intTypePromotion=1
zunia.vn Tuyển sinh 2024 dành cho Gen-Z zunia.vn zunia.vn
ADSENSE
 » 
 » 

Lịch sử quan hệ quốc tế ở châu Âu trong chiến tranh lạnh (1949 - 1991)

Chia sẻ: Lavie Lavie | Ngày: | Loại File: PDF | Số trang:124

Thêm vào BST
Báo xấu
345
lượt xem 70
download
 
  Download Vui lòng tải xuống để xem tài liệu đầy đủ

(NB) Lịch sử quan hệ quốc tế ở châu Âu trong chiến tranh lạnh (1949 - 1991) sau đây cung cấp cho các bạn những kiến thức về quan hệ Đông - Tây trong chiến tranh lạnh; nhất thể hóa châu Âu - quan hệ giữa Hoa Kì và các nước Tây Âu; quan hệ Liên Xô - Đông Âu và một số kiến thức khác.

Chủ đề:

Bình luận(0) Đăng nhập để gửi bình luận!

Lưu

Nội dung Text: Lịch sử quan hệ quốc tế ở châu Âu trong chiến tranh lạnh (1949 - 1991)

  1. TRƯỜNG ĐẠI HỌC SƯ PHẠM TP. HCM KHOA LỊCH SỬ LEÂ PHUÏNG HOAØNG LÒCH SÖÛ QUAN HEÄ QUOÁC TEÁ ÔÛ CHAÂU AÂU TRONG CHIEÁN TRANH LAÏNH (1949-1991) LÖU HAØNH NOÄI BOÄ - 2005 1
  2. DAÃN NHAÄP Khaùi quaùt veà quan heä quoác teá ôû chaâu AÂu trong nhöõng naêm ñaàu sau Chieán tranh theá giôùi thöù hai (1945 – 1949). Trong giai ñoaïn cuoái cuûa cuoäc chieán tranh theá giôùi, khi Ñöùc vaø Nhaät ñi ñeán thaát baïi hoaøn toaøn vaø ñaàu haøng, söï chia reõ giöõa caùc cöôøng quoác Ñoàng minh Mó, Anh vôùi Lieân Xoâ ñaõ naûy sinh vaø daàn daàn bieán thaønh nhöõng cuoäc tranh chaáp ngaøy caøng quyeát lieät, khi caùc cöôøng quoác naøy toå chöùc laïi theá giôùi trong thôøi haäu chieán (1945 − 1949). Trong 4 naêm naøy, Mó vaø Anh ñaõ ñaáu tranh vôùi Lieân Xoâ treân caùc lónh vöïc kinh teá (caét vieän trôï, haïn cheá vieäc nhaän boài thöôøng chieán tranh...), chính trò (ñaáu tranh taïi caùc hoäi nghò thöôïng ñænh, treân dieãn ñaøn Lieân Hieäp Quoác, taïi caùc hoäi nghò cuûa Hoäi ñoàng Ngoaïi tröôûng vaø nhöõng cuoäc ñaøm phaùn song phöông...) vaø caû quaân söï (bao vaây, phong toûa, haäu thuaãn vaø vieän trôï cho löïc löôïng vuõ trang thaân höõu cuûa mình ñeå choáng ñoái beân kia...). Nhöõng cuoäc tranh chaáp lôùn ôû chaâu AÂu coù theå ñöôïc toùm taét nhö sau: a. Tranh giaønh aûnh höôûng ôû Ñoâng AÂu Trong quaù khöù, caùc cöôøng quoác Taây AÂu luoân tìm caùch ngaên chaën söï baønh tröôùng cuûa nöôùc Nga ôû Ñoâng AÂu. Töø sau Caùch maïng thaùng möôøi Nga, vieäc ngaên chaën naøy coøn mang theâm yù nghóa choáng “söï baønh tröôùng cuûa chuû nghóa coäng saûn”. Vì vaäy, töø khi Hoàng quaân vöôït bieân giôùi Lieân Xoâ tieán vaøo caùc nöôùc Ñoâng AÂu, giôùi laõnh ñaïo Anh, Mó ñaõ tính ñeán vieäc ñeà phoøng Lieân Xoâ thieát laäp cheá ñoä coäng saûn ôû caùc nöôùc naøy. Taïi cuoäc hoäi ñaøm Moskva (thaùng 10.1944), thuû töôùng Anh Churchill vaø chuû tòch Lieân Xoâ Stalin ñaõ thoûa thuaän phaân chia khu vöïc aûnh höôûng ôû Rumania, Bulgaria, Hungary, Nam Tö vaø Hy Laïp. Taïi hoäi nghò thöôïng ñænh Yalta (thaùng 2.1945), nhöõng ngöôøi laõnh ñaïo ba ñaïi cöôøng Lieân Xoâ, Mó vaø Anh ñaõ cuøng kí teân trong baûn “Tuyeân ngoân veà chaâu AÂu giaûi phoùng” xaùc ñònh quyeàn töï do löïa choïn cheá ñoä chính trò cuûa caùc nöôùc ñöôïc giaûi phoùng khoûi aùch phaùt xít; ñoàng thôøi Lieân Xoâ cam keát thaønh laäp Chính phuû Lieân hieäp Ba Lan treân cô sôû môû roäng chính phuû do ñaûng Coäng saûn laõnh ñaïo (ñöôïc Lieân Xoâ hoã trôï) cho caùc chính khaùch thuoäc Chính phuû Ba Lan löu vong (ñöôïc Anh, Mó coâng nhaän) tham gia. Lieân Xoâ cuõng thöøa nhaän Chính phuû Tieäp Khaéc löu vong (ñöôïc Anh, Mó hoã trôï) vôùi ñieàu kieän môû roäng noù cho ñaûng Coäng saûn Tieäp Khaéc tham gia ñeå trôû thaønh moät chính phuû lieân hieäp. Tuy nhieân, treân thöïc teá, caùc ñaûng coäng saûn ñeàu giaønh ñöôïc chính quyeàn ôû caùc nöôùc Ñoâng AÂu do Lieân Xoâ giaûi phoùng. Veà phaàn mình, Hoa Kì ñaõ ñoät ngoät chaám döùt chöông trình vieän trôï theo Ñaïo luaät Lend-Lease vaøo ñuùng ngaøy chieán thaéng phaùt xít Ñöùc (9.5.1945); ñoàng thôøi Mó vaø Anh ñaõ gaây söùc eùp vaø ñaáu tranh vôùi Lieân Xoâ, can thieäp giuùp caùc ñaûng phaùi khoâng coäng saûn ôû caùc nöôùc Ñoâng AÂu giöõ ñòa vò cuûa mình trong chính quyeàn... Nhöng baát chaáp taát caû, moïi ñaûng phaùi cuûa neàn daân chuû tö saûn cuøng caùc chính khaùch löu vong trôû veà ñeàu laàn löôït bò loaïi boû, cheá ñoä daân chuû nhaân daân do ñaûng coäng saûn naém quyeàn laõnh ñaïo ñöôïc thieát laäp ôû Nam Tö (11.1945), Albania (1.1946), Bulgaria (9.1946), Ba Lan (1.1947), Rumania (11.1947), Tieäp Khaéc (2.1948) vaø Hungary (8.1949). Nhö vaäy Mó vaø Anh ñaõ thaát baïi hoaøn toaøn trong vieäc ngaên chaën aûnh höôûng cuûa Lieân Xoâ ôû Ñoâng AÂu. b. Tranh chaáp aûnh höôûng ôû nöôùc Ñöùc Do vò trí ñaëc bieät cuûa nöôùc Ñöùc huøng maïnh ôû trung taâm chaâu AÂu, cuoäc ñaáu tranh giaønh aûnh höôûng giöõa Lieân Xoâ vôùi Mó vaø Anh ôû ñaây ñaõ dieãn ra raát quyeát lieät. Sau khi saùp nhaäp 1/4 laõnh thoå Ñöùc tröôùc chieán tranh vaøo Ba Lan vaø Lieân Xoâ, boán cöôøng quoác ñaõ chieám ñoùng nöôùc Ñöùc theo caùc quyeát nghò ôû Yalta vaø Potsdam. Söû duïng quyeàn chieám ñoùng cuûa mình, caùc cöôøng quoác Ñoàng minh ñaõ thöïc hieän caùc chính saùch khaùc nhau ôû moãi khu vöïc chieám ñoùng. 2
  3. Taïi Ñoâng Ñöùc, Lieân Xoâ ñaõ trieät ñeå tieâu dieät moïi taøn tích cuûa chuû nghóa phaùt xít, xoùa boû luoân chuû nghóa tö baûn vaø taïo ñieàu kieän ñeå xaây döïng chuû nghóa xaõ hoäi theo moâ hình cuûa Lieân Xoâ. Trong khi ñoù taïi Taây Ñöùc, Mó, Anh vaø Phaùp cuõng xoùa boû chuû nghóa phaùt xít nhöng laïi phuïc hoài neàn kinh teá tö baûn, khoâi phuïc cheá ñoä daân chuû theo khuoân maãu phöông Taây. Hai mieàn phaùt trieån theo hai xu höôùng traùi ngöôïc nhau, trong khi caû Lieân Xoâ laãn Mó, Anh vaø Phaùp ñeàu khoâng muoán Ñöùc thoáng nhaát theo moâ hình cuûa phía beân kia. Chính vì vaäy, vaán ñeà thoáng nhaát vaø kí hoøa öôùc vôùi nöôùc Ñöùc ñaõ trôû thaønh moät cuoäc ñaáu tranh gay go, quyeát lieät vaø khoâng khoan nhöôïng giöõa hai beân, maø khoâng ñi ñeán keát quaû naøo. Phía Mó, Anh ñaõ quyeát ñònh ñôn phöông haønh ñoäng baát chaáp moïi thoûa hieäp tröôùc ñaây: xuùc tieán vieäc hôïp nhaát 3 khu chieám ñoùng ôû Taây Ñöùc ñeå thaønh laäp nöôùc Coäng hoøa Lieân bang Ñöùc. Lieân Xoâ phaûn öùng raát maïnh vaø cuoäc khuûng hoaûng Berlin (töø thaùng 6.1948 ñeán thaùng 5.1949) ñaõ trôû thaønh cuoäc ñoái ñaàu quyeát lieät nhaát giöõa Lieân Xoâ vôùi Mó vaø Anh trong thôøi gian haäu chieán ôû chaâu AÂu. Söï thaønh laäp nöôùc Coäng hoøa Lieân bang Ñöùc ôû Taây Ñöùc (5.1949) vaø nöôùc Coäng hoøa Daân chuû Ñöùc ôû Ñoâng Ñöùc (10.1949) laø keát quaû cuûa cuoäc ñaáu tranh baát phaân thaéng baïi giöõa Mó, Anh vôùi Lieân Xoâ trong cuoäc tranh chaáp aûnh höôûng ôû Ñöùc. Nöôùc Ñöùc trôû thaønh troïng ñieåm ñoái ñaàu giöõa hai phe trong cuoäc Chieán tranh laïnh. Gaén lieàn vôùi cuoäc tranh chaáp ôû Ñöùc laø cuoäc ñaáu tranh giöõa hai beân veà nöôùc AÙo. Nhö nöôùc Ñöùc, AÙo cuõng bò phaân chia thaønh 4 khu vöïc chieám ñoùng cuûa Mó, Anh, Phaùp vaø Lieân Xoâ. Caû boán nöôùc naøy cuõng khoâng tìm ra tieáng noùi chung ñeå ñi ñeán giaûi phaùp trao traû chuû quyeàn cho nöôùc AÙo. c. Tranh giaønh aûnh höôûng ôû Hy Laïp, Thoå Nhó Kyø vaø Iran Cuøng vôùi söï thieát laäp cheá ñoä daân chuû nhaân daân ôû caùc nöôùc Ñoâng AÂu, aûnh höôûng cuûa Lieân Xoâ coøn lan roäng tôùi Hy Laïp, Thoå Nhó Kyø vaø Iran. Vì theá, Mó vaø Anh laïi tìm caùch ñoái phoù vôùi Lieân Xoâ ôû caùc nöôùc naøy. Taïi Iran, söï tranh chaáp aûnh höôûng ñaõ dieãn ra ngay sau khi Chieán tranh theá giôùi keát thuùc giöõa Anh (ñöôïc Mó uûng hoä) vôùi Lieân Xoâ laø hai nöôùc ñöôïc quyeàn ñoùng quaân ôû ñaây trong chieán tranh. Luùc ñaàu, Chính phuû Hoaøng gia Iran ngaû theo Lieân Xoâ vaø thöøa nhaän tænh töï trò Azerbaijan ñaët döôùi quyeàn kieåm soaùt cuûa ñaûng Tudeh (töùc ñaûng Coäng saûn Iran) vaø ñaûng Daân chuû cuûa ngöôøi Kurd (caû hai ñaûng naøy ñeàu nhaän ñöôïc söï uûng hoä cuûa Lieân Xoâ). Phía Anh vaø Mó lieàn döïa vaøo caùc boä laïc vuõ trang Hoài giaùo ñeå gaây aùp löïc vaø loâi keùo Chính phuû Iran theo mình. Chính phuû Iran ñaõ thaúng tay ñaøn aùp ñaûng Tudeh vaø ñaûng Daân chuû cuûa ngöôøi Kurd, giaønh laïi chuû quyeàn ñoái vôùi tænh Azerbaijan (12.1946). Do vaäy, quan heä giöõa Iran vaø Lieân Xoâ trôû neân caêng thaúng, trong luùc quan heä giöõa Iran vôùi Anh vaø Mó laïi ñöôïc caûi thieän. Thoå Nhó Kyø khoâng tham gia chieán tranh theá giôùi nhöng khi chieán tranh keát thuùc, Lieân Xoâ yeâu caàu Thoå phaûi traû laïi Lieân Xoâ hai vuøng ñaát tröôùc ñaây thuoäc Ñeá quoác Nga, ñoàng thôøi yeâu caàu Thoå ñeå cho Lieân Xoâ cuøng coäng taùc trong vieäc quaûn lí vaø phoøng thuû caùc eo bieån Dardanelles vaø Bosphore. Mó vaø Anh lieàn ñöùng veà phía Thoå ñeå choáng laïi aùp löïc cuûa Lieân Xoâ. Hy Laïp ñöôïc coi laø thuoäc phaïm vi aûnh höôûng cuûa Anh tôùi 90% theo söï thoûa thuaän giöõa Stalin vaø Churchill; song phong traøo du kích cuûa ñaûng coäng saûn ôû ñaây phaùt trieån raát maïnh vaø ñaõ tieán tôùi khôûi nghóa giaønh chính quyeàn khi chieán tranh theá giôùi keát thuùc. Quaân ñoäi Anh ñaõ thaúng tay ñaøn aùp phong traøo coäng saûn ñeå baûo veä Chính phuû Hoaøng gia Hy Laïp. Noäi chieán ñaõ dieãn ra trong suoát 3 naêm (1946 − 1949) giöõa Chính phuû Hy Laïp (ñöôïc Anh vaø Mó hoã trôï) vôùi ñaûng coäng saûn (ñöôïc Lieân Xoâ giuùp ñôõ thoâng qua caùc nöôùc daân chuû nhaân daân Nam Tö, Albania vaø Bulgaria). Vaán ñeà Iran vaø vaán ñeà Hy Laïp ñaõ trôû thaønh cuoäc ñaáu tranh giöõa Lieân Xoâ vôùi Mó vaø Anh trong suoát thôøi gian ñoù. Hoa Kì ñaõ ñoái phoù vôùi Lieân Xoâ trong caùc vaán ñeà Hy Laïp vaø Thoå Nhó Kyø baèng chuû thuyeát Truman. d. Söï ra ñôøi cuûa hai phe ñoái laäp Tình traïng caêng thaúng trong quan heä Xoâ - Mó sau chieán tranh ñaõ ñöa tôùi vieäc Mó coâng boá chuû thuyeát Truman (3.1947) nhaèm ngaên chaën Lieân Xoâ vaø phong traøo coäng saûn quoác teá. Keá hoaïch 3
  4. Marshall (6.1947) ñaõ taäp hôïp caùc nöôùc Taây AÂu döôùi söï laõnh ñaïo cuûa Mó. Tröôùc tình hình ñoù, Lieân Xoâ ñaõ thaønh laäp Cuïc Thoâng tin Coäng saûn (Kominform) vaøo thaùng 7.1947, bao goàm ñaïi dieän ñaûng coäng saûn Lieân Xoâ, 6 ñaûng coäng saûn cuûa caùc nöôùc daân chuû nhaân daân (DCND) Ñoâng AÂu, ñaûng Coäng saûn Phaùp vaø ñaûng Coäng saûn Italia, ñeå xaùc ñònh ñöôøng loái, trao ñoåi kinh nghieäm vaø phoái hôïp haønh ñoäng choáng chuû nghóa tö baûn. Chính phuû Lieân Xoâ coøn cho coâng boá chuû thuyeát Zhdanov(1) veà söï phaân chia theá giôùi thaønh hai phe: phe thöù nhaát goàm caùc nöôùc xaõ hoäi chuû nghóa (XHCN), daân toäc chuû nghóa vaø yeâu chuoäng hoøa bình vôùi Lieân Xoâ laøm truï coät, vaø phe thöù hai goàm caùc nöôùc ñeá quoác, thöïc daân vaø hieáu chieán do Mó caàm ñaàu. Khoái lieân minh veà moïi maët giöõa caùc nöôùc XHCN cuõng ñöôïc xieát chaët baèng moät heä thoáng caùc hieäp öôùc song phöông veà “Höõu nghò, Hôïp taùc, Lieân minh vaø Töông trôï” kí keát giöõa Lieân Xoâ vôùi caùc nöôùc DCND Ñoâng AÂu vaø giöõa caùc nöôùc naøy vôùi nhau. Do taùc ñoäng cuûa keá hoaïch Marshall, Toå chöùc Hôïp taùc Kinh teá chaâu AÂu (OEEC) ra ñôøi vaøo thaùng 4.1948, taïo neân söï lieân keát chaët cheõ veà kinh teá giöõa caùc nöôùc tö baûn Taây AÂu. Ñeå giuùp ñôõ nhau phaùt trieån kinh teá maø khoâng caàn ñeán keá hoaïch Marshall, Lieân Xoâ ñaõ thaønh laäp Hoäi ñoàng Töông trôï Kinh teá (COMECON) vaøo thaùng 1.1949. Ñaây laø toå chöùc lieân keát kinh teá chuû yeáu cuûa caùc nöôùc XHCN Ñoâng AÂu do Lieân Xoâ laõnh ñaïo. Toå chöùc naøy veà sau seõ môû roäng ñeán caùc nöôùc XHCN ngoaøi chaâu AÂu. Tröôùc söï ñoaøn keát chaët cheõ cuûa heä thoáng XHCN vaø söï phaùt trieån maïnh meõ cuûa phong traøo coäng saûn quoác teá, caùc cöôøng quoác tö baûn Taây AÂu vaø Mó ñaõ xuùc tieán vieäc thaønh laäp caùc khoái lieân minh veà chính trò vaø quaân söï cuûa phöông Taây: Khoái Lieân hieäp Taây AÂu töùc Hieäp öôùc Brussels ra ñôøi thaùng 3.1948 vaø Toå chöùc Hieäp öôùc Baéc Ñaïi Taây döông (NATO) ñöôïc thaønh laäp thaùng 4.1949. Toå chöùc Hieäp öôùc Baéc Ñaïi Taây Döông laø lieân minh quaân söï vaø chính trò quan troïng nhaát vaø huøng maïnh nhaát cuûa heä thoáng tö baûn chuû nghóa (TBCN) do Mó laõnh ñaïo, maø muïc ñích chuû yeáu laø choáng heä thoáng XHCN do Lieân Xoâ ñöùng ñaàu. Nhö vaäy, ñeán naêm 1949, taïi chaâu AÂu ñaõ hình thaønh hai phe thuoäc hai heä thoáng ñoái laäp: phe XHCN do Lieân Xoâ ñöùng ñaàu, ñöôïc lieân keát baèng Cuïc Thoâng tin Coäng saûn (Kominform), Hoäi ñoàng Töông trôï Kinh teá (COMECON), vaø caùc hieäp öôùc song phöông...; phe TBCN do Mó ñöùng ñaàu, ñöôïc lieân keát baèng Toå chöùc Hôïp taùc Kinh teá chaâu AÂu (OEEC), Hieäp öôùc Brussels vaø Toå chöùc Hieäp öôùc Baéc Ñaïi Taây Döông (NATO)... Treân phaïm vi theá giôùi, heä thoáng XHCN coøn coù söï tham gia cuûa caùc nöôùc DCND chaâu AÙ; heä thoáng TBCN coù theâm Toå chöùc caùc Quoác gia chaâu Mó (OAS) vaø caùc nöôùc tö baûn trong khoái Thònh vöôïng chung (Commonwealth)... Vôùi söï hình thaønh cuûa hai phe thuoäc hai heä thoáng theá giôùi vaøo naêm 1949, quan heä quoác teá böôùc sang moät thôøi kyø môùi. Trong thôøi haäu chieán (1945 - 1949), noäi dung chuû yeáu cuûa quan heä quoác teá laø vieäc toå chöùc laïi theá giôùi sau chieán tranh giöõa caùc nöôùc Ñoàng minh, töø ñoù naûy sinh tình traïng Chieán tranh laïnh giöõa Mó, Anh vôùi Lieân Xoâ. Töø 1950 cho ñeán khi Chieán tranh laïnh keát thuùc (1991), noäi dung chuû yeáu cuûa quan heä quoác teá treân toaøn theá giôùi noùi chung, ôû chaâu AÂu noùi rieâng, seõ laø söï ñoái ñaàu giöõa hai heä thoáng theá giôùi do Mó vaø Lieân Xoâ ñöùng ñaàu. I. QUAN HEÄ ÑOÂNG-TAÂY TRONG CHIEÁN TRANH LAÏNH (TÖØ 1950 ÑEÁN 1991) Sau khi NATO ñöôïc thaønh laäp, nöôùc Coäng hoøa Nhaân daân Trung Hoa ra ñôøi vaø chieán tranh Trieàu Tieân buøng noå, quan heä giöõa Lieân Xoâ vôùi Mó vaø quan heä giöõa hai khoái nöôùc Ñoâng AÂu XHCN vaø Taây AÂu TBCN chuyeån haún sang thôøi kì Chieán tranh laïnh vôùi nhöõng neùt ñaëc tröng nhö: ñoái ñaàu trong lónh vöïc ngoaïi giao, ñoï söùc baèng chaïy ñua vuõ trang trong lónh vöïc quaân söï, tuyeân truyeàn ñaû kích nhau trong lónh vöïc tö töôûng vaø vaên hoaù... (1) Ñoäc giaû naøo quan taâm, coù theå tìm ñoïc toaøn vaên chuû thuyeát Zhdanov trong Beùledi Leùzsloù − Krausz Tamaùs . I.V. Stalin Tieåu cöû chính trò. Tuû saùch Ñaïi hoïc sö Phaïm TP. Hoà Chí Minh , 2004, tr.293 − 294. 4
  5. Trong suoát khoaûng thôøi gian hôn 40 naêm ñoù, giôùi laõnh ñaïo Lieân Xoâ vaø Hoa Kì luoân nuoâi noãi ngôø vöïc lôùn lao ñoái vôùi moãi ñoäng thaùi cuûa ñoái phöông, vì hoï nghó raèng muïc ñích cuoái cuøng cuûa hai beân ñeàu gioáng nhau: chieán thaéng cuûa beân naøy ñoàng nghóa vôùi söï tieâu vong cuûa beân kia. Ñeå ñaït ñöôïc chieán thaéng trong Chieán tranh laïnh, giôùi laõnh ñaïo cuûa hai sieâu cöôøng ñaõ ñaët ñaát nöôùc trong tö theá luoân saün saøng cho moät cuoäc chieán tranh, laàn naøy khoâng phaûi baèng vuõ khí quy öôùc nhö trong hai cuoäc chieán tranh theá giôùi vöøa qua, maø baèng vuõ khí haït nhaân. Quan nieäm raèng cuoäc chieán saép ñeán seõ laø moät cuoäc chieán toång löïc, hoï coá tìm ñuû phöông saùch ñeå tranh ñoaït öu theá tröôùc ñoái phöông trong moïi lónh vöïc, maø ngoaïi giao laø moät. Tuy cuoái cuøng vaãn khoâng dieãn ra, vieãn caûnh cuûa cuoäc chieán tranh haït nhaân vaãn trôû thaønh noãi aùm aûnh dai daúng ñeø naëng leân ñöôøng loái ñoái ngoaïi laãn ñoái noäi cuûa hai phe. Bieåu hieän cuï theå laø cuoäc chaïy ñua vuõ trang keùo daøi trong suoát thôøi Chieán tranh laïnh. Coù nhöõng luùc, yù thöùc veà nhöõng hieåm hoïa khoân löôøng cuûa moät cuoäc chieán tranh haït nhaân, giôùi laõnh ñaïo hai sieâu cöôøng ñaõ tìm caùch hoøa giaûi ñeå traùnh moät cuoäc ñoái ñaàu tröïc tieáp, nhöng khoâng luùc naøo queân boû lôõ cô hoäi maø hoï cho laø thuaän lôïi ñeå laán aùt ñoái phöông. Haäu quaû laø ôû nôi naøy, nôi khaùc treân theá giôùi luùc naøo cuõng xaûy ra nhöõng cuoäc xung ñoät vuõ trang, hoaëc nhöõng cuoäc khuûng hoaûng chính trò-quaân söï, trong ñoù coù baøn tay can thieäp cuûa Mó hoaëc söï taùc ñoäng cuûa Lieân Xoâ. 1. Vaên kieän NSC-68 a. Hoaøn caûnh Ngay sau khi chieán tranh chaám döùt treân luïc ñòa chaâu AÂu (5.1945), Chính phuû Hoa Kì ñaõ cho giaûi nguõ vaø ñöa veà nöôùc phaàn lôùn löïc löôïng vieãn chinh cuûa mình(1a). Haäu quaû laø sau khi quan heä ñoàng minh thôøi chieán giöõa caùc nöôùc phöông Taây chuû choát (Hoa Kì, Anh, Phaùp) vaø Lieân Xoâ khoâng nhöõng chaám döùt, maø coøn trôû neân caêng thaúng ñeán möùc nhö ñang trong traïng huoáng chieán tranh, Chính phuû Washington chæ coù theå döïa vaøo söùc maïnh kinh teá - taøi chính vaø ñoäc quyeàn vuõ khí haït nhaân ñeå thöïc hieän chieán löôïc “ngaên chaën” choáng laïi ñieàu maø hoï goïi laø “hoaït ñoäng baønh tröôùng cuûa chuû nghóa coäng saûn Xoâ vieát ôû chaâu AÂu”, vì Lieân Xoâ ñang kieåm soaùt moät löïc löôïng quaân söï quy öôùc khoång loà, vöôït xa löïc löôïng quaân söï cuûa caû Hoa Kì, Anh vaø Phaùp coäng laïi. Neáu söùc maïnh kinh teá-taøi chính cuûa Hoa Kì laø ñieàu khoâng theå nghi ngôø, thì öu theá veà ñoäc quyeàn vuõ khí haït nhaân cuûa nöôùc naøy xem ra laø moät daáu hoûi lôùn: soá löôïng, kiõ thuaät saûn xuaát, phöông tieän mang chuùng ñeán muïc tieâu..., vì trong moät cuoäc dieãn taäp naêm 1948, khoâng moät quaû bom naøo ñöôïc thaû truùng muïc tieâu. Daáu hoûi naøy khoâng laâu sau trôû thaønh daáu chaám than, khi thaùng 9-1949, Hoa Kì phaùt hieän ra raèng Lieân Xoâ ñaõ thöû nghieäm thaønh coâng bom A. Khoâng ñoàng yù vôùi laäp luaän cuûa G. Kennan, taùc giaû cuûa thuyeát “ngaên chaën” noåi tieáng, theo ñoù Lieân Xoâ khoâng heà coù yù ñònh xaâm laêng Taây AÂu, raèng noã löïc ngaên chaën “söï baønh tröôùng cuûa Lieân Xoâ” ñaõ thaønh coâng, giôø ñaõ ñeán luùc nghó ñeán caùc cuoäc ñaøm phaùn nhaém ñeán moät hieäp öôùc ñaûm baûo neàn trung laäp cuûa chaâu AÂu vaø ruùt phaàn lôùn löïc löôïng nöôùc ngoaøi khoûi Ñoâng vaø Taây AÂu, Toång thoáng H. Truman ngaøy 31-1-1950 ñaõ ra leänh cho caùc Boä Ngoaïi giao vaø Quoác phoøng “duyeät xeùt vaø ñaùnh giaù laïi toaøn boä chính saùch ñoái ngoaïi vaø quoác phoøng cuûa Hoa Kì döôùi aùnh saùng cuûa caùc söï bieán: Trung Quoác bò maát, Lieân Xoâ laøm chuû naêng löôïng haït nhaân vaø vieãn caûnh cheá taïo bom H” [Daãn laïi theo 2, tr.13]. b. Noäi dung chính Sau hôn ba thaùng laøm vieäc, UÛy ban lieân boä Ngoaïi giao-Quoác phoøng ñaõ soaïn thaûo moät baùo caùo, maø sau ñoù ñöôïc Hoäi ñoàng An ninh quoác gia döôùi quyeàn chuû toïa cuûa Toång thoáng Truman thoâng qua (1a) Luùc Ñöùc ñaàu haøng, quaân soá quaân ñoäi Mó vaøo khoaûng 8,290 trieäu; ñeán cuoái thaùng 5-1945 chæ coøn khoaûng treân 4 trieäu, cuoái thaùng 6-1946 coøn gaàn 1,9 trieäu. Sau ñoù, quaân soá tieáp tuïc giaûm xuoáng khoâng ngöøng: 1,349 trieäu (cuoái 1946), 0,989 trieäu (giöõa 1947). Thaùng 12-1948, vaøo thôøi ñieåm dieãn ra söï kieän thaùng Hai ôû Tieäp Khaéc, quaân soá Mó laø 898.000. Coøn chi phí quoác phoøng giaûm töø 45 tæ (1945) xuoáng coøn 11 tæ (1948) [40, tr.359 – 360, 31, tr.375]. Trong khi ñoù, Lieân Xoâ coù moät ñaïo quaân ñoâng gaàn 4 trieäu, löïc löôïng truø bò ñoâng gaáp 3 laàn vaø tieáp tuïc tuyeån theâm 0,8000 trieäu haøng naêm. 5
  6. ngaøy 25.4.1950 vaø ñöôïc mang kí hieäu NSC-68 (maõi ñeán ngaøy 27.2.1975, vaên kieän naøy môùi ñöôïc coâng boá coâng khai). Ñöôïc ñaùnh giaù laø “moät trong nhöõng vaên kieän chính cuûa Chieán tranh laïnh”, “moät söï xaùc ñònh toaøn dieän ñaàu tieân veà chieán löôïc quoác gia”, NSC-68 coi Lieân Xoâ laø moái ñe doïa vónh vieãn cho söï toàn taïi cuûa Mó; Lieân Xoâ phaûi bò kieàm cheá hoaëc bò tieâu dieät, neáu khoâng Mó seõ “khoâng theå tieáp tuïc toàn taïi nhö laø moät xaõ hoäi töï do”. Phaùt xuaát töø quan ñieåm naøy, vaên kieän nhaán maïnh raèng “Mó phaûi tieán haønh moät cuoäc chieán tranh thöïc söï vôùi ngöôøi Xoâ vieát hay vôùi nhöõng ngöôøi laøm thay hoï ôû baát cöù nôi naøo treân theá giôùi” [X.1, tr.9 – 20]. Ñeå laøm ñöôïc nhö vaäy, Mó phaûi taêng cöôøng khaû naêng tieán haønh moät cuoäc chieán tranh baèng caùc loaïi vuõ khí quy öôùc ñeå qua ñoù thu heïp söï leä thuoäc vaøo vuõ khí haït nhaân vaø giaûm thieåu vieãn caûnh cuûa moät cuoäc chieán haït nhaân [7, tr.336]. NSC-68 coå vuõ “vieäc taêng cöôøng ngay laäp töùc vaø treân quy moâ lôùn löïc löôïng quaân söï vaø löïc löôïng noùi chung cuûa chuùng ta vaø cuûa caùc Ñoàng minh nhaèm muïc ñích ñaït ñöôïc theá caân baèng löïc löôïng vaø vôùi hi voïng raèng chuùng ta coù theå khieán cheá ñoä Xoâ vieát thay ñoåi veà baûn chaát baèng nhöõng phöông saùch khaùc hôn laø baèng moät cuoäc chieán tranh toaøn dieän” [Daãn laïi theo 1, tr.113]. Vaên kieän cho raèng trong luùc phöông Taây ñang mong chôø cheá ñoä Xoâ vieát bôùt cöùng raén hôn, Mó phaûi taùi vuõ trang ñeå chaën ñöùng baát kì söï baønh tröôùng naøo cuûa Lieân Xoâ. Vaên kieän caûnh baùo raèng ñeán naêm 1954, Lieân Xoâ seõ coù ñuû löïc löôïng haït nhaân ñeå taøn phaù Mó. Do vaäy, Mó phaûi ñeà ra moät “keá hoaïch taùo baïo vaø quy moâ” xaây döïng laïi phöông Taây cho ñeán khi noù vöôït xa khoái Xoâ vieát; chæ coù laøm nhö vaäy, Mó môùi coù theå ñöùng ôû “trung taâm chính trò vaø vaät chaát, vôùi caùc quoác gia töï do khaùc xoay quanh”. Ngöôøi Mó khoâng neân tieáp tuïc coá tìm caùch “phaân bieät giöõa an ninh quoác gia vaø an ninh toaøn caàu” [Daãn laïi theo 1, tr.114]. Baèng nhöõng soá lieäu cuï theå, NSC-68 döï truø trích 20% toång saûn phaåm quoác daân (GNP) cho chi phí vuõ trang, ñöa ngaân saùch quaân söï töø 13,5 tæ leân 48,2 tæ USD, taêng quaân soá theâm moät trieäu ngöôøi trong voøng moät naêm, soá chieán ñaáu cô taêng 52%. 2. Taây Ñöùc gia nhaäp NATO vaø taùi vuõ trang Tuy xaûy ra ôû moät vuøng ñaát vöøa xa xoâi, vöøa xa laï vôùi nhieàu ngöôøi Mó, chieán tranh Trieàu Tieân buøng noå vaøo thaùng 6.1950 ñaõ khieán hoï thay ñoåi haún quan ñieåm cuûa mình veà phöông saùch ngoaïi giao cuûa Lieân Xoâ. Tröôùc ñoù, ngöôøi Mó nghó raèng Lieân Xoâ saün saøng söû duïng moïi phöông tieän ñeå môû roäng aûnh höôûng cuûa hoï, tröø chieán tranh. Giôø thì Washington khoâng theå khoâng thöïc hieän ngay vaên kieän NSC-68 taïi chaâu AÂu, nôi giôùi laõnh ñaïo cuûa caû Mó laãn Lieân Xoâ ñeàu coi laø coù yù nghóa haøng ñaàu ñeán söï soáng coøn cuûa quoác gia mình. Thöïc ra, tröôùc cuoäc chieán Trieàu Tieân hôn moät naêm, ngöôøi Mó ñaõ hoaøn thaønh noã löïc taùi phoái trí caùc löïc löôïng quaân söï ôû chaâu AÂu theo höôùng phoái hôïp vaø keát hôïp chuùng thaønh moät khoái – töùc NATO – nhaèm thöïc hieän thaønh coâng chieán löôïc “ngaên chaën” ñieàu ñöôïc giôùi caàm quyeàn ôû Washington goïi laø “söï baønh tröôùng cuûa coäng saûn”. Sau ñoù ngaøy 31.01.1950, Toång thoáng Truman ñaõ loan baùo quyeát ñònh saûn xuaát bom H, maïnh gaáp 200 laàn quaû bom A ñaõ thaû xuoáng Hiroshima. Nhöng öu theá − vaø coøn hôn theá nöõa, ñoäc quyeàn − veà vuõ khí haït nhaân maø Mó naém giöõ töø naêm 1945 ñeán naêm 1949, neáu raát caàn cho moät cuoäc chieán tranh haït nhaân, laïi khoâng theå buø ñaép cho caùn caân so saùnh raát baát lôïi cho Mó veà löïc löôïng quy öôùc, maø moät cuoäc chieán giôùi haïn nhö ñang dieãn ra ôû Trieàu Tieân vaãn ñoøi hoûi. Teä hôn nöõa, söï yeáu keùm veà löïc löôïng quy öôùc cuûa phöông Taây hieän ra raát roõ ngay taïi chaâu AÂu. Luùc ñoù, NATO, theo öôùc tính cuûa giôùi chöùc quaân söï phöông Taây, coù khoâng quaù 14 sö ñoaøn, so vôùi 175 sö ñoaøn cuûa Lieân Xoâ. Thaùng 5.1950, Quoác hoäi Hoa Kì thoâng qua Ñaïo luaät saûn xuaát quoác phoøng (Defense Production Act) khaúng ñònh yù ñònh cuûa Hoa Kì laø “choáng laïi nhöõng hoaït ñoäng xaâm löôïc... phaùt trieån vaø duy trì moïi löïc löôïng quaân söï vaø kinh teá caàn thieát ñeå ñaùp öùng muïc ñích naøy”[Daãn laïi theo 16, tr.40]. Quoác hoäi Mó ñaõ taêng ngaân saùch quaân söï theâm 12 tæ dollars thoâng qua moät khoaûn tín duïng trò giaù 5 tæ ñeå vieän trôï quaân söï cho caùc nöôùc baïn, ñöa quaân soá töø 1,5 trieäu leân 3 trieäu trong voøng moät naêm. Ngoaøi ra, Hoa 6
  7. Kì cuõng yeâu caàu caùc nöôùc phöông Taây taêng cöôøng löïc löôïng quaân söï cuûa mình. Nhöng thay ñoåi ñaùng keå hôn caû trong quan ñieåm quoác phoøng cuûa Hoa Kì laø Washington coù yù ñònh giuùp Taây Ñöùc taùi vuõ trang ñeå nöôùc naøy coù theå goùp 12 sö ñoaøn vaøo löïc löôïng NATO saün coù ôû chaâu AÂu. Tuy nhieân, yù ñònh treân ñaõ vaáp phaûi söï choáng ñoái maïnh meõ khoâng chæ cuûa Phaùp, maø caû töø phía Anh taïi Hoäi nghò caáp boä tröôûng ngoaïi giao ba nöôùc Hoa Kì, Anh vaø Phaùp dieãn ra taïi New York töø ngaøy 12 ñeán ngaøy19.9.1950. Keát quaû laø Thoâng caùo chung cuûa Hoäi nghò uûng hoä keá hoaïch xaây döïng “trong thôøi haïn ngaén nhaát moät löïc löôïng quaân söï chung coù khaû naêng ñaûm baûo vieäc baûo veä töï do ôû chaâu AÂu” [Daãn laïi theo 16, tr.41], nhöng ñoàng thôøi khaúng ñònh raèng “vieäc taùi laäp moät quaân ñoäi rieâng cho Taây Ñöùc seõ khoâng phaûi laø caùch toát nhaát phuïc vuï cho quyeàn lôïi cuûa nöôùc Ñöùc hay chaâu AÂu” [Daãn laïi theo 28, tr.705]. Baûn thoâng caùo cuõng cho bieát ba nöôùc coù yù ñònh ñaët vaán ñeà chaám döùt tình traïng chieán tranh vôùi Ñöùc, ñoàng thôøi khaúng ñònh vaãn giöõ quy cheá chieám ñoùng ñoái vôùi Taây Ñöùc. Ñaây chính laø lôøi höùa maø Washington vaø London ñaõ ñöa ra, khi vaän ñoäng Paris taùn thaønh vieäc thaønh laäp CHLB Ñöùc [Daãn laïi theo 18, tr.387]. Phieân hoïp cuûa Hoäi ñoàng NATO dieãn ra gaàn nhö cuøng luùc ñoù (trong caùc ngaøy töø 15 ñeán 26-9) ñaõ giao cho caùc cô quan thaåm quyeàn traùch nhieäm trong thôøi haïn ngaén nhaát ñöa ra nhöõng khuyeán caùo veà vieäc baèng caùch naøo Taây Ñöùc “coù theå goùp phaàn ñaéc löïc nhaát vaøo söï nghieäp phoøng thuû” [18, tr.388]. Do keá hoaïch taùi vuõ trang nöôùc Ñöùc seõ aûnh höôûng tröïc tieáp ñeán quyeàn lôïi cuûa nöôùc Phaùp vaø cuõng do khoâng ñuû söùc ngaên caûn dieãn bieán naøy, giôùi caàm quyeàn ôû Paris ñaõ phaûn öùng raát mau leï baèng moät keá saùch khaù tinh teá. Ngaøy 24.10.1950, thuû töôùng Phaùp R. Pleùven ñöa ra döï aùn “Coäng ñoàng phoøng thuû chaâu AÂu” (CED), hay coøn goïi laø “keá hoaïch Pleùven”. Ñaây laø keá hoaïch xaây döïng quaân ñoäi chaâu AÂu baèng caùc phöông tieän taøi löïc, vaät löïc vaø nhaân löïc cuûa caùc nöôùc tham gia. Quaân ñoäi naøy seõ “ñöôïc gaén keát vaøo caùc ñònh cheá chính trò cuûa chaâu AÂu thoáng nhaát”, nghóa laø seõ thuoäc thaåm quyeàn cuûa moät boä tröôûng quoác phoøng chaâu AÂu do chính phuû caùc nöôùc tham gia ñoàng thuaän boå nhieäm, ñöôïc söï trôï giuùp cuûa moät hoäi ñoàng caùc boä tröôûng vaø chòu traùch nhieäm tröôùc nghò hoäi chaâu AÂu. Nhö vaäy, keá hoaïch Pleùven khoâng taïo khoù khaên cho vieäc taùi vuõ trang nöôùc Ñöùc, maø chæ nhaèm ngaên khoâng cho nöôùc Ñöùc coù quaân ñoäi vaø boä tham möu rieâng. Veà phaàn mình, caùc nöôùc XHCN cuõng phaûn öùng mau choùng khoâng keùm. Ngaøy 19.10.1950, Chính phuû Lieân Xoâ ra coâng haøm ngoaïi giao neâu roõ raèng seõ “khoâng dung thöù nhöõng bieän phaùp naøo cuûa caùc chính phuû Mó, Anh vaø Phaùp nhaèm laøm soáng laïi quaân ñoäi thöôøng tröïc Ñöùc ôû Taây Ñöùc” [Daãn laïi theo 9, tr.55]. Lieàn ngay sau ñoù, trong caùc ngaøy töø 20 ñeán 21.10.1950 ôû Praha ñaõ dieãn ra Hoäi nghò caáp boä tröôûng Ngoaïi giao Lieân Xoâ vaø caùc nöôùc XHCN Ñoâng AÂu. Caùc nöôùc tham döï ñeà nghò Töù cöôøng tuyeân boá khoâng cho pheùp taùi vuõ trang Taây Ñöùc vaø khoâng keát naïp nöôùc naøy vaøo baát kì toå chöùc quaân söï naøo. Hoäi nghò ra thoâng caùo nhaán maïnh söï caàn thieát cuûa vieäc kí ngay hoøa öôùc vôùi Ñöùc vaø thaønh laäp Hoäi ñoàng Laäp hieán toaøn Ñöùc (bao goàm soá ñaïi dieän ngang nhau cuûa hai nöôùc Ñöùc) vôùi nhieäm vuï thaønh laäp Chính phuû laâm thôøi cho caû nöôùc Ñöùc. Sau ñoù, giöõa hai beân ñaõ dieãn ra caùc cuoäc trao ñoåi coâng haøm laøm roõ laäp tröôøng cuûa mình ñoái vôùi vaán ñeà Ñöùc. Mó, Anh vaø Phaùp nhaéc laïi laäp tröôøng maø hoï ñaõ töøng ñöa ra taïi phieân hoïp laàn thöù VI Hoäi nghò boä tröôûng Ngoaïi giao Töù cöôøng thaùng 6-1949: “Böôùc caàn thieát ñeå thoáng nhaát nöôùc Ñöùc laø tieán haønh baàu cöû töï do döôùi söï giaùm saùt cuûa quoác teá” [Daãn laïi theo 18, tr.389]. Taïi Hoäi nghò sô boä thöù tröôûng Ngoaïi giao Töù cöôøng hoïp ôû Paris töø ngaøy 5-3-1951 nhaèm chuaån bò cho Hoäi nghò boä tröôûng Ngoaïi giao Töù cöôøng seõ dieãn ra sau ñoù, ñaïi dieän Anh, Phaùp vaø Hoa Kì cöông quyeát khoâng chòu thaûo luaän nhöõng ñeà nghò maø Lieân Xoâ coi laø chính yeáu: xuùc tieán nhanh vieäc kí hoøa öôùc vôùi Ñöùc vaø sau ñoù ruùt quaân chieám ñoùng khoûi ñaây. Ngoaøi ra, hoï khoâng muoán cuoäc ñaøm phaùn ñuïng chaïm ñeán keá hoaïch xaây döïng löïc löôïng quaân söï hôïp nhaát cuûa caùc nöôùc Taây AÂu. Ngaøy 21-6, Hoäi nghò keát thuùc maø khoâng mang laïi keát quaû gì. Thaát baïi treân ñaõ khieán caùc cöôøng quoác phöông Taây ñaåy nhanh hôn tieán ñoä thöïc hieän keá hoaïch taùi 7
  8. vuõ trang caùc thaønh vieân NATO vaø Taây Ñöùc. Thaùng 9.1951, keá hoaïch Pleùven ñöôïc boä tröôûng ngoaïi giao caùc nöôùc Mó, Anh vaø Phaùp chính thöùc thoâng qua taïi moät hoäi nghò ñöôïc toå chöùc ôû Washington vaø ñöôïc taùn ñoàng ôû Hoäi nghò Hoäi ñoàng NATO dieãn ra taïi Lisbon thaùng 2.1952. Tröôùc bieán chuyeån naøy, ngaøy 10.3 Moskva laïi tung ra saùng kieán môùi laø Döï thaûo caùc cô sôû cuûa hoøa öôùc vôùi Ñöùc vaø coâng haøm ñính keøm, theo ñoù, vieäc soaïn thaûo hoøa öôùc phaûi ñöôïc tieán haønh vôùi söï tham gia cuûa Chính phuû toaøn Ñöùc, toaøn boä quaân ñoäi nöôùc ngoaøi phaûi ruùt heát khoûi Ñöùc chaäm nhaát laø moät naêm sau khi hoøa öôùc coù hieäu löïc, taát caû caên cöù quaân söï cuûa nöôùc ngoaøi taát nhieân cuõng seõ bò phaù huyû, nhöõng chính ñaûng vaø toå chöùc daân chuû ñöôïc töï do hoaït ñoäng, nhöõng toå chöùc phi daân chuû vaø choáng hoøa bình phaûi bò caám hoaït ñoäng, moïi ngöôøi daân phaûi ñöôïc höôûng quyeàn coâng daân vaø chính trò ngang nhau, keå caû nhöõng cöïu só quan vaø ñaûng vieân phaùt xít (tröø nhöõng keû ñang thuï aùn), nöôùc Ñöùc töông lai phaûi trung laäp (nghóa laø khoâng ñöôïc tham gia baát kì toå chöùc quaân söï quoác teá naøo), chæ ñöôïc pheùp coù moät ñaïo quaân ñuû ñeå phoøng thuû, ñöôøng bieân giôùi ñaõ ñöôïc xaùc laäp ôû Hoäi nghò Potsdam phaûi ñöôïc toân troïng [Daãn laïi theo 18, tr.397 – 398; 9, tr.56 – 57]. Trong vaên baûn traû lôøi ñeà ngaøy 25.3, caùc chính phuû Hoa Kì, Anh vaø Phaùp nhaán maïnh raèng vieäc kí hoøa öôùc ñoøi hoûi tröôùc heát phaûi thaønh laäp moät chính phuû coù ñuû thaåm quyeàn kí keát vaø do vaäy vieäc laøm ñaàu tieân, maø caùc nöôùc lieân quan caàn phaûi thoûa thuaän laø tieán haønh toång tuyeåân cöû töï do treân caû hai mieàn döôùi söï giaùm saùt cuûa LHQ. Tuy nhieân, caùc nöôùc phöông Taây ñoàng thôøi vaãn tieáp tuïc xuùc tieán keá hoaïch thaønh laäp CED, vì xem keá hoaïch naøy thuoäc moät vaán ñeà roäng lôùn hôn – an ninh chaâu AÂu. Ngaøy 27.5.1952, sau nhieàu thaùng thöông thaûo raùo rieát giöõa Paris vaø Bonn, Hieäp uôùc thaønh laäp CED ñöôïc boä tröôûng ngoaïi giao caùc nöôùc Phaùp, Taây Ñöùc, Italia vaø caùc nöôùc Benelux(2) kí taïi Paris. Tröôùc ñoù moät ngaøy, nhaèm chuaån bò veà maët phaùp lí cho vieäc kí Hieäp uôùc thaønh laäp CED, taïi Bonn caùc ñaïi dieän Mó, Anh, Phaùp vaø CHLB Ñöùc ñaõ kí “Thoûa öôùc veà quan heä giöõa CHLB Ñöùc vaø ba cöôøng quoác”. Thoûa öôùc trao cho chính phuû Bonn toaøn quyeàn trong caùc chính saùch ñoái noäi vaø ñoái ngoaïi(3), nhöng ba cöôøng quoác seõ giöõ laïi cho mình moät soá quyeàn. Ñoù laø noäi dung cuûa Ñieàu 2: “Do tình hình quoác teá cho ñeán nay vaãn tieáp tuïc gaây trôû ngaïi cho vieäc taùi thoáng nhaát nöôùc Ñöùc vaø kí hoøa öôùc, ba cöôøng quoác seõ giöõ laïi caùc quyeàn ñaõ coù vaø caùc traùch nhieäm ñaõ ñöôïc giao tröôùc ñaây trong nhöõng vaán ñeà lieân quan ñeán Berlin vaø nöôùc Ñöùc noùi chung, keå caû vaán ñeà taùi thoáng nhaát nöôùc Ñöùc vaø kí hoøa öôùc” [Daãn laïi theo 20, tr.523], nghóa laø Hoa Kì, Anh vaø Phaùp seõ vaãn duy trì quyeàn ñoùng quaân treân laõnh thoå CHLB Ñöùc. Caùc vaên kieän noùi treân ñöôïc Quoác hoäi Hoa Kì pheâ chuaån ngaøy 1.7.1952, Anh pheâ chuaån ngaøy 1.8.1952. Quoác hoäi CHLB Ñöùc pheâ chuaån ngaøy 15.3.1953. Tuy nhieân, Hieäp öôùc CED laïi gaëp raéc roái ngay taïi Phaùp. Caùc ñaïi bieåu coäng saûn trong Quoác hoäi kòch lieät choáng ñoái vì cho raèng döï aùn naøy laø moät phaàn cuûa keá hoaïch chaïy ñua vuõ trang roäng lôùn choáng Lieân Xoâ, coøn caùc ñaïi bieåu goâlít (4) maïnh meõ pheâ phaùn tính chaát sieâu quoác gia cuûa döï aùn. Ngaøy 30.8, caùc ñaïi bieåu coäng saûn vaø goâlít ñaõ cuøng lieân keát thaønh ña soá ñeå baùc boû Hieäp öôùc CED. Hoäi nghò boä tröôûng ngoaïi giao töù cöôøng dieãn ra ôû Berlin töø ngaøy 25.1 ñeán ngaøy 18.2.1954 ñaõ khoâng mang laïi keát quaû tích cöïc ñaùng keå naøo. Dieãn bieán treân ñaõ ñaët nöôùc Phaùp vaøo theá coâ laäp trong quan heä vôùi caùc ñoàng minh NATO vaø hôn theá nöõa, trong boái caûnh cuûa quan heä Ñoâng-Taây luùc baáy giôø(4a) hoaøn toaøn khoâng coù taùc duïng ngaên caûn nöôùc Ñöùc taùi vuõ trang. Taïi Hoäi nghò London dieãn ra töø ngaøy 28.9. ñeán ngaøy 30.10.1954, Hoa kì, Phaùp vaø Anh ñoàng thoûa thuaän seõ chaám döùt, ngay khi coù theå, cheá ñoä chieám ñoùng ñoái vôùi CHLB Ñöùc, Hieäp öôùc Brussels kí naêm 1948 seõ ñöôïc môû roäng thaønh Lieân hieäp Taây AÂu ñeå bao goàm caû CHLB Ñöùc vaø Italia. Buø laïi, (2) Teân goïi taét caùc nöôùc Bæ , Haø Lan vaø Luxembourg. (3) Ñieàu 1 cuûa Thoûa öôùc ghi roõ: “Coäng hoøa Lieân bang (Ñöùc] coù toaøn quyeàn trong caùc coâng vieäc ñoái noäi vaø ñoái ngoaïi, tröø moät soá ngoaïi leä ñöôïc neâu ra trong vaên kieän naøy” [Daãn laïi theo 20, tr.523]. (4) Moät traøo löu chính trò do de Gaulle chuû xöôùng. Theo ñoù, Phaùp phaûi giaønh moät vò theá ñoäc laäp hôn trong quan heä vôùi Mó trong lónh vöïc ñoái ngoaïi. (4a) Hoäi nghò boä tröôûng Ngoaïi giao Töù cöôøng dieãn ra ôû Berlin töø ngaøy 25.1 ñeán ngaøy 18.2.1954 ñaõ khoâng mang laïi keát quaû tích cöïc ñaùng keå naøo. 8
  9. CHLB Ñöùc höùa seõ khoâng cheá taïo vuõ khí nguyeân töû, hoùa hoïc, sinh hoïc, teân löûa taàm xa, taøu chieán hôn 3000 taán, oanh taïc cô chieán löôïc. Tieáp ñoù, taïi Hoäi nghò Paris dieãn ra töø ngaøy 20 ñeán ngaøy 23.10.1954, ñaïi dieän 9 nöôùc – Hoa Kì, Anh, Phaùp, Canada, CHLB Ñöùc, Italia, Bæ, Haø Lan vaø Luxembourg – ñaõ kí Hieäp öôùc chính thöùc chaám döùt cheá ñoä chieám ñoùng ñoái vôùi CHLB Ñöùc, keát naïp nöôùc naøy vaø Italia vaøo Lieân hieäp Taây AÂu seõ ñöôïc chính thöùc thaønh laäp sau 5 ngaøy nöõa. Caùc nöôùc tham gia Hoäi nghò coøn kí Nghò ñònh thö keát naïp CHLB Ñöùc vaø Italia vaøo NATO vôùi tö caùch laø caùc thaønh vieân ñaày ñuû vaø coù chuû quyeàn. Ngay sau ñoù, CHLB Ñöùc ñaõ xaây döïng moät quaân ñoäi rieâng cuûa mình (Bundeswehr) goàm 12 sö ñoaøn boä binh, coøn khoâng quaân 7,5 vaïn, haûi quaân 2,5 vaïn. 3. Vaán ñeà hoaø öôùc vôùi AÙo vaø Ñöùc a. Hoäi nghò boä tröôûng Ngoaïi giao Töù cöôøng taïi Berlin (töø ngaøy 25-1- ñeán ngaøy 18-2-1954) Sau khi caùc hoäi nghò boä tröôûng Ngoaïi giao Töù cöôøng bò thaát baïi vaø bò ngöng laïi töø naêm 1949, trong quan heä giöõa caùc nöôùc ñoù ôû chaâu AÂu ñaõ xuaát hieän theâm nhieàu vaán ñeà môùi, beân caïnh moät vaán ñeà lôùn coøn toàn ñoïng töø cuoái chieán tranh - kí hoøa öôùc vôùi caùc nöôùc baïi traän, ñaëc bieät laø vôùi Ñöùc vaø AÙo. Söï thay ñoåi giôùi laõnh ñaïo hai nöôùc ñöùng ñaàu hai phe − Lieân Xoâ vaø Mó − trong nhöõng thaùng ñaàu naêm 1953(4b), vieäc kí hieäp ñònh ñình chieán ôû Trieàu Tieân ñaõ taïo ñieàu kieän cho Töù cöôøng noái laïi Hoäi nghò boä tröôûng Ngoaïi giao ôû Berlin töø ngaøy 25.1 ñeán ngaøy 18.2.1954. Chöông trình nghò söï taïi Hoäi nghò goàm: - Vaán ñeà Ñöùc vaø vaán ñeà ñaûm baûo an ninh chaâu AÂu; - Vaán ñeà kí hoøa öôùc vôùi AÙo... Veà vaán ñeà Ñöùc, Lieân Xoâ ñeà nghò thaønh laäp moät chính phuû laâm thôøi do Quoác hoäi hai nöôùc Ñöùc baàu ra, ruùt heát quaân ñoäi chieám ñoùng nöôùc ngoaøi vaø sau ñoù seõ tieán haønh baàu cöû töï do do chính phuû laâm thôøi chuaån bò vaø ñaûm traùch. Hai nöôùc Ñöùc cuøng tham gia chuaån bò döï thaûo hoøa öôùc. Phaùi ñoaøn Xoâ vieát coøn gaén chaët vaán ñeà Ñöùc vôùi vaán ñeà ñaûm baûo an ninh chaâu AÂu. Theo ñoù, chính quyeàn töông lai cuûa caû (hay cuûa baát kì phaàn naøo) nöôùc Ñöùc ñeàu khoâng ñöôïc tham gia baát kì lieân minh quaân söï taäp theå naøo töông töï nhö CED. Lieân Xoâ nhaán maïnh raèng chæ coù caùch giaûi quyeát vaán ñeà nhö vaäy môùi ñaùp öùng ñöôïc quyeàn lôïi cuûa nhaân daân chaâu AÂu vaø quyeàn lôïi thieát thaân cuûa chính nhaân daân Ñöùc. Ngoaøi ra, V. Molotov − tröôûng ñoaøn Lieân Xoâ − cuõng ñeà nghò kí moät hieäp öôùc veà an ninh taäp theå ôû chaâu AÂu, trong ñoù khoâng coù Canada; coøn Hoa Kì vaø Trung Quoác, vì coù nhöõng traùch nhieäm ñaëc bieät trong tö caùch laø thaønh vieân thöôøng tröïc cuûa HÑBA LHQ, seõ ñöôïc môøi cöû quan saùt vieân beân caïnh caùc cô quan ñöôïc laäp ra theo hieäp öôùc an ninh. Caàn löu yù theâm raèng nhöõng ñeà nghò treân cuûa chính phuû Lieân Xoâ ñaõ maëc nhieân thöøa nhaän söï toàn taïi cuûa hai nöôùc Ñöùc. Veà phaàn mình, caùc chính phuû phöông Taây muoán tieán trình thoáng nhaát nöôùc Ñöùc ñöôïc dieãn ra theo “keá hoaïch Eden”(5) goàm naêm giai ñoaïn vôùi troïng taâm laø vieäc toå chöùc toång tuyeån cöû töï do döïa theo cô sôû ñaïo luaät baàu cöû do 4 cöôøng quoác soaïn thaûo vaø döôùi söï kieåm soaùt cuûa hoï. Quoác hoäi ñöôïc baàu ra seõ thaønh laäp chính phuû vaø chính phuû naøy seõ coù nhieäm vuï kí hoøa öôùc vôùi taát caû nhöõng nöôùc naøo töøng tham chieán choáng Ñöùc Quoác xaõ. Nöôùc Ñöùc thoáng nhaát hoaøn toaøn töï do quyeát ñònh phöông höôùng chính saùch ñoái ngoaïi cuûa mình: gia nhaäp moät khoái naøo ñoù, hoaëc trung laäp. Caùc nöôùc phöông Taây baùc boû ñeà aùn an ninh taäp theå chaâu AÂu cuûa ñoaøn Lieân Xoâ, vì cho raèng Moskva coù yù ñoà buoäc tieán trình thoáng nhaát nöôùc Ñöùc phaûi leä thuoäc vaøo moät heä thoáng, maø trong ñoù öu theá seõ thuoäc veà Lieân Xoâ. Vieäc giaûi quyeát vaán ñeà AÙo cuõng vaáp phaûi nhöõng khoù khaên töông töï nhö trong vaán ñeà Ñöùc. Ngoaøi ra, Molotov coøn ñoøi trì hoaõn vieäc ruùt quaân ñoäi nöôùc ngoaøi khoûi AÙo cho ñeán khi hoøa öôùc vôùi Ñöùc ñöôïc kí keát. (4b) Ngaøy 20.1, töôùng D. Eisenhower laøm leã tuyeân theä nhaäm chöùc toång thoáng Hoa Kì . Ngaøy 5.3, nhaø laõnh ñaïo Lieân Xoâ I. Stalin qua ñôøi. Ngöôøi thay oâng laø G. Malenkov. (5) Laáy theo teân cuûa boä tröôûng Ngoaïi giao Anh – Anthony Eden. 9
  10. Laäp tröôøng ñoái khaùng giöõa hai beân ñaõ ñöôïc phaûn aûnh trong Thoâng caùo chung keát thuùc Hoäi nghò: “Giöõa boán boä tröôûng Ngoaïi giao ñaõ dieãn ra nhöõng cuoäc trao ñoåi yù kieáân toaøn dieän veà vaán ñeà Ñöùc, vaán ñeà an ninh chaâu AÂu vaø caû vaán ñeà AÙo, nhöng hoï ñaõ khoâng theå ñaït ñöôïc söï thoûa thuaän veà nhöõng vaán ñeà vöøa neâu” [Daãn laïi theo 9, tr.146; 18, tr.410]. Tuy nhieân, Thoâng caùo chung cho bieát caùc beân döï Hoäi nghò ñaõ ñoàng yù trieäu taäp moät hoäi nghò khaùc, bao goàm ñaïi dieän Töù cöôøng, CHND Trung Hoa, hai nöôùc Trieàu Tieân vaø caùc quoác gia khaùc coù tham gia vaøo cuoäc chieán tranh Trieàu Tieân nhaèm möu tìm moät giaûi phaùp hoøa bình cho vaán ñeà Trieàu Tieân. Hoäi nghò naøy cuõng seõ ñöôïc yeâu caàu cöùu xeùt “vaán ñeà taùi laäp hoøa bình ôû Ñoâng Döông”. b. Hoøa öôùc vôùi AÙo (15.5.1955) Laø nöôùc coù soá phaän gaén lieàn vôùi Ñöùc sau bieán coá Anschluss(6), AÙo sau chieán tranh cuõng bò phaân thaønh boán khu vöïc thuoäc quyeàn chieám ñoùng cuûa boán cöôøng quoác thaéng traän cho ñeán khi moät hoøa öôùc ñöôïc kí giöõa Ñöùc vaø caùc nöôùc thaéng traän. Trong ñieàu kieän cuûa Chieán tranh laïnh, vieäc giaûi quyeát vaán ñeà AÙo cuõng gaëp nhieàu traéc trôû nhö Ñöùc. Caùc nöôùc phöông Taây vaø Lieân Xoâ ñeàu quan nieäm raèng vò theá cuûa hoï taïi caùc cuoäc ñaøm phaùn veà vaán ñeà Ñöùc seõ bò suy yeáu, neáu vaán ñeà AÙo ñöôïc giaûi quyeát moät caùch baát lôïi cho hoï. Haäu quaû laø maõi ñeán möôøi naêm sau chieán tranh, moät hoøa öôùc vôùi AÙo vaãn coøn boû ngoû. Laàn sau cuøng vaán ñeà AÙo laïi ñöôïc mang ra baøn baïc laø Hoäi nghò Berlin giöõa caùc boä tröôûng Ngoaïi giao Töù cöôøng thaùng 2.1954. Ñang chuaån bò saün keá hoaïch taùi vuõ trang Taây Ñöùc vaø keát naïp nöôùc naøy vaøo NATO, caùc nöôùc phöông Taây ñaõ maïnh daïn ñeà nghò ruùt toaøn boä quaân chieám ñoùng khoûi AÙo, ñieàu maø hoï luoân khöôùc töø trong tröôøng hôïp cuûa Ñöùc, keå caû sau khi ñaõ kí hoøa öôùc vôùi nöôùc naøy. Nhöng moät Taây Ñöùc − thaønh vieân NATO, theo ñaùnh giaù cuûa Lieân Xoâ, seõ coù khaû naêng laäp laïi moät Anschluss khaùc. Do vaäy, Lieân Xoâ ñaõ ñeà nghò hoaõn vieäc ruùt quaân khoûi AÙo (ñieàu maø Chính quyeàn Xoâ vieát vaãn luoân muoán thöïc hieän ñoái vôùi Ñöùc) cho ñeán khi vaán ñeà Ñöùc ñöôïc giaûi quyeát moät caùch hoøa bình(7). Sau khi caùc hieäp öôùc London vaø Paris taïo cô sôû phaùp lí cho vieäc keát naïp Taây Ñöùc vaøo NATO vaø taùi vuõ trang nöôùc naøy ñöôïc kí keát (10.1954), giôùi laõnh ñaïo Lieân Xoâ nghó raèng moät nöôùc AÙo vôùi nhöõng quy cheá khoâng roõ raøng seõ taïo cô hoäi cho söï can thieäp cuûa nöôùc Ñöùc giôø ñaõ ñöôïc phöông Taây phuïc hoài ñaày ñuû ñòa vò vaø ñöôïc taùi vuõ trang(8). Toát nhaát laø neân sôùm tìm moät giaûi phaùp toái öu cho vaán ñeà AÙo trong nhöõng ñieàu kieän ñaõ ñoåi thay nhö vöøa keå. Ngaøy 11.3.1955, Molotov ñaõ ñöa ra tuyeân boá: “Taïi Hoäi nghò Berlin, phaùi ñoaøn Xoâ vieát ñaõ nhaán maïnh ñeán yeâu caàu trì hoaõn vieäc ruùt quaân ñoäi nöôùc ngoaøi khoûi AÙo cho ñeán khi moät hoøa öôùc ñöôïc kí vôùi Ñöùc. Giôø ñaây, Lieân Xoâ ñeà nghò neân thöïc hieän vieäc ruùt quaân cuûa boán cöôøng quoác khoûi AÙo, maø khoâng caàn ñôïi ñeán luùc kí hoøa öôùc, neáu ngöôøi ta ñaït ñöôïc thoûa öôùc veà caùc bieän phaùp ñuû söùc ngaên chaën moät vuï Anschluss môùi. (Do vaäy giôø ñaây) Lieân Xoâ khoâng gaén lieàn vieäc giaûi quyeát vaán ñeà AÙo vôùi vieäc giaûi quyeát vaán ñeà Ñöùc; Lieân Xoâ chæ muoán vaïch ra moái lieân quan giöõa hai vaán ñeà naøy... Khoâng ñöôïc ñöa AÙo vaøo baát kì lieân minh hay hieäp öôùc quaân söï naøo choáng laïi caùc quoác gia ñöôïc ñeà caäp ñeán trong caùc ñeà nghò cuûa Lieân Xoâ; khoâng ñöôïc duøng laõnh thoå AÙo laøm caên cöù quaân söï nöôùc ngoaøi” [Daãn laïi theo 9, tr.255]. Töø ngaøy 12 ñeán ngaøy 15.4.1955 ôû Moskva ñaõ dieãn ra caùc cuoäc ñaøm phaùn tay ñoâi giöõa caùc ñoaøn Chính phuû hai nöôùc Lieân Xoâ vaø AÙo, maø keát quaû laø söï ra ñôøi cuûa Giaùc thö Xoâ-AÙo. Phía AÙo cam keát “luoân luoân tuaân thuû moät neàn trung laäp gioáng nhö cuûa Thuïy Só". Veà phaàn mình, Lieân Xoâ cam keát ñoàng yù ñeå “toaøn boä quaân ñoäi chieám ñoùng cuûa boán cöôøng quoác ruùt khoûi AÙo sau khi Hieäp öôùc Nhaø nöôùc coù (6) Naêm 1938, Ñöùc saùp nhaäp AÙo. (7) Anatoli Dobrynin, phuï taù cuûa Molotov, nhaän xeùt laäp tröôøng cuûa Lieân Xoâ veà vaán ñeà AÙo: “Thôøi kì ñoù trong Boä Chính trò coù caùc cuoäc tranh luaän raát noùng boûng veà hieäp ñònh hoøa bình ôû AÙo vaø vieäc ruùt quaân caùc nöôùc Ñoàng minh ra khoûi AÙo. Molotov laø ngöôøi cöïc löïc phaûn ñoái caùc böôùc ñi ñoù, vì oâng cho raèng vieäc ruùt quaân ñoäi Lieân Xoâ ra khoûi AÙo seõ laøm cho vò theá cuûa Lieân Xoâ ôû trung taâm chaâu AÂu bò suy yeáu nghieâm troïng vaø laøm cho Lieân Xoâ bò maát moät phaàn lôùn thaønh quaû ñaõ giaønh ñöôïc trong Chieán tranh theá giôùi thöù hai” [11,tr.34]. (8) Trong baûn baùo caùo veà tình hình quoác teá ñoïc ngaøy 8.2.1954 taïi Hoäi nghò Xoâ vieát Toái cao, Molotov nhaán maïnh raèng: “Söï hoài sinh cuûa chuû nghóa quaân phieät Taây Ñöùc laø moái ñe doïa ñeán neàn ñoäc laäp cuûa AÙo”. 10
  11. hieäu löïc, chaäm nhaát laø vaøo ngaøy 31.12.1955”. Trong hoaøn caûnh chaâu AÂu cuûa thaäp nieân 50, ñaây haún laø giaûi phaùp toát nhaát cho vaán ñeà AÙo. Ngaøy 15.5.1955, leã kí keát “Hieäp öôùc Nhaø nöôùc(9) veà vieäc khoâi phuïc nöôùc AÙo ñoäc laäp vaø daân chuû” ñaõ dieãn ra ôû Vienna vôùi söï tham döï cuûa ñaïi dieän boán cöôøng quoác thaéng traän vaø AÙo. Hieäp öôùc coù caùc noäi dung chính sau: - AÙo laø nöôùc ñoäc laäp vaø coù chuû quyeàn trong khuoân khoå bieân giôùi coù tröôùc ngaøy 1.1.1938; - Ñöùc khoâng ñöôïc saùp nhaäp AÙo vaø AÙo khoâng ñöôïc gia nhaäp baát kì lieân minh chính trò hoaëc kinh teá naøo vôùi Ñöùc; - AÙo phaûi duy trì caùc quyeàn töï do daân chuû trong nöôùc, toân troïng quyeàn daân toäc cuûa caùc daân toäc ít ngöôøi Slav vaø Horvate; - Löïc löôïng vuõ trang cuûa AÙo ñuû ñeå phoøng thuû ñaát nöôùc, khoâng ñöôïc trang bò vuõ khí nguyeân töû, khoâng ñöôïc duøng caùc loaïi vuõ khí ñöôïc mua hoaëc saûn xuaát ôû Ñöùc; - Veà kinh teá, caùc nöôùc chieán thaéng khoâng ñoøi AÙo boài thöôøng vaø hoaøn traû caùc taøi saûn Ñöùc treân laõnh thoå AÙo cho Chính phuû nöôùc naøy; - Sau khi hieäp öôùc coù hieäu löïc, quaân ñoäi chieám ñoùng ruùt khoûi AÙo tröôùc ngaøy 31.12.1955. Ngaøy 26.10.1955, Quoác hoäi AÙo thoâng qua ñaïo luaät coù giaù trò nhö hieán phaùp veà cheá ñoä trung laäp laâu daøi. Ngaøy 6.12 cuøng naêm, Lieân Xoâ, Hoa Kì, Anh vaø Phaùp cuøng chính thöùc thöøa nhaän quy cheá trung laäp cuûa Coäng hoøa AÙo vaø cam keát toân troïng neàn trung laäp cuûa nöôùc naøy. Quy cheá trung laäp khoâng ngaên caûn AÙo trôû thaønh thaønh vieân cuûa LHQ, tham gia caùc toå chöùc phi quaân söï ôû chaâu AÂu. Ngay trong naêm 1955, AÙo gia nhaäp Hoäi ñoàng chaâu AÂu. c. Hoäi nghò thöôïng ñænh Töù cöôøng ôû Geneva (töø ngaøy 18 ñeán ngaøy 23.7.1955) Trong luùc ñang dieãn ra nhöõng cuoäc vaän ñoäng raùo rieát ôû caùc nöôùc phöông Taây quanh vaán ñeà taùi vuõ trang Taây Ñöùc vaø keát naïp nöôùc naøy vaøo NATO, hai nöôùc giöõ vai troø chuû ñaïo trong quan heä quoác teá – Lieân Xoâ vaø Hoa Kì – ñaõ laàn löôït thay ñoåi ngöôøi laõnh ñaïo. Ngaøy 20.1.1953, Eisenhower chính thöùc nhaäm chöùc Toång thoáng Hoa Kì vôùi lôøi höùa heïn seõ sôùm chaám döùt cuoäc chieán tranh Trieàu Tieân; thaùng 3 cuøng naêm ôû Lieân Xoâ moät “ban laõnh ñaïo taäp theå” thay theá Stalin vöøa qua ñôøi. Chaúng laâu sau ñoù, taäp theå naøy ñaõ tieán haønh nhieàu caûi caùch quan troïng, maø Hieäp ñònh ñình chieán Trieàu Tieân laø moät trong nhöõng keát quaû cuûa chuùng. Roõ raøng laø nhöõng ngöôøi laõnh ñaïo môùi cuûa caû hai nöôùc ñeàu muoán theo ñuoåi moät ñöôøng loái ngoaïi giao khaùc vôùi ngöôøi tieàn nhieäm cuûa hoï. Trong baàu khoâng khí thay ñoåi ñoù, nhöõng ñeà nghò cuûa Churchill (trôû laïi caàm quyeàn töø thaùng 10.1951 ñeán thaùng 4.1955) veà moät cuoäc gaëp gôõ giöõa nhöõng ngöôøi ñöùng ñaàu Töù cöôøng − Lieân Xoâ, Hoa Kì, Anh vaø Phaùp − ñaõ ñöôïc chuù yù laéng nghe. Beân caïnh ñoù, vieäc giaûi quyeát vaán ñeà AÙo, tuy khoâng chieám vò trí trung taâm trong nhöõng baát ñoàng phaân caùch hai khoái nöôùc ôû chaâu AÂu, ñaõ goùp phaàn khoâng nhoû vaøo vieäc laøm dòu tình hình ôû chaâu luïc naøy. Nhöõng nhaø laõnh ñaïo caùc nöôùc lôùn ôû phöông Taây vaø Lieân Xoâ ñeàu coi ñaây laø cô hoäi thuaän lôïi ñeå tieán haønh moät hoäi nghò thöôïng ñænh ñeå giaûi quyeát nhöõng vaán ñeà lôùn tích luõy trong khoaûng thôøi gian 10 naêm sau Chieán tranh theá giôùi thöù hai. Töø ngaøy 18 ñeán ngaøy 23.7.1955 ôû Geneva ñaõ dieãn ra Hoäi nghò thöôïng ñænh Töù cöôøng vôùi söï tham gia cuûa N. Khrushchev vaø N. Bulganin (Lieân Xoâ), D. Eisenhower vaø F. Dulles (Mó), A. Eden vaø H. Macmillan (Anh), E. Faure vaø A. Pignet (Phaùp). Ñaây laø Hoäi nghò thöôïng ñænh ñaàu tieân sau Hoäi nghò Potsdam naêm 1945. Chöông trình nghò söï bao goàm caùc vaán ñeà sau: vaán ñeà Ñöùc, an ninh chaâu AÂu, giaûi tröø vuõ khí vaø phaùt trieån lieân laïc giöõa Ñoâng vaø Taây. Vaán ñeà trung taâm maø phaùi ñoaøn Lieân Xoâ muoán Hoäi nghò xem xeùt laø an ninh taäp theå ôû chaâu AÂu(10). (9) Teân goïi naøy nhaèm nhaán maïnh yù nöôùc AÙo bò loâi vaøo Chieán tranh theá giôùi thöù hai baát chaáp yù nguyeän cuûa nöôùc naøy. (10) Ñaây laø söï thay ñoåi lôùn lao trong laäp tröôøng cuûa Lieân Xoâ. Nguyeân nhaân laø caùch nhìn cuûa giôùi laõnh ñaïo môùi ôû Moskva veà vaán ñeà Ñöùc ñaõ khoâng coøn nhö tröôùc. Moät thaùng tröôùc Hoäi nghò, N. Bulganin ñaõ tuyeân boá raèng : “... trong 11
  12. Theo hoï, vaán ñeà seõ ñöôïc thöïc hieän qua hai giai ñoaïn: trong giai ñoaïn ñaàu, caùc nöôùc tham gia NATO vaø Hieäp öôùc Varsava (keå caû hai nöôùc Ñöùc) seõ cam keát traùnh duøng vuõ löïc vaø giaûi quyeát moïi tranh chaáp baèng con ñöôøng hoøa bình. ÔÛ giai ñoaïn hai, khi caùc cam keát trong khuoân khoå heä thoáng an ninh taäp theå baét ñaàu coù hieäu löïc, caùc khoái quaân söï seõ bò giaûi taùn. Chæ thò ñeà ngaøy 26.10.1955 cuûa Chính phuû Lieân Xoâ göûi phaùi ñoaøn Xoâ vieát ôû Hoäi nghò Töù cöôøng caáp boä tröôûng Ngoaïi giao, voán seõ ñöôïc trieäu taäp ôû Geneva sau Hoäi nghò thöôïng ñænh naøy ñaõ xaùc ñònh roõ laäp tröôøng cuûa Moskva: “Vaán ñeà chính laø ñaûm baûo an ninh ôû chaâu AÂu, coøn vaán ñeà Ñöùc laø vaán ñeà rieâng, phuï thuoäc vaøo vieäc giaûi quyeát vaán ñeà cô baûn lieân quan ñeán an ninh chaâu AÂu” [Daãn laïi theo16, tr.181]. Ñoàng thôøi, Bulganin, tröôûng ñoaøn Lieân Xoâ, khoâng che giaáu yù ñònh ñoøi quaân ñoäi nöôùc ngoaøi ruùt heát khoûi chaâu AÂu. Khaùc vôùi Moskva, caùc phaùi ñoaøn Hoa Kì, Anh vaø Phaùp laïi nhaán maïnh ñeán vaán ñeà Ñöùc. Trong baøi phaùt bieåu ñaàu tieân taïi Hoäi nghò, Eisenhower tuyeân boá raèng vaán ñeà Ñöùc “phaûi laø chuû ñeà chính trong caùc cuoäc ñaøm phaùn cuûa chuùng ta ôû ñaây” [Daãn laïi theo 18, tr.458]. Chöøng naøo nöôùc Ñöùc chöa ñöôïc thoáng nhaát, seõ khoâng theå coù hoøa bình laâu daøi ôû chaâu AÂu. Vaø nöôùc Ñöùc thoáng nhaát, theo Eisenhower, “coù khaû naêng choïn löïa, thöïc hieän quyeàn töï veä taäp theå khoâng theå di nhöôïng cuûa noù” [Daãn laïi theo 22, tr.128]. Toùm laïi, moät giaûi phaùp ñuùng ñaén cho vaán ñeà Ñöùc theo caùch nhìn cuûa phöông Taây phaûi laø nöôùc Ñöùc taùi thoáng nhaát coù quyeàn gia nhaäp NATO. Vaäy laø laäp tröôøng cuûa hai beân khaùc bieät ñeán möùc ñoái choïi laãn nhau. Ñoøi Mó ruùt heát quaân khoûi chaâu AÂu coù nghóa laø phaûi thuyeát phuïc caùc nöôùc Taây AÂu tin raèng nguyeân nhaân thaønh laäp NATO - “hieåm hoïa Xoâ vieát” - khoâng coøn nöõa. Coøn ñeå nöôùc Ñöùc taùi thoáng nhaát ôû laïi trong NATO cuøng vôùi Anh, Phaùp vaø coù theå caû Mó, trong luùc Lieân Xoâ khoâng phaûi laø thaønh vieân cuûa khoái naøy, thì ñoøi hoûi naøy chaúng khaùc gì buoäc Lieân Xoâ töø boû quyeàn lôïi cuûa mình trong vaán ñeà Ñöùc. Ngaøy 21.7, Eisenhower tung ra moät saùng kieán môùi ñöôïc goïi laø “baàu trôøi môû”. Sau khi nhaéc laïi raèng Ñoâng vaø Taây trong caùc keá hoaïch maø hoï ñeä trình laâu nay leân Uyû ban giaûi tröø vuõ khí cuûa LHQ ñeàu coâng nhaän caàn kieåm tra vieäc thöïc thi caùc bieän phaùp ñaõ ñöôïc thoâng qua, nhöng ñeàu khoâng thoáng nhaát veà phöông thöùc tieán haønh kieåm tra, Eisenhower ñeà nghò Lieân Xoâ vaø Hoa Kì seõ cöû ra moät soá phi cô nhaát ñònh doø xeùt caùc caên cöù quaân söï cuûa nhau. Cho raèng Hoa Kì coù yù ñoà thaùm thính laõnh thoå cuûa mình, phaùi ñoaøn Lieân Xoâ ñaõ baùc boû saùng kieán cuûa Eisenhower, vì cho raèng noù chaúng lieân quan gì ñeán vaán ñeà giaûi tröø vuõ khí. Veà vaán ñeà phaùt trieån thoâng tin lieân laïc Ñoâng - Taây, quan ñieåm cuûa hai beân cuõng raát traùi ngöôïc nhau. Phaùi ñoaøn Lieân Xoâ nhaán maïnh söï caàn thieát phaùt trieån caùc moái lieân heä vaø trao ñoåi giöõa caùc nöôùc trong caùc lónh vöïc kinh teá, vaên hoùa, khoa hoïc vaø thoâng tin, khoâng xaâm phaïm quyeàn lôïi, nguyeân taéc vaø truyeàn thoáng cuûa caùc nöôùc ñoù, nghóa laø moïi söï trao ñoåi ñeàu phaûi ñöôïc tieán haønh thoâng qua caùc keânh Nhaø nöôùc. Caùc phaùi ñoaøn Mó, Anh vaø Phaùp ñeà caäp ñeán söï töï do thoâng tin vaø di chuyeån, truyeàn thanh, xaây döïng caùc trung taâm thoâng tin, du nhaäp saùch baùo vaøo laõnh thoå cuûa nhau..., nghóa laø caùc toå chöùc tö nhaân vaø caù nhaân ñeàu coù quyeàn döï phaàn vaøo nhöõng quan heä lieân laïc thoâng tin giöõa caùc nöôùc. Khoâng ñoàng yù vôùi nhau veà caùch giaûi quyeát caùc vaán ñeà maáu choát, Hoäi nghò thöôïng ñænh coi nhö thaát baïi. Tuy nhieân, khoâng nhaø laõnh ñaïo naøo muoán veà nöôùc vôùi tay khoâng. Voán ñaët nhieàu hi voïng vaøo ñaây, dö luaän phöông Taây taát seõ khoâng chaáp nhaän keát quaû naøy sau nhöõng naêm soáng trong traïng thaùi caêng thaúng phaùt sinh töø Chieán tranh laïnh; coøn giôùi laõnh ñaïo Lieân Xoâ, ñang treân böôùc ñöôøng thöïc hieän nhöõng caûi caùch quan troïng, khoâng muoán theá löïc baûo thuû trong nöôùc laáy thaát baïi cuûa Hoäi nghò laøm cô hoäi hoài sinh. tình theá hieän nay, Chính phuû Lieân Xoâ ñaønh phaûi tính ñeán söï vieäc Taây Ñöùc ñaõ gia nhaäp Lieân minh Baéc Ñaïi Taây Döông vaø Lieân hieäp Taây AÂu vaø vieäc Hieäp öôùc Paris ñaõ ñöôïc pheâ chuaån. Tröôùc chuyeån bieán naøy, Chính phuû Xoâ vieát khoâng coøn nghó ñeán vieäc choái boû Hieäp öôùc Paris hay ñoøi Taây Ñöùc ruùt khoûi caùc Lieân minh vöøa keå. Ñoù laø ñoøi hoûi hoaøn toaøn khoâng thöïc teá [Daãn laïi theo 9, tr.278 – 279]. Töø ñaây, Lieân Xoâ chuyeån sang chuû tröông ñoøi hoûi phöông Taây thöøa nhaän söï toàn taïi cuûa hai nöôùc Ñöùc. 12
  13. Sau caùc cuoäc thaûo luaän gay gaét, Töù cöôøng ñaõ ñoàng yù veà vaên kieän ñuùc keát caùc chæ thò chung ñeå laïi cho caùc boä tröôûng ngoaïi giao ñeå hoï tieáp tuïc ñaøm phaùn vaøo muøa thu. Vaên kieän chöùa ñöïng nhöõng lôøi leõ toát ñeïp veà söï caàn thieát phaûi giôùi haïn vuõ trang vaø phaùt trieån caùc lieân laïc Ñoâng-Taây. Veà vaán ñeà gai goùc nhaát - vaán ñeà Ñöùc, Hoa Kì ñaõ coá vaän ñoäng ñeå ñöa vaøo vaên kieän ñoaïn vaên sau: “YÙ thöùc veà traùch nhieäm chung cuûa hoï ñoái vôùi vieäc giaûi quyeát vaán ñeà Ñöùc vaø taùi thoáng nhaát nöôùc Ñöùc, caùc nhaø laõnh ñaïo chính phuû ñoàng yù raèng vieäc giaûi quyeát vaán ñeà Ñöùc vaø taùi thoáng nhaát nöôùc Ñöùc baèng con ñöôøng baàu cöû töï do seõ ñöôïc tieán haønh phuø hôïp vôùi quyeàn lôïi daân toäc cuûa nhaân daân Ñöùc vaø vôùi yeâu caàu cuûa an ninh chaâu AÂu. Caùc boä tröôûng ngoaïi giao seõ tieán haønh caùc cuoäc daøn xeáp naøo maø hoï cho laø thích ñaùng cho söï tham gia cuûa, hay tham khaûo yù kieán vôùi, caùc beân lieân quan” [Daãn laïi theo 9, tr.284; 14, tr.821]. Thoûa thuaän treân theå hieän roõ coá gaéng dung hoøa quan ñieåm ñoái choïi giöõa caùc beân ñaøm phaùn: vaán ñeà Ñöùc phaûi ñöôïc giaûi quyeát vöøa baèng baàu cöû töï do, vöøa khoâng gaây phöông haïi ñeán an ninh taäp theå chaâu AÂu. Chính ôû ñaây ngöôøi ta nhìn thaáy keát quaû thöù hai cuûa Hoäi nghò, ñoù laø “Tinh thaàn Geneva”: caùc cöôøng quoác Ñoâng vaø Taây coá gaéng theå hieän roõ thieän chí laøm giaûm tình traïng caêng thaúng vaø ñoái ñaàu trong quan heä giöõa hai khoái. Keùo daøi ñeán ngaøy 23.7, caùc phieân hoïp cho thaáy caùc beân ñaõ saün saøng hôn tröôùc trong noã löïc tìm kieám moät tieáng noùi chung. Qua ñoù, coù theå keát luaän raèng Hoäi nghò ñaõ môû ñaàu giai ñoaïn “tan baêng” trong quan heä Ñoâng-Taây noùi chung, trong quan heä Xoâ-Mó noùi rieâng trong thôøi Chieán tranh laïnh. Hoäi nghò Ngoaïi tröôûng boán nöôùc dieãn ra ôû Geneva töø ngaøy 27.10 ñeán ngaøy 16.11.1955 cuõng khoâng mang laïi nhöõng tieán boä naøo roõ reät trong caùc vaán ñeà ñaõ baøn caõi. Cuõng nhö ôû Hoäi nghò thöôïng ñænh, phaùi ñoaøn Lieân Xoâ ñöa vaán ñeà an ninh taäp theå chaâu AÂu leân haøng ñaàu, nhöng caùc nöôùc phöông Taây ñaõ baùc boû toaøn boä keá hoaïch cuûa Lieân Xoâ, keå caû nhöõng thay ñoåi ñöôïc phía Lieân Xoâ boå sung sau ñoù. Veà vaán ñeà Ñöùc, boä tröôûng Ngoaïi giao Lieân Xoâ Molotov ñaõ thaúng thöøng baùc boû phöông saùch thoáng nhaát nöôùc Ñöùc theo quan ñieåm cuûa caùc nöôùc phöông Taây. OÂng tuyeân boá: “Söï thoáng nhaát giaû taïo nöôùc Ñöùc baèng caùi goïi laø toång tuyeån cöû töï do seõ daãn ñeán choã gaït boû nhöõng quyeàn lôïi maø nhaân daân lao ñoäng CHDC Ñöùc ñaõ giaønh ñöôïc. Ñieàu ñoù taát nhieân laø khoâng theå ñöôïc. Chæ coù ghi nhaän söï toàn taïi cuûa hai nöôùc Ñöùc cuøng vôùi moät söï thaät laø söï thoáng nhaát nöôùc Ñöùc chæ coù theå ñöôïc thöïc hieän baèng moät thoûa thuaän giöõa hai quoác gia ñoù thì môùi coù theå tìm ñöôïc moät giaûi phaùp coù theå chaáp nhaän cho vaán ñeà Ñöùc”. Veà vaán ñeà môû roäng tieáp xuùc Ñoâng-Taây, Molotov caùo giaùc raèng: “Söï töï do trao ñoåi yù kieán thöïc ra chæ laø töï do tuyeân truyeàn chieán tranh” [Daãn laïi theo 12, tr.490]. d. Vaán ñeà Ñöùc trong quan heä Ñoâng-Taây cho ñeán giöõa thaäp nieân 50 Nhö ñaõ ñeà caäp ôû treân, vaán ñeà Ñöùc chieám vò trí trung taâm trong quan heä cuûa Töù cöôøng ôû chaâu AÂu trong thôøi haäu chieán, vì coù quan heä thieát thaân ñeán quyeàn lôïi rieâng cuûa caû boán nöôùc. Vieäc giaûi quyeát noù theo chieàu höôùng naøo seõ taùc ñoäng tröïc tieáp ñeán vò theá cuûa caû boán nöôùc naøy taïi luïc ñòa chaâu AÂu cuõng nhö treân tröôøng quoác teá. Thöïc ra, khoâng caàn phaûi ñôïi ñeán luùc naøy vaán ñeà Ñöùc môùi thu huùt söï chuù yù cuûa boán nöôùc. Ngay sau khi nöôùc Ñöùc ñöôïc thoáng nhaát (1871), vaán ñeà Ñöùc ñaõ chi phoái toaøn boä chính saùch ñoái ngoaïi cuûa Phaùp ôû chaâu AÂu, vaø töø thaäp nieân 1880 trôû ñi ñaõ trôû thaønh moái baän taâm chính cuûa Nga vaø Anh. Sau Chieán tranh theá giôùi thöù nhaát, vò trí cuûa Ñöùc trong chính saùch ñoái ngoaïi cuûa Phaùp vaãn khoâng ñoåi, nhaát laø nöôùc Nga Sa Hoaøng, ñoàng minh khi xöa giôø ñaõ trôû thaønh keû thuø. Chính vì söï chia reõ vaø nghi kò cuûa caùc cöôøng quoác chaâu AÂu vaø chính saùch bieät laäp cuûa Mó, nöôùc Ñöùc ñaõ coù dòp phuïc hoài boä maùy chieán tranh vaø gaây ra cuoäc chieán tranh theá giôùi môùi. Khoâng laâu sau chieán tranh, giöõa caùc cöôøng quoác thaéng traän ñaõ dieãn laïi taán tuoàng cuõ: söï chia reõ vaø ngôø vöïc laãn nhau. Haäu quaû laø nguyeân taéc 4-D(11) ñöôïc xem laø neàn taûng cuûa chính saùch ñoái vôùi nöôùc Ñöùc baïi traän ñaõ bò caùc cöôøng quoác thaéng traän thöïc hieän theo caùch sao cho phuø hôïp vôùi quyeàn lôïi (11) Ñoù laø: denazification (phi phaùt xít hoùa), demilitarization (phi quaân phieät hoùa), demonopolisation (phi ñoäc quyeàn hoùa) vaø democratization (daân chuû hoùa). Caùc nguyeân taéc naøy ñaõ ñöôïc xaùc laäp ôû Hoäi nghò Potsdam (1945). 13
  14. rieâng cuûa mình, vaø teä haïi hôn, baát chaáp quyeàn lôïi cuûa nöôùc cuøng chieám ñoùng. Cuoäc khuûng hoaûng Berlin (keùo daøi töø 18.6.1948 ñeán 12.5.1949) laø bieåu hieän cuï theå cho thaáy maâu thuaãn giöõa hai beân quanh vaán ñeà Ñöùc ñaõ phaùt trieån ñeán giai ñoaïn khoâng theå dung hoøa ñöôïc. Laø ñaát nöôùc chòu ñöïng nhieàu taøn phaù nhaát do cuoäc chieán tranh xaâm löôïc cuûa phaùt xít Ñöùc gaây ra, Lieân Xoâ, cuõng gioáng nhö nöôùc Phaùp sau Chieán tranh theá giôùi thöù nhaát, muoán raèng nöôùc Ñöùc baïi traän thôøi haäu chieán seõ khoâng bao giôø coøn coù cô hoäi trôû thaønh moái ñe doïa ñeán an ninh cuûa Lieân Xoâ nöõa. Ñeå ñaït ñöôïc muïc tieâu naøy, nöôùc Ñöùc, theo quan ñieåm cuûa Stalin, neáu khoâng theå trôû thaønh nöôùc XHCN gioáng nhö nhöõng nöôùc Ñoâng AÂu khaùc, thì chí ít phaûi theo ñöôøng loái trung laäp, coù moät löïc löôïng quoác phoøng vöøa ñuû ñeå töï veä, khoâng ñöôïc tham gia baát kì lieân minh quaân söï naøo, khoâng bò quaân ñoäi nöôùc ngoaøi chieám ñoùng. Veà phía caùc cöôøng quoác thaéng traän phöông Taây, quan ñieåm cuûa Anh vaø Hoa Kì ñoái vôùi töông lai cuûa nöôùc Ñöùc baïi traän coù phaàn khaùc so vôùi Lieân Xoâ. Luùc ñaàu, hoï khoâng muoán thaáy laëp laïi ñieàu maø hoï coi laø sai laàm trong chính saùch ñoái vôùi Ñöùc sau Chieán tranh theá giôùi thöù nhaát: laøm cho nöôùc Ñöùc kieät queä ñeå roài sau ñoù phaûi boû tieàn cuûa ra nuoâi soáng noù. Roài chaúng laâu sau, hoï nhìn thaáy trong tieán trình xaùc laäp cheá ñoä daân chuû nhaân daân ôû caùc nöôùc Ñoâng AÂu ñieàu maø hoï tin laø tham voïng baønh tröôùng aûnh höôûng cuûa Lieân Xoâ ôû chaâu AÂu, hay noùi khaùc ñi laø söï laëp laïi chính saùch “xuaát khaåu caùch maïng” cuûa chính quyeàn Xoâ vieát trong nhöõng naêm ñaàu sau Caùch maïng thaùng Möôøi. Caøng ñaùng lo hôn laø giôø ñaây Lieân Xoâ naém öu theá roõ reät veà löïc löôïng quaân söï quy öôùc treân luïc ñòa, boû xa caùc cöôøng quoác phöông Taây. Rieâng Phaùp luùc ñaàu coù theå tìm thaáy trong chính saùch cuûa Lieân Xoâ söï phaûn aùnh ít nhieàu quan ñieåm cuûa hoï ñoái vôùi Ñöùc. Nhöng, do raát nhieàu nguyeân nhaân − caû ñoái ngoaïi laãn ñoái noäi, giôùi caàm quyeàn cheá ñoä Coäng hoøa thöù Tö(12) mau choùng ngaû theo laäp tröôøng cuûa Hoa Kì vaø Anh. Sang naêm 1949, caùc nöôùc chieám ñoùng phaân thaønh hai phe roõ reät: Lieân Xoâ moät beân, Hoa Kì, Anh vaø Phaùp moät beân. Quan heä giöõa hai beân giôø ñaõ trôû neân xaáu ñeán möùc caû hai xem söï toàn taïi cuûa ñoái phöông laø “hieåm hoïa” cho chính söï toàn taïi cuûa mình. Neáu ñaõ khoâng ñuû söùc ñaûo ngöôïc tình theá ôû Ñoâng AÂu do söï hieän dieän cuûa moät löïc löôïng Hoàng quaân ñoâng ñaûo ôû ñoù, phöông Taây quyeát khoâng ñeå laëp laïi nhöõng kinh nghieäm Ñoâng AÂu treân phaàn laõnh thoå coøn laïi cuûa chaâu AÂu. Vaäy laø chính saùch “ngaên chaën”, keá hoaïch Marshall vaø cuoái cuøng “NATO” noái tieáp nhau ra ñôøi. Do coù vò trí chieán löôïc vaø tieàm naêng raát lôùn veà kinh teá laãn quoác phoøng, Taây Ñöùc, döôùi con maét cuûa caùc nhaø hoaïch ñònh chính saùch ñoái ngoaïi phöông Taây, giöõ vai troø coù tính chaát quyeát ñònh trong chính saùch “ngaên chaën” chuû nghóa coäng saûn. Loâgích phaùt trieån cuûa caùi nhìn naøy laø keát naïp Taây Ñöùc vaøo NATO vôùi tö caùch laø moät thaønh vieân ñaày ñuû vaø coù chuû quyeàn. Sau moät thôøi gian ngaàn ngöø, cuoái cuøng Phaùp ñaønh öng thuaän. Ñaùnh giaù dieãn bieán treân nhö laø söï xaâm phaïm nhöõng nghò quyeát cuûa Hoäi nghò Potsdam, Lieân Xoâ cho raèng phöông Taây ñang nuoâi yù ñoà taùi vuõ trang nöôùc Ñöùc vaø laøm soáng laïi chuû nghóa quaân phieät, chuû nghóa phuïc thuø cuûa caùc giôùi phaûn ñoäng Ñöùc. Moät nöôùc Ñöùc nhö vaäy taát chæ coù theå laø moái ñe doïa tröïc tieáp cho an ninh ñaát nöôùc Xoâ vieát. Vaäy laø nhieàu chieán dòch vaän ñoäng ngoaïi giao keá tieáp nhau ra ñôøi vôùi cuøng moät muïc ñích: khuyeán duï caùc nöôùc phöông Taây thuaän tình laäp laïi nöôùc Ñöùc thoáng nhaát theo cheá ñoä hieäp bang, treân cô sôû caùc cuoäc thöông löôïng giöõa hai nhaø nöôùc Ñöùc hieän toàn taïi moät caùch rieâng leû, coù chuû quyeàn, khoâng bò quaân ñoäi nöôùc ngoaøi chieám ñoùng sau khi ñaõ kí hoøa öôùc vôùi caùc nöôùc cöøu ñòch trong thôøi chieán tranh, khoâng tham gia baát kì moät lieân minh quaân söï naøo, toùm laïi phaûi theo ñöôøng loái trung laäp, khoâng ñöôïc xaây döïng quaân ñoäi vöôït quaù yeâu caàu töï veä. Sau khi Ñöùc gia nhaäp NATO trong tö caùch moät thaønh vieân coù chuû quyeàn ñaày ñuû, Lieân Xoâ ñaõ heù loä khaû naêng chaáp nhaän hai nöôùc Ñöùc töø ñaây seõ toàn taïi nhö hai thöïc theå chính trò rieâng bieät, ñoäc laäp vôùi nhau vaø coù ñaày ñuû chuû quyeàn. (12) Cheá ñoä naøy toàn taïi ôû Phaùp töø ngaøy 18.10.1946 ñeán ngaøy 4.10.1958. 14
  15. Giôùi caàm quyeàn caùc nöôùc phöông Taây veà cô baûn khoâng baùc boû haún nhöõng ñeà nghò cuûa Moskva, nhöng hoï khoâng chòu baøn baát cöù chuyeän gì khaùc tröôùc khi giaûi quyeát xong vaán ñeà toång tuyeån cöû töï do trong caû nöôùc Ñöùc döôùi söï giaùm saùt cuûa LHQ. Quoác hoäi môùi ñöôïc baàu ra seõ thaønh laäp chính phuû. Khi Lieân Xoâ ñoàng yù veà nguyeân taéc “toång tuyeån cöû töï do”, caùc nöôùc phöông Taây laïi ñöa ra yeâu saùch ñoøi laäp ñoaøn thanh tra xem caû hai nöôùc Ñöùc coù hoäi ñuû ñieàu kieän chính trò cho moät cuoäc tuyeån cöû trung thöïc khoâng. Yeâu saùch cuûa hoï roõ raøng haøm yù khoâng thöøa nhaän CHDC Ñöùc laø moät ñaát nöôùc coù ñaày ñuû chuû quyeàn. Vaû chaêng, hoï cuõng ñaõ tính toaùn raèng neáu nöôùc Ñöùc ñöôïc thoáng nhaát baèng con ñöôøng toång tuyeån cöû töï do, caùc chính khaùch Taây Ñöùc thaân phöông Taây chaéc chaén seõ giaønh ñöôïc thaéng lôïi, vì daân soá Taây Ñöùc ñoâng gaàn gaáp ba laàn daân soá Ñoâng Ñöùc (treân 54 trieäu so vôùi treân 17 trieäu, theo soá lieäu cuoái thaäp nieân 1950). Hieåu ñöôïc duïng yù cuûa phöông Taây, Lieân Xoâ ñaõ baùc boû keá hoaïch cuûa hoï(13). Phöông Taây coù theå khoâng tính ñeán söï toàn taïi cuûa CHDC Ñöùc, nhöng Lieân Xoâ laïi khoâng theå haønh xöû nhö theá vôùi CHLB Ñöùc, vì vò theá cuûa nöôùc naøy treân chính tröôøng chaâu AÂu, voán ñaõ raát quan troïng, nay caøng trôû neân coù yù nghóa hôn sau khi ñaõ trôû thaønh thaønh vieân chính thöùc cuûa NATO. Do vaäy, taïi Hoäi nghò thöôïng ñænh Geneva, Lieân Xoâ ñaõ quyeát ñònh chuyeån haún sang laäp tröôøng thöøa nhaän söï toàn taïi cuûa hai nöôùc Ñöùc ñoäc laäp vôùi nhau, ñaåy vaán ñeà Ñöùc xuoáng haøng thöù hai vaø ñöa vaán ñeà an ninh taäp theå chaâu AÂu leân vò trí haøng ñaàu. Trong boái caûnh cuûa söï thay ñoåi naøy, seõ laø khoâng coù lôïi cho quyeàn lôïi cuûa Lieân Xoâ, neáu Moskva tieáp tuïc cöï tuyeät caùc quan heä chính thöùc vôùi Bonn. e. Lieân Xoâ vaø CHLB Ñöùc thieát laäp quan heä ngoaïi giao Ngay taïi Hoäi nghò boä tröôûng Ngoaïi giao Töù cöôøng Berlin (töø 1.1954 ñeán 2.1954), Molotov ñaõ ñeà caäp ñeán khaû naêng laäp caùc moái “lieân laïc giöõa Lieân Xoâ vaø Coäng hoøa Taây Ñöùc” [Daãn laïi theo 9,tr.262]. Ngaøy 15.01.1955, TASS ra tuyeân boá raèng Lieân Xoâ saün saøng bình thöôøng hoùa quan heä vôùi CHLB Ñöùc. Ngaøy 7.6, tröôùc ngaøy khai maïc Hoäi nghò thöôïng ñænh Geneva khoâng laâu, von Brentano, vöøa thay Adenauer laøm boä tröôûng ngoaïi giao ñöôïc hai ngaøy, ñaõ nhaän ñöôïc moät coâng haøm cuûa Lieân Xoâ baøy toû yù muoán “bình thöôøng hoùa quan heä vaø laäp quan heä tröïc tieáp giöõa Lieân Xoâ vaø CHLB Ñöùc”. Chính phuû Xoâ vieát cuõng môøi thuû töôùng Adenauer sang thaêm Lieân Xoâ trong “töông lai gaàn nhaát”. Thaùng 9, Adenauer ñaõ nhaän lôøi. Nhöng ngay tröôùc khi sang Lieân Xoâ, oâng ñaõ ñi thaêm Hoa Kì töø ngaøy 13 ñeán ngaøy 17.6 nhaèm chöùng toû raèng Taây Ñöùc vaãn trung thaønh vôùi NATO. Töø ngaøy 9 ñeán ngaøy 13.9 ñaõ dieãn ra cuoäc vieáng thaêm chính thöùc Lieân Xoâ cuûa thuû töôùng CHLB Ñöùc K. Adenauer. Trong caùc cuoäc ñaøm phaùn ñaõ noåi leân hai vaán ñeà chính sau: – Vaán ñeà nhöõng ngöôøi Ñöùc bò baét trong thôøi chieán tranh, nhöng cho ñeán luùc naøy vaãn coøn bò Lieân Xoâ giam giöõ. Goïi hoï laø “tuø binh chieán tranh”, phaùi ñoaøn Taây Ñöùc yeâu caàu Chính phuû Lieân Xoâ thaû hoï ra. Veà phaàn mình, chính phuû Lieân Xoâ ñaõ xem nhöõng ngöôøi naøy laø “toäi phaïm chieán tranh” ñeå tieáp tuïc giam giöõ hoï. Theo Taây Ñöùc, con soá ngöôøi Ñöùc naøy leân ñeán haøng traêm ngaøn, coøn Lieân Xoâ coâng boá con soá chính thöùc chæ coù 9.626 ngöôøi. – Veà quan heä giöõa Lieân Xoâ vaø CHLB Ñöùc, Adenauer muoán raèng Lieân Xoâ coâng nhaän CHLB Ñöùc coù quyeàn ñaïi dieän cho toaøn theå daân toäc vaø nöôùc Ñöùc. Chính phuû Xoâ vieát kieân quyeát giöõ vöõng laäp tröôøng raèng hai nöôùc Ñöùc caàn tieán haønh ñaøm phaùn trong tö caùch laø hai quoác gia rieâng bieät. Caùc cuoäc ñaøm phaùn dieãn ra raát gay go vaø nhieàu luùc raát caêng thaúng. Maõi ñeán ngaøy cuoái cuøng − ngaøy 13.9, hai nöôùc môùi ñaït ñöôïc thoûa thuaän laäp quan heä ngoaïi giao ôû caáp ñaïi söù. Rieâng veà vaán ñeà nhöõng ngöôøi Ñöùc coøn bò giam giöõ, chuû tòch Hoäi ñoàng Boä tröôûng Lieân Xoâ N. Khrushchev vaø chuû tòch Xoâ vieát toái cao Lieân Xoâ N. Bulganin ñöa ra “lôøi höùa danh döï” vôùi Thuû töôùng Taây Ñöùc raèng khoâng quaù moät tuaàn sau khi hai nöôùc thoûa thuaän laäp quan heä ngoaïi giao, Lieân Xoâ seõ thaû hoï ra(14). (13) Laäp tröôøng cuûa phöông Taây ñoái vôùi vaán ñeà Ñöùc trong nöûa ñaàu thaäp nieân 50 ñöôïc xaùc laäp qua caùc coâng haøm ngoaïi giao ñeà ngaøy 25.3, 10.5 vaø 10.7.1952, coøn cuûa Lieân Xoâ laø 9.4, 24.5, 23.8 vaø 23.9.1952. (14) Ngaøy 14.9, töùc moät ngaøy sau khi phaùi ñoaøn Taây Ñöùc rôøi khoûi Lieân Xoâ, phaùi ñoaøn cuûa Chính phuû Ñoâng Ñöùc ñeán 15
  16. Ngay taïi cuoäc hoïp baùo dieãn ra chæ moät ngaøy sau khi hai nöôùc laäp quan heä ngoaïi giao, thuû töôùng Adenauer ra tuyeân boá raèng dieãn bieán naøy khoâng coù nghóa laø “thöøa nhaän thaønh phaàn laõnh thoå cuûa hai beân”, raèng Chính phuû Lieân bang ñaïi dieän “toaøn theå nhaân daân Ñöùc” trong quan heä quoác teá. Veà phaàn mình, Chính phuû Xoâ vieát, qua TASS, tuyeân boá: “Chính phuû Xoâ vieát xem CHLB Ñöùc laø moät phaàn cuûa nöôùc Ñöùc. Phaàn kia laø CHDC Ñöùc”. Coøn veà vaán ñeà ñöôøng bieân giôùi, Hoäi nghò Potsdam ñaõ giaûi quyeát xong, nghóa laø CHLB Ñöùc “thöïc hieän quyeàn phaùp lí cuûa mình ñoái vôùi phaàn laõnh thoå thuoäc chuû quyeàn cuûa mình” [Daãn laïi theo 15, tr. 183]. 4. Vaán ñeà Taây Berlin a. Nguyeân nhaân Sau khi CHLB Ñöùc ñaõ trôû thaønh thaønh vieân chính thöùc cuûa NATO, moïi noã löïc cuûa Lieân Xoâ nhaèm thoáng nhaát hai mieàn Taây Ñöùc vaø Ñoâng Ñöùc thaønh moät nöôùc Ñöùc theo quy cheá trung laäp, ñöùng ngoaøi aûnh höôûng cuûa phöông Taây coi nhö ñaõ khoâng thaønh coâng. Trong nhöõng naêm thaùng sau ñoù, ñöôïc söï giuùp ñôõ cuûa phöông Taây, Chính quyeàn Bonn ñaõ ñaåy nhanh toác ñoä taùi vuõ trang. Toång quaân soá cuûa Bundeswehr töø 12 vaïn (1957) taêng leân 23 vaïn (1959), ngaân saùch quoác phoøng cuõng taêng vôùi nhòp ñoä mau leï khoâng keùm: töø 95,4 trieäu mark (1955) leân 3.404,4 trieäu (1956), 7.974,2 trieäu (1958)(28)[18, tr.479 – 480]. Ngaøy 25-3-1958, Bundestag ñaõ thoâng qua nghò quyeát cho pheùp Bundeswehr ñöôïc trang bò vuõ khí haït nhaân vaø teân löûa. Taát nhieân, ñaây chöa phaûi laø ñöôøng loái chính thöùc cuûa Chính phuû Bonn, nhöng roõ raøng nghò quyeát ñaõ phaûn aùnh moät xu höôùng raát ñaùng lo ngaïi ôû nöôùc naøy. Söùc maïnh quaân söï cuûa Taây Ñöùc taêng leân song song vôùi toác ñoä phaùt trieån ñöôïc goïi laø “thaàn kì” cuûa neàn kinh teá. Töø naêm 1955, Taây Ñöùc baét ñaàu böôùc vaøo thôøi kì phoàn vinh: chæ soá saûn xuaát coâng nghieäp taêng töø 100 (1950) leân 293 (1963). Ngay trong naêm 1955, toång saûn phaåm quoác daân (GNP) cuûa Taây Ñöùc ñaõ töông ñöông vôùi cuûa toaøn nöôùc Ñöùc naêm 1936, duø xeùt veà dieän tích vaø daân soá, Taây Ñöùc chæ baèng 53% vaø 75% cuûa nöôùc Ñöùc tröôùc chieán tranh. Ngay töø naêm 1958, Taây Ñöùc ñaõ trôû thaønh nöôùc xuaát khaåu haøng coâng nghieäp ñöùng haøng thöù hai treân theá giôùi, chæ sau moãi Mó. Töø naêm 1952, caùn caân ngoaïi thöông baét ñaàu dö nhieàu vaø döï tröõ ngoaïi teä maïnh taêng nhanh ñeán con soá 6,4 tæ USD. Ñeå haõm bôùt ñaø taêng tröôûng kinh teá quaù möùc, naêm 1961 ñoàng mark ñaõ ñöôïc naâng giaù 5%. Vöõng tin vaøo söùc maïnh cuûa mình, ngay töø thaùng 12-1955, Chính phuû Bonn ñaõ ñöa ra “chuû thuyeát Hallstein”, theo ñoù CHLB Ñöùc töï coi mình laø ñaïi dieän duy nhaát hôïp phaùp cuûa toaøn daân Ñöùc trong caùc quan heä quoác teá vaø seõ khoâng laäp, hay seõ caét ñöùt quan heä ngoaïi giao vôùi baát kì nöôùc naøo vöøa coâng nhaän Chính phuû Bonn, laïi vöøa muoán nhìn nhaän vò theá hôïp phaùp cuûa Chính phuû Berlin. Söùc maïnh taêng leân veà moïi maët cuûa Taây Ñöùc ñaõ taïo thaønh moät söùc eùp naëng neà ñeø leân Ñoâng Ñöùc, maø giôø ñaây ñöôïc xem laø “tieàn ñoàn cuûa phe XHCN ôû chaâu AÂu”. Sau bieán coá thaùng 6.1953(15), nhieàu bieän phaùp söûa sai ñaõ ñöôïc thöïc hieän. Nhôø vaäy, ngaøy 20.5.1958, Chính quyeàn Berlin ñaõ coù theå huûy boû cheá ñoä phaân phoái theo nhaân khaåu. Toác ñoä taêng tröôûng kinh teá cuûa Ñoâng Ñöùc vaøo cuoái thaäp nieân 50 khoâng keùm Taây Ñöùc bao nhieâu. Nhöng nhìn chung, möùc soáng trung bình ôû Ñoâng Ñöùc vöøa thaáp hôn, vöøa chaäm ñöôïc caûi thieän so vôùi ôû CHLB Ñöùc. Nguyeân nhaân thì coù nhieàu, nhö möùc khôûi ñieåm cuûa Ñoâng Ñöùc laø quaù thaáp so vôùi Taây Ñöùc vaø trong quaù khöù Ñoâng Ñöùc cuõng laø vuøng keùm phaùt trieån hôn veà kinh teá. Ñoâng Ñöùc laïi chòu nhieàu thieät haïi hôn do caùc hoaït ñoäng chieán tranh aùc lieät trong nhöõng naêm 1944 − 1945 ñeàu dieãn ra ôû ñaây. Ñöôøng loái phaùt trieån kinh teá cuûa Ñoâng Ñöùc ñöôïc hoaïch ñònh döïa theo moâ hình Xoâ vieát: chuù troïng phaùt trieån coâng nghieäp naëng, trong luùc chæ daønh moät soá voán khoâng lôùn cho vieäc xaây döïng neàn coâng nghieäp saûn xuaát haøng tieâu duøng. Haäu quaû laø thöôøng xuyeân xuaát hieän Moskva. Ngaøy 20.9, khi hoï rôøi Moskva, Chuû tòch ñoaøn Xoâ vieát Toái cao Lieân Xoâ ra thoâng baùo chính thöùc cho bieát Lieân Xoâ ñaõ ñaùp öùng lôøi keâu goïi cuûa Chính phuû CHDC Ñöùc vaø lôøi yeâu caàu cuûa Chính phuû CHLB Ñöùc veà vieäc thaû “caùc toäi phaïm chieán tranh ngöôøi Ñöùc”. Thoâng baùo cuõng cho bieát Chính phuû Berlin ñaõ ñöa ra lôøi keâu goïi naøy hoài thaùng 6.1955 [9, tr.267]. (15) Bieán coá naøy seõ ñöôïc trình baøy ôû phaàn sau. 16
  17. nhöõng laøn soùng ngöôøi rôøi boû CHDC Ñöùc ñeå sang sinh soáng ôû CHLB Ñöùc, nhaát laø vaøo nhöõng thôøi ñieåm chính phuû Berlin thuùc ñaåy caùc bieän phaùp coâng nghieäp hoùa XHCN vaø môû roäng quy moâ taäp theå hoùa noâng nghieäp, hay caùc chieán dòch baøi xích Giaùo hoäi, caûi taïo tö töôûng... Chính quyeàn Berlin haún khoâng toû ra phieàn muoän laém khi nhöõng nhaø coâng nghieäp lôùn, nhöõng ñaïi vaø trung ñòa chuû, phuù noâng, voán baát maõn vôùi nhöõng caûi caùch kinh teá vaø xaõ hoäi ñang dieãn ra ôû CHDC Ñöùc ñaõ töø Ñoâng boû sang Taây. Song raéc roái laø ngaøy caøng coù nhieàu coâng nhaân chuyeân nghieäp vaø nhöõng nhaø chuyeân moân coù baèng caáp boû CHDC Ñöùc sang CHLB Ñöùc. Ñoâi khi coù gaàn 1/3 soá ngöôøi toát nghieäp caùc tröôøng ñaïi hoïc kó thuaät boû sang soáng vaø laøm vieäc ôû CHLB Ñöùc, nôi hoï ñöôïc lónh löông cao hôn nhieàu. “Naïn chaûy maùu chaát xaùm” naøy laø moät thieät haïi ñaùng keå cho CHDC Ñöùc. Theo soá lieäu chính thöùc cuûa chính phuû Berlin, trong voøng möôøi naêm − töø 1949 ñeán 1959, coù ñeán 3 trieäu ngöôøi töø CHDC Ñöùc boû sang sinh soáng ôû CHLB Ñöùc. Ñieàu naøy ñaõ khieán daân soá CHDC Ñöùc töø 18,292 trieäu (1949) suït xuoáng coøn 17,298 trieäu (1959). Vaø con ñöôøng maø hoï choïn ñeå ñi sang Taây Ñöùc chính laø töø Ñoâng sang Taây Berlin. Söï löïa choïn naøy coù lí do cuûa noù. Nhö ñaõ ñeà caäp ôû treân, töø thaùng 9.1955, Lieân Xoâ ñaõ laäp quan heä ngoaïi giao ñaày ñuû vôùi CHLB Ñöùc, vaø mong muoán duy trì “nguyeân traïng” ôû caû hai nöôùc Ñöùc(16). Nhöng caùc nöôùc phöông Taây töø choái khoâng thöøa nhaän Chính phuû CHDC Ñöùc. Chính phuû Taây Ñöùc coøn naâng laäp tröôøng naøy leân thaønh chuû thuyeát Hallstein. Laäp tröôøng vöøa keå cuûa phöông Taây cuõng khieán hoï khoâng coi ñöôøng ranh phaân chia hai nöôùc Ñöùc coù giaù trò nhö ñöôøng bieân giôùi quoác gia, maø chæ xem ñaây laø nhöõng ñöôøng phaân ranh khu vöïc, ñöôïc caùc nöôùc Ñoàng minh laäp neân naêm 1945 khi phaân chia nöôùc Ñöùc thaønh nhöõng vuøng chieám ñoùng. Ñieàu naøy coù nghóa laø ñoái vôùi Chính phuû Bonn, bieân giôùi giöõa hai nöôùc Ñöùc khoâng phaûi laø raøo caûn phaùp lí cho vieäc töï do di chuyeån cuûa ngöôøi Ñöùc töø nöûa phaàn naøy sang nöûa phaàn kia cuûa nöôùc Ñöùc. Xeùt theo goùc ñoä naøy, bieân giôùi giöõa khu Ñoâng vaø khu Taây thaønh phoá Berlin cuõng hoaøn toaøn coù tính chaát töôïng tröng. Vaø trong thöïc teá, ñuùng laø nhö vaäy. Thaønh phoá coù chung heä thoáng giao thoâng vaø moät sôû coâng chính thoáng nhaát. Nhieàu coâng daân cuûa Ñoâng Berlin laøm vieäc ôû Taây Berlin, vaø ngöôïc laïi. Ñeå di chuyeån töø phaàn laõnh thoå Berlin naøy sang phaàn laõnh thoå Berlin kia khoâng ñoøi hoûi baát kì thöù giaáy tôø naøo. Vieäc bieân giôùi giaùp vôùi Taây Ñöùc bò boû ngoû khoâng chæ gaây cho Ñoâng Ñöùc baáy nhieâu khoù khaên... Cuõng nhö ôû caùc nöôùc XHCN khaùc, giaù baùn leû caùc maët haøng tieâu duøng chính ôû CHDC Ñöùc thaáp, do ñöôïc ngaân saùch nhaø nöôùc trôï giaù. Nhieàu ngöôøi daân cuûa CHLB Ñöùc, ñaëc bieät laø Taây Berlin, xem vieäc mua nhöõng maët haøng naøy ôû CHDC Ñöùc laø coù lôïi cho mình. Haäu quaû laø neàn kinh teá CHDC Ñöùc phaûi chòu theâm nhöõng thieät haïi to lôùn. Theo tính toaùn cuûa caùc nhaø kinh teá CHDC Ñöùc, vieäc ñöôøng bieân giôùi bò boû ngoû ñaõ gaây ra nhöõng thieät haïi chung leân tôùi 15 tæ mark moät naêm. Hai chính phuû Lieân Xoâ vaø CHDC Ñöùc coøn caùo giaùc phöông Taây vaø Bonn bieán Taây Berlin thaønh trung taâm cuûa caùc hoaït ñoäng giaùn ñieäp vaø tuyeân truyeàn choáng phaù caùc nöôùc XHCN, maø tröôùc heát laø CHDC Ñöùc. Berlin laïi laø moät thaønh phoá coù quy cheá raát ñaëc bieät. Cuõng gioáng nhö nöôùc Ñöùc thôøi haäu chieán, noù cuõng bò phaân thaønh boán khu vöïc chieám ñoùng. Khi CHDC Ñöùc ñöôïc thaønh laäp, Ñoâng Berlin thuoäc quyeàn kieåm soaùt cuûa Lieân Xoâ trôû thaønh thuû ñoâ cuûa quoác gia môùi. CHLB Ñöùc, khoâng theå haønh ñoäng theo caùch töông töï, vì leõ Taây Berlin hoaøn toaøn naèm giöõa laõnh thoå CHDC Ñöùc. Tuy nhieân, chính phuû Bonn laïi coù yù ñoà muoán bieán Taây Berlin thaønh moät boä phaän cuûa CHLB Ñöùc vôùi quy cheá cuûa moät “bang”. Phaàn lôùn daân Taây Berlin uûng hoä yeâu saùch naøy, voán ñöôïc phaûn aùnh trong hieán phaùp cuûa CHLB Ñöùc vaø Taây Berlin. ÔÛ Taây Berlin, cuõng coù moät soá cô quan cuûa CHLB Ñöùc, vaø nhöõng ñaûng phaùi hoaït ñoäng theo nhöõng quy cheá phaùp lí coù giaù trò gioáng nhö ôû CHLB Ñöùc. Xeùt veà quan heä quoác teá (16) Trong moät cuoäc phoûng vaán daønh cho tôø Pravda, Khrushchev ñaõ tuyeân boá raèng: “... thöøa nhaän nguyeân traïng trong vaán ñeà Ñöùc coù nghóa laø phaùt xuaát töø söï toàn taïi cuûa hai nöôùc Ñöùc: CHDC Ñöùc – Nhaø nöôùc theo con ñöôøng phaùt trieån xaõ hoäi chuû nghóa – vaø CHLB Ñöùc – Nhaø nöôùc theo cheá ñoä tö baûn chuû nghóa. Chính treân cô sôû nguyeân traïng naøy, ngöôøi ta coù theå xaùc laäp nhöõng ñieàu kieän cho vieäc giaûi quyeát vaán ñeà Ñöùc” [Daãn laïi theo 9, tr.506]. 17
  18. vaø vaên hoùa, Taây Berlin coù theå ñöôïc coi nhö laø moät boä phaän cuûa CHLB Ñöùc. Nhöng quy cheá phaùp lí chung cuûa thaønh phoá khoâng ñöôïc xaùc laäp roõ raøng vaø Taây Berlin khoâng baàu ñaïi bieåu cuûa mình vaøo Quoác hoäi Lieân bang cuûa CHLB Ñöùc. Ñaùng chuù yù laø tuy uûng hoä vieäc thaønh laäp CHLB Ñöùc, caùc cöôøng quoác phöông Taây ñoàng thôøi vaãn ñaët ra moät quy cheá ñaëc bieät cho Taây Berlin, nghóa laø phaàn ñaát naøy vaãn thuoäc quyeàn kieåm soaùt cuûa hoï, chuû yeáu veà maët ñoái ngoaïi. Do vaäy, caû Mó, Anh vaø Phaùp ñeàu khoâng uûng hoä moät caùch voâ ñieàu kieän nhöõng ñoøi hoûi cuûa Chính phuû Bonn ñoái vôùi Taây Berlin. b. Laäp tröôøng cuûa chính phuû Lieân Xoâ vaø cuûa caùc nöôùc phöông Taây Ngaøy 10.11.1958, Chính phuû Lieân Xoâ, laáy côù caùc nöôùc phöông Taây ñaõ vi phaïm quyeát nghò Potsdam khi cho pheùp Taây Ñöùc taùi vuõ trang vaø do ñoù khoâng coøn quyeàn ôû laïi Taây Berlin nöõa, baét ñaàu ñoøi xem xeùt laïi quy cheá chieám ñoùng Berlin. Lieân Xoâ ñeà nghò bieán Taây Berlin thaønh “thaønh phoá töï do”, nghóa laø toaøn boä quaân ñoäi nöôùc ngoaøi seõ ruùt khoûi ñaây. N. Khrushchev noùi roõ raèng “Lieân Xoâ seõ trao traû nhöõng chöùc naêng maø caùc cô quan cuûa Lieân Xoâ ñang thöïc hieän ôû Berlin veà cho chuû quyeàn cuûa CHDC Ñöùc”, trong ñoù coù quyeàn kieåm soaùt vieäc ra vaøo Berlin. OÂng nhaán maïnh: Chính phuû Lieân Xoâ seõ baûo veä CHDC Ñöùc, neáu nöôùc naøy bò caùc löïc löôïng gaây chieán choáng laïi vieäc thöïc hieän chuû quyeàn laõnh thoå cuûa mình. Tieáp ñoù, ngaøy 27.11.1958, Chính phuû Lieân Xoâ ñaõ göûi coâng haøm cho nhöõng nöôùc phöông Taây veà vieäc giaûi quyeát vaán ñeà Taây Berlin. Caùc coâng haøm ñeà nghò thöøa nhaän Taây Berlin laø moät ñôn vò chính trò rieâng bieät, coù quy cheá cuûa thaønh phoá phi quaân söï (trung laäp), töï do treân cô sôû thoûa thuaän cuûa quoác teá, coù quyeàn töï quaûn veà haønh chính. Boán cöôøng quoác vaø caû hai nöôùc Ñöùc cam keát toân troïng quy cheá naøy vaø khoâng can thieäp vaøo coâng vieäc noäi boä cuûa Taây Berlin. Coâng haøm ñeà ngaøy 27.11.1958 neâu roõ raèng trong voøng 6 thaùng, neáu caùc nöôùc khoâng giaûi quyeát xong vaán ñeà Taây Berlin, Lieân Xoâ seõ kí hoøa öôùc rieâng vôùi CHDC Ñöùc vaø sau ñoù seõ töø boû moïi quyeàn haïn cuûa moät cöôøng quoác chieám ñoùng. N. Khrushchev vieän daãn moät tieàn leä tröôùc ñoù − hoøa öôùc rieâng leû ñaõ ñöôïc kí giöõa Mó vaø Anh vôùi Nhaät, duø khoâng ñöôïc söï taùn ñoàng cuûa Lieân Xoâ, Trung Quoác, AÁn Ñoä vaø Mieán Ñieän, voán ñeàu laø nhöõng nöôùc tham gia chieán tranh choáng Nhaät. Caùc cöôøng quoác phöông Taây vaø Taây Ñöùc ñaõ ñoùn nhaän coâng haøm ñeà ngaøy 27.11.1958 cuûa Chính phuû Moskva nhö moät lôøi “ñe doïa”, moät “toái haäu thö”. Cho ñeán luùc naøy, quyeàn kieåm soaùt ñöôøng ra vaøo Taây Berlin vaãn do giôùi chöùc Xoâ vieát ñaûm nhaän. Neáu Lieân Xoâ kí hoøa öôùc rieâng leû vôùi CHDC Ñöùc vaø trao quyeàn naøy cho Chính phuû Berlin, thì caùc nöôùc phöông Taây buoäc phaûi thöông löôïng tröïc tieáp vôùi Chính phuû CHDC Ñöùc ñeå ñöôïc ra vaøo Taây Berlin. Ñoái vôùi hoï, ñaây laø chuyeän haï mình vaø khoâng theå chaáp nhaän ñöôïc, vì noù haøm yù coâng nhaän ñòa vò hôïp phaùp cuûa Chính phuû CHDC Ñöùc, moät ñieàu maø hoï vaãn luoân kòch lieät phaûn ñoái. Ñaõ xuaát hieän nhieàu tieáng noùi trong dö luaän phöông Taây raèng chæ coøn caùch duøng “söùc maïnh ñoät phaù” vaøo Taây Berlin, moät khi Lieân Xoâ ruùt khoûi CHDC Ñöùc. Trong baát kì tröôøng hôïp naøo, vieäc thay ñoåi “hieän traïng” naøy coù nguy cô gaây ra nhöõng raéc roái quoác teá khoâng löôøng ñöôïc vì Lieân Xoâ ñaõ cam keát seõ baûo veä CHDC Ñöùc. Neân coù nhöõng phaûn öùng nhö theá naøo? Treân thöïc teá ñaõ coù hai thaùi ñoä. Anh cho raèng coù theå coù nhieàu nhaân nhöôïng ñeå N. Khrushchev giaûm nheï möùc ñoä gay gaét cuûa coâng haøm ñeà ngaøy 27.11. Traùi laïi, de Gaulle vöøa trôû laïi caàm quyeàn nöûa naêm tröôùc ñoù vaø K. Adenauer cho raèng caàn phaûi ñöùng vöõng vaø kieân quyeát baùc boû moïi thoûa hieäp veà Taây Berlin. Moät coâng haøm cuûa Phaùp vieát raèng khoâng neân “thöông löôïng döôùi söï ñe doïa cuûa moät toái haäu thö”. Laø nöôùc giöõ vai troø quyeát ñònh, Mó do döï giöõa laäp tröôøng oân hoøa cuûa Anh vaø thaùi ñoä kieân quyeát cuûa Phaùp vaø Ñöùc. Vaán ñeà laø lieäu Mó coù chaáp nhaän tieán haønh moät cuoäc chieán tranh haït nhaân ñeå baûo veä moät laõnh thoå nhoû nhö Taây Berlin vôùi 2,5 trieäu daân, voán cuõng ñang mong muoán duy trì quy cheá cuûa hoï. Trong cuoäc baàu cöû Hoäi ñoàng thaønh phoá ngaøy 5.12, ñaûng duy nhaát taùn thaønh yù kieán cuûa N. Khrushchev laø ñaûng Xaõ hoäi Thoáng nhaát (SED) chæ ñöôïc 1,9% soá phieáu, so vôùi 2,7% naêm 1954. Trong coâng haøm gôûi Chính phuû Moskva ñeà ngaøy 31.12.1958, Hoa Kì, Anh vaø Phaùp cuøng yeâu caàu “môû roäng khuoân khoå cuûa cuoäc ñaøm phaùn” vaø baøy toû quan ñieåm chung raèng “luoân luoân saün saøng thaûo luaän vaán ñeà Berlin trong khuoân khoå cuûa nhöõng cuoäc thöông thaûo tìm moät giaûi phaùp cho vaán ñeà Ñöùc vaø 18
  19. cho caû vaán ñeà an ninh chaâu AÂu” [Daãn laïi theo 16, tr.353; 28, tr.745]. Trong böùc coâng haøm traû lôøi ñeà ngaøy 10.1.1959, Chính phuû Lieân Xoâ ñaõ nhaéc laïi laäp tröôøng veà vaán ñeà Ñöùc: ñöôøng bieân giôùi giöõa Ñoâng vaø Taây Ñöùc laø hôïp phaùp, hai nöôùc Ñöùc töø boû moïi yeâu saùch veà laõnh thoå naèm veà phía ñoâng ñöôøng Oder-Neisse, quaân ñoäi nöôùc ngoaøi ruùt heát khoûi laõnh thoå Ñöùc trong thôøi haïn ngaén nhaát sau ngaøy kí hoaø öôùc, Ñöùc khoâng tham gia baát kì lieân minh quaân söï naøo choáng moät trong nhöõng nöôùc töøng naèm trong lieân minh choáng Hitler tröôùc ñaây, quaân ñoäi Ñöùc chæ ñöôïc xaây döïng ñuû ñeå phoøng thuû, Taây Berlin vaãn seõ laø “moät thaønh phoá töï do phi quaân söï hoùa” cho ñeán khi nöôùc Ñöùc taùi thoáng nhaát. Ngaøy 16.2.1959, Hoa Kì, Anh vaø Phaùp cuøng ñöa ra tuyeân boá chung raèng hoï saün saøng tham döï moät hoäi nghò caáp boä tröôûng ngoaïi giao ñeå “giaûi quyeát vaán ñeà Ñöùc trong moïi khía caïnh vaø heä quaû phaùt sinh cuûa noù”. c. Hoäi nghò boä tröôûng Ngoaïi giao Töù cöôøng taïi Geneva (1959) vôùi söï tham döï cuûa ñaïi dieän hai nöôùc Ñöùc Ñeå tìm moät giaûi phaùp cho nhöõng laäp tröôøng caùch bieät treân, töø ngaøy 10.5 ñeán ngaøy 20.6 vaø töø ngaøy 13.7 ñeán ngaøy 5.8.1959, boä tröôûng Ngoaïi giao Töù cöôøng goàm A. Gromyko (Lieân Xoâ), C. Herter (Mó), S. Lloyd (Anh) vaø Couve de Murville (Phaùp) ñaõ gaëp nhau ôû Geneva cuøng vôùi ñaïi dieän hai nöôùc Ñöùc. Caùc nöôùc Hoa Kì, Anh vaø Phaùp ñöa ra “Keá hoaïch hoøa bình cho caû chaâu AÂu”, maø noäi dung chính laø thaønh laäp moät Uyû ban toaøn Ñöùc goàm 35 ngöôøi (25 cuûa Taây Ñöùc vaø 10 cuûa Ñoâng Ñöùc) phuï traùch vieäc phaùt trieån caùc quan heä giöõa hai nöôùc Ñöùc, soaïn thaûo luaät baàu cöû vaø toå chöùc baàu cöû Quoác hoäi cho toaøn nöôùc Ñöùc trong voøng 30 thaùng, soá phaän cuûa Berlin seõ gaén lieàn vôùi vieäc giaûi quyeát vaán ñeà Ñöùc theo höôùng thoáng nhaát nöôùc naøy baèng con ñöôøng tuyeån cöû töï do. Rieâng giaûi phaùp cho “an ninh chaâu AÂu” khoâng taùch rôøi söï hieän dieän cuûa quaân ñoäi Hoa Kì ôû chaâu luïc naøy. Ñöôïc goïi laø “giaûi phaùp caû goùi” (“package deal”), keá hoaïch vöøa keå bao goàm nhöõng bieän phaùp gaén boù chaët cheõ vôùi nhau vaø ñoøi hoûi phaûi ñöôïc xem xeùt nhö moät toång theå khoâng theå phaân caét, nhö boä tröôûng Ngoaïi giao Hoa Kì ñaõ khoâng ít laàn nhaán maïnh. Ra ñôøi töø cuoäc baàu cöû naøy, chính phuû thoáng nhaát seõ thöông löôïng vieäc kí hoøa öôùc. Coøn vieäc ruùt quaân ñoäi nöôùc ngoaøi khoûi Ñöùc chæ ñöôïc mang ra xem xeùt sau tieán trình vöøa keå. Lieân Xoâ ñeà nghò thaønh laäp uûy ban toaøn Ñöùc bao goàm ñaïi dieän cuûa caû hai nhaø nöôùc Ñöùc vaø kí thoûa thuaän veà quy cheá taïm thôøi cho Taây Berlin. Ñeå ñaït ñöôïc muïc tieâu naøy, Lieân Xoâ ñeà nghò giaûm quaân soá cuûa caùc nöôùc phöông Taây ôû Taây Berlin, hai nöôùc Ñöùc tieán haønh ñaøm phaùn veà caùc vaán ñeà lieân quan ñeán vieäc duy trì lieân laïc vôùi Taây Berlin. Söï khaùc bieät trong laäp tröôøng cuûa hai beân xoay quanh caùc ñieåm maáu choát sau: phöông Taây kieân quyeát khoâng chòu ñaøm phaùn veà quyeàn töï do ra vaøo Taây Berlin cuûa hoï, böôùc ñaàu tieân ñeå giaûi quyeát vaán ñeà Ñöùc laø thoáng nhaát nöôùc Ñöùc thoâng qua moät cuoäc tuyeån cöû töï do döôùi söï giaùm saùt cuûa Töù cöôøng. Lieân Xoâ döùt khoaùt ñoøi giaûi quyeát ngay vaán ñeà Taây Berlin theo höôùng bieán noù thaønh moät thaønh phoá töï do vaø phi quaân söï hoùa, coøn vaán ñeà Ñöùc chæ coù theå ñöôïc giaûi quyeát treân cô sôû caùc cuoäc thöông thaûo giöõa hai nöôùc Ñöùc vôùi nhau. Trong luùc chôø ñôïi ñöôïc thoáng nhaát, hai nöôùc Ñöùc vaãn coù theå tieán haønh ñaøm phaùn vieäc kí hoøa öôùc. Toùm laïi, laäp tröôøng cuûa hai beân veà nöôùc Ñöùc (vaø giôø ñaây goàm caû Berlin) cô baûn khoâng thay ñoåi. Ngaøy 5.8, Hoäi nghò keát thuùc maø khoâng mang laïi keát quaû gì, tuy trong thôøi gian Hoäi nghò ñang dieãn ra, toång bí thö ñaûng Coäng saûn kieâm chuû tòch Hoäi ñoàng Boä tröôûng Lieân Xoâ N.Khrushchev ñaõ nhaän lôøi môøi sang thaêm Mó vaøo thaùng 9. d. Chuyeán vieáng thaêm Hoa Kì cuûa N. Khrushchev (thaùng 9.1959) Tuy khoâng ñaët ra muïc tieâu kí baát kì vaên kieän ngoaïi giao naøo, chuyeán vieáng thaêm keùo daøi töø ngaøy 15 ñeán ngaøy 27.9.1959 laø moät chuyeán vieáng thaêm chính thöùc vaø hôn theá nöõa laø moät bieán coá lòch söû trong quan heä giöõa hai nöôùc, vì ñoù laø chuyeán vieáng thaêm Mó ñaàu tieân cuûa ngöôøi ñöùng ñaàu ñaát nöôùc Xoâ vieát vaø ñaûng Coäng saûn Lieân Xoâ. Taïi ñaây, N Khrushchev ñaõ coù dòp trình baøy quan ñieåm cuûa oâng veà vaán ñeà hoøa bình vaø chieán tranh, maø voán ñang laø neàn taûng cho ñöôøng loái cuûa Lieân Xoâ trong quan 19
  20. heä Ñoâng − Taây. OÂng noùi: “Chuùng toâi cho raèng cheá ñoä cuûa chuùng toâi toát hôn, vaø ngaøi nghó raèng cheá ñoä cuûa caùc ngaøi toát hôn; nhöng taát nhieân, chuùng ta khoâng neân bieán cuoäc tranh luaän ñoù thaønh moät cuoäc chieán tranh coâng khai. Neáu chuùng ta ñaùnh laãn nhau, khoâng nhöõng hai nöôùc chuùng ta seõ phaûi chòu nhöõng thieät haïi khoång loà, maø caùc nöôùc khaùc cuõng phaûi bò loâi keùo vaøo vieäc tieâu dieät theá giôùi” [Daãn laïi theo 31, tr.528 – 529]. Chieám vò trí quan troïng trong caùc cuoäc tieáp xuùc giöõa N. Khrushchev vaø D. Eisenhower laø caùc vaán ñeà ôû Trung AÂu vaø Taây Berlin. Ñöôïc coâng boá vaøo cuoái chuyeán coâng du, baûn Thoâng caùo chung nhaán maïnh raèng duø nhöõng cuoäc tieáp xuùc khoâng nhaèm giaûi quyeát nhöõng vaán ñeà phaùt sinh, chuùng vaãn coù ích trong vieäc laøm saùng toû laäp tröôøng cuûa hai nhaø laõnh ñaïo vaø do vaäy ñaõ goùp phaàn “mang laïi moät neàn hoøa bình ñuùng ñaén vaø laâu daøi”. Hai beân ñoàng yù raèng “giaûi tröø vuõ khí laø vaán ñeà quan troïng nhaát maø theá giôùi hieän ñang phaûi ñoái maët”. Caû hai leân aùn vieäc duøng vuõ löïc ñeå giaûi quyeát “nhöõng vaán ñeà quoác teá quan troïng”. Veà vaán ñeà Berlin, baûn Thoâng caùo chung chæ ghi nhaän moät nguyeân taéc chung laø caùc cuoäc ñaøm phaùn phaûi mang laïi moät giaûi phaùp thoûa ñaùng. Coøn keát quaû cuï theå cuûa vaán ñeà naøy ñöôïc coâng boá taïi cuoäc hoïp baùo chung ñöôïc toå chöùc ngaøy 28.9: Toång thoáng Hoa Kì höùa vôùi N. Khrushchev seõ tieáp xuùc vôùi Charles de Gaulle vaø Macmillan ñeå thuyeát phuïc caùc oâng naøy döï hoäi nghò thöôïng ñænh; Eisenhower coøn thöøa nhaän tính chaát “baát bình thöôøng” cuûa tình hình ôû Berlin, vaø theâm raèng caàn tìm ra “moät giaûi phaùp ñaûm baûo lôïi ích chính ñaùng cuûa Lieân Xoâ, ngöôøi Ñoâng Ñöùc, ngöôøi Taây Ñöùc vaø treân heát laø cuûa phöông Taây”. Ñoåi laáy hai nhaân nhöôïng vöøa keå, Khrushchev töø boû moïi giôùi haïn veà thôøi gian trong vieäc ñi tìm moät giaûi phaùp cho vaán ñeà Berlin [Daãn laïi theo 1, tr.170; 31, tr.364; 37, tr.474]. e. Söï tan vôõ cuûa Hoäi nghò thöôïng ñænh Töù cöôøng ôû Paris (thaùng 5.1960) Thaùi ñoä meàm deûo cuûa Eisenhower trong vaán ñeà Berlin ñöôïc theå hieän qua lôøi tuyeân boá cuûa oâng taïi cuoäc hoïp dieãn ra trong caùc ngaøy töø 19 ñeán 21.12.1959 giöõa nhöõng ngöôøi ñöùng ñaàu nhaø nöôùc vaø chính phuû caùc nöôùc Hoa Kì, Anh, Phaùp vaø CHLB Ñöùc nhaèm chuaån bò cho cuoäc hoïp thöôïng ñænh saép ñeán. Thuû töôùng CHLB Ñöùc K. Adenauer thuaät laïi:“Trong lôøi phaùt bieåu ñaàu tieân, Eisenhower ñaõ trình baøy doâng daøi quan ñieåm cuûa mình, maø hoùa ra traùi ngöôïc haún vôùi yeâu caàu khoâng ñöôïc, duø trong baát kì tröôøng hôïp naøo, thay ñoåi neàn taûng phaùp lí cuûa quy cheá hieän nay cuûa Berlin. Ñaëc bieät oâng noùi raèng quyeàn lôïi cuûa caùc cöôøng quoác phöông Taây ôû Berlin khoâng quan troïng ñeán möùc coâng luaän beân ngoaøi nöôùc Ñöùc xem vieäc xaâm phaïm chuùng laø nguyeân côù ñuû quan troïng ñeå can thieäp vuõ trang. Noùi chung, oâng ñaët ra caâu hoûi sau: seõ ra sao vôùi Berlin, neáu ngöôøi Nga baây giôø thì nhöôïng boä, nhöng chaúng laâu sau seõ coù nhöõng haønh ñoäng khaùc choáng laïi noù? Phöông Taây coù neân, cuõng theo ñuùng lôøi oâng, phaûn ñoái vieäc Lieân Xoâ raát coù theå seõ kí moät hoøa öôùc vôùi CHDC Ñöùc, vì chuùng ta ñaõ chaúng kí hoøa öôùc vôùi CHLB Ñöùc laø gì” [Daãn laïi theo 18, tr.510 – 511]. Tröôùc söï phaûn baùc maïnh meõ cuûa nhöõng ngöôøi ñoái thoaïi, Eisenhower ñaõ ñoàng yù töø boû quan ñieåm cuûa mình. Vaäy laø laäp tröôøng cuûa phöông Taây veà vaán ñeà Berlin vaãn khoâng thay ñoåi. Ngaøy 14.5.1960, N. Khrushchev ñeán Paris döï cuoäc hoïp thöôïng ñænh. Ngaøy hoâm sau, oâng noùi rieâng vôùi toång thoáng Phaùp de Gaulle raèng muoán cho Hoäi nghò dieãn ra thì Chính phuû Hoa Kì tröôùc heát phaûi xin loãi veà hoaït ñoäng giaùn ñieäp töø treân khoâng cuûa hoï. Nguyeân laø tröôùc ñoù, vaøo ngaøy 1.5 moät maùy bay do thaùm U-2 cuûa Mó ñaõ vöôït qua bieân giôùi Lieân Xoâ töø höôùng nam vaø ñaõ bò teân löûa baén rôi ôû vuøng Sverdlov. Thöïc ra nhöõng chuyeán bay thaùm thính sieâu cao cuûa Mó nhaèm muïc ñích chuïp hình laõnh thoå cuûa Lieân Xoâ ñaõ dieãn ra ngay töø naêm 1956 [1, tr.166]. Tuy bieát, nhöng giôùi laõnh ñaïo Xoâ vieát khoâng coâng khai leân tieáng phaûn ñoái, vì hoï quan nieäm raèng söï baát löïc cuûa Lieân Xoâ trong vieäc ngaên caûn caùc hoaït ñoäng do thaùm töø treân khoâng cuûa Mó laø moät ñieàu ñaùng hoå theïn. Maõi ñeán ngaøy 1.5.1960, khi moät phi cô Mó bò baén haï vaø vieân phi coâng bò baét soáng, Chính phuû Mó môùi thöøa nhaän söï thaät sau khi Chính phuû Lieân Xoâ tröng ra nhöõng baèng chöùng khoâng theå choái caõi, maëc duø vaäy Washington vaãn khoâng chòu ñöa ra moät lôøi xin loãi chính thöùc, theo nhö ñoøi hoûi cuûa phía Lieân Xoâ. Ngaøy 16.5.1960, khi laõnh ñaïo boán nöôùc hoïp taïi ñieän Elyseùe, N. Khrushchev laïi yeâu caàu Hoa Kì 20
ADSENSE

CÓ THỂ BẠN MUỐN DOWNLOAD

THÔNG TIN
TRỢ GIÚP
HỖ TRỢ KHÁCH HÀNG
Theo dõi chúng tôi

Chịu trách nhiệm nội dung:

Nguyễn Công Hà - Giám đốc Công ty TNHH TÀI LIỆU TRỰC TUYẾN VI NA

LIÊN HỆ

Địa chỉ: P402, 54A Nơ Trang Long, Phường 14, Q.Bình Thạnh, TP.HCM

Hotline: 093 303 0098

Email: support@tailieu.vn

Giấy phép Mạng Xã Hội số: 670/GP-BTTTT cấp ngày 30/11/2015 Copyright © 2022-2032 TaiLieu.VN. All rights reserved.

 

Đồng bộ tài khoản
2=>2