Luận án Thạc sĩ Chính sách công: Thực hiện chính sách pháp luật hôn nhân và gia đình tại huyện Ba Tơ, tỉnh Quảng Ngãi

MỞ ĐẦU<br /> 1. Tính cấp thiết của đề tài<br /> Xây dựng gia đình no ấm, bình đẳng và hạnh phúc là một trong những chiến<br /> lược quan trọng của chính sách phát triển kinh tế - xã hội ở nước ta giai đoạn hiện<br /> nay. Trong bối cảnh xã hội đang có nhiều biến đổi, cùng với quá trình hiện đại hóa<br /> và hội nhập, nhiều vấn đề đang đặt ra về việc thực hiện các quy định pháp luật hôn<br /> nhân và gia đình, nhất là ở các địa phương vùng miền núi và dân tộc thiểu số.<br /> Thực hiện Chính sách Pháp luật về Hôn nhân và gia đình là một trong những<br /> yêu cầu quan trọng nhằm đảm bảo các yêu cầu tuân thủ luật pháp về hôn nhân và<br /> gia đình trong đời sống xã hội. Với đặc thù của một quốc gia có nhiều thành phần<br /> tộc người, điều kiện kinh tế - xã hội ở nhiều địa phương còn gặp khó khăn thì việc<br /> thực hiện chính sách, pháp luật về hôn nhân và gia đình ở nhiều địa phương gặp<br /> nhiều trở ngại, nhất là ở các huyện miền núi và vùng dân tộc thiểu số.<br /> Huyện Ba Tơ thuộc 61 huyện nghèo theo Nghị quyết 30a/2008/NĐ-CP ngày 27<br /> /12/ 2008 của Chính phủ về chương trình hỗ trợ giảm nghèo nhanh và bền vững đối với<br /> 61 huyện nghèo của cả nước và thuộc 6 huyện nghèo ở huyện miền núi của tỉnh Quảng<br /> Ngãi theo quyết định 135/QĐ-UBND ngày 13/02/2017 của Uỷ ban nhân dân tỉnh<br /> Quảng Ngãi phê duyệt kế hoạch thực hiện chương trình mục tiêu Quốc gia giảm nghèo<br /> bền vững tỉnh Quảng Ngãi giai đoạn 2016 – 2020. Trong những năm gần đây, việc triển<br /> khai và thực hiện các chính sách, pháp luật trên địa bàn huyện đã đạt được nhiều thành<br /> tựu đáng ghi nhân. Nhiều bộ luật và các quy định về chính sách đã được triển khai thực<br /> hiện, mang lại những hiệu quả quan trọng trong phát triển kinh tế - xã hội ở địa phương.<br /> Với sự quan tâm của Nhà nước và các Bộ, Ngành, việc thực hiện chính sách pháp<br /> luật trong cả nước nói chung đã có những bước đổi mới, đạt được nhiều kết quả đáng khích<br /> lệ trong việc mở rộng quy mô tuyên truyền, tăng cơ hội tiếp cận pháp luật cho mọi người<br /> dân. Đối với huyện Ba Tơ, tỉnh Quảng Ngãi, việc thực hiện chính sách pháp luật có chuyển<br /> biến đáng kể qua những đợt khảo sát, qua các cuộc ra quân tuyên truyền, phổ biến, giáo dục<br /> pháp luật tại các xã trên địa bàn huyện. Nhờ những hoạt động tuyên truyền đó đã có những<br /> chuyển biến mạnh mẽ trong tư tưởng nhận thức trong nhân dân, việc tuân thủ luật pháp thể<br /> <br /> hiện cụ thể là: Số vụ nhân dân vi phạm pháp luật, năm sau thấp hơn năm trước, tình trạng<br /> nhân dân khiếu kiện vượt cấp không có, các vụ trộm cắp tài sản, tài nạn giao thông hằng<br /> năm đều giảm đáng kể, vụ việc vợ chồng ly hôn ngày càng ít, không có vụ bạo lực gia đình<br /> trong các năm gần đây.<br /> Tuy nhiên, do đặc thù thực tế của địa phương với điều kiện kinh tế - xã hội còn<br /> nhiều khó khăn, trình độ dân trí còn thấp, việc thực hiện pháp luật còn bộc lộ nhiều hạn<br /> chế, chưa đáp ứng với yêu cầu của cấp lãnh đạo địa phương trong tình hình mới hiện<br /> nay. Chất lượng tuyên truyền phổ biến giáo dục pháp luật ở địa phương nhìn chung<br /> chưa cao, nội dung, hình thức tuyên truyền chưa đa dạng và phong phú. Theo báo cáo<br /> của các cơ quan Tư pháp huyện Ba Tơ qua các năm gần đây thì chất lượng tuyên truyền<br /> có nhiều khâu còn yếu kém cả về số lượng người nghe và chất lượng nhân dân tiếp thu<br /> còn hạn chế, có lúc có nơi người tham gia nghe việc tuyên truyền luật pháp chưa đúng<br /> đối tượng và thành phần theo yêu cầu, chủ yếu thường đến nghe là người già và trẻ em.<br /> Có rất nhiều nguyên nhân đến vấn đề này, song có một nguyên nhân cơ bản đó là công<br /> tác thực hiện chính sách phổ biến tuyên truyền pháp luật còn nhiều bất cập, đơn điệu<br /> từ Cán bộ báo cáo viên, thiếu đồng bộ trong sự quan tâm của lãnh đạo cấp ủy Đảng,<br /> Mặt trận, các hội Đoàn thể ở các cơ sở xã, thị trấn và không có hỗ trợ về mặt vật chất<br /> cho người ngồi nghe phổ biến tuyên truyền pháp luật, chưa linh hoạt về thời gian rỗi<br /> thích hợp trong nhân dân dẫn đến chất lượng và hiệu quả tuyên truyền tiếp thu pháp<br /> luật chưa cao.<br /> Để khắc phục những tồn tại, hạn chế nêu trên là cần thiết phải có những giải<br /> pháp thực hiện chính sách pháp luật mang tính lâu dài và phù hợp với hoàn cảnh kinh<br /> tế - văn hóa - xã hội của địa phương và theo hướng phát triển chung của huyện Ba<br /> Tơ và tỉnh Quảng Ngãi.<br /> Xuất phát từ cơ sở yêu cầu thực tiễn đó tại địa phương nên em chọn đề tài luận<br /> văn: “Thực hiện chính sách pháp luật hôn nhân và gia đình tại huyện Ba Tơ, tỉnh<br /> Quảng Ngãi”, với hy vọng góp phần giải quyết những bất cập, hạn chế, yếu kém trong<br /> thực hiện chính sách pháp luật Luật Hôn nhân và gia đình và một số chính sách pháp<br /> luật khác… để từ đó nâng cao chất lượng thực hiện có hiệu quả trong chất lượng dân<br /> 1<br /> <br /> số và tâm vóc người dân ở địa phương trong giai đoạn hiện nay và những năm tiếp theo<br /> ngày càng được nâng cao.<br /> 2. Tình hình nghiên cứu đề tài<br /> Thực hiện chính sách pháp luật hôn nhân và gia đình hiện nay vẫn luôn luôn<br /> được các ngành, các cấp, địa phương quan tâm và chú trọng trong thời gian qua đã có<br /> rất nhiều bài viết trên các sách báo, tạp chí, bài luận văn, đề tài nghiên cứu, công trình<br /> khoa học nghiên cứu về vấn đề thực hiện chính sách pháp luật hôn nhân và gia đình,<br /> có thể chia các công trình nghiên cứu thành ba nhóm sau:<br /> Nhóm luận văn, luận án: Ở nhóm này có thể liệt kê một số công trình nghiên<br /> cứu tiêu biểu như: Trương Kim Oanh: "Hòa giải trong tố tụng dân sự", Luận văn<br /> thạc sỹ Luật học “Chế độ tài sản của vợ chồng theo Luật HN&GĐ Việt Nam”, Luận<br /> án tiến sĩ Luật học, của Nguyễn Văn Cừ, Trường Đại học Luật Hà Nội, 2005. Với<br /> đề tài này, tác giả đã nghiên cứu các quy định của pháp luật HN&GĐ về chế độ tài<br /> sản của vợ chồng. Trong đó có các nội dung chính sau: Lý luận chung về chế độ tài<br /> sản của vợ chồng; khái quát chế độ tài sản của vợ chồng trong pháp luật Việt Nam<br /> qua các thời kỳ lịch sử; chế độ tài sản của vợ chồng theo Luật HN&GĐ năm 2000;<br /> một số kiến nghị nhằm hoàn thiện chế độ tài sản của vợ chồng theo Luật HN&GĐ<br /> năm 2000. “Chế định cấp dưỡng trong Luật HN&GĐ – Vấn đề lý luận và thực tiễn”,<br /> luận án tiến sỹ Luật học của Ngô Thị Hường, Trường Đại học Luật Hà Nội, 2006.<br /> Đề tài này, tác giả đã nghiên cứu tổng quát các quy định của pháp Luật HN&GĐ<br /> liên quan đến chế định cấp dưỡng. Trong đó, tác giả cũng đưa ra những ý kiến nhằm<br /> hoàn thiện các quy định của Luật HN&GĐ về cấp dưỡng. “Xác định cha, mẹ, con<br /> theo Luật HN&GĐ Việt Nam – Cơ sở lý luận và thực tiễn”, Luận án tiến sĩ Luật học<br /> của Nguyễn Thị Lan, Trường Đại học Luật Hà Nội. Trong luận án này tác giả phân<br /> tích những cơ sở lý luận và thực tiễn trong xác định cha, mẹ, con. “Xác định tài sản<br /> của vợ chồng – Một số vấn đề lý luận và thực tiễn”, Luận văn thạc sĩ Luật học của<br /> Nguyễn Hồng Hải, Trường Đại học Luật Hà Nội, 2003.<br /> Nhóm giáo trình, sách: Trong nhóm này phải kể đến một số giáo trình như:<br /> Tập bài giảng Luật HN&GĐ, Trường Đại học Luật Thành phố Hồ Chí Minh; Giáo<br /> 2<br /> <br /> trình Luật HN&GĐ, của Trường Đại học Luật Hà Nội, Nxb Công an nhân dân, Hà<br /> Nội, 2007; Giáo trình Luật HN&GĐ, của Đại học Huế, Nxb Công an nhân dân, Hà<br /> Nội, 2003. Về sách, có thể kể tới một số sách chuyên sâu như: Một số vấn đề lý luận<br /> và thực tiễn về Luật HN&GĐ năm 2000, của hai tác giả là Nguyễn Văn Cừ và Ngô<br /> Thị Hường, Nxb Chính trị quốc gia, Hà Nội, 2002; Bùi Văn Thuấn (2002), “Phụ nữ<br /> và pháp luật, quyền và nghĩa vụ của vợ chồng đối với tài sản riêng và chung”, Nhà<br /> xuất bản Phụ nữ; Quan hệ HN&GĐ có yếu tố nước ngoài ở Việt Nam trong thời kỳ<br /> hội nhập quốc tế, của hai tác giả Nông Quốc Bình và Nguyễn Hồng Bắc, Nxb Tư<br /> pháp, 2006; Chế độ tài sản của vợ chồng theo pháp Luật HN&GĐ Việt Nam, của<br /> Tiến sĩ Nguyên Văn Cừ, Nxb Tư pháp, Hà Nội, 2008; Bình luận khoa học Luật<br /> HN&GĐ, của tác giả Nguyễn Ngọc Diện, tập 1 và tập 2, Nxb Trẻ, 2002.<br /> Nhóm các bài báo, tạp chí chuyên ngành Luật: Các bài nghiên cứu thuộc<br /> nhóm này được đề cập trên một số tạp chí như Tạp chí Luật học, Tạp chí Tòa án<br /> nhân dân (TAND), Tạp chí Kiểm sát, Tạp chí Dân chủ và pháp luật, Tạp chí Nghiên<br /> cứu lập pháp. Trong đó có thể kể đến bài viết của Tiến sĩ Đặng Quang Phương<br /> (1999), "Thực trạng của các bản án hiện nay và một số kiến nghị nhằm hoàn thiện<br /> các bản án", Tạp chí TAND số 7, 8; Th.S Nguyễn Văn Cừ (2000), “Quyền sở hữu<br /> của vợ chồng theo Luật HN&GĐ năm 2000”, Tạp chí Luật học số 4; Trần Thị Quốc<br /> Khánh (2004), “Từ hòa giải trong truyền thống dân tộc đến hòa giải ở sơ sở ngày<br /> nay”, Tạp chí Nghiên cứu lập pháp số 11; Tiến sĩ Nguyễn Văn Cừ - Trường Đại học<br /> Luật Hà Nội: “Một số suy nghĩ về nguyên tắc xác định cha, mẹ và con trong gia thú<br /> theo pháp luật Việt Nam”, đăng trên Tạp chí Luật học, số 5/1999; Bài viết của Tiến<br /> sĩ Lê Thu Hà – Học viện tư pháp: “Bàn về thẩm quyền xác định cha, mẹ, cho con”,<br /> đăng trên Tạp chí Nghề Luật, số 6/2006; Bài viết của Tiến sĩ Nguyễn Phương Lan<br /> – Trường Đại học Luật Hà Nội: “Bản chất pháp lý của việc nuôi con nuôi theo pháp<br /> luật Việt Nam” Tạp chí Luật học, số 3/2004;..Ngoài ra còn có nhiều bài viết đăng<br /> trên các báo điện tử như: thongtinthuvienphapluat.wordpress.com;vnexpress.net;<br /> vietnamnet.vn…<br /> <br /> 3<br /> <br /> Nhóm xây dựng chính sách có liên quan như đến hôn nhân và gia đìnhbao<br /> gồm các nghiên cứu về văn bản, hướng dẫn thực hiện các văn bản quy phạm pháp<br /> luật thực hiện chính sách hôn nhân gia đình. Nhằm thực hiện Nghị định<br /> 126/2014/NĐ-CP quy định chi tiết một số điều và biện pháp thi hành Luật hôn nhân<br /> và gia đình; Bộ Văn hóa, Thể thao và Du lịch đã xây dựng Đề án “Hoàn thiện thể<br /> chế trong lĩnh vực văn hóa, gia đình của Bộ Văn hóa thể thao và du lịch đã được phê<br /> duyệt tại Quyết định số 553/QĐ-BVHTTDL ngày 24/02/2016’’.<br /> Mục đích của Đề án nhằm đánh giá tổng thể hệ thống pháp luật về văn hóa,<br /> gia đình, từ đó kiến nghị, đề xuất nội dung hoàn thiện các quy định của pháp luật<br /> trong lĩnh vực văn hóa, gia đình, thiết chế văn hóa phù hợp với bối cảnh kinh tế thị<br /> trường, định hướng xã hội chủ nghĩa và hội nhập quốc tế, từng bước thu hẹp khoảng<br /> cách về hưởng thụ văn hóa giữa thành thị và nông thôn, giữa các vùng miền và các<br /> giai tầng xã hội, phát huy vai trò của gia đình, cộng đồng, xã hội trong việc xây dựng<br /> môi trường văn hóa, thúc đẩy phát triển văn học nghệ thuật, đáp ứng nhu cầu của<br /> thời đại.<br /> Xây dựng Đề án bám sát chỉ đạo tại Nghị quyết số 33-NQ/TW ngày 09/06/2014<br /> của Hội nghị lần thứ 9 Ban Chấp hành Trung ương Đảng khóa XI ‘‘về xây dựng và<br /> phát triển văn hóa, con người Việt Nam đáp ứng yêu cầu phát triển bền vững đất<br /> nước’’[ 3, tr.1]; xác định đúng trọng tâm, trọng điểm, nội dung của Đề án đảm bảo<br /> định hướng của Đảng, Nhà nước và nhu cầu thực tế, đảm bảo tính khả thi. Bộ Văn<br /> hóa, Thể thao và Du lịch đã tổ chức nhiều cuộc hội thảo góp ý, xây dựng đề án, tổ<br /> chức Ban chỉ đạo thực hiện đề án do lãnh đạo Bộ VHTTDL làm Trưởng ban; thành<br /> viên là các đơn vị: Vụ Pháp chế, Cục Di sản văn hóa, Cục Điện ảnh, Cục Hợp tác<br /> quốc tế, Cục Mỹ thuật, Nhiếp ảnh và Triển lãm, Cục Nghệ thuật biểu diễn, Cục Văn<br /> hóa cơ sở, Cục Bản quyền tác giả, Vụ Kế hoạch, Tài chính, Vụ Khoa học, Công<br /> nghệ và Môi trường, Vụ Thư viện, Vụ Gia đình và Vụ Pháp chế.<br /> Ngày 29/3/2018, Cục Văn hóa cơ sở (Bộ VHTTDL) đã tổ chức Hội thảo Góp<br /> ý Dự thảo Nghị định quy định về “Gia đình văn hóa”, “Khu dân cư văn hóa”.<br /> <br /> 4<br /> <br />