Luận án Thạc sĩ Lý luận Văn học: Nghệ thuật phê bình thơ của Xuân Diệu

Chia sẻ: Lavie Lavie | Ngày: | Loại File: PDF | Số trang:101

Thêm vào BST

Báo xấu

227
lượt xem 17
download

Download Vui lòng tải xuống để xem tài liệu đầy đủ

Luận án Thạc sĩ Lý luận Văn học: Nghệ thuật phê bình thơ của Xuân Diệu bao gồm những nội dung về những suy nghĩ về phê bình Văn học (Đặc biệt về việc phê bình thơ) và sự độc đáo trong phê bình thơ của Xuân Diệu; đặc điểm nghệ thuật phê bình thơ của Xuân Diệu.

Chủ đề:

Bình luận(0) Đăng nhập để gửi bình luận!

Lưu

Nội dung Text: Luận án Thạc sĩ Lý luận Văn học: Nghệ thuật phê bình thơ của Xuân Diệu

BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO ĐẠI HỌC SƯ PHẠM TP. HỒ CHÍ MINH ----------O O O --------- LÊ THỊ THANH ĐIỆP NGHỆ THUẬT PHÊ BÌNH THƠ CỦA XUÂN DIỆU LUẬN ÁN THẠC SĨ Ngành: Lý luận văn học Mã số: 5. 04. 01 Người hướng dẫn: PGS. TS. Phùng Quý Nhâm TP. Hồ Chí Minh 2001
MỤC LỤC MỤC LỤC.............................................................................................................3 LỜI CẢM ƠN .......................................................................................................6 LỜI NÓI ĐẦU ......................................................................................................7 MỞ ĐẦU...............................................................................................................8 1. LÝ DO CHỌN ĐỀ TÀI: .........................................................................................8 2. LỊCH SỬ VẤN ĐỀ: ................................................................................................8 3. PHƯƠNG PHÁP NGHIÊN CỨU: .......................................................................10 3.1 Phương pháp hệ thống:...............................................................................................10 3.2 Phương pháp phân tích - tổng hợp: ............................................................................10 3.3 Phương pháp so sánh:.................................................................................................10 4. GIỚI HẠN ĐỀ TÀI:..............................................................................................11 5. KẾT CẤU CỦA LUẬN ÁN: ................................................................................11 CHƯƠNG 1: NHỮNG SUY NGHĨ VỀ PHÊ BÌNH VĂN HỌC (ĐẶC BIỆT LÀ PHÊ BÌNH THƠ) VÀ SỰ ĐỘC ĐÁO TRONG PHÊ BÌNH THƠ CỦA XUÂN DIỆU ...................................................................................................................12 1.1 Những suy nghĩ về phê bình văn học:.................................................................12 1.1.1 Một số vấn đề về phê bình văn học: ........................................................................12 1.1.1.1 Phê bình văn học:..............................................................................................12 1.1.1.2 Phương pháp phê bình: .....................................................................................12 1.1.2 Những suy nghĩ về việc phê bình thơ:.....................................................................13 1.1.2.1 Suy nghĩ về chức năng của nhà phê bình:.........................................................13 1.1.2.2 Suy nghĩ về chức năng của việc phê bình thơ: .................................................15 1.2 Sự độc đáo trong phê bình thơ của Xuân Diệu: ..................................................16 1.2.1 Độc đáo trong việc khám phá tư tưởng, phong cách nghệ thuật mỗi nhà văn lớn: .16 1.2.1.1 Suy nghĩ về vấn đề tư tưởng, thế giới quan của nhà văn: .................................16 1.2.1.2 Quan niệm của Xuân Diệu về thơ, sáng tác thơ, phê bình thơ: ........................19 1.2.2 Sự chuyển biến trong nghệ thuật phê bình thơ của Xuân Diệu: ..............................33 3
1.2.2.1 Với cả một kho tàng kinh nghiệm quá báu rút ra từ thực tiễn cuộc sống, từ vốn học thức uyên bác, Xuân Diệu để lại các tác phẩm đi sâu vào nghề nghiệp làm thơ, có công rất lớn trong việc dìu dắt thế hệ trẻ. .....................................................................34 1.2.2.2 Sự chuyển biến tích cực trong suy nghĩ về việc sáng tác, phê bình thơ của Xuân Diệu: ....................................................................................................................37 1.2.3 Những phát hiện mang tính khái quát của Xuân Diệu về tư tưởng phong cách các nhà thơ cổ điển Việt Nam: ..................................................................................38 CHƯƠNG 2: ĐẶC ĐIỂM NGHỆ THUẬT PHÊ BÌNH THƠ CỦA XUÂN DIỆU ...................................................................................................................53 2.1 Nghệ thuật nghiên cứu phê bình: ........................................................................53 2.1.1 Ngôn ngữ nghệ thuật - một cách lý giải mới của Xuân Diệu:.................................56 2.1.1.1 Hành văn: ..........................................................................................................56 2.1.1.2 Âm thanh- nhạc điệu: .......................................................................................64 2.1.1.3 Sự tương xứng trong ngôn từ thơ:.....................................................................67 2.1.1.4 Sự trong sáng của ngôn ngữ thơ: ......................................................................69 2.1.2 Mối quan hệ giữa thơ với các yếu tố ngoài tác phẩm:.............................................71 2.1.2.1 Mối quan hệ giữa hiện thực và nhà thơ: ...........................................................71 2.1.2.2 Quan hệ giữa thơ và công chúng: .....................................................................74 2.1.3 Phong cách tác giả : .................................................................................................76 2.2 Phong cách phê bình của Xuân Diệu: .................................................................79 2.2.1 Thái độ làm việc nghiêm túc, tỉ mỉ là điều kiện cho những sáng tạo mới mẻ, độc đáo: ...................................................................................................................................79 2.2.2 Tấm lòng chân tình, thiện cảm, là cái "tâm " của một phong cách lao động chân chính: ................................................................................................................................81 2.3 Đánh giá một số mặt mạnh, yếu trong phê bình thơ của Xuân Diệu:.................84 2.3.1 Những thành công trong phê bình văn học của Xuân Diệu: ...................................84 2.3.1.1 Tính phổ cập (công chúng): ..............................................................................84 2.3.1.2 Những phát hiện mới mẻ - đặc sắc từ cá tính sáng tạo, ngòi bút linh hoạt, kiến thức uyên bác phù hợp với nhiều thiên hướng phê bình khác nhau: ............................89 4
2.3.2 Những hạn chế trong phê bình văn học của Xuân Diệu:.........................................91 2.3.2.1 Văn phong phê bình:.........................................................................................92 2.3.2.2 Thiên kiến chủ quan cá nhân - dấu ấn khá rõ trong phê bình thơ của Xuân Diệu:..............................................................................................................................94 KẾT LUẬN.........................................................................................................97 THƯ MỤC THAM KHẢO...............................................................................100 5
LỜI CẢM ƠN Em xin chân thành cảm ơn: * Ban giám hiệu, phòng Khoa học - Công nghệ sau đại học và ban chủ nhiệm khoa Ngữ Văn, trường Đại học Sư phạm Thành Phố Hồ Chí Minh đã có chủ trương khuyến khích giúp đỡ học viên nghiên cứu luận án. * Thầy Phùng Quý Nhâm đã tận tình hướng dẫn, động viên và giúp đỡ em hoàn thành luận án. * Các thầy cô đã quan tâm và đóng góp nhiều ý kiến bổ ích cho em. 6
LỜI NÓI ĐẦU Nếu nói như Tố Hữu: "Các nhà thơ lớn đều vì cuộc đời mà sáng tạo cái gì... Văn chương không bao giờ là cứu cánh của cuộc đời mà văn chương là phương tiện dầu tài năng có mấy, còn cứu cánh chính là con người, là làm thế nào cho cuộc đời tốt đẹp hơn..." thì có lẽ Xuân Diệu đã vì cuộc đời rất nhiều, ông không chỉ là nhà thơ lớn của thi ca Việt Nam mà ông còn là một nhà phê bình thơ, người đã có công lớn trong việc tìm hiểu gia tài văn học của cha ông. Và nếu sự sống còn của một nhà văn là ở tác phẩm thì Xuân Diệu mãi mãi hiện diện giữa chúng ta, giữa cuộc đời như một bông hoa thắm tươi về sức sống, sức viết, về lòng yêu đời, yêu nghề! Tinh thần làm việc, kiến thức uyên bác của Xuân Diệu trên những trang viết là điều khiến chúng ta cần thiết phải suy nghĩ quan tâm và tìm hiểu dù biết chắc chắn việc tìm hiểu thế giới nghệ thuật của một nhà văn là không đơn giản, con đường tìm kiếm chân lý bao giờ cũng chông gai ghềnh thác. Song trong tình hình nghiên cứu văn học có phần chậm phát triển như hiện nay, nhìn lại những đóng góp của Xuân Diệu cả trong thơ lẫn trong lĩnh vực phê bình thơ chúng ta có thể khẳng định chắc chắn rằng ông là một tài năng văn học phong phú không lặp lại, một nét độc đáo trong lĩnh vực phê bình nghiên cứu của văn học Việt Nam hiện đại. Tuy không đơn giản nhưng nếu có cách hiểu đúng những đóng góp của Xuân Diệu tức đã có lòng trân trọng và công tâm với tác giả, với Xuân Diệu, một trong những con chim đầu đàn của văn học Việt Nam. TP Hồ Chí Minh tháng 3 năm 2001 Người viết Lê Thị Thanh Điệp 7
MỞ ĐẦU 1. LÝ DO CHỌN ĐỀ TÀI: - Xuân Diệu là một tác giả lớn, có vị trí quan trọng trong nền văn học Việt Nam hiện đại. Hơn nửa thế kỷ cầm bút ông đã để lại cho đời một di sản văn học đồ sộ với nhiều thể loại: thơ, văn xuôi, phê bình, khảo cứu. Ở lĩnh vực nào, Xuân Diệu cũng có những đóng góp đặc sắc. - Số lượng những công trình bài viết về thơ Xuân Diệu phong phú, đa dạng. Trong khi đó sự nghiệp phê bình, lý luận của ông chưa được tập trung nghiên cứu công phu, đầy đủ. Người ta thường đánh giá cao Xuân Diệu với cương vị là nhà thơ hơn là nhà phê bình. - Với luận án này, người nghiên cứu mong góp phần tìm hiểu một vấn đề khoa học trên cơ sở hệ thống các ý kiến về vấn đề có liên quan của những người đi trước. Qua đó, chúng tôi cũng nêu một số suy nghĩ, nhận xét về vấn đề đã nêu ra như một đóng góp nhỏ cho việc nghiên cứu, tìm hiểu nghệ thuật phê bình thơ của Xuân Diệu. 2. LỊCH SỬ VẤN ĐỀ: Hiện nay có hơn 150 công trình, bài viết nghiên cứu tìm hiểu Xuân Diệu và tác phẩm (cả thơ, văn xuôi và phê bình ) của ông. Do ảnh hưởng của điều kiện lịch sử, xã hội mỗi thời điểm với những nhận thức khác nhau, tác phẩm của Xuân Diệu nói chung, văn phê bình của Xuân Diệu nói riêng, được nhìn nhận đánh giá theo một cách riêng, thậm chí với nhiều điểm khác biệt. Theo sự hiểu biết của cá nhân: Nghệ thuật phê bình thơ của Xuân Diệu là một vấn đề tuy không mới nhưng từ trước đến nay, chưa có ai đề cập, lý giải ở dạng một chuyên luận riêng biệt. Vấn đề này chủ yếu được các nhà phê bình đánh giá, nhìn nhận một cách chung chung trong các bài phê bình, các bài viết được đăng trên các báo, các tạp chí văn học. Các ý kiến đó có thể được tóm tắt như sau: - Trong bài viết về những nhà thơ được giải thưởng Hồ Chí Minh, Tố Hữu viết: "Xuân Diệu không chỉ là hoàng tử của thơ ca, ông còn là nhà nghiên cứu văn học sâu sắc, nhà phê bình văn học tinh tế, nhà lý luận văn học đặc sắc." - Giáo sư Hà Minh Đức đánh giá rất cao những thành tựu phê bình văn học của Xuân Diệu qua bài viết "Anh đã sống hết mình cho cuộc sống và cho thơ" : "Xuân Diệu chú ý chủ yếu ở khâu cảm thụ và phê bình văn chương cổ qua những áng thơ hay của nhiều tác giả. Quả thật anh đã có nhiều khám phá tinh tế, mới lạ làm cho người đọc yêu thích, 8
kính trọng hơn tài năng của các nhà thơ cổ điển của dân tộc. " (74.48) - Tháng 12 năm 1985, khi Xuân Diệu qua đời, trong bài viết "Một cây lớn nằm xuống, cả khoảng trời trống vắng", Hà Xuân Trường viết: "Chỉ tính riêng các tác phẩm lý luận phê bình, đã có thể gọi Xuân Diệu là một đại gia. Với một cái nhìn sắc sảo, vừa bao quát tỉ mỉ, với một phong cách hóm hỉnh và uyển chuyển kì lạ, làm chói ngời hơn nữa những tên tuổi lớn từ Nguyễn Dữ, Nguyễn Du đến Tú xương, Nguyễn Khuyến " (60.72) - Trong bài viết "Xuân Diệu và việc tìm hiểu gia tài văn học của ông cha ta" (1982), nhà nghiên cứu Vương Trí Nhàn đã đánh giá cao hai tập "Các nhà thơ cổ điển Việt Nam", xem đó là một công trình nghiên cứu công phu, là cuốn sách phổ cập và với phẩm chất nghệ sĩ của mình, Xuân Diệu là người có công đi đầu trong việc tìm kiêm gia tài văn học cổ điển: "Trong văn phê bình nghiên cứu, luôn luôn anh hiện ra như một diễn giả kỹ lưỡng, tỉ mỉ (...) Đối diện với mỗi tác giả, tác phẩm cổ điển, anh chia xẻ với ta từng biến thái bé nhỏ xảy đến trong tâm trí. Đó là một lối viết muốn đào cùng tát cạn mọi hiện tượng, phanh phui bằng hết mọi bí mật trong sáng tác văn học." (51.66) - Nhận xét những ưu điểm, nhược điểm về văn phong phê bình của Xuân Diệu, Mai Quốc Liên viết: "Nhiều chữ, nhiều câu của Nguyễn Du đã được Xuân Diệu khảo chứng và bình luận, câu chữ nào Xuân Diệu cũng làm rõ ra được một số khía cạnh thú vị (...) Xuân Diệu có cách viết thật thoải mái (...) Xuân Diệu đã để lộ ra quá nhiều nhiệt tình của mình ra ngoài lời, và do đó đôi khi anh nói nhiều quá, trong khi đáng lẽ anh nên thâm trầm hơn, ẩn kín hơn, anh chỉ cần gợi ra mà người ta hiểu, ít lời mà hàm súc sâu xa." (41.50) - Trên tạp chí diễn đàn Văn Nghệ Việt Nam tháng 4 năm 1999, Nguyễn Thanh Hà với bài viết "Xuân Diệu bàn về công chúng thơ" đã có ý kiến "Ông bàn về chất lượng thơ một cách kỹ càng, với một thái độ tinh thần trách nhiệm đến mức "tót vời" cũng không ngoài tâm tình là muốn sản phẩm thơ của chúng ta được người đọc công nhận hơn nữa, mến yêu hơn nữa, có tác dụng cho bạn đọc đúng với cương vị là thơ." (31.3) - Gần đây nhất Lưu Khánh Thơ tuyển chọn và giới thiệu các bài viết về lĩnh vực phê bình của Xuân Diệu, tập hợp trong tập sách "Xuân Diệu - tác phẩm văn chương và lao động nghệ thuật", đã nhìn nhận Xuân Diệu - như một tài năng phong phú và đa dạng "Xuân Diệu là người tài năng, cố vốn văn hóa sâu rộng, có sự thẩm bình rất tinh tế (...) trong khi phê bình giới thiệu thơ có những lúc quá say sưa, Xuân Diệu không tránh khỏi sự nhiều lời gượng ép, bạn bè trong giới đều thấy rõ nhược điểm này của ông, nhưng tất cả mọi người đều đánh giá cao tâm huyết và tài năng của Xuân Diệu trong lĩnh vực này." 9
(69.20-21) Ngoài ra, về vấn đề này, các nhà phê bình văn học Hoài Thanh, Vũ Ngọc Phan, Nguyễn Đăng Mạnh, Lê Đình Kỵ, các nhà thơ Huy Cận, Chế Lan Viên, Vũ Quần Phương, Trần Đăng Khoa đã ít nhiều đề cập đến trong các bài viết về nhà thơ - nhà phê bình Xuân Diệu. Xung quanh những đánh giá về việc phê bình thơ của Xuân Diệu, chúng tôi nhận thấy các tác giả đều có nhận định chung: Xuân Diệu là nhà phê bình thơ tài năng, có vốn hiểu biết rộng, thái độ làm việc kỹ lưỡng, tỷ mỷ dù còn những hạn chế nhất định. Tìm hiểu sự uyên bác, sâu sắc của Xuân Diệu trong lĩnh vực phê bình thơ, hướng nghiên cứu chính của chúng tôi là tiếp tục công việc của những người đi trước, tập hợp và phân tích những ý kiến đóng góp của Xuân Diệu đối với các sự kiện có tính chất tiêu biểu của nền văn học nước nhà để tìm hiểu những giá trị đóng góp của ông trong lĩnh vực này. 3. PHƯƠNG PHÁP NGHIÊN CỨU: Luận án được giải quyết vấn đề theo những phương pháp sau : 3.1 Phương pháp hệ thống: - Đọc tài liệu phê bình thơ của Xuân Diệu, hệ thống các quan điểm về nghệ thuật và tư tưởng phê bình, những quan niệm về thơ, về sáng tác thơ... của tác giả, khái quát thành đặc điểm chung trong nghệ thuật phê bình văn học (phê bình thơ) của Xuân Diệu. - Đọc các tài liệu viết về Xuân Diệu, hệ thống các ý kiến đánh giá của các nhà nghiên cứu, lấy đó làm cơ sở để tìm hiểu, khám phá những giá trị mà Xuân Diệu đã đạt được ở phạm vi đề tài khảo sát. 3.2 Phương pháp phân tích - tổng hợp: Phân tích những ý kiến đánh giá của Xuân Diệu, nhận xét và tổng hợp tư tưởng của tác giả. Phân tích những ý kiến đánh giá về Xuân Diệu, nhận xét và tổng Hợp những đóng góp cũng như mặt hạn chế của Xuân Diệu. 3.3 Phương pháp so sánh: Dùng phương pháp so sánh đồng đại: so sánh với một số nhà phê bình văn học cùng thời (Hoài Thanh, Nguyễn Tuân, Lê Đình Kỵ, Nguyễn Đăng Mạnh ...). Qua đó thấy nét riêng biệt, đặc trưng trong phong cách phê bình của Xuân Diệu. 10
Ngoài ra, chúng tôi còn sử dụng các thao tác liệt kê, tính tần số xuất hiện, tỉ lệ phần trăm... các nghệ thuật chi tiết mà Xuân Diệu quan tâm như "sở trường" của ông trong thẩm định và phê bình, để thấy rõ những giá trị mà Xuân Diệu đã đạt được. 4. GIỚI HẠN ĐỀ TÀI: Xuân Diệu là một tài năng phong phú, tác phẩm của ông nói chung, phê bình nghiên cứu của ông nói riêng vẫn luôn đa dạng, mới mẻ với những ai thích tìm tòi, khám phá văn học. Muốn tìm hiểu đầy đủ những giá trị đóng góp của Xuân Diệu trong lĩnh vực phê bình là một công việc khó, đòi hỏi vốn kiến thức sâu rộng, sự làm việc nghiêm túc, thời gian lâu dài... Vì vậy do còn hạn chế nhiều về điều kiện chủ quan cũng như khách quan nên chúng tôi cố gắng chỉ khảo sát văn phê bình Xuân Diệu ở phạm vi nghệ thuật qua các tập tiểu luận, các công trình nghiên cứu của tác giả về các nhà thơ cổ điển Việt Nam... 5. KẾT CẤU CỦA LUẬN ÁN: Luận án gồm 3 phần: phần mở đầu, phần nội dung và phần kết luận. Phần nội dung gồm 2 chương: ♦ Chương I: Những suy nghĩ vê phê bình vãn học (Đặc biệt về việc phê bình thơ) và sự độc đáo trong phê bình thơ của Xuân Diệu. ♦ Chương 2 : Đặc điểm nghệ thuật phê bình thơ của Xuân Diệu. 11
CHƯƠNG 1: NHỮNG SUY NGHĨ VỀ PHÊ BÌNH VĂN HỌC (ĐẶC BIỆT LÀ PHÊ BÌNH THƠ) VÀ SỰ ĐỘC ĐÁO TRONG PHÊ BÌNH THƠ CỦA XUÂN DIỆU 1.1 Những suy nghĩ về phê bình văn học: 1.1.1 Một số vấn đề về phê bình văn học: 1.1.1.1 Phê bình văn học: Phê bình văn học là một môn khoa học viết về văn chương. Sáng tác và phê bình đều là những hoạt động nghệ thuật mang tính sáng tạo nhưng là hai hoạt động tư duy khác nhau, phương pháp khác nhau. Lý luận phê bình nghiên cứu văn học là một lĩnh vực hoại động vừa mang tính khoa học vừa mang tính nghệ thuật. Phê bình là một loại hoạt động nghệ thuật có đặc điểm riêng, có tính cách riêng, yêu cầu riêng khác với hoại động sáng tác và hướng dẫn việc sáng tác. Điều quan trọng nhất của phê bình là sự phân tích, sự lý giải để từ đó đánh giá, khen ngợi hay phê phán nhằm thúc đẩy sự sáng tác của văn học. Quan hệ giữa phê bình và sáng tác là mối quan hệ tương hỗ. Hai hoạt động đó dựa vào nhau mà tồn tại, phát triển nhưng là hai hoạt động không phụ thuộc vào nhau. Không phải sáng tác đẻ ra phê bình hay phê bình đẻ ra sáng tác mà cả hai đều là ý thức của thời đại. Điều kiện hoạt động của phê bình là những sự kiện của thực tiễn sáng tác với những thành tựu và những vấn đề của nó. Như Biêlinxki đã nói "Phê bình không phải tùy thuộc vào sáng tác, cả phê bình và sáng tác đều xuất phát từ thời đại, từ đặc điểm của từng loại hình văn học, chỉ có điều phê bình là ý thức triết học của sáng tác "(59.28). 1.1.1.2 Phương pháp phê bình: Trong khoa học nghiên cứu văn chương, có nhiều phương pháp phê bình: 1.1.1.2.1 Tùy thuộc vào ý thức cá nhân, tồn tại các phương pháp phê bình: phương pháp xã hội học, phương pháp phê bình theo lối cảm thụ, phê bình theo phân tâm học, phê bình theo phương pháp duy vật, phương pháp duy tâm... 1.1.1.2.2 Xét về mối quan hệ giữa các phương pháp phê bình, có phương pháp phê bình chung và phương pháp phê bình riêng: ♦ Phương pháp phê bình chung có quan hệ trực tiếp đến thế giới quan và nhân sinh quan trên cơ sở một ý thức hệ tư tưởng nhất định. 12
♦ Phương pháp phê bình riêng tùy thuộc vào cá tính, tính cách của người viết, tùy thuộc vào vốn liếng văn hóa, đời sống và kinh nghiệm lịch lãm của người phê bình. Phương pháp riêng dựa trên cơ sở của phương pháp chung. Phê bình tùy tiện không có cơ sở khoa học, tự do theo ý thức cá nhân là lối phê bình chủ quan, phiến diện và chắc chắn không để lại đóng góp gì tích cực. 1.1.1.2.3 Xét về quan điểm lịch sử xã hội, tồn tại hai phương pháp phê bình đối lập: Phương pháp phê bình trên cơ sở chủ nghĩa Mac-Lênin và phương pháp phê bình trên cơ sở các lý thuyết tư sản. Trong thực tế văn học đã tồn tại nhiều phương pháp phê bình. Không có phương pháp nào tuyệt đối song công chúng văn học chỉ chấp nhận phương pháp phê bình nào vì mục đích đấu tranh tư tưởng để tìm ra chân lý, định hướng cho sáng tác và thưởng thức văn học "Trên con đường tìm hiểu, học hỏi khi tôi bị chân lý đánh ngã, cũng là lúc tôi thắng, vì mục đích của chúng ta không phải là thắng cái gì cho mình, mà mục đích chung của mỗi chúng ta là làm cho sự lý luận, phê bình nghiên cứu của ta đi đến chân lý." (9.127) 1.1.2 Những suy nghĩ về việc phê bình thơ: 1.1.2.1 Suy nghĩ về chức năng của nhà phê bình: Mai-a-côp-xki đã từng nói : "Nhà thơ chính là người tự sáng tạo ra những luật thơ thì những nhà lý luận phê bình thơ không phải không có những phần đóng góp quan trọng của mình vào việc tổng kết những quy luật thơ, các tác phẩm thơ." (59.126) Đối tượng chủ yếu của văn học là con người, là cuộc sống của con người, là những quan hệ xã hội của con người, là những nỗi yêu ghét, buồn, vui của con người. Nhà văn phản ảnh cuộc sống thế nào và đề nghị cho con người những lẽ sống gì đó chính là điều mà người phê bình phải quan tâm đến trước nhất và phải đủ trình độ đánh giá cho sâu sắc. 1.1.2.1.1 Yêu cầu về tri thức: Phê bình là một khoa học, một nghệ thuật do đó cũng là một nghề nghiệp đòi hỏi sự học tập và rèn luyện thường xuyên. Thực tế đòi hỏi người làm phê bình phải có sự am hiểu sâu sắc những quy luật và đặc trưng của văn học, có bản lĩnh và tinh thông công việc "Dao có mài mới sắc" (Xuân Diệu), người phê bình phải trang bị cho mình những tri thức về khoa học xã hội, về văn hóa, lịch sử... Người phê bình mà tri thức hạn chế thì khó có thể giúp gì thêm cho sáng tạo và rồi cũng sẽ rơi vào công thức, vào những nhận định chủ quan, phiến diện. 13
Người làm công tác phê bình không tự tìm hiểu, nghiên cứu mà chỉ hoàn toàn dựa vào nhận thức của người sáng tác thì sẽ dẫn tới những nhận định lệch lạc, sai lầm. Như vậy, sự sắc sảo trong quan điểm, vốn kiến thức uyên bác, năng lực phân tích nhạy bén và cảm thụ tinh tế là những yêu cầu tất yếu phải có ở một nhà phê bình. 1.1.2.1.2. Trách nhiệm và nhân cách của một người phê bình: Nền phê bình chân chính là nền phê bình đấu tranh tư tưởng để tìm ra chân lý. Để có nền phê bình tốt đòi hỏi phải có nhà phê bình tốt. Những người làm cộng tác phê bình phải có sự tu dưỡng của bản thân. Thực tế đã cho ta thấy rằng người nào càng có nhiều kinh nghiệm thực tiễn xã hội bao nhiêu, càng có phẩm chất tư tưởng và ý thức chính trị cao bao nhiêu, càng có khả năng và điều kiện đánh giá văn học chính xác bấy nhiêu. Một trong những yêu cầu trong sự tu dưỡng của người làm công tác phê bình là: Hiểu được hiện thực của đời sống, nắm được yêu cầu của cách mạng "Muốn hiểu văn học cho chu đáo, trước hết cần phải hiểu con người và cuộc sống, muốn đánh giá văn học cho tinh tường, bản thân mình phải có một lý tưởng đấu tranh xã hội thật rõ ràng mới phân biệt được nhạy bén ở một tác phẩm nhất định cái gì là lợi cái gì là hại cho sự nghiệp tiến bộ của cuộc sống, giải phóng con người. " (52.265) Một yêu cầu nữa đối với nhà phê bình là phải có một thái độ trân trọng. Trân trọng đây không phải chỉ là lòng yêu mến, ân cần thật sự đối với một công phu lao động nghệ thuật mà còn là cách làm việc thận trọng, nghiêm túc trong khi nghiên cứu nó, khách quan không có chút định kiến nào để tìm hiểu cho hết các phương diện, các yếu tố của nó. Người phê bình phải luôn ý thức được trách nhiệm của mình là phải tôn trọng đặc điểm của nghệ thuật, khuyến khích sự sáng tạo của nhà văn, phát hiện ra những điều mà tác giả và bạn đọc không nhận ra. Người phê bình phải hiểu thấu đối tượng mình, nghiên cứu một cách sâu sắc, sáng suốt để có thể khám phá không bỏ sót những gì là sáng tạo chân chính đóng góp cho văn học cũng như cho đời sống xã hội đồng thời phát hiện ra những mặt hạn chế. Đứng trước một tác phẩm, người phê bình phải xử lý thế nào cho xứng đáng với công phu của người sáng tác. Xuất phát từ đặc trưng về đối tượng chủ yêu của văn học như đã nói ở trên, nhà văn phải phản ảnh cuộc sống thế nào và đề nghị cho con người những lẽ sống gì. Đó chính là điều mà người phê bình phải quan tâm đến trước nhất và phải đủ trình độ để đánh giá cho sâu sắc. Người làm phê bình chú ý đến tính tư tưởng, tính nguyên tắc cần có sự hiểu biết và công tâm. Một quy luật tất yếu là trong khi biểu dương hay phê phán một tác phẩm, 14
nêu sự đánh giá là tinh tường, vô tư không nhầm mục đích nào hơn là phấn đấu cho một nền nghệ thuật chân chính, nếu những ý kiến đều xuất phát từ một tấm lòng trung thực trong sáng đối với chân lý, người phê bình sẽ tạo được trong quần chúng thưởng thức văn học cũng như giới sáng tác văn học một thái độ nhận định nghiêm chỉnh về văn học, phân biệt rõ ràng giữa tốt và xấu, đòi hỏi sáng tác văn học phải có chất lượng cao về tư tưởng và nghệ thuật. Lịch sử văn học cho ta thấy, một nền văn học phát triển mạnh mẽ, kết tinh lại được ở một số cây bút lớn thì nền văn học đã trưởng thành. Nền văn học lớn và phát triển toàn diện là một nền văn học có những nhà văn lớn đồng thời cũng có được những nhà phê bình lớn. Nền văn học phát triển, sự phân công trong văn học đòi hỏi phải có những nhà lý luận, phê bình để tìm hiểu, đánh giá nền văn học đó, nghiên cứu quy luật phát triển của nó, nghiên cứu những cây bút tiêu biểu xuất sắc của nền văn học ấy, của thời đại văn học ấy. Vì vậy một người làm thơ cũng có thể đồng thời là một nhà phê bình thơ. Đỗ Phủ, Bạch Cư Dị vừa là những nhà thơ lớn, vừa là những nhà phê bình thơ rất hay. Ở nước ta, các nhà thơ Ngô Thì Nhậm, Cao Bá Quát đã có những ý kiến về thơ rất sâu sắc, cũng như Xuân Diệu, Chế Lan Viên là nhà thơ ưu tú đồng thời cũng là nhà phê bình thơ sắc sảo. 1.1.2.2 Suy nghĩ về chức năng của việc phê bình thơ: Phê bình là sự kết hợp sự am hiểu văn học, lý luận và cảm thụ bằng trực giác nhằm tìm ra cái hay mà người sáng tác có khi không tự biết "Đọc thơ và nhất là phê bình thơ, không nên nặng về tỉa tót, như vậy sẽ đi đến tiểu xảo, mất cái chân chất, nó là một cái đích mà những nhà thơ tài nghệ nhất cuối cùng đã đạt tới.(...) Những người có trách nhiệm, những nhà văn, nhà phê bình văn học cần có con mắt tinh đời, tình văn, tinh thơ để nếu chưa có đủ sức nhìn xa đăng chọn được các tác phẩm hay nhất liệt vào hạng cổ kim đông tây, thì cũng đừng gieo rắc sự thẩm mỹ kém, đừng làm cho lan tràn một sự quá dễ đến mức xô bồ". (21.158) Phê bình là một công việc không đơn giản. Mục đích là khám phá, tìm hiểu tấm lòng người sáng tác, vạch ra chỗ mạnh chỗ yếu của một đời thơ, một chặng đường thơ, từ đó xác định được nhiệm vụ của phê bình, để có được hướngđi đúng với yêu cầu và nhiệm vụ mà công tác phê bình đặt ra. Nhiệm vụ của phê bình không chỉ là tuyên truyền cổ động cho các tác phẩm văn học, phê bình không chỉ là nên làm công việc đem các tác phẩm ra thuyết minh, bình luận cho người đọc biết cách thưởng thức, càng không phải là công việc ngồi nhận xét đủ các mặt của một tác phẩm văn học để rồi có thể đi đến tuyên bố giá trị của các tác phẩm ấy, ca tụng hoặc 15
phủ nhận tài năng của tác giả mà nhiệm vụ phê bình là chủ động giúp cho việc phổ biến sâu rộng một tác phẩm văn học trong quần chúng, giúp người đọc dễ lãnh hội, dễ cảm thụ một cách tinh tế khoa học hơn những yếu tố đã làm thành giá trị của một tác phẩm văn học. Quan trọng hơn, là giúp cho công chúng sự nhận định rõ ràng về giá trị một tác phẩm, tài năng một tác giả. Phê bình có tác dụng cổ vũ những cái tốt, cái hay, phát hiện những tài năng, phát huy những nhân cách mới, đồng thời cần phân tích một cách đúng đắn, thẳng thắn với thái độ chân thành những khuyết điểm, sai lầm của tác phẩm và tác giả: "Mỗi nhà phê bình thơ phải tự mình khám phá ra những chân lý đặc sắc của nhà thơ mà mình muốn nói, dầu là tiếng nói tri âm, tri kỷ, dầu là bình hay phê, dầu là ngôn hay luận, dầu là thi hay thoại rồi cuối cùng cũng đi đến chân và lý" (7.236) Phê bình văn học bằng những biện pháp can thiệp nhiều mặt của nó vào phong trào sáng tác văn học, chủ yếu là cách đánh giá có căn cứ, có nguyên tắc các tác phẩm, giúp cho văn học phát triển theo một con đường đúng. Phê bình thường đi song song và hỗ trợ cho hoạt động sáng tác văn học, góp phần vào việc định hướng cho sáng tác và sự thưởng thức văn học. 1.2 Sự độc đáo trong phê bình thơ của Xuân Diệu: 1.2.1 Độc đáo trong việc khám phá tư tưởng, phong cách nghệ thuật mỗi nhà văn lớn: 1.2.1.1 Suy nghĩ về vấn đề tư tưởng, thế giới quan của nhà văn: Như ta biết, văn chương là một loại sản phẩm tinh thần, một hoạt động văn hóa tư tưởng. Hoạt động của văn học nghệ thuật thực chất là một hoạt động tư tưởng. Một nền văn học lớn là nền văn học có nhiều nhà văn lớn và tầm cỡ của một nhà văn phụ thuộc vào tầm cỡ tư tưởng của nhà văn đó. Phê bình, đánh giá nhà văn thực chất là nhận xét tư tưởng nghệ thuật căn cứ vào tài năng và phong cách của ông ta. Tư tưởng của nhà văn không phải là những suy nghĩ riêng lẻ, những quan niệm cụ thể trong từng sáng tác mà đó là tư tưởng có tính tổng hợp cao rút ra từ toàn bộ tác phẩm của nhà văn, là tư tưởng bao trùm toàn bộ sự nghiệp sáng tác của nhà văn, chi phối về căn bản toàn bộ thế giới nghệ thuật, tạo ra tính thống nhất, tính hệ thống, tính chỉnh thể. Theo khái niệm của Biêlinxki, đó chính là tư tưởng nghệ thuật. Tư tưởng này được tồn tại dưới những tên gọi khác nhau tùy quan niệm của mỗi nhà nghiên cứu phê bình văn học trên thế giới. Nhưng nói chung, tất cả đều muốn gán cho nó cái ý nghĩa khái quát như đã nói ở trên. Chẳng hạn 16
Xanhtơ Bơvơ gọi là "phẩm chất sâu kín và cốt yếu của tinh thần", Ippôlít Ten gọi là "năng lực chủ đạo", Philaredơ Saxlơgoui là "tụ điểm của những tia sáng khác nhau trong đời sống tinh thần của nhà văn", Pôn Buôcgiê "hình thái cảm nhận đặc thù của nhà văn”, Pôn Lacôngbơ: "khuynh hướng cảm xúc", GióocRơna nói đến "cơ cấu nội tại của thiên tài" hay là những "năng lực cơ bản" của nhà văn, Giăng Rútxô lại gọi là "cấu trúc cơ bản của trí tưởng tượng sáng tạo", Emin Phaghê thì nói gọn "tư tưởng cơ bản" (44.8). Là một hình thái ý thức xã hội, là một hành động biểu hiện thế giới tinh thần tư tưởng của con người, văn học mang tính tư tưởng. Tư tưởng tác phẩm chính là sự bộc lộ tư tưởng tác giả bằng tác phẩm văn học. Ở đó tác giả có thể bộc lộ sự nhận thức sâu sắc hay đơn giản, phiến diện, có thể bày tỏ quan điểm khẳng định hoặc phủ định, ca ngợi hoặc phê phán; có thể bộc lộ sự đánh giá công bằng hoặc không công bằng, hợp lý hoặc phi lý như Biêlinxki nói: "Nghệ thuật không chấp nhận người ta đến với nó bằng những tư tưởng triết học trừu tượng. Nó càng không dung nạp những tư tưởng xuất phát từ ngộ tính (entendement), nó chỉ chấp nhận những tư tưởng nghệ thuật (idée poétique), và một tư tưởng nghệ thuật không phải là một tam đoạn luận, một giáo điều hay một quy tắc, đó là một say mê mãnh liệt, một nhiệt hứng... Trong tâm trạng nhiệt hứng, tư tưởng xâm chiếm nhà thơ một cách đắm say như một người tình xinh đẹp bằng xương bằng thịt mà ông ta chiêm ngưỡng, không phải bằng lý trí, bằng ngộ tính, bằng tình cảm hay bằng một năng lực nào đó của tâm hồn, mà bằng toàn bộ con người tinh thần của mình với tất cả nội dung phong phú và tính tổng thể toàn vẹn của nó, vì thế, tư tưởng trong thơ không phải là một tư tưởng trừu tượng hay một hình thái chết, mà là một sáng tạo sống động." (45.9) Tư tưởng nghệ thuật cần được hiểu như một hình thái tinh thần rất cụ thể, nảy sinh do sự cọ xát, va chạm một cách rất cụ thể giữa trí tuệ và tâm hồn người sáng tác với hiện thực khách quan. Và tư tưởng đó, ngay từ khi ra đời, đã tự thể hiện ở dạng hình tượng, dù chỉ là một thứ hình tượng phác họa còn thô sơ và chưa thật sáng sủa, rõ nét trong tâm linh nhà văn. Nếu xác định khái niệm tư tưởng nghệ thuật của nhà văn với quan niệm như một thứ tư tưởng trừu tượng, có tính tiên nghiệm đối với sáng tạo nghệ thuật của nhà văn. Tách rời nhà văn với thế giới khách quan - Một thứ tư tưởng không bắt rễ vào đời sống, không phản ánh hiện thực khách quan. Thật là một quan niệm sai lầm phản tư duy nghệ thuật chân chính, nếu nghĩ nhà văn trước khi cầm bút đã có sẵn một tư tưởng và ông ta tìm cách thể hiện nó ra thành "hình tượng" sinh động để thuyết phục người đọc mà thực ra tư tưởng tác phẩm chủ yếu được biểu hiện bằng hình tượng, hay có thể nói đặc điểm của tư tưởng trong tác phẩm văn học là tư tưởng - hình tượng. 17
Trong các tác phẩm thơ ca, tư tưởng thường được biểu hiện thông qua sự vận động của cảm xúc và suy nghĩ, thông qua hệ thống hình tượng thơ và hệ thống các hình ảnh khác. Còn trong các tác phẩm văn xuôi và tác phẩm kịch, tư tưởng tác phẩm được biểu hiện một cách tập trung qua hệ thống nhân vật, từ những khái quát riêng biệt của từng nhân vật chính, tác phẩm sẽ dẫn người đọc đến một khái quát chung rộng lớn cho toàn tác phẩm. Ví dụ:. Qua nhân vật Thúy Kiều, Nguyễn Du đã bộc lộ rõ tư tưởng chủ quan của mình là cho rằng cuộc đời con người đau khổ là do số mệnh nhưng tư tưởng của tác phẩm lại khẳng định chính xã hội phong kiến tàn bạo mới là thủ phạm chính vùi dập con người. Trong bộ "Tấn trò đời "của Bandắc, tư tưởng của tác phẩm là tư tưởng phê phán, tố cáo sự mục ruỗng thối nát của xã hội tư sản Pháp ở thế kỷ XIX. Ngoài hệ thống hình tượng, tư tưởng trong tác phẩm còn được thể hiện ở đề tài và chủ đề tác phẩm "Đề tài là một khái niệm về loại của hiện thực được miêu tả. Có bao nhiêu loại hiện tượng đời sống thì có bấy nhiêu đề tài. Đề tài mang dấu ấn rõ rệt của đời sống khách quan nhưng nó cũng là sự ghi nhận dấu ấn chủ quan của nhà văn" (27.116) và như Gorki nói: "Đề tài là tư tưởng nảy sinh trong kinh nghiệm của tác giả do cuộc sống gợi ra cho nhà văn" (44.12). Bản thân đề tài không mang tính tư tưởng nhưng cách thức lựa chọn đề tài trong tính hệ thống của quá trình sáng tác đã mang tính tư tưởng. Trong thực tế của đời sống văn học, việc lựa chọn đề tài để thể hiện đã cho thấy, nhà văn coi chính đề tài ấy là quan trọng, đáng quan tâm hơn cả. Và các nhà văn dù lớn đến đâu cũng chỉ có một vùng đề tài ưa thích nhất và nhà văn ấy cũng chỉ thường viết hay, viết sắc sảo vùng đề tài đã chọn. Như vậy, qua sự lựa chọn ấy, nhà văn đã thể hiện khá rõ tính khuynh hướng trong lập trường tư tưởng của mình. Tính khuynh hướng trong tư tưởng của tác giả sẽ quyết định tính tư tưởng trong nội dung tác phẩm. Tính khuynh hướng bộc lộ ở cách thức lựa chọn đề tài, xử lý và triển khai đề tài "Vai trò của đề tài trong tác phẩm không chỉ là định hướng phạm vi xã hội - lịch sử của đời sống được phản ảnh mà đó còn là yếu tố đầu tiên giúp người đọc thấy rõ tính khuynh hướng hay lập trường tư tưởng của nhà văn, hơn thế, thấy rõ những hệ tư tưởng nào đã chi phối những trào lưu văn học khác nhau" (27..117). Nghiên cứu nhà văn, chính là nghiên cứu tư tưởng và phong cách sáng tác của ông ta. Phong cách nhà văn có sự thống nhất nhưng đa dạng và biến hóa tùy thuộc vào số lượng sáng tác và đời sống của nhà văn. Tùy thuộc vào tầm vóc cái nhìn của tác giả, vào ý nghĩa nhân văn của sáng tác nghệ thuật mà phong cách có ý nghĩa nhất thời hay lâu bền. Những phẩm chất và năng lực đặc biệt, một quá trình làm việc công phu, sáng tạo là điều kiện để hình thành quá trình sáng tác. Và thực tế, bản thân nhà phê bình cũng là nhà văn. Nếu hoạt động của nhà văn bắt đầu bằng sự quan sát, quan sát đối tượng thẩm mỹ khách quan nảy sinh trong 18
thời đại và quan sát nhu cầu thị hiếu thẩm mỹ của bạn đọc, mục đích hoạt động của nhà văn là biến đổi đối tượng thẩm mỹ khách quan thành đối tượng thẩm mỹ chủ quan có khả năng thỏa mãn và định hướng nhu cầu thẩm mỹ xã hội thì mục đích của nhà phê bình là phân tích tác phẩm nhằm hướng dẫn việc sáng tác. "Người thẩm văn tốt thường là những người sống sâu sắc cuộc sống của chính mình, sống sâu sắc với mọi người, với thiên nhiên, với những gì được thấy, được nghe, được đọc, được yêu, được ghét, được nếm trải, bằng cả tâm hồn luôn luôn hướng về cái đẹp" (45.19). Có như vậy, người phê bình mới có khả năng phản ứng chính xác bằng tình cảm cảm xúc thẩm mỹ trước một áng văn hay, một hình tượng đẹp. Với phản ứng toàn bộ con người tinh thần, con người văn hóa trước cái đẹp, người phê bình (người đọc) say mê chìm đắm trong thế giới nghệ thuật của nhà văn để phát hiện ra cái chân lý, cái không cùng không tận của văn chương. Về điểm này, Xuân Diệu, Hoài Thanh và Nguyễn Đăng Mạnh đã gặp nhau (Hoài Thanh: Người phê bình phải say nhưng đó là cái say tích cực chứ cái say tiêu cực thì tai hại. Vâng đó chính là cái say, như Xuân Diệu nói, đó là cái say tỉnh, "say nhơn say nghĩa" khi đứng trước văn học nghệ thuật.) Thực tế đã cho ta thấy, dù là sáng tác hay phê bình, người cầm bút phải luôn có khát vọng về cái đẹp, hướng đến cái đẹp đó mới là cảm quan nghệ thuật của một nghệ sĩ chân chính! 1.2.1.2 Quan niệm của Xuân Diệu về thơ, sáng tác thơ, phê bình thơ: Với tài năng đa dạng, Xuân Diệu là một nhà thơ làm công tác phê bình (thơ) đã đạt được nhiều thành tựu về lý luận phê bình, nghiên cứu văn học, để lại nhiều ấn tượng trong đời sống văn học nước ta. Do có kiến thức về lý luận và lịch sử văn học, có sự am hiểu thấu đáo hoạt động sáng tác, rành rọt cả những chuyện "bếp núc của văn chương" và do có cách diễn đạt của nhà nghệ sĩ nên các tiểu luận và công trình lý luận, phê bình, nghiên cứu văn học của Xuân Diệu có chỗ mạnh và nét đặc sắc riêng. Một trong những nét đặc sắc đó là quan niệm của ông về giá trị của thơ. 1.2.1.2.1 Xuân Diệu quan niệm thế nào là thơ hay? Trong công việc làm thơ, Xuân Diệu quan niệm thơ hay là "thứ thơ lớn" và thơ dở là "thứ thơ bé". Xuân Diệu quan niệm "thứ thơ bé" là thứ thơ có tình cảm bé, suy nghĩ hẹp và có cách nói theo phong cách bé, bút pháp bé: Không chú ý gốc chân cảm mà chỉ đi vào lèo lái tiểu xảo, rung động nổi lên trên mặt, chứ không xoáy sâu được vào lòng người đọc, do thiếu chất tình cảm kết dính nên thơ gầy và bé, ngày càng còi cọc theo thời gian thử thách và chết dần 19
trong lòng người đọc. Ông so sánh và nhận định "Thơ cũng như người, cũng như trẻ em, có những trẻ em khôn sớm nhưng lại đi về một thứ khôn mà ông bà ta gọi là "khôn vặt" (...) Thơ cũng vậy! Chưa chi mới vào thơ mà đã "khôn vặt", kỹ thuật vặt thì khó đi vào rộng lớn và dài lâu" (8.44) "Thứ thơ lớn là thứ thơ có đầy đủ kỹ thuật, nhưng tác giả không coi kỹ thuật là chính mà trọng chất hơn là hình. Thứ thơ lớn là thứ thơ rất có chất" (8.46). Chất tức là sự xúc cảm mạnh mẽ sâu sắc về những tình cảm, tư tưởng lớn của nhân dân đã ngấm sâu vào cốt tủy nhà thơ thành ra tình cảm, tư tưởng chính của người làm thơ. Thơ lớn là thơ phải có những tình cảm lớn và suy nghĩ rộng. Song nói chính xác hơn nữa là đề tài, chủ đề, dụng ý và ý tốt chưa đủ, tức thơ lớn không phải là thứ thơ có đầy đủ kỹ thuật mà còn phải là thư thơ có chất. Ông khẳng định: Thơ hay phải "thần trọn ý đủ ". Thần cốt ở tấm lòng, ở xúc động hồn thơ, hồn của sự sống. ("Hãy xúc động hồn thơ cho ngọn bút có thần " - Ngô Thì Nhậm ). Và do đó, thơ lớn là thơ có một phong cách lớn, bút pháp lớn! 1.2.1.2.1.1 Phong cách lớn, bút pháp lớn: Theo Xuân Diệu thơ phải đề cao yếu tố tình cảm, cảm xúc, trước hết phải lấy chân thật làm nền tảng, thơ phải: Chân, chân, chân! Thật, thật, thật! Thật là sự có thật trong cuộc đời, ở trong sự sống; Chân là tính có thật ở trong lòng người, tâm hồn người. Chạm trổ đến bao nhiêu cũng phải chân thật, nghĩa là có mang tình cảm của con người, những chân thi sĩ là những thi sĩ biết xúc cảm vào tận ruột gan, rung động thật cho đến từng chân tơ kẽ tóc của mình và vì vậy, theo thời gian, theo bao nhiêu biến động của cuộc đời dù đời có phong trần hay bể dâu, tình cảm vẫn là chỗ cao sâu nhất, thiêng liêng nhất của con người và do đó "Cái hay của thơ là thiên chân, không sợ sự chìm nổi nhất thời, không sợ sự thử thách của năm tháng" (8.203). Thơ trữ tình là một thể đặc biệt của thơ, là tác phẩm tiêu biểu nhất trong muôn hình muôn vẻ của thơ. Khác với thơ tự sự, thơ trữ tình lấy tình cảm làm yếu tố cơ bản. Yếu tố cảm xúc đóng vai trò chủ đạo trong việc chuyển những tâm trạng xúc cảm, suy tư của nhà thơ thành những rung động mãnh liệt của con tim, thành những tiếng thơ lay động hàng vạn người. Là tiếng lòng chân thật, tiếng thơ trữ tình mang dấu ấn của cách nghĩ, cách cảm, cách biểu hiện qua giọng thơ riêng của nhà thơ, góp phần tạo nên phong cách tác giả. 20