, nhöng döùt khoaùt cöï tuyeät vieäc ñeå cho Lieân Xoâ chieám ñoùng ôû Hokkaido. Giöõ vöõng ñoäc quyeàn chieám ñoùng Nhaät Baûn cuûa mình, Mó ñoàng thôøi ñeà nghò thaønh laäp moät “UÛy ban tö vaán veà Vieãn Ñoâng” ñeå coù tieáng noùi chung cuûa caùc nöôùc Ñoàng minh choáng Nhaät. Nöôùc Anh chaáp nhaän vôùi ñieàu kieän UÛy ban naøy seõ hoïp ôû caû Washington laãn Tokyo vaø môøi theâm AÁn Ñoä tham döï. Lieân Xoâ muoán giaûm bôùt söï ñoäc quyeàn chieám ñoùng cuûa Mó vaø naâng cao vai troø cuûa mình neân khoâng taùn thaønh moät uûy ban chæ coù vai troø “tö vaán”. Ngoaïi tröôûng Molotov yeâu caàu thaønh laäp moät Hoäi ñoàng Kieåm soaùt Ñoàng minh ôû Nhaät goàm 4 cöôøng quoác Mó, Anh, Lieân Xoâ vaø Trung Quoác (töông töï nhö Hoäi ñoàng ôû Ñöùc) ñeå thay cho chính quyeàn chieám ñoùng duy nhaát cuûa Mó. Hoäi nghò Ngoaïi tröôûng Tam cöôøng taïi Moskva (töø 16 ñeán 26.12.1945) giöõa Lieân Xoâ, Mó, Anh ñaõ thieát laäp cô cheá chieám ñoùng Nhaät Baûn vaø xaùc ñònh ñöôøng loái giaûi quyeát caùc vaán ñeà veà Nhaät Baûn, Trung Quoác vaø Trieàu Tieân. Hoäi nghò ñaõ quyeát ñònh: – Veà Nhaät Baûn: thaønh laäp “UÛy ban Vieãn Ñoâng” ñaët truï sôû ôû Washington hoaëc Tokyo, bao goàm 11 nöôùc thaønh vieân laø Mó, Lieân Xoâ, Anh, Phaùp, Trung Quoác, Haø Lan, Canada, Australia, New Zealand, Phillipines vaø AÁn Ñoä (9). UÛy ban naøy coù nhieäm vuï “xaây döïng chính saùch ñoái vôùi Nhaät, caùc nguyeân taéc vaø caùc chuaån möïc” maø Nhaät phaûi tuaân thuû trong luùc hoaøn thaønh caùc nghóa vuï cuûa mình trong thôøi kì chieám ñoùng, vaø “xem xeùt moïi chæ thò vaø hoaït ñoäng cuûa toång tö leänh toái cao quaân ñoàng minh, bao haøm caû caùc quyeát ñònh veà chính saùch” [12, tr.441]. Beân caïnh ñoù laø “Hoäi ñoàng Ñoàng minh veà Nhaät” goàm ñaïi bieåu cuûa Mó, Lieân Xoâ, Trung Quoác vaø Anh (ñaïi dieän cho caû Australia, New Zealand vaø AÁn Ñoä), do toång tö leänh quaân ñoäi Ñoàng minh chieám ñoùng Nhaät (hoaëc ñaïi dieän cuûa oâng naøy) laøm chuû tòch, ñaët truï sôû taïi Tokyo. Hoäi ñoàng laø ñaïi dieän cuûa Ñoàng minh ôû Nhaät, coù nhieäm vuï giuùp ñôõ vaø trao ñoåi yù kieán vôùi vieân toång tö leänh, nhöng quyeàn quyeát ñònh thuoäc veà toång tö leänh quaân ñoäi chieám ñoùng, ngöôøi ñöôïc coi laø “quyeàn löïc chaáp haønh duy nhaát cuûa caùc nöôùc Ñoàng minh taïi Nhaät”. − Veà Trieàu Tieân: taïm thôøi thöïc hieän moät cheá ñoä “UÛy trò quoác teá” do Mó, Lieân Xoâ, Anh vaø Trung Quoác ñaûm nhieäm vôùi thôøi haïn toái ña laø 5 naêm. Trong thôøi gian ñoù seõ thaønh laäp “UÛy ban Lieân hôïp Xoâ - Mó” ñeå xuùc tieán moïi hoaït ñoäng, tieán tôùi xaây döïng moät nöôùc Trieàu Tieân ñoäc laâp, daân chuû vaø thanh toaùn moïi di saûn cuûa cheá ñoä thuoäc ñòa Nhaät. − Veà Trung Quoác: caùc cöôøng quoác Ñoàng minh nhaát trí xaây döïng moät nöôùc Trung Hoa thoáng nhaát vaø daân chuû; chaám döùt tình traïng noäi chieán baèng caùch caûi toå chính phuû Quoác daân ñaûng theo höôùng môû roäng cho caùc ñaûng phaùi daân chuû tham gia; caùc cöôøng quoác khoâng can thieäp vaøo coâng vieäc noäi boä cuûa Trung Quoác, ruùt heát quaân ñoäi nöôùc ngoaøi khoûi nöôùc naøy trong moät thôøi gian ngaén. Ñöôøng loái chung nhö vaäy laø roõ raøng vaø khaù coâng baèng hôïp lí. Nhöng khi böôùc vaøo caùc coâng vieäc cuï theå, moãi nöôùc seõ giaûi thích vaø vaän duïng ñöôøng loái treân theo caùch rieâng, nhaèm ñaûm baûo quyeàn lôïi cuûa mình. Theâm vaøo ñoù laø taùc ñoäng cuûa nhöõng yeáu toá khaùch quan ngoaøi döï kieán. Vì (9) Naêm 1949, UÛy ban Vieãn Ñoâng ñöôïc boå sung hai thaønh vieân: Mieán Ñieän vaø Pakistan. 8
vaäy, ñöôøng loái naøy daãn tôùi moät soá keát quaû khoâng ñuùng nhö nhöõng ngöôøi xaây döïng noù mong muoán. 2. Hoa Kì chieám ñoùng Nhaät Baûn Veà maët phaùp lí, chieám ñoùng Nhaät laø hoaït ñoäng quoác teá, nhöng trong thöïc teá laïi thuoäc cuûa Hoa Kì. Töôùng MacAthur, tö leänh quaân ñoäi Mó ôû Vieãn Ñoâng ñaõ trôû thaønh tö leänh toái cao caùc löïc löôïng Ñoàng minh chieám ñoùng Nhaät (SCAP). Vôùi cöông vò naøy, oâng laø ngöôøi naém quyeàn löïc cao nhaát, quyeát ñònh moïi coâng vieäc ôû Nhaät vaø chæ chòu traùch nhieäm tröôùc, vaø nhaän moïi chæ thò vaø meänh leänh (keå caû caùc quyeát ñònh lieân quan ñeán chính saùch cuûa UÛy ban Vieãn Ñoâng) töø toång thoáng Hoa Kì. Chính phuû Hoa Kì laø keânh duy nhaát chuyeån taûi caùc quyeát ñònh cuûa UÛy ban Vieãn Ñoâng ñeán Tokyo, vaø Washington coù quyeàn phaùt ra caùc chæ thò taïm thôøi “moãi khi naûy sinh caùc vaán ñeà caáp baùch chöa ñöôïc ñeà caäp ñeán trong caùc chính saùch ñaõ coù saün”. Vaø trong thöïc teá, Washington coù nghóa laø chính toång thoáng Hoa Kì vaø Hoäi ñoàng caùc tham möu tröôûng lieân quaân. Coøn UÛy ban Vieãn Ñoâng cuõng nhö Hoäi ñoàng Ñoàng minh veà Nhaät chæ coøn giöõ moät vai troø môø nhaït cuûa caùc cô quan giaùm saùt vaø tö vaán. Muïc tieâu cuûa vieäc chieám ñoùng laø xoùa boû chuû nghóa quaân phieät vaø moïi taøn dö cuûa cheá ñoä phong kieán ôû Nhaät, tieâu dieät moïi nguoàn goác vaø khaû naêng gaây chieán tranh, daân chuû hoùa ñeå ñöa Nhaät Baûn trôû laïi tình traïng bình thöôøng trong coäng ñoàng quoác teá. Nhöõng neùt chung veà chính saùch chieám ñoùng ñöôïc Washington coâng boá ngaøy 29.8.1945 trong vaên kieän “Chính saùch chieám ñoùng ban ñaàu cuûa Hoa Kì sau khi Nhaät ñaàu haøng”. Vaên kieän xaùc ñònh “caùc muïc tieâu toái haäu” cuûa Hoa Kì laø: (1) “ñaûm baûo Nhaät seõ khoâng coøn trôû thaønh moái ñe doïa ñoái vôùi Hoa Kì, hay ñoái vôùi hoøa bình vaø an ninh theá giôùi” vaø (2) “thieát laäp cho ñöôïc moät chính saùch hoøa bình vaø coù traùch nhieäm uûng hoä caùc muïc tieâu cuûa Hoa Kì ñöôïc phaûn aùnh trong caùc yù töôûng vaø nguyeân taéc cuûa Hieán chöông Lieân Hieäp Quoác”. Vaên kieän neâu roõ coù theå söû duïng Chính phuû hoaøng gia hieän nay nhö moät coâng cuï thöïc hieän chính saùch vaø keá hoaïch chieám ñoùng, nhöng khoâng ñöôïc uûng hoä hay cho chính phuû naøy höôûng chuùt öu ñaõi naøo. Vaên kieän nhaán maïnh phaûi giaûi giaùp hoaøn toaøn nöôùc Nhaät, mau choùng ñem ra xeùt xöû taát caû toäi phaïm chieán tranh, thanh tröø vaø loaïi boû khoûi caùc vò trí quan yeáu taát caû nhöõng keû naøo töøng goùp phaàn taïo ra moät nöôùc Nhaät quaân phieät vaø hieáu chieán. Veà lónh vöïc kinh teá, “neàn taûng kinh teá taïo ra söùc maïnh quaân söï cuûa Nhaät phaûi bò huûy boû”, “caùc toå hôïp kinh teá vaø ngaân haøng lôùn phaûi bò giaûi taùn”. Nhaät Baûn phaûi coù nghóa vuï boài thöôøng chieán tranh vaø hoaøn traû ñaày ñuû vaø mau choùng taát caû caùc cuûa caûi maø nöôùc naøy ñaõ töôùc ñoaït, caû beân trong laãn beân ngoaøi nöôùc Nhaät [Daãn laïi theo 7, tr.210 – 211]. Ñeå thöïc hieän muïc tieâu naøy, MacArthur ñaõ aùp duïng moät saùch löôïc meàm deûo vaø khoân kheùo. OÂng ñaõ tìm ñöôïc caùch ñöa teân tuoåi cuûa Nhaät hoaøng Hirohito ra khoûi danh saùch toäi phaïm chieán tranh, giöõ nguyeân ngoâi vò cuûa oâng naøy ñeå traán an daân chuùng. OÂng cuõng khoâng xoùa boû maø cho toå chöùc laïi chính phuû Nhaät, ñeå noù trôû thaønh cô quan thöøa haønh caùc chæ thò vaø chính saùch cuûa oâng. Thaáy roõ söï ngheøo ñoùi vaø kieät queä cuûa Nhaät Baûn do chieán tranh taøn phaù, oâng khoâng buoäc nöôùc naøy phaûi ñaûm baûo löông thöïc vaø haäu caàn cho quaân ñoäi Mó chieám ñoùng maø yeâu caàu Chính phuû Mó phaûi baûo ñaûm tieáp teá cho quaân ñoäi cuûa mình ôû ñaây, vaø caû cho daân Nhaät ñang bò ñoùi. Giöõa luùc loøng caêm thuø phaùt xít Ñöùc vaø quaân phieät Nhaät ñang daâng traøn khaép theá giôùi, söï khoan dung ñoä löôïng cuûa MacArthur ñoái vôùi keû thuø vöøa guïc ngaõ ñaõ vaáp phaûi söï choáng ñoái maïnh meõ cuûa caùc nöôùc Ñoàng minh, ngay trong chính giôùi Mó, Anh, nhaát laø töø phía Lieân Xoâ. Ngoaïi tröôûng Molotov vaø trung töôùng Derevyanko − tröôûng ñoaøn Lieân Xoâ taïi Hoäi ñoàng Ñoàng minh veà Nhaät − nhieàu laàn caùo giaùc raèng chính saùch chieám ñoùng cuûa Töôùng MacArthur seõ “laøm deã daøng 9
cho söï phuïc hoài chuû nghóa quaân phieät Nhaät” vaø ñoøi Hoa Kì caùch chöùc oâng ta. Tuy nhieân, ñöôïc toång thoáng Truman uûng hoä, MacArthur vaãn khoâng thay ñoåi quan ñieåm cuûa mình. Sau khi ñaõ giaûi taùn hoaøn toaøn gaàn 7 trieäu taøn quaân coøn laïi cuûa caùc löïc löôïng vuõ trang Nhaät vaø dieät tröø cô quan maät vuï kheùt tieáng taøn aùc Kempeitai, SCAP baét ñaàu thöïc hieän caùc chính saùch lôùn cuûa coâng cuoäc chieám ñoùng maø veà sau ñöôïc goïi laø Cuoäc caûi caùch cuûa MacArthur (1945 - 1947). Ñeå phaù tan theá löïc cuûa giôùi thoáng trò quaân phieät Nhaät, MacArthur ñaõ thöïc hieän ñoàng thôøi nhieàu chính saùch. OÂng ñaõ giaûi taùn vaø chia nhoû caùc Zaibatsu − caùc taäp ñoaøn ñoäc quyeàn kinh teá lôùn nhaát cuûa khoaûng moät chuïc gia toäc − ñaõ töøng khoáng cheá 90% neàn coâng nghieäp Nhaät. Tieáp ñoù, luaät Choáng ñoäc quyeàn vaø luaät Phi taäp trung hoùa ñöôïc ban haønh naêm 1947 nhaèm kieàm cheá söï luõng ñoaïn cuûa 325 coâng ti. ÔÛ noâng thoân, moät cuoäc caûi caùch ruoäng ñaát ñöôïc tieán haønh trieät ñeå treân toaøn quoác. Moãi hoä chæ ñöôïc sôû höõu toái ña 7,5 acres (khoaûng 3 hecta), soá ruoäng ñaát coøn laïi phaûi baùn reû cho nhaø nöôùc, ñeå chính quyeàn baùn laïi cho taù ñieàn vaø noâng daân thieáu ruoäng, theo phöông thöùc traû daàn tieàn ñaát trong thôøi haïn 30 naêm. Nhö vaäy, giai caáp ñòa chuû − cô sôû xaõ hoäi laâu ñôøi cuûa cheá ñoä phong kieán quaân phieät Nhaät − ñeán ñaây bò xoùa boû, vaø noâng daân thoaùt khoûi aùch aùp böùc boùc loät cuûa ñòa chuû, trôû thaønh chuû sôû höõu ruoäng ñaát. Vieäc thanh tröøng caùc phaàn töû coù quan heä maät thieát vôùi quaân phieät vaø caùc hoaït ñoäng chieán tranh ra khoûi boä maùy nhaø nöôùc vaø caùc doanh nghieäp ñaõ ñöôïc thöïc hieän theo quan ñieåm “caøng nheï tay caøng toát”. Keát quaû laø hôn 200.000 ngöôøi bò thaûi hoài, hôn 200.000 ngöôøi khaùc bò caám giöõ moïi chöùc vuï trong guoàng maùy nhaø nöôùc töông lai. Ñeå xaây döïng laïi nöôùc Nhaät theo cheá ñoä daân chuû vaø queùt saïch moïi taøn dö phong kieán cuûa noù, SCAP ñaõ ban haønh moät baûn Hieán phaùp môùi vaøo thaùng 11.1946 ñeå thay cho Hieán phaùp Meiji naêm 1889. Theo Hieán phaùp naêm 1946 cuûa Nhaät Baûn, thaàn quyeàn − coäi nguoàn saâu xa cuûa tö töôûng phong kieán quaân phieät Nhaät vaø quyeàn löïc chuyeân cheá cuûa Nhaät Hoaøng − ñaõ bò xoùa boû. Giaûi thích ngoâi vò cuûa Thieân hoaøng khoâng phaûi do “meänh trôøi” maø do nhaân daân giao phoù, Hieán phaùp quy ñònh Thieân hoaøng laø “töôïng tröng cuûa quoác gia vaø söï ñoaøn keát daân toäc(10). Chuû quyeàn cuûa ñaát nöôùc nay thuoäc veà nhaân daân, neân Quoác hoäi (goàm Thöôïng vieän vaø Haï vieän) trôû thaønh cô quan quyeàn löïc cao nhaát, seõ cöû ra Chính phuû vaø Chính phuû chòu traùch nhieäm tröôùc Quoác hoäi. Nguyeân taéc “tam quyeàn phaân laäp” giöõa caùc ngaønh laäp phaùp (Quoác hoäi), Haønh phaùp (Chính phuû) vaø Tö phaùp (Toøa aùn Toái cao) ñöôïc chính thöùc xaùc ñònh. Hieán phaùp quy ñònh moïi coâng daân Nhaät ñöôïc ñaûm baûo moïi quyeàn töï do cô baûn cuûa con ngöôøi: töï do laäp nghieäp, töï do tö töôûng, töï do ngoân luaän, töï do toân giaùo, ñaûng phaùi, ñoaøn theå... Quyeàn bình ñaúng giöõa caùc coâng daân veà quyeàn lôïi vaø nghóa vuï ñöôïc ghi nhaän; nhöõng di saûn cuûa quaù khöù veà söï phaân bieät ñaúng caáp vaø phaåm töôùc bò xoùa boû. Ñieàu môùi laï nhaát ñoái vôùi ngöôøi Nhaät laø vieäc phuï nöõ ñöôïc bình ñaúng vôùi nam giôùi veà moïi phöông dieän. Chính ñieàu naøy ñaõ laøm thay ñoåi hoaøn toaøn thaân phaän cuûa phuï nöõ Nhaät so vôùi tröôùc kia. Ñeå ñoaïn tuyeät vôùi truyeàn thoáng quaân phieät vaø hieáu chieán, ñieàu 9 cuûa Hieán phaùp quy ñònh “daân toäc Nhaät vónh vieãn töø boû chieán tranh nhö laø moät quyeàn toái thöôïng cuûa quoác gia, töø boû söï ñe doïa hoaëc söû duïng söùc maïnh trong vieäc giaûi quyeát caùc tranh chaáp quoác teá. Ñeå ñaït muïc tieâu vöøa (10) Truyeàn thuyeát Nhaät Baûn cho raèng Nhaät hoaøng laø con cuûa Nöõ thaàn Maët trôøi neân ngaøi ñöôïc goïi laø Thieân hoaøng. Töø ñoù Hieán phaùp Meiji khaúng ñònh: Thieân hoaøng laø thaàn thaùnh naém “quyeàn uy toái thöôïng vaø baát khaû xaâm phaïm”. Quan ñieåm naøy ñaët Nhaät hoaøng ñöùng treân daân toäc vaø ngoaøi Hieán phaùp, khieán cho toaøn daân khoâng coù quyeàn töï do daân chuû, maø chæ moät loøng suøng baùi vaø phuïc tuøng yù chæ cuûa Thieân hoaøng vaø cuûa caùc caáp laõnh ñaïo ñöôïc coi laø ñaïi dieän cho Thieân Hoaøng. Hieán phaùp naêm 1946 xoùa boû quan ñieåm naøy ñeå xaây döïng tö töôûng daân chuû, khaúng ñònh chuû quyeàn cuûa ñaát nöôùc thuoäc veà nhaân daân, ñöa Nhaät hoaøng vaøo trong daân toäc vaø Hieán phaùp. 10
neâu, Nhaät seõ khoâng bao giôø duy trì caùc löïc löôïng haûi, luïc, khoâng quaân cuõng nhö caùc tieàm löïc chieán tranh khaùc” [Daãn laïi theo 9, tr.432; 12, tr.447]. Ñieàu naøy ñaõ loaïi boû chieán tranh xaâm löôïc ra khoûi ñôøi soáng chính trò cuûa ngöôøi Nhaät, caám xaây döïng quaân ñoäi chính quy, nhöng khoâng caám ñoaùn hoï xaây döïng moät löïc löôïng quaân söï coù giôùi haïn ñeå phoøng veä ñaát nöôùc. Hieán phaùp 1946 laø moät böôùc tieán daøi so vôùi Hieán phaùp Meiji treân con ñöôøng daân chuû hoùa cuûa Nhaät. Treân cô sôû Hieán phaùp, moät loaït caùc ñaïo luaät ñöôïc ban haønh nhaèm muïc ñích oån ñònh xaõ hoäi vaø phaùt trieån kinh teá: luaät Thueá, luaät Taøi chính, Luaät Nghieäp ñoaøn, luaät Giaùo duïc... Cuoäc caûi caùch tuy do ngöôøi Mó aùp ñaët nhöng ñaõ thaønh coâng vì ñöôïc ña soá ngöôøi Nhaät höôûng öùng. Cheá ñoä daân chuû ñöôïc theå hieän roõ raøng nhaát trong ñôøi soáng chính trò, vôùi söï tham gia cuûa taát caû caùc ñaûng phaùi töø höõu sang taû: Ñaûng Daân chuû, Ñaûng Töï do, Ñaûng Caáp tieán, Ñaûng Xaõ hoäi, Ñaûng Lao Noâng... Ñaëc bieät laø Ñaûng Coäng saûn, tröôùc ñoù luoân bò ñaøn aùp taøn baïo, nay hoaøn toaøn ñöôïc töï do hoaït ñoäng. Xaõ hoäi Nhaät töø ñaây coù cô sôû vöõng chaéc ñeå oån ñònh. Boä Noäi vuï, coâng cuï chính cuûa cheá ñoä ñeå kieåm soaùt daân chuùng, ñaõ ñöôïc huûy boû. Nhöõng ñieàu kieän thuaän lôïi ñeå phaùt trieån kinh teá cuõng ñaõ ñöôïc hình thaønh. Veà vieäc boài thöôøng chieán tranh, Hoa Kì coù khuynh höôùng laøm giaûm bôùt gaùnh naëng cho Nhaät Baûn. Thaùng 8.1946, MacArthur ñöa ra keá hoaïch thaùo dôõ 505 xí nghieäp Nhaät ñeå boài thöôøng cho Ñoàng minh. Nhöng ña soá caùc nöôùc khaùc trong UÛy ban Vieãn Ñoâng muoán raèng ngöôøi Nhaät phaûi boài thöôøng thoûa ñaùng cho nhöõng thieät haïi maø hoï ñaõ gaây ra cho caùc nöôùc Ñoàng minh. Theo yeâu caàu cuûa caùc nöôùc naøy, vieäc thaùo dôõ caùc xí nghieäp coâng nghieäp naëng cuûa Nhaät phaûi ñöôïc thöïc hieän treân moät quy moâ roäng lôùn hôn nhieàu so vôùi keá hoaïch cuûa Mó. Cuoäc tranh caõi keùo daøi khoâng keát quaû giöõa caùc nöôùc Ñoàng minh ñaõ laøm cho Nhaät Baûn haàu nhö thoaùt khoûi vieäc boài thöôøng. 3. Xeùt xöû toäi phaïm chieán tranh Nhaät Vieäc xeùt xöû toäi phaïm chieán tranh Nhaät ñöôïc thöïc hieän taïi Toøa aùn Quaân söï Quoác teá Vieãn Ñoâng ôû Tokyo, goïi taét laø Toøa aùn Quoác teá Tokyo (töø 3.5.1946 ñeán 12.11.1948). Cô sôû phaùp lí vaø phöông thöùc toå chöùc cuûa Toøa aùn naøy cuõng töông töï nhö Toøa aùn Nuremberg. Tuy nhieân, Toøa aùn Tokyo chæ xeùt xöû caùc toäi phaïm trong danh saùch truy toá cuûa Hoa Kì (caùc toäi phaïm do caùc nöôùc khaùc truy toá ñöôïc xeùt xöû rieâng ôû caùc nöôùc naøy). Do ñoù, ngöôøi Mó ngoài gheá chaùnh aùn (oâng Webb) vaø giöõ caû gheá coâng toá vieân tröôûng duy nhaát (oâng J.B. Keanan). Trong boài thaåm ñoaøn coù ñaïi dieän cuûa nhieàu nöôùc Ñoàng minh, nhöng chæ coù moät gheá daønh cho chaâu AÙ (oâng Pal − ngöôøi AÁn Ñoä). Do thaønh phaàn Hoäi ñoàng xeùt xöû nhö vaäy, neáu so vôùi Toøa aùn Nuremberg thì Toøa aùn Tokyo bò haïn cheá hôn veà tính khaùch quan. Danh saùch toäi phaïm bò truy toá bao goàm haøng traêm ngöôøi, trong ñoù coù 28 toäi phaïm quan troïng nhaát. Nhöng chæ coù 25 teân ñöôïc ñöa ra xöû, vì coù hai phaïm nhaân ñaõ cheát vaø moät ngöôøi laø Okawa Shumei − moät trong nhöõng nhaø lí luaän veà “Khu vöïc thònh vöôïng chung Ñaïi Ñoâng AÙ” − ñaõ trôû neân ñieân loaïn. Ngaøy 28.11.1948, Toøa ñaõ tuyeân aùn töû hình baèng caùch treo coå 7 toäi phaïm, ñöùng ñaàu laø töôùng Hideki Tojo (thuû töôùng Nhaät töø 1941 ñeán 1944, ngöôøi chính thöùc phaùt ñoäng chieán tranh vôùi Mó vaø caùc ñoàng minh); 16 can phaïm khaùc laõnh aùn tuø chung thaân vaø 2 phaïm nhaân bò tuø coù thôøi haïn laø Shigemitsu Mamoru (nguyeân ñaïi söù Nhaät taïi Anh) vaø Phoå Nghi − vua buø nhìn cuûa Maõn Chaâu quoác do Nhaät döïng leân. Beân caïnh Toøa aùn Quoác teá Tokyo, caùc Toøa aùn Quaân söï cuûa Hoa Kì vaø caùc nöôùc Ñoàng minh khaùc cuõng xeùt xöû nhieàu can phaïm, trong ñoù moät soá töôùng lónh vaø só quan Nhaät töøng gaây nhieàu toäi aùc nhö töôùng Yamashita (tö leänh quaân ñoäi Nhaät ôû Malaya vaø Singapore), töôùng Homma (tö leänh quaân ñoäi Nhaät ôû Philippines)... ñaõ bò xöû töû hình. 11
Nhaän ñònh veà Toøa aùn Quoác teá Tokyo, coù yù kieán cho raèng moät soá toäi phaïm quan troïng ñaõ khoâng bò truy toá, hoaëc ñöôïc ñöa vaøo danh saùch toäi phaïm khoâng quan troïng ñeå xeùt xöû sau vôùi möùc aùn nheï. Ngöôïc laïi, moät soá ngöôøi nhaän thaáy Toøa aùn naøy coù yeáu toá kì thò chuûng toäc chaâu AÙ, neân caùc toäi phaïm Nhaät ñaõ bò keát aùn naëng hôn caùc phaïm nhaân Ñöùc cuøng toäi ôû Toøa aùn Nuremberg. Coù leõ do yeáu toá naøy maø vò boài thaåm ñoaøn cuûa chaâu AÙ ñaõ boû phieáu tha boång taát caû bò can. Dö luaän chung ôû Nhaät vaãn cho raèng vieäc xeùt xöû naøy ñôn giaûn chæ laø söï traû thuø cuûa ngöôøi chieán thaéng ñoái vôùi keû chieán baïi. Duø sao ñi nöõa, nhöõng keû gaây toäi aùc ñaõ bò tröøng phaït nghieâm khaéc. 4. Vaán ñeà hoøa öôùc vôùi Nhaät Cuõng nhö ñoái vôùi Ñöùc vaø caùc chö haàu cuûa Ñöùc, vieäc kí keát hoøa öôùc vôùi Nhaät Baûn laø nhieäm vuï troïng yeáu ñeå ñöa nöôùc naøy trôû laïi traïng thaùi bình thöôøng trong coäng ñoàng quoác teá. Muøa thu naêm 1947, Chính phuû Mó nhaän thaáy ñaõ ñeán luùc coù theå trao traû laïi chuû quyeàn cho Nhaät Baûn ñeå thieát laäp moái quan heä toát vôùi nöôùc naøy, neân ñaõ quyeát ñònh xuùc tieán vieäc kí hoøa öôùc vôùi Nhaät. Ngaøy 12.8, Mó chính thöùc göûi coâng haøm cho Lieân Xoâ vaø caùc nöôùc Ñoàng minh khaùc veà vaán ñeà naøy, trong ñoù ñöa ra moät soá noäi dung cho baûn hoøa öôùc seõ ñöôïc kí vôùi Nhaät trong töông lai (phi quaân söï hoùa Nhaät Baûn trong 25 naêm, boài thöôøng chieán tranh cho Ñoàng minh theo keá hoaïch do Mó gôïi yù)... Ngoaïi tröø Anh, phaûn öùng cuûa caùc nöôùc khaùc nhìn chung laø khoâng thuaän lôïi. Nöôùc Anh cuøng caùc nöôùc trong khoái Lieân hieäp Anh ñaõ hoïp taïi Canberra (thuû ñoâ Australia) ñeå baøn veà vaán ñeà naøy. Hoäi nghò taùn thaønh vieäc kí hoøa öôùc vôùi Nhaät caøng sôùm caøng toát, vaø ñeà nghò raèng caùc ñieàu khoaûn cuûa hoøa öôùc seõ do 11 nöôùc thaønh vieân cuûa UÛy ban Vieãn Ñoâng xaây döïng vaø thoâng qua vôùi ña soá phieáu laø 2/3 maø khoâng aùp duïng quyeàn phuû quyeát. Chính phuû Trung Hoa Daân quoác khoâng taùn thaønh vieäc kí hoøa öôùc vôùi Nhaät trong thôøi ñieåm naøy, vaø ñoøi aùp duïng quyeàn phuû quyeát cuûa 4 cöôøng quoác khi thoâng qua noäi dung hoøa öôùc. Lieân Xoâ nhaän thaáy raèng, neáu trao cho UÛy ban Vieãn Ñoâng quyeàn soaïn thaûo vaø thoâng qua caùc ñieàu khoaûn hoøa öôùc theo ñeà nghò cuûa Hoäi nghò Canberra, thì caùc ñieàu kieän cuûa Mó, Anh seõ deã daøng ñöôïc chaáp thuaän bôûi ña soá caùc nöôùc theo hoï trong Hoäi ñoàng naøy, vaø caùc ñeà nghò cuûa Lieân Xoâ seõ nhanh choùng bò baùc boû. Ñieàu ñoù seõ daãn tôùi moät hoøa öôùc taïo neân moät nöôùc Nhaät quan heä chaët cheõ vôùi Mó vaø ñoái nghòch vôùi Lieân Xoâ. Vì vaäy, döïa treân quyeát nghò Potsdam laø trao nhieäm vuï xaây döïng hoøa öôùc vôùi caùc nöôùc baïi traän cho Hoäi ñoàng Ngoaïi tröôûng, Lieân Xoâ yeâu caàu giao vieäc chuaån bò hoøa öôùc vôùi Nhaät cho Hoäi ñoàng Ngoaïi tröôûng 4 cöôøng quoác choáng Nhaät laø Mó, Anh, Lieân Xoâ vaø Trung Quoác. Hoäi ñoàng naøy dó nhieân phaûi laøm vieäc theo nguyeân taéc nhaát trí giöõa 4 cöôøng quoác, nghóa laø ñaûm baûo quyeàn phuû quyeát cuûa moãi nöôùc. Ngöôøi Mó hieåu raèng quan ñieåm cuûa Lieân Xoâ vaø Trung Quoác seõ ñöa vaán ñeà hoøa öôùc vôùi Nhaät ñi theo con ñöôøng cuûa hoøa öôùc vôùi Ñöùc. Khoâng theå tìm ñöôïc moät giaûi phaùp dung hoøa, phía Mó buoäc phaûi gaùc vaán ñeà naøy laïi. II. VAÁN ÑEÀ TRUNG QUOÁC Sau chieán tranh, moái baän taâm lôùn nhaát thu huùt söï chuù yù cuûa ngöôøi daân Trung Quoác khoâng phaûi laø taäp trung söùc löïc taùi thieát ñaát nöôùc, nhö phaàn lôùn caùc nöôùc laâm chieán, maø tìm caùch trieät tieâu moái ñe doïa tieàm taøng cuûa moät cuoäc noäi chieán coù theå buøng phaùt giöõa hai löïc löôïng chính trò vaø quaân söï trong nöôùc: Quoác daân ñaûng (QDÑ) vaø ñaûng Coäng saûn (ÑCS). Maët traän thoáng nhaát khaùng Nhaät − coøn ñöôïc goïi laø lieân minh Quoác – Coäng laàn thöù hai − ra ñôøi naêm 1937 laø keát quaû mang tính göôïng eùp do söï boù buoäïc cuûa tình theá: caû QDÑ vaø ÑCS, 12
sau moät thôøi gian daøi lao vaøo cuoäc noäi chieán khoác lieät giaønh quyeàn löïc, cuoái cuøng ñeàu nhaän ra raèng caû hai cuøng phaûi ñöông ñaàu vôùi cuoäc chieán tranh xaâm löôïc cuûa Nhaät − keû thuø ngoaïi bang lôùn maïnh hôn nhieàu laàn. Bò eùp phaûi lieân minh, caû Töôûng Giôùi Thaïch – ngöôøi laõnh ñaïo QDÑ vaø Mao Traïch Ñoâng – ngöôøi laõnh ñaïo ÑCS ñaõ ra söùc baûo toaøn vaø phaùt trieån löïc löôïng cuûa mình khoâng phaûi ñeå phuïc vuï muïc tieâu chính: ñaùnh baïi cuoäc chieán tranh xaâm löôïc cuûa Nhaät, maø laø ñeå daønh cho cuoäc noäi chieán trong töông lai. Töôûng Giôùi Thaïch thöôøng xuyeân söû duïng 40 vaïn quaân tinh nhueä bao vaây caên cöù Thieåm – Cam – Ninh vaø ñaõ toå chöùc moät soá cuoäc ñoät kích vaøo caùc caên cöù hay phuïc kích ñoäi hình cuûa caùc ñaïo quaân coäng saûn. Veà phaàn mình, Mao Traïch Ñoâng cuõng haønh xöû töông töï khi ngay trong naêm 1937 ñaõ xaùc ñònh “chính saùch coá ñònh cuûa chuùng ta laø daønh 70% löïc löôïng ñeå phaùt trieån, 20% ñeå ñoái phoù vôùi QDÑ vaø 10% ñeå choáng Nhaät” [Daãn laïi theo 20, tr.92]. 1. Boái caûnh lòch söû Khi Nhaät ñaàu haøng Ñoàng Minh, vuøng chieám ñoùng cuûa Nhaät trôû thaønh moät “khoaûng troáng quyeàn löïc” maø caû hai phe Quoác − Coäng ñeàu muoán laáp ñaày. Giöõa QDÑ vaø ÑCS ñaõ dieãn ra cuoäc ñua tranh raùo rieát döôùi danh nghóa tieáp nhaän söï ñaàu haøng cuûa quaân Nhaät, nhöng thöïc chaát laø ñeå giaønh quyeàn kieåm soaùt caùc phaàn laõnh thoå bò Nhaät chieám ñoùng. Khoâng quaân Mó giuùp quaân ñoäi cuûa Chính phuû QDÑ nhanh choùng chuyeån töø mieàn Taây veà Nam Kinh, Thöôïng Haûi vaø moät soá ñoâ thò khaùc. Mó cuõng yeâu caàu quaân Nhaät chæ ñaàu haøng quaân QDÑ. Nhôø ñoù, Chính phuû QDÑ ñaõ kieåm soaùt ñöôïc caùc vuøng Hoa Nam, Hoa Trung vaø Hoa Ñoâng. Coøn taïi Hoa Baéc, ÑCS ñaõ kieåm soaùt ñöôïc phaàn lôùn ñaát ñai, nhöng quaân ñoäi QDÑ ñöôïc khoâng quaân Mó trôï giuùp ñaõ chieám giöõ Baéc Bình (11), cuøng moät soá ñoâ thò khaùc vaø caùc ñöôøng giao thoâng quan troïng. Khoaûng 10 vaïn quaân Mó cuøng ñöôïc ñoå boä vaøo vuøng naøy vaø chieám ñoùng caùc ñoâ thò lôùn nhö Thanh Ñaûo, Thieân Taân, Baéc Bình... ñeå giaûi giaùp quaân Nhaät vaø cuõng ñeå laøm haäu thuaãn cho QDÑ. Rieâng ôû Maõn Chaâu (Ñoâng Baéc Trung Quoác) tình hình dieãn ra raát phöùc taïp. Nôi ñaây hoaøn toaøn thuoäc quyeàn chieám ñoùng cuûa hôn 1 trieäu quaân Lieân Xoâ nhaèm töôùc vuõ khí 60 vaïn binh lính Nhaät thuoäc ñaïo quaân Quan Ñoâng cuøng maáy chuïc vaïn quaân cuûa Chính phuû buø nhìn Maõn Chaâu Quoác. Hoàng quaân ñaõ giuùp ÑCS Trung Quoác tieán quaân vaøo Maõn Chaâu vaø thaønh laäp ôû ñaây nhöõng “Chính phuû nhaân daân” ñòa phöông ñeå kieåm soaùt vuøng naøy. Tröôùc tình hình ñoù, Chính phuû QDÑ ñöôïc Mó khuyeán khích cuõng cho quaân tieán vaøo Maõn Chaâu. Maëc duø Lieân Xoâ khoâng cho hoï söû duïng caûng Ñaïi Lieân vaø ñöôøng saét Tröôøng Xuaân, quaân QDÑ cuõng tìm ñöôïc caùch tieán vaøo Nam Maõn Chaâu maø khoâng bò ngaên caûn. Luùc naøy, chính Hoàng quaân trôû thaønh löïc löôïng ngaên caùch söï ñuïng ñoä giöõa quaân cuûa ÑCS (ôû mieàn Baéc) vaø quaân QDÑ (ôû mieàn Nam Maõn Chaâu). Tuy vaäy, ôû nhieàu nôi khaùc trong nöôùc ñaõ dieãn ra khoâng ít cuoäc xung ñoät vuõ trang giöõa hai phe Quoác - Coäng. Nguy cô buøng noå noäi chieán ñaõ khieán dö luaän trong nöôùc raát lo laéng. Sau 8 naêm chieán tranh roøng raõ vôùi bao thieät haïi veà ngöôøi vaø cuûa, nhaân daân raát tha thieát vôùi hoaø bình vaø nhieàu ngöôøi mong moûi raèng söï tham gia cuûa ÑCS vaøo chính phuû lieân hieäp seõ coù theå giuùp traùnh ñöôïc noäi chieán. Theâm vaøo ñoù, trieån voïng laäp chính phuû lieân hieäp coù moät söùc haáp daãn roäng raõi vì neàn thoáng trò cuûa QDÑ ngaøy caøng bò coi laø baát taøi, aùp böùc vaø thoái naùt. Cuoái cuøng, khoâng ít ngöôøi hi voïng raèng vôùi vieäc ñöa theâm phía thöù ba vaøo chính phuû lieân hieäp, cheá ñoä ñaûng trò cuûa QDÑ seõ coù theå chaám döùt maø khoâng phaûi thay baèng cheá ñoä ñaûng trò cuûa ÑCS. (11) Sau khi chieám ñöôïc Baéc Kinh (1928) trong cuoäc chieán tranh Baéc Phaït, Töôûng Giôùi Thaïch ñaõ ñoåi teân thaønh phoá naøy thaønh Baéc Bình. Naêm 1949, sau khi chieán thaéng löïc löôïng QDÑ, Chính phuû Mao Traïch Ñoâng ñaõ laáy laïi teân Baéc Kinh. 13
Khoâng chæ ngöôøi daân Trung Quoác, maø caû hai cöôøng quoác thaéng traän vaø coù aûnh höôûng lôùn nhaát trong vuøng thôøi haäu chieán laø Hoa Kì vaø Lieân Xoâ ñeàu khoâng muoán nhìn thaáy moät Trung Quoác bò giaèng xeù. Do vaäy, chính saùch cuûa Hoa Kì ñoái vôùi Trung Quoác trong thôøi gian ñaàu sau chieán tranh veà cô baûn laø khoâng thay ñoåi. 2. Laäp tröôøng cuûa Lieân Xoâ Veà phaàn mình, tuy tham gia chieán tranh vaøo thôøi ñieåm cuoái − trong khoaûng 7 ngaøy (töø ngaøy 9.8 ñeán 15.8.1945) − vaø vôùi nhöõng toån thaát khoâng lôùn, Lieân Xoâ ñaõ kòp giaønh laïi taát caû nhöõng quyeàn lôïi maø cheá ñoä sa hoaøng ñaõ ñeå loït vaøo tay Nhaät sau thaûm baïi trong cuoäc chieán 1904 – 1905. Chính phuû Moskva coøn bieát caùch ñaûm baûo nhöõng quyeàn lôïi öu ñaõi ñöôïc höôûng treân ñaát Trung Hoa baèng “Hieäp öôùc Höõu nghò vaø Ñoàng minh töông trôï Xoâ – Trung” kí vôùi chính phuû Töôûng Giôùi Thaïch ngaøy 14.8.1945. Hieäp öôùc khaúng ñònh hai beân toân troïng chuû quyeàn vaø toaøn veïn laõnh thoå cuûa nhau, khoâng can thieäp vaøo coâng vieäc noäi boä cuûa nhau. Ñaây chính laø söï thöøa nhaän chính thöùc cuûa Lieân Xoâ ñoái vôùi chuû quyeàn hôïp phaùp cuûa Chính phuû QDÑ, vaø söï xaùc ñònh laäp tröôøng höõu nghò cuûa Lieân Xoâ trong quan heä vôùi Trung Hoa Daân quoác. Keøm theo ñoù, moät loaït hieäp ñònh Xoâ-Trung ñaõ ñöôïc kí keát: – Hieäp ñònh veà Lieân minh Xoâ-Trung choáng Nhaät: khaúng ñònh söï lieân minh giöõa hai nöôùc trong cuoäc chieán tranh choáng Nhaät (khi aáy, Lieân Xoâ ñaõ töø boû Hieäp ñònh trung laäp vôùi Nhaät). – Hieäp ñònh veà tuyeán ñöôøng saét Tröôøng Xuaân (noái Maõn Chaâu vôùi Löõ Thuaän): tuyeán ñöôøng saét naøy thuoäc chuû quyeàn Trung Quoác, do moät coâng ti Xoâ-Trung quaûn lí vaø chuû tòch coâng ti laø ngöôøi Trung Quoác. – Hai hieäp ñònh veà caùc haûi caûng Löõ Thuaän vaø Ñaïi Lieân: Löõ Thuaän ñöôïc duøng laøm quaân caûng chung cuûa hai nöôùc Xoâ-Trung. Trung Quoác phuï traùch phaàn quaûn líù daân söï, Lieân Xoâ phuï traùch vieäc phoøng thuû quaân söï. Ñaïi Lieân laø caûng töï do ñoái vôùi moïi nöôùc, rieâng Lieân Xoâ ñöôïc mieãn thueá quan vaø ñöôïc tham gia quaûn lí caûng naøy. − Hieäp ñònh veà vaán ñeà quaân ñoäi Lieân Xoâ chieám ñoùng Maõn Chaâu (töùc 3 tænh Ñoâng Baéc Trung Quoác). Keøm theo Hieäp ñònh, hai beân trao ñoåi coâng haøm khaúng ñònh Maõn Chaâu vaø Taân Cöông thuoäc chuû quyeàn Trung Quoác, coøn Ngoaïi Moâng (töùc nöôùc Coäng hoøa Nhaân daân Moâng Coå) seõ ñöôïc Trung Quoác thöøa nhaän ñoäc laäp neáu nhaân daân ôû ñaây baøy toû nguyeän voïng ñoäc laäp qua moät cuoäc tröng caàu daân yù. Caùc hieäp ñònh treân laø söï cuï theå hoùa vaø chính thöùc xaùc nhaän töø phía Trung Quoác ñoái vôùi nhöõng quyeàn lôïi maø Lieân Xoâ ñöôïc höôûng theo caùc quyeát nghò ôû Yalta. Chuùng coøn giuùp thaùo gôõ moät soá vöôùng maéc, taïo ñieàu kieän ñeå thieát laäp moái quan heä höõu nghò giöõa hai nöôùc sau chieán tranh. Trong luùc ñoù, nhöõng quyeàn lôïi maø Lieân Xoâ coù theå nhaän ñöôïc töø moät Trung Quoác döôùi chính theå coäng saûn vaãn chöa ñöôïc ñònh hình. Ñaõ vaäy, quan heä giöõa Moskva vaø ban laõnh ñaïo ñaûng Coäng saûn Trung Quoác ñöùng ñaàu laø Mao Traïch Ñoâng laïi khoâng höùa heïn moät trieån voïng toát ñeïp. Trong khoaûng thôøi gian töø cuoái thaäp nieân 1920 cho ñeán ñaàu thaäp nieân 1930, ñaûng Coäng saûn Trung Quoác ñaõ traûi qua cuoäc khuûng hoaûng nghieâm troïng caû veà ñöôøng loái laõnh ñaïo caùch maïng vaø nhaân söï trong ban laõnh ñaïo, sau thaát baïi cuûa moät loaït cuoäc khôûi nghóa. Keát thuùc cuoäc khuûng hoaûng naøy laø söï ra ñôøi moät ban laõnh ñaïo môùi ñöôïc goïi laø “quoác teá chuû nghóa” do Vöông Minh − moät ngöôøi ñöôïc ñaøo taïo ôû Lieân Xoâ vaø coù nhöõng moái quan heä chaët cheõ vôùi Quoác teá Coäng saûn (Komintern) − caàm ñaàu. 14
Ñeå cuûng coá vò theá vöøa giaønh ñöôïc, Mao Traïch Ñoâng ñaõ tìm caùch coâ laäp caùc ñoái thuû “quoác teá chuû nghóa” vaø trieät tieâu aûnh höôûng cuûa hoï. Haäu quaû laø phe caùnh cuûa Mao ngaøy caøng vöõng, nhöng quan heä giöõa hoï vôùi Moskva thì xaáu ñi. Trong con maét Stalin, hoï vöøa khoâng phaûi laø nhöõng ngöôøi coäng saûn ñuùng nghóa (nghóa laø khoâng ñaùng tin caäy trong quan heä ngoaïi giao), vöøa khoâng hoäi ñuû löïc löôïng ñeå laät ñoå Chính phuû QDÑ. Ñaây laø lí do chính ñeå Stalin cuoái cuøng ñoàng yù thöøa nhaän ñòa vò hôïp phaùp cuûa Chính phuû Töôûng Giôùi Thaïch vaøo thôøi ñieåm saùt ngaøy keát thuùc cuoäc chieán Thaùi Bình Döông. Ñoàng thôøi, trong caùc cuoäc tieáp xuùc maät vôùi ban laõnh ñaïo ÑCS, ñaïi dieän Lieân Xoâ xaùc ñònh roõ laäp tröôøng cuûa Moskva laø seõ hoaøn thaønh caùc nghóa vuï ñoàng minh, ñoàng thôøi tuaân thuû ñöôøng loái khoâng can thieäp vaøo coâng vieäc noäi boä cuûa Trung Quoác vaø ngaên ngöøa noäi chieán [45, tr.578](12). Edward Kardelj, moät nhaø laõnh ñaïo Nam Tö thuaät laïi raèng naêm 1948, Stalin ñaõ tuyeân boá vôùi oâng veà chính saùch cuûa Lieân Xoâ ñoái vôùi nhöõng ngöôøi coäng saûn Trung Quoác: “Sau chieán tranh, chuùng toâi coù môøi caùc ñoàng chí Trung Quoác ñeán Moskva ñeå baøn veà tình hình Trung Quoác. Chuùng toâi ñaõ noùi thaúng vôùi hoï raèng chuùng toâi xem cuoäc noåi daäy ôû Trung Quoác laø khoâng coù tieàn ñoà, raèng hoï neân gia nhaäp chính phuû Töôûng Giôùi Thaïch vaø giaûi taùn quaân ñoäi cuûa hoï... Nhöõng ñoàng chí Trung Quoác ñaõ ñoàng yù vôùi caùc quan ñieåm cuûa caùc ñoàng chí xoâvieát, nhöng khi trôû veà Trung Quoác, hoï ñaõ haønh ñoäng hoaøn toaøn khaùc haún. Hoï ñaõ taäp hôïp löïc löôïng, toå chöùc quaân ñoäi vaø baây giôø, nhö chuùng ta thaáy, hoï ñang ñaùnh quaân ñoäi Töôûng Giôùi Thaïch. Chuùng toâi coâng nhaän raèng trong tröôøng hôïp cuûa Trung Quoác, chuùng toâi ñaõ sai laàm” [Daãn laïi theo 16, tr.71]. Trong hoaøn caûnh quoác teá vaø quoác noäi nhö treân, nhöõng ngöôøi laõnh ñaïo QDÑ vaø ÑCS, qua trung gian cuûa ñaïi söù Mó Patrick Hurley, ñeàu khoâng theå choái töø ngoài vaøo baøn ñaøm phaùn. Khôûi söï ngaøy 29.8 ôû Truøng Khaùnh, cuoäc ñaøm phaùn ñaõ keát thuùc baèng Hieäp ñònh Song Thaäp kí ngaøy 10.10.1945, trong ñoù hai beân cam keát “quyeát taâm traùnh noäi chieán”. Vaên kieän coøn xaùc laäp caùc nguyeân taéc lieân quan ñeán noã löïc taùi thieát ñaát nöôùc trong thôøi bình vaø coâng cuoäc xaây döïng moät cheá ñoä daân chuû ña ñaûng. Tuy nhieân, keát quaû cuoäc ñaøm phaùn xem ra khoâng vöõng chaéc, vì hai vaán ñeà then choát luùc naøy laø löïc löôïng vuõ trang vaø tính chaát cuûa chính quyeàn ôû caùc vuøng do ÑCS kieåm soaùt vaãn chöa ñöôïc giaûi quyeát. Bieåu hieän roõ reät nhaát cuûa tình traïng baáp beânh trong quan heä Quoác - Coäng laø trong vaø sau thôøi gian dieãn ra ñaøm phaùn, nhöõng cuoäc ñuïng ñoä vuõ trang giöõa hai beân vaãn dieãn ra. Caûm thaáy baát löïc trong noã löïc hoaø giaûi hai phe Quoác - Coäng, ñaïi söù P. Hurley xin töø chöùc. Ngaøy 27.11.1945, toång thoáng Truman ñaõ quyeát ñònh cöû töôùng George C. Marshall, nguyeân tham möu tröôûng luïc quaân, laøm ñaïi dieän rieâng cuûa oâng ôû Trung Quoác vôùi caáp haøm ñaïi söù. 3. Söù meänh cuûa George C. Marshall a. Chính saùch hoaø giaûi hai phe Quoác - Coäng cuûa Mó Trong chæ thò giao cho Marshall ngaøy 15.12 vaø trong thoâng ñieäp cuûa toång thoáng Mó veà chính saùch ñoái vôùi Trung Quoác ñöôïc coâng boá ngaøy hoâm sau − 16.12, Truman noùi raèng moät “nöôùc Trung Hoa maïnh, thoáng nhaát vaø daân chuû” laø ñieàu cöïc kì quan troïng ñoái vôùi hoaø bình theá giôùi, raèng “seõ laø quyeàn lôïi thieát thaân nhaát cuûa Hoa Kì vaø cuûa toaøn theå Lieân Hieäp Quoác, neáu nhaân daân Trung Quoác khoâng boû qua moät cô hoäi naøo nhaèm ñieàu giaûi caùc baát ñoàng noäi boä cuûa hoï baèng nhöõng phöông phaùp ñaøm phaùn hoaø bình”. Chính phuû Hoa Kì chuû tröông coâng vieäc cuûa Trung Quoác phaûi do ngöôøi Trung Quoác töï giaûi quyeát vaø cam keát raèng Mó seõ khoâng can thieäp quaân söï ñeå taùc ñoäng ñeán cuoäc noäi chieán ôû xöù naøy, raèng söï hieän dieän cuûa quaân Mó ôû Baéc Trung Quoác laø nhaèm giaûi (12) Moät taùc giaû ngöôøi Mó coøn khaúng ñònh: “Stalin baùo cho ñaûng Coäng saûn Trung Quoác bieát raèng cuoäc noåi daäy cuûa hoï “khoâng coù tieàn ñoà vaø hoï neân gia nhaäp chính phuû Töôûng Giôùi Thaïch vaø giaûi taùn quaân ñoäi cuûa hoï” [54, tr.195; xem theâm 44,tr.269]. 15
giaùp vaø di taûn soá quaân Nhaät ñaàu haøng coøn ôû treân ñaát Trung Quoác. Toång thoáng Truman thuùc giuïc trieäu taäp hoäi nghò toaøn quoác caùc ñaûng phaùi chính ôû Trung Quoác ñeå baøn giaûi giaùp cho nhöõng vaán ñeà cuûa Trung Quoác nhaèm chaám döùt tình traïng phaân ly khoâng chæ ôû trong nöôùc, maø coøn mang laïi söï thoáng nhaát cho ñaát nöôùc theo nhöõng ñieàu kieän cho pheùp moïi chính ñaûng lôùn coù ñöôïc quyeàn ñaïi dieän thích ñaùng trong chính phuû. Ñieàu naøy taát coù nghóa laø phaûi thay ñoåi cheá ñoä “ñôõ ñaàu chính trò”(13) maø QDÑ ñang theo ñuoåi vaø môû roäng cô sôû cuûa chính phuû, trieäu taäp Quoác hoäi, xoùa boû cheá ñoä cai trò ñoäc ñaûng (cuûa QDÑ), thaønh laäp cheá ñoä ñaûng phaùi ñoái laäp. Truman nhaán maïnh raèng caàn ñaït ñöôïc söï thoûa thuaän veà vieäc thoáng nhaát taát caû caùc löïc löôïng vuõ trang ôû Trung Quoác döôùi moät boä chæ huy thoáng nhaát. Thoâng ñieäp cuûa Truman neâu roõ raèng “Chính phuû Trung Hoa daân quoác hieän nay laø chính phuû hôïp phaùp duy nhaát cuûa Trung Quoác”, do vaäy: “Söï toàn taïi cuûa caùc quaân ñoäi töï trò, chaúng haïn nhö quaân ñoäi coäng saûn, laø khoâng thích hôïp cho söï thoáng nhaát cuûa Trung Quoác veà chính trò” [19, tr.608]. Nhö vaäy, roõ raøng laø toång thoáng Truman ñaõ quyeát ñònh uûng hoä Töôûng Giôùi Thaïch trong noã löïc thieát laäp moät chính phuû lieân hôïp vôùi nhöõng ngöôøi coäng saûn, nhöng söï uûng hoä naøy coù ñi keøm vôùi moät soá ñieàu kieän nhaát ñònh. Beân caïnh ñoù, Truman coøn chæ ra raèng nhöõng chi tieát caàn thieát cho tieán trình thoáng nhaát chính trò ôû Trung Quoác phaûi do chính ngöôøi Trung Quoác soaïn ra vaø khoâng ñoàng tình vôùi baát kì yù ñoà naøo can thieäp vaøo chuyeän naøy. OÂng tuyeân boá raèng taát caû moïi chính ñaûng vaø phe nhoùm ôû Trung Quoác phaûi coù moät traùch nhieäm roõ raøng ñoái vôùi Lieân Hieäp Quoác trong noã löïc thuû tieâu xung ñoät vuõ trang trong nöôùc, voán laø moät nguy haïi cho hoaø bình vaø oån ñònh theá giôùi. Keát thuùc baûn thoâng ñieäp cuûa mình, Truman höùa seõ giuùp Trung Quoác khoâi phuïc ñaát nöôùc, caûi thieän neàn kinh teá coâng nghieäp vaø noâng nghieäp, xaây döïng moät löïc löôïng quaân söï “ñuû söùc ñaûm traùch caùc traùch nhieäm trong vaø ngoaøi nöôùc cuûa Trung Quoác vì söï nghieäp gìn giöõ hoaø bình vaø traät töï”. Treân ñaây laø phaàn noäi dung ñöôïc thoâng baùo cho dö luaän roäng raõi. Rieâng ñoái vôùi Marshall, toång thoáng yeâu caàu oâng naøy söû duïng aûnh höôûng cuûa Hoa Kì sao cho “vieäc thoáng nhaát Trung Quoác baèng nhöõng phöông phaùp hoaø bình, daân chuû” phaûi ñaït ñöôïc caøng nhanh caøng toát vaø ñoàng thôøi coù taùc ñoäng ñeán vieäc chaám döùt nhöõng xung ñoät, ñaëc bieät laø ôû Hoa Baéc. Ñeå hoaøn thaønh söù meänh naøy, Marshall ñöôïc pheùp noùi thaúng vôùi Töôûng Giôùi Thaïch vaø nhöõng ngöôøi laõnh ñaïo Trung Quoác khaùc “baèng taát caû söï thaúng thaén” vaø neâu roõ raèng “moät Trung Quoác chia reõ vaø bò noäi chieán taøn phaù khoâng phaûi laø choán thích hôïp ñeå nhaän söï trôï giuùp kinh teá töø phía Mó baèng caùc hình thöùc tín duïng vaø vieän trôï kyõ thuaät cuõng nhö vieän trôï quaân söï” [19, tr.132 – 133]. Coøn boä tröôûng Ngoaïi giao Byrnes trong chæ thò göûi Marshall ñaõ neâu moät caùch cuï theå raèng theo Hoa Kì, “Chính phuû cuûa toång tö leänh Töôûng Giôùi Thaïch taïo cô sôû thoûa ñaùng nhaát cho moät neàn daân chuû phaùt trieån”, nhöng chính phuû naøy phaûi ñöôïc “môû roäng ñeå bao goàm ñaïi dieän cuûa nhöõng nhoùm ñoâng ñaûo vaø ñöôïc toå chöùc toát, nhöng hieän nay khoâng coù moät tieáng noùi naøo trong chính quyeàn Trung Quoác”. Trong soá nhöõng nhoùm ñoù, Byrnes lieät keâ caû nhoùm maø oâng goïi laø “nhöõng ngöôøi töï coi laø coäng saûn” [46, tr.756]. Baèng nhöõng lôøi leõ naøy, giôùi laõnh ñaïo Hoa Kì roõ raøng laø muoán Töôûng Giôùi Thaïch chia seû quyeàn haønh vôùi nhöõng ngöôøi coäng saûn. Laäp tröôøng neâu treân cuûa chính phuû Truman veà cô baûn ñaõ nhaän ñöôïc söï taùn ñoàng cuûa hoäi nghò boä tröôûng ngoaïi giao ba nöôùc Lieân Xoâ, Hoa Kì vaø Anh dieãn ra trong thaùng 12.1945 ôû Moskva. (13) Chöông trình haønh ñoäng coù tính chaát cöông lónh cuûa Toân Daät Tieân döï truø moät thôøi kì ”ñôõ ñaàu chính trò” döôùi söï laõnh ñaïo cuûa QDÑ nhö laø moät söï chuaån bò caàn thieát cho vieäc thieát laäp moät chính phuû laäp hieán ôû Trung Quoác. Nhö vaäy, QDÑ coù traùch nhieäm chaám döùt theå cheá ñoäc ñaûng vaø trieäu taäp Quoác hoäi ñeå thoâng qua hieán phaùp vaø thaønh laäp moät chính phuû môùi. 16
Tröôùc heát, caùc boä tröôûng ñaõ thoûa thuaän caàn thoáng nhaát vaø daân chuû hoùa Trung Quoác döôùi söï laõnh ñaïo cuûa chính phuû QDÑ; thöù hai thu huùt roäng raõi caùc thaønh phaàn daân chuû vaøo taát caû caùc cô quan cuûa Chính phuû Quoác daân; thöù ba, ñình chæ noäi chieán. Caû ba boä tröôûng “taùi xaùc nhaän söï trung thaønh vôùi chính saùch khoâng can thieäp vaøo coâng vieäc noäi boä cuûa Trung Quoác”. Beân caïnh ñoù, hai boä tröôûng Hoa Kì vaø Lieân Xoâ ñaït ñöôïc thoûa thuaän veà “söï caàn thieát ruùt quaân lính xoâvieát vaø Mó khoûi Trung Quoác trong thôøi haïn ngaén nhaát; ñoàng thôøi hoaøn thaønh caùc cam keát vaø traùch nhieäm cuûa hoï” [Daãn laïi theo 27, tr.146]. b. Hoäi nghò Hieäp thöông chính trò (thaùng 1.1946) Söùc eùp quoác teá vaø phaûn öùng cuûa dö luaän trong nöôùc ñaõ mang laïi thaønh coâng ban ñaàu cho ñaïi söù Marshall. Ngaøy 10.1.1946, hai beân Quoác - Coäng kí Hieäp ñònh ñình chieán ñöôïc ñaûm baûo baèng caùc ñoäi giaùm saùt ba beân (Mó – QDÑ − ÑCS). Töø ngaøy 10 ñeán ngaøy 31.1.1946, Hoäi nghò Hieäp thöông chính trò ñöôïc toå chöùc taïi Truøng Khaùnh vôùi söï tham gia cuûa QDÑ, ÑCS, caùc ñaûng phaùi chính trò khaùc vaø nhöõng nhaân só khoâng ñaûng phaùi. Hoäi nghò ñaõ thoâng qua 5 nghò quyeát: - Veà toå chöùc chính phuû: Caûi toå Chính phuû QDÑ baèng caùch môû roäng cho caùc ñaûng phaùi khaùc tham gia theo töông quan löïc löôïng, ñaûm baûo quyeàn laõnh ñaïo cuûa Töôûng Giôùi Thaïch. - Veà xaây döïng laïi ñaát nöôùc trong hoøa bình. - Veà quaân söï: Quy ñònh tæ leä löïc löôïng giöõa quaân ñoäi Chính phuû QDÑ vaø löïc löôïng vuõ trang cuûa ÑCS laø 5/1; quy ñònh “caùc nguyeân taéc toå chöùc laïi quaân ñoäi vaø thu naïp löïc löôïng vuõ trang coäng saûn vaøo quaân ñoäi Quoác daân”. - Veà Quoác hoäi: Khaúng ñònh nguyeân taéc baàu cöû töï do daân chuû, xaùc ñònh ñòa vò hôïp phaùp cuûa moïi chính ñaûng trong Quoác hoäi. - Veà Hieán phaùp: Söûa ñoåi baûn Hieán phaùp 1936 theo höôùng chuyeån töø cheá ñoä ñoäc taøi ñaûng trò sang moät cheá ñoä daân chuû ñích thöïc. Keát quaû toát ñeïp cuûa Hoäi nghò ñaõ taïo ra khaû naêng chaám döùt noäi chieán, oån ñònh tình hình ñeå xaây döïng laïi ñaát nöôùc theo con ñöôøng daân chuû hoùa. Töôùng Marshall coi ñoù laø “nieàm hi voïng lôùn nhaát cuûa Trung Quoác”. Ñaùng tieác laø caùc nghò quyeát cuûa Hoäi nghò ñaõ khoâng trôû thaønh hieän thöïc, vaø “nieàm hi voïng lôùn nhaát” aáy ñaõ bò boû lôõ. c. Noã löïc hoøa giaûi cuûa Mó bò thaát baïi Trong khi caùc cuoäc thöông löôïng giöõa hai beân Quoác - Coäng ñeå thöïc hieän caùc nghò quyeát cuûa Hoäi nghò Hieäp thöông chính trò bò giaãm chaân taïi choã, QDÑ tieáp tuïc ñaåy maïnh hoaït ñoäng quaân söï, oà aït taêng quaân tôùi Maõn Chaâu. Cuoái thaùng 2, Chính phuû QDÑ ñaõ kí vôùi Phaùp moät hieäp ñònh nhöôøng quyeàn ñoùng quaân ôû Baéc Ñoâng Döông cho nöôùc naøy, ñoåi laáy vieäc Phaùp trao traû caùc toâ giôùi vaø nhöõng ñaëc quyeàn khaùc cuûa hoï ôû Trung Quoác, ñeå ruùt 20 vaïn quaân QDÑ ñang truù ñoùng ôû Baéc Ñoâng Döông veà nöôùc vaø ñöa leân maët traän phía Baéc choáng coäng saûn. Phía Mó vaãn phaûn ñoái chính saùch duøng vuõ löïc cuûa QDÑ vaø coá gaéng hoøa giaûi hai phe Quoác - Coäng, nhöng laïi vieän trôï raát nhieàu vuõ khí vaø phöông tieän chieán tranh cho Chính phuû Truøng Khaùnh. Tröôùc tình hình ñoù, ÑCS ñaõ coi Hoäi nghò Hieäp thöông chính trò laø moät troø löøa bòp cuûa QDÑ nhaèm che ñaäy aâm möu gaây noäi chieán, toá caùo söï thieân viï cuûa Mó ñoái vôùi QDÑ; ñoàng thôøi ra söùc cuûng coá löïc löôïng cuûa mình vaø troâng caäy vaøo söï giuùp ñôõ cuûa Lieân Xoâ. Lieân Xoâ vaãn mong hoøa giaûi hai phe Quoác - Coäng, khoâng muoán dính líu vaøo noäi chieán Trung 17
Quoác, nhöng cuõng khoâng theå khoâng trôï giuùp caùc ñoàng chí Trung Quoác cuûa mình tröôùc tình theá nguy hieåm. Cuoái thaùng 3, sau khi quaân Mó ruùt khoûi Trung Quoác, Lieân Xoâ tuyeân boá ruùt quaân khoûi Maõn Chaâu vaø vieäc naøy ñaõ ñöôïc hoaøn taát vaøo ngaøy 23.4.1946. Tröôùc khi ngöôøi lính Hoàng quaân cuoái cuøng rôøi khoûi Maõn Chaâu, Boä Tö leänh Xoâ vieát ñaõ trao laïi cho ÑCS Trung Quoác toaøn boä soá vuõ khí vaø quaân trang töôùc ñoaït cuûa Nhaät (goàm coù 3.700 khaåu phaùo vaø suùng coái, 30 vaïn suùng tröôøng, 14 vaïn suùng maùy, 600 xe taêng, 861 maùy bay...), theâm moät phaàn ñaùng keå vuõ khí cuûa Lieân Xoâ; ñoàng thôøi trao laïi 75.000 quaân cuûa Chính phuû buø nhìn Maõn Chaâu Quoác tröôùc ñaây. Soá quaân naøy sau ñoù ñöôïc ÑCS Trung Quoác thu nhaän vaøo quaân ñoäi cuûa mình [60, tr.527]. Söï giuùp ñôõ to lôùn naøy ñaõ laøm cho löïc löôïng vuõ trang cuûa ÑCS lôùn maïnh vöôït baäc ñeå coù theå ñöông ñaàu vôùi QDÑ. Cuoäc ñuïng ñoä lôùn ñaàu tieân giöõa hai phe ñaõ dieãn ra taïi Tröôøng Xuaân (1 trong 3 thaønh phoá lôùn nhaát Maõn Chaâu) trong thaùng 4. Khi Hoàng quaân vöøa ruùt khoûi, caùc ñôn vò quaân ñoäi cuûa ñaûng Coäng saûn lieàn ñaùnh chieám thaønh phoá naøy. QDÑ toá caùo ÑCS vi pïhaïm Hieäp ñònh ngöøng baén, ñoàng thôøi phaûn coâng chieám laïi thaønh phoá vaø ñaåy luøi ñoái phöông treân nhieàu höôùng khaùc. Theo yeâu caàu cuûa ÑCS, töôùng Marshall laïi daøn xeáp moät cuoäc ngöøng baén môùi, ñeå hai beân quay trôû laïi baøn ñaøm phaùn töø ngaøy 7.6.1946. Trong laàn ñaøm phaùn naøy, Marshall ñaõ khoâng theå thuyeát phuïc noåi hai beân nhaân nhöôïng laãn nhau. QDÑ cho raèng luùc naøy hoï ñuû maïnh ñeå ñaùnh baïi ÑCS trong moät thôøi gian ngaén maø khoâng caàn quaù leä thuoäc vaøo chính saùch cuûa Mó. ÑCS thì khoâng coøn chuùt aûo töôûng naøo ñeå thöïc hieän chính saùch lieân hieäp vôùi QDÑ. Ngaøy 1.7.1946, vôùi vieäc quaân ñoäi QDÑ taán coâng vaøo caùc caên cöù ñòa cuûa ÑCS ôû phía baéc soâng Tröôøng Giang, cuoäc noäi chieán ñöôïc coi laø chính thöùc baét ñaàu. Hoa Kì voäi vaõ cöû tieán só John Leighton Stuart sang Trung Quoác ñeå giuùp töôùng Marshall giaûi quyeát vaán ñeà. Stuart ñeà nghò döùt khoaùt choïn 1 trong 2 giaûi phaùp: hoaëc laø Hoa Kì giuùp ñôõ toái ña cho Töôûng Giôùi Thaïch ñi ñeán thaéng lôïi cuoái cuøng, hoaëc laø hoaøn toaøn ruùt khoûi Trung Quoác maø khoâng can döï vaøo cuoäc noäi chieán ôû ñaây. Tuy nhieân, Chính phuû Mó baùc boû ñeà nghò naøy vaø choïn giaûi phaùp tieáp tuïc hoøa giaûi. Ñeå gaây aùp löïc buoäc Töôûng Giôùi Thaïch phaûi trôû laïi ñaøm phaùn, Mó quyeát ñònh caám vaän vuõ khí vôùi Chính phuû QDÑ (töø 10.8). Marshall noùi thaúng vôùi Töôûng raèng: “Chính phuû (töùc Chính phuû Quoác daân ñaûng) seõ maát nhieàu, maø khoâng ñöôïc lôïi loäc bao nhieâu töø caùc cuoäc xung ñoät hieän nay. Chuùng coù theå coøn ñöa ñeán söï suïp ñoå cuûa Chính phuû...” [Daãn laïi theo 19, tr.179]. Toång thoáng Truman cuõng caûnh baùo vôùi Töôûng raèng: neáu khoâng coù moät tieán boä thaät söï trong noã löïc giaûi quyeát hoøa bình caùc vaán ñeà noäi boä Trung Quoác, nöôùc Mó buoäc phaûi xem xeùt laïi laäp tröôøng cuûa mình trong quan heä vôùi Chính phuû QDÑ. Khi aáy, QDÑ ñang thaéng theá treân chieán tröôøng, hoï khoâng quan taâm nhieàu ñeán nhöõng lôøi caûnh baùo töø phía Mó. Rieâng Töôûng Giôùi Thaïch coøn tin chaéc raèng, trong baát cöù hoaøn caûnh naøo, Mó cuõng khoâng theå boû rôi Chính phuû QDÑ. Veà phía mình, ÑCS tin raèng Mó ñang thi haønh moät chính saùch hai maët: maët chính laø giuùp QDÑ gaây noäi chieán, maët phuï laø thuyeát phuïc QDÑ tìm giaûi phaùp hoøa bình. Vì vaäy, ÑCS khoâng ñaët nhieàu hi voïng vaøo giaûi phaùp hoøa bình. Do laäp tröôøng hai beân Quoác - Coäng nhö vaäy, söù meänh cuûa Mó trong vieäc hoøa giaûi ñeå chaám döùt noäi chieán ñaõ thaát baïi hoaøn toaøn. Ngaøy 6.1.1947, töôùng Marshall ñöôïc trieäu hoài veà nöôùc ñeå ñaûm nhieäm chöùc vuï Boä tröôûng Ngoaïi giao Hoa Kì. Sau löng oâng laø Trung Hoa ñang ngaäp chìm trong khoùi löûa noäi chieán. Nhö vaäy, moïi noã löïc trong nöôùc vaø quoác teá nhaèm ngaên chaën söï buøng noå cuoäc noäi chieán giöõa chính phuû QDÑ vôùi ÑCS ôû Trung Quoác ñeàu thaát baïi. Noäi chieán buøng noå laø do maâu thuaãn giöõa QDÑ vôùi ÑCS ñaõ trôû neân khoâng theå ñieàu hoøa ñöôïc. d. Noäi chieán Quoác - Coäng Trong giai ñoaïn ñaàu (7.1946 – 6.1947), QDÑ chuû ñoäng taán coâng vaø giaønh ñöôïc nhieàu thaéng lôïi. Hoï ñaõ traøn vaøo caên cöù ñòa Thieåm-Cam-Ninh vaø chieám thuû phuû Dieân An cuûa ÑCS cuøng haøng 18
traêm thaønh thò khaùc. Nhöng ÑCS aùp duïng chieán thuaät “ñoåi thaønh thò laáy sinh löïc” ñaõ tieâu dieät nhieàu sinh löïc quaân QDÑ vaø ruùt lui ñeå baûo toaøn löïc löôïng cuûa mình. Quaân ñoäi QDÑ bò suy yeáu, haäu phöông cuûa noù laïi bò lay chuyeån vì khuûng hoaûng kinh teá traàm troïng, ñoàng thôøi phong traøo ñaáu tranh cuûa noâng daân, coâng nhaân vaø hoïc sinh, sinh vieân ñoøi “choáng ñoùi vaø choáng chieán tranh” ngaøy moät leân cao. Töôûng Giôùi Thaïch buoäc phaûi xin Mó taêng cöôøng vieän trôï, nhöng chính phuû Hoa Kì cuõng chæ daønh cho oâng ta moät söï trôï giuùp coù giôùi haïn: baõi boû leänh caám vaän vuõ khí (26.5), quyeát ñònh vieän trôï cho QDÑ 27,7 trieäu dollar (11.1947) vaø cöû moät nhoùm só quan Mó qua Ñaøi Loan giuùp vieäc huaán luyeän taân binh cho quaân ñoäi QDÑ. Töø thaùng 6.1947 trôû veà sau, quyeàn chuû ñoäng treân chieán tröôøng hoaøn toaøn thuoäc veà ÑCS. Thaùng 9.1947, ÑCS cho tieán haønh moät cuoäc caûi caùch ruoäng ñaát roäng lôùn trong nhöõng vuøng ñöôïc giaûi phoùng khoûi chính quyeàn QDÑ. Toaøn boä ruoäng ñaát cuûa ñòa chuû vaø moät phaàn cuûa phuù noâng bò tòch thu ñeå chia cho noâng daân theo khaåu hieäu “Ngöôøi caøy coù ruoäng”. Cuoäc caûi caùch naøy ñaõ laøm cho ña soá noâng daân höôùng veà ÑCS, nhôø ñoù löïc löôïng vuõ trang cuûa Ñaûng (giôø ñaây mang teân Quaân Giaûi phoùng Nhaân daân) trôû neân lôùn maïnh vöôït baäc. Cuoái naêm 1948, Ñaûng Coäng saûn ñaõ môû 4 chieán dòch lôùn ñaùnh baïi quaân chuû löïc Quoác daân ñaûng: chieán dòch Teá Nam (16 – 24.9.1948) tieâu dieät 10 vaïn quaân, chieán dòch Lieâu − Thaåm (12.9 – 2.11) tieâu dieät 47 vaïn, chieán dòch Hoaøi − Haûi (7.11.1948 – 10.1.1949) loaïi khoûi voøng chieán 55 vaïn vaø chieán dòch Bình − Taân (5.12.1948 – 22.1.1949) loaïi khoûi voøng chieán 25 vaïn quaân Quoác daân ñaûng. Sau 4 chieán dòch naøy, caùc löïc löôïng tinh nhueä nhaát cuûa Chính phuû QDÑ ñaõ bò ñaäp tan, ÑCS giaønh quyeàn kieåm soaùt toaøn boä vuøng laõnh thoå phía baéc soâng Tröôøng Giang, uy hieáp nghieâm troïng thuû ñoâ Nam Kinh cuûa QDÑ. Söï suy suïp cuûa Chính phuû QDÑ ôû Trung Quoác ñaõ buoäc Hoa Kì phaûi thoâng qua Ñaïo luaät Vieän trôï Trung Quoác (4.1948), ñeå cung caáp 463 trieäu dollar vieän trôï cuûa Chính phuû naøy. Nhöng ñaïi söù Mó taïi Trung Quoác − Stuart − vaãn cho raèng neáu Hoa Kì “khoâng coù söï can thieäp vuõ trang treân quy moâ lôùn” thì thaûm hoïa quaân söï seõ tieáp tuïc dieãn ra ñoái vôùi Chính phuû QDÑ. Thaùng 11.1948, Töôûng Giôùi Thaïch ñaõ göûi thö cho toång thoáng Truman ñeå yeâu caàu Hoa Kì tuyeân boá cöùng raén uûng hoä söï nghieäp cuûa QDÑ, cöû caùc só quan Mó sang tröïc tieáp chæ huy caùc ñôn vò quaân ñoäi QDÑ döôùi danh nghóa coá vaán quaân söï, boå nhieäm moät töôùng laõnh cao caáp caàm ñaàu moät phaùi ñoaøn ñaëc bieät cuûa Hoa Kì ôû Trung Quoác. Tuy nhieân, giöõ vöõng laäp tröôøng khoâng can thieäp veà quaân söï vaøo Trung Quoác, toång thoáng Truman ñaõ baùc boû caùc yeâu caàu cuûa Töôûng Giôùi Thaïch, cho ruùt nhoùm só quan Mó ôû Ñaøi Loan veà nöôùc. Khoâng coøn con ñöôøng naøo khaùc, QDÑ phaûi tìm caùch ñaøm phaùn vôùi ÑCS. Thaùng 1.1949, thö ñeà nghò ñaøm phaùn ñöôïc göûi ñi. ÑCS chaáp nhaän ñaøm phaùn vôùi ñieàu kieän: tröøng trò boïn toäi phaïm chieán tranh (ñöùng ñaàu Töôûng Giôùi Thaïch, Toáng Töû Vaên, Traàn Laäp Phu...), huyû boû Hieán phaùp vaø phaùp luaät cuûa QDÑ, thaønh laäp Chính phuû môùi thay cho Chính phuû QDÑ... Theá töùc laø buoäc QÑÑ phaûi ñaàu haøng hoaøn toaøn. Ngaøy 21.1, Töôûng Giôùi Thaïch töø chöùc toång thoáng, ñöa Lyù Toân Nhaân leân thay vôùi hi voïng thuyeát phuïc ÑCS giaûm nheï caùc ñieàu kieän ñaøm phaùn. Khoâng thaønh coâng, Chính phuû QDÑ rôøi Nam Kinh ñi Quaûng Chaâu laùnh naïn. Thaùng 4.1949, hai ñaïo quaân cuûa ÑCS do Löu Baù Thöøa vaø Traàn Nghò chæ huy ñaõ vöôït soâng Tröôøng Giang, ñaùnh chieám Nam Kinh, Thöôïng Haûi roài truy queùt taøn quaân QDÑ. Ngaøy 30.6, trong baøi dieãn vaên nhan ñeà “Baøn veà chuyeân chính daân chuû nhaân daân”, Mao Traïch Ñoâng tuyeân boá chính saùch ñoái ngoaïi trong töông lai cuûa cheá ñoä môùi ôû Trung Quoác laø “Nhaát bieân ñaûo” (nghóa laø “ngaû haún veà moät beân”). OÂng noùi: “Muoán ñi ñeán thaéng lôïi vaø cuûng coá thaéng lôïi thì nhaát thieát phaûi ngaû 19
haún veà moät phía (...), ngöôøi Trung Quoác khoâng ngaû theo phía ñeá quoác chuû nghóa thì phaûi ngaû theo phía xaõ hoäi chuû nghóa, tuyeät ñoái khoâng coù caùch naøo khaùc. Löøng khöøng laø khoâng ñöôïc, khoâng coù con ñöôøng thöù ba”. Töø ñoù, oâng khaúng ñònh nöôùc Trung Hoa môùi do Ñaûng Coäng saûn laõnh ñaïo seõ “lieân hieäp vôùi Lieân Xoâ, vôùi caùc nöôùc daân chuû nhaân daân, lieân hieäp vôùi giai caáp voâ saûn vaø ñoâng ñaûo nhaân daân caùc nöôùc khaùc, laäp thaønh moät maët traän thoáng nhaát quoác teá” [Daãn laïi theo 41, tr.578]. Chính phuû QDÑ boû Quaûng Chaâu chaïy veà Truøng Khaùnh, roài di taûn sang Ñaøi Loan. Cho ñeán cuoái naêm 1949, haàu heát luïc ñòa Trung Hoa (tröø Taây Taïng) ñaõ thuoäc quyeàn kieåm soaùt cuûa Ñaûng Coäng saûn(14). Ngaøy 21.9.1949, döôùi söï laõnh ñaïo cuûa Ñaûng Coäng saûn, Hoäi nghò Hieäp thöông chính trò nhaân daân ñaõ khai maïc taïi Baéc Kinh. Hoäi nghò ñaõ thoâng qua Hieán phaùp taïm thôøi cuûa nöôùc Trung Hoa môùi, khaúng ñònh “Nöôùc Coäng hoøa Nhaân daân Trung Hoa laø nöôùc Daân chuû môùi, töùc laø Daân chuû Nhaân daân”. Hoäi nghò ñaõ baàu Mao Traïch Ñoâng, Chuû tòch ÑCS Trung Quoác, laøm chuû tòch Hoäi ñoàng Chính phuû Nhaân daân Trung öông vaø cöû Chu AÂn Lai, uûy vieân boä Chính trò ÑCS, laøm thuû töôùng Quoác Vuï Vieän (töùc Noäi caùc) kieâm boä tröôûng Ngoaïi giao. Baéc Bình ñöôïc choïn laøm thuû ñoâ môùi vaø ñoåi teân thaønh Baéc Kinh. Ngaøy 1.10.1949, taïi thuû ñoâ Baéc Kinh, Mao Traïch Ñoâng chính thöùc tuyeân boá thaønh laäp nöôùc Coäng hoøa Nhaân daân Trung Hoa (CHND Trung Hoa). Ngaøy 2.10, Lieân Xoâ tuyeân boá thöøa nhaän nöôùc CHND Trung Hoa. Tieáp theo ñoù, caùc nöôùc CHND Bulgaria, Ba Lan, Tieäp Khaéc, Rumania, Hungary, Albania, Moâng Coå, CHDCND Trieàu Tieân,... laàn löôït coâng nhaän vaø ñaët quan heä ngoaïi giao vôùi nöôùc Trung Hoa môùi. Nhö vaäy, CHND Trung Hoa ñaõ trôû thaønh thaønh vieân cuûa heä thoáng xaõ hoäi chuû nghóa. Chính phuû Trung Hoa Daân quoác cuûa QDÑ cuøng maáy chuïc vaïn quaân coøn laïi chaïy ra Ñaøi Loan, laïi ñöa Töôûng Giôùi Thaïch leân laøm toång thoáng taïi ñaây ñeå tieáp tuïc ñoái ñaàu vôùi CHND Trung Hoa ôû luïc ñòa. Theá laø theâm moät ñieåm noùng cuûa cuoäc Chieán tranh laïnh ñaõ hình thaønh ôû eo bieån Ñaøi Loan. Söï thaønh laäp nöôùc CHND Trung Hoa laø moät böôùc tieán lôùn cuûa heä thoáng XHCN vaø phong traøo coäng saûn quoác teá ôû chaâu AÙ vaø treân theá giôùi. II. QUAN HEÄ XOÂ-MÓ VEÀ TRIEÀU TIEÂN VAØ SÖÏ THAØNH LAÄP HAI NÖÔÙC TRIEÀU TIEÂN Trieàu Tieân laø thuoäc ñòa cuûa Nhaät töø naêm 1910 (15) vaø trôû thaønh caên cöù quan troïng cuûa Nhaät trong chieán tranh theá giôùi (16). Döôùi aùch thoáng trò cöïc kì taøn baïo cuûa Nhaät, nhaân daân Trieàu Tieân voâ cuøng khao khaùt ñoäc laäp, vaø caùc Hoäi nghò thöôïng ñænh ôû Cairo(17), Yalta vaø Potsdam ñeàu ñaõ xem xeùt khaû naêng trao traû ñoäc laäp cho Trieàu Tieân sau ngaøy Nhaät ñaàu haøng. (14) Naêm 1951, Quaân Giaûi phoùng Nhaân daân Trung Quoác ñaõ tieán vaøo Taây Taïng, xaùc laäp chuû quyeàn cuûa CHND Trung Hoa taïi vuøng laõnh thoå naøy. (15) Ngaøy 29.8.1910, Trieàu Tieân bò saùt nhaäp vaøo laõnh thoå Nhaät vaø trôû thaønh tænh Chosun. (16) Trong Chieán tranh Thaùi Bình Döông, coù ñeán 6 trieäu ngöôøi Trieàu Tieân bò buoäc phaûi tham gia chieán ñaáu beân caïnh quaân ñoäi Nhaät. Soá ngöôøi Trieàu Tieân bò thöông vong raát cao: 0,440 trieäu ngöôøi bò töû traän, 1,6 trieäu bò thöông [26,tr.1123]. (17) Taïi Hoäi nghò Cairo (23 − 25.11.1943), toång thoáng Hoa Kì F. Roosevelt, thuû töôùng Anh W. Churchill vaø ngöôøi ñöùng ñaàu Trung Hoa daân quoác Töôûng Giôùi Thaïch ñaõ ra thoâng baùo chung ñeà ngaøy 1.12.1943 baøy toû “söï löu taâm ñoái vôùi tình caûnh noâ dòch cuûa ngöôøi daân Trieàu Tieân vaø quyeát taâm raèng Trieàu Tieân seõ ñöôïc töï do vaø ñoäc laäp vaøo luùc thích hôïp” [Daãn laïi theo 7, tr.243; 29, tr.202]. Luùc thích hôïp ñoù laø luùc naøo? Taïi Hoäi nghò Yalta (4 − 11.2.1945), Roosevelt ñaõ phaùt bieåu vôùi Stalin veà khaû naêng thieát laäp ôû Trieàu Tieân cheá ñoä giaùm hoä do Hoa Kì, Lieân Xoâ vaø Trung Quoác cuøng ñaûm traùch. OÂng xaùc ñònh roõ raèng ñaây tuyeät nhieân khoâng phaûi laø cheá ñoä baûo hoä vaø noùi raèng nhöõng nöôùc ñöôïc giao nhieäm vuï baûo trôï vöøa neâu coù nhieäm vuï giuùp ngöôøi Trieàu Tieân ñeå sau khoaûng thôøi gian keùo daøi 20 – 30 naêm, hoï coù theå töï cai quaûn ñaát nöôùc mình [11, tr.131]. Coøn Tuyeân caùo Potsdam ñeà ngaøy 26.7.1945 ñaõ khaúng ñònh laïi noäi dung cuûa Tuyeân boá Cairo veà quyeát taâm cuûa caùc cöôøng quoác thaéng traän laø seõ trao traû ñoäc laäp cho Trieàu Tieân. 20