Luận án phó Tiến sĩ Khoa học ngữ văn: Tìm hiểu quan niệm thơ cổ Việt Nam

BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO<br /> TRƢỜNG ĐẠI HỌC SƢ PHẠM THÀNH PHỐ HỒ CHÍ MINH<br /> <br /> PHẠM QUANG TRUNG<br /> <br /> TÌM HIỂU<br /> QUAN NIỆM THƠ CỔ VIỆT NAM<br /> LUẬN ÁN PHÓ TIẾN SĨ KHOA HỌC NGỮ VĂN<br /> CHUYÊN NGÀNH: VĂN HỌC VIỆT NAM<br /> Mã số: 50423<br /> <br /> Người hướng dẫn khoa học:<br /> PGS. PTS: MAI QUỐC LIÊN<br /> <br /> THÀNH PHỐ HỒ CHÍ MINH – 1996<br /> <br /> MỤC LỤC<br /> <br /> PHẦN I: NHỮNG VẤN ĐỀ CHUNG ......................................................................... 3<br /> 1. MỤC ĐÍCH VÀ ĐỐI TƢỢNG NGHIÊN CỨU.................................................... 3<br /> 2. Ý NGHĨA CỦA ĐỀ TÀI NGHIÊN CỨU ............................................................. 9<br /> 3. LỊCH SỬ NGHIÊN CỨU ĐỀ TÀI VÀ NHỮNG ĐÓNG GÓP CỦA LUẬN ÁN<br /> .............................................................................................................................................. 14<br /> 4- CÁC PHƢƠNG PHÁP NGHIÊN CỨU .............................................................. 27<br /> 5. BỐ CỤC LUẬN ÁN ............................................................................................ 28<br /> PHẦN II: NỘI DUNG CƠ BẢN ................................................................................ 29<br /> CHƢƠNG 1: CƠ SỞ QUAN NIỆM THƠ CỔ VIỆT NAM ................................... 29<br /> CHƢƠNG 2: NHỮNG QUAN NIỆM CƠ BẢN CỦA NGƢỜI XƢA VỀ THƠ .... 46<br /> 1 - Về nhà thơ....................................................................................................... 46<br /> 2 – Về thơ với thực tại ......................................................................................... 67<br /> 3 - Về nghệ thuật thơ............................................................................................ 93<br /> 4 – Về phê bình thơ ............................................................................................ 117<br /> CHƢƠNG 3: ĐẶC ĐIỂM VÀ HẠN CHẾ CỦA QUAN NIỆM THƠ CỔ VIỆT<br /> NAM .................................................................................................................................. 137<br /> PHẦN III: KẾT LUẬN ............................................................................................. 151<br /> PHỤ LỤC................................................................................................................... 156<br /> SƠ LƢỢC VỀ CÁC TÁC GIẢ .............................................................................. 156<br /> DANH MỤC CÁC TÀI LIỆU THAM KHẢO...................................................... 170<br /> <br /> 3<br /> <br /> PHẦN I: NHỮNG VẤN ĐỀ CHUNG<br /> <br /> 1. MỤC ĐÍCH VÀ ĐỐI TƢỢNG NGHIÊN CỨU<br /> Từ sau Cách mạng tháng Tám năm 1945, nhất là từ sau khi hòa bình đƣợc lập lại ở<br /> miền Bắc năm 1954, di sản văn chƣơng trong quá khứ của dân tộc bao gồm văn chƣơng dân<br /> gian và văn chƣơng bác học, cả sáng tác và lý luận đã đƣợc giới nghiên cứu quan tâm tìm<br /> hiểu và đã thu đƣợc nhiều thành tựu đáng kể. Riêng văn chƣơng trung đại, chúng ta đã có thể<br /> nói tới việc phát hiện ra Nguyễn Trãi, Ngô Thì Nhậm, phát hiện lại thời đại Lý - Trần,<br /> Nguyễn Du, Cao Bá Quát.<br /> Tuy nhiên, chƣa thể nói tới sự phát hiện với quy mô và tính chất nhƣ vậy đối với di<br /> sản lý luận văn chƣơng cổ của dân tộc. Năm 1981, trong "Từ trong di sản... - Mấy điều thu<br /> hoạch" nhân Nhà xuất bản Tác phẩm mới ấn hành cuốn "Từ trong di sản...", Nguyễn Minh<br /> Tân đã xác nhận: "Đối với di sản văn học, nếu nhƣ phần sáng tác đã đƣợc phát hiện, thì phần<br /> di sản tƣ tƣởng lý luận văn nghệ (chữ in nghiêng do N.M.T. nhấn mạnh) có thể nói vẫn còn<br /> chƣa làm đƣợc bao nhiêu, tình hình đó gây nên một cảm tƣởng ở không ít ngƣời về sự nghèo<br /> nàn của tƣ duy lý luận, thậm chí có lúc có ý kiến cho rằng trong ngót mƣời thế kỵ vừa qua, di<br /> sản văn học của ta không để lại "một giọt lý luận nào" (76,209). Cho đến thời gian gần đây,<br /> mặc dầu đã có một vài bƣớc tiến quan trọng, song tình hình nghiên cứu quan niệm văn<br /> chƣơng cổ của dân tộc về cơ bản vẫn chƣa có sự thay đổi thật sự đáng kể.<br /> <br /> 4<br /> Một nội dung cần đƣợc chú tâm nghiên cứu là quan niệm về thơ. Đó là vì thơ trong<br /> quá khứ là sản phẩm sáng tạo phức hợp nhất, tinh tế nhất của những thành tựu văn hóa cổ<br /> xƣa. Đó còn là vì thơ đƣợc các văn nhân, học giả xƣa luôn xem là thể tài văn chƣơng quan<br /> trọng bậc nhất, đồng thời bộc lộ rõ nhất đặc thù của ―văn‖<br /> <br /> theo nghĩa hẹp nhất của từ<br /> <br /> này.<br /> Với tiêu đề "Tìm hiểu quan niệm thơ cổ Việt Nam", từ chỗ đứng và tƣ duy hiện đại,<br /> luận án nhằm góp phần phân tích, đánh giá và lý giải một số vấn đề cơ bản, bao quát của<br /> quan niệm thơ thời trung đại Việt Nam (từ thế kỵ X đến thế kỵ XIX). Đây chủ yếu là quan<br /> niệm thơ của các nhà nho, bao gồm đại nho và hàn sỷ, bộc lộ trong các trƣớc tác đƣợc viết<br /> bằng chữ Hán là chính.<br /> Thực tế, có thể nghiên cứu quan niệm thơ cổ qua hình tƣợng văn chƣơng trong sáng<br /> tác của các nhà thơ tiêu biểu thời trung đại. Luận án không đi theo hƣớng này, mà đi theo<br /> hƣớng khác có phần trực tiếp hơn: tìm hiểu quan niệm thơ cổ qua các ý kiến luận bàn về thơ<br /> (như các bài Đề từ, Tựa, Bạt, Bình các tập thơ) và qua ý tứ ít nhiều có liên quan tới quan<br /> niệm thơ ẩn trong ngôn từ, hình ảnh của các bài thơ.<br /> Trong thời trung đại ở ta, theo các tài liệu đã đƣợc công bố, thì không có những công<br /> trình lý luận đồ sộ chuyên bàn về văn chƣơng kiểu "Thi pháp học" của Arixtôt (384-322<br /> TCN), "Quan hệ thẩm mỹ của nghệ thuật với thực tại" của N.G. Tsecnƣsepxki (1829 1889)... ở phƣơng Tây và "Văn tâm điêu long" của Lƣu Hiệp (khoảng 465 - 520), "Tùy viên<br /> thi thoại" của Viên Mai (1815-1797)... ở Trung Quốc. Tuy nhiên, trong nhiều công trình khảo<br /> cứu có tính chất bách khoa, chẳng hạn của Lê Quý Đôn (1726-1784), có những chuyên mục<br /> bàn về thơ văn (nhƣ mục "Văn nghệ" gồm 48 điều trong bộ "Vân đài loại ngữ"). Các ý kiến<br /> bàn về thơ nhiều hơn cả nằm<br /> <br />