Luận án Tiến sĩ Kinh tế: Xã hội hoá y tế ở Việt Nam: Lý luận thực tiễn và giải pháp

Chia sẻ: _ _ | Ngày: | Loại File: PDF | Số trang:237

Thêm vào BST

Báo xấu

2
lượt xem 1
download

Download Vui lòng tải xuống để xem tài liệu đầy đủ

Luận án Tiến sĩ Kinh tế "Xã hội hoá y tế ở Việt Nam: Lý luận thực tiễn và giải pháp" trình bày các nội dung chính sau: Những vấn đề cơ bản về xã hội hóa y tế; Thực trạng công tác xã hội hóa y tế ở Việt Nam; Một số giải pháp nhằm hoàn thiện chính sách xã hội hóa y tế ở Việt Nam.

Chủ đề:

Bình luận(0) Đăng nhập để gửi bình luận!

Lưu

Nội dung Text: Luận án Tiến sĩ Kinh tế: Xã hội hoá y tế ở Việt Nam: Lý luận thực tiễn và giải pháp

Bé gi¸o dôc vµ ®µo t¹o Tr−êng ®¹i häc kinh tÕ quèc d©n §ÆNG THÞ LÖ XU¢N X· HéI HO¸ Y TÕ ë VIÖT NAM: Lý LUËN - THùC TIÔN Vµ GI¶I PH¸P Chuyªn ng nh: Kinh tÕ ph¸t triÓn M· sè: 62.31.05.01 LUËN ¸N TIÕN Sü KINH TÕ Ng−êi h−íng dÉn khoa häc: 1. PGS.TS Lª Huy §øc 2. GS.TS Tr−¬ng ViÖt Dòng Hµ néi 2011
L I CAM ðOAN Tôi xin cam ñoan ñây là công trình nghiên c u ñ c l p c a riêng tôi. Công trình này chưa t ng ñư c s d ng cho vi c nh n h c v nào. S li u s d ng trong lu n án là chính xác, trung th c và có ngu n g c rõ ràng. Lu n án có th a k k t qu nghiên c u c a m t s nghiên c u khác dư i d ng trích d n, ngu n g c trích d n ñư c li t kê trong m c tài li u tham kh o. TÁC GI LU N ÁN ð ng Th L Xuân
L I C M ƠN Ai ñó ñã nói: “M t ngư i ñư c coi là ñã s h u m t cu c ñ i thành công n u cu c ñ i ñó có ý nghĩa v i ngư i khác”. Trong quá trình vi t lu n án c a mình, tôi ñã g p nhi u ngư i ñang s h u m t cu c ñ i thành công b i h th c s có ý nghĩa v i tôi. Trư c h t, xin dành l i trân tr ng c m ơn t i hai th y giáo hư ng d n ñáng kính: PGS.TS Lê Huy ð c và GS.TS Trương Vi t Dũng, các th y không nh ng ñã dành cho tôi nh ng ý ki n ñóng góp quý báu v khoa h c mà còn dành cho tôi nh ng ñ ng viên tinh th n to l n ñ tôi hoàn thành lu n án này. Xin chân thành c m ơn các th y cô giáo, các b n ñ ng nghi p trong khoa K ho ch và phát tri n ñã luôn nhi t tình ng h và s n sàng chia s khó khăn trong công vi c gi ng d y v i tôi ñ tôi có nhi u th i gian dành cho lu n án. Xin trân tr ng c m ơn các anh ch làm vi c t i B y t và B o hi m xã h i, nh ng ngư i ñã cho tôi nhi u ý ki n quý báu v chuyên môn, cung c p s li u ñ tôi hoàn thành lu n án này. Xin ñư c c m ơn lãnh ñ o và các anh ch thu c vi n Sau ñ i h c-Trư ng ð i h c Kinh t qu c dân. S h t mình và trách nhi m c a các anh ch trong công vi c ñã t o ñi u ki n thu n l i cho tôi r t nhi u trong quá trình vi t lu n án. Xin dành l i bi t ơn sâu s c t i b m và các anh ch em trong gia ñình ñã luôn dành cho tôi tình c m yêu thương h t m c, luôn ñ ng viên và ng h ñ tôi th y v ng tin, hoàn thành t t lu n án c a mình. Xin c m ơn ngư i b n ñ i chân thành ñã luôn là ch d a v ng ch c cho tôi, c m ơn con trai yêu quý ñã luôn ngoan ñ m ñư c t p trung vào công vi c. C m ơn cu c ñ i ñã cho tôi s c kh e, cho tôi cơ h i ñ tôi ñư c g p g , làm vi c và chia s v i nh ng con ngư i tuy t v i ñó. LU N ÁN NÀY XIN DÀNH T NG CHA M KÍNH YÊU. Ngư i vi t ð ng Th L Xuân
M CL C Trang ph bìa L i cam ñoan L i c m ơn Danh m c các ch vi t t t Danh m c b ng Danh m c các sơ ñ Danh m c các hình v PH N M ð U ................................................................................................... i 1. LÝ DO CH N ð TÀI .................................................................................. i 2. M C TIÊU NGHIÊN C U.......................................................................... iv 3. ð I TƯ NG VÀ PH M VI NGHIÊN C U ................................................ v 4. CÂU H I NGHIÊN C U ............................................................................ vi 5. PHƯƠNG PHÁP NGHIÊN C U ................................................................ vii 6. T NG QUAN TÌNH HÌNH NGHIÊN C U................................................. xi 7. NH NG ðÓNG GÓP M I C A LU N ÁN............................................ xxii 8. K T C U LU N ÁN............................................................................... xxiii Chương 1: NH NG V N ð LÝ LU N CƠ B N V XÃ H I HOÁ Y T ........ 1 1.1. T NG QUAN NGHIÊN C U V THU T NG XÃ H I HOÁ VÀ XÃ H I HOÁ Y T . ...................................................................................... 1 1.1.1. Theo ngu n g c ngôn ng . ................................................................... 1 1.1.2. Cách hi u dư i góc ñ xã h i h c ......................................................... 2 1.1.3. Ý nghĩa c a c m t XHH trong các văn b n pháp quy.......................... 2 1.1.4. Ý nghĩa c a c m t XHH theo cách dùng t c a Các Mác và LêNin .... 4 1.1.5. K t lu n v thu t ng “Xã h i hóa y t ”................................................ 5 1.2. M T S V N ð CƠ B N V XÃ H I HOÁ Y T .......................................6 1.2.1. Khái ni m xã h i hóa y t ..................................................................... 6 1.2.2. N i dung c a XHH y t ........................................................................ 7 1.2.3. ð i tư ng th c hi n XHH y t .............................................................. 8 1.2.4. Cơ s c a vi c th c hi n XHH y t ....................................................... 8 1.2.5. Vai trò c a XHH y t ...........................................................................11
1.3. CƠ S KHOA H C CHO S L A CH N CÁC PHƯƠNG TH C XÃ H I HOÁ Y T ..................................................................................... 14 1.3.1. ð c thù c a s c kho , d ch v chăm sóc s c kho ...............................14 1.3.2. Lu n c k thu t v ho t ñ ng c a th trư ng chăm sóc s c kho ........17 1.3.3. Lu n c v b n ch t các m c tiêu xã h i: công b ng và hi u qu .........36 1.3.4. Kh năng th a mãn các nguyên t c c a các phương th c XHH y t hi n nay.........................................................................................................42 1.4. KINH NGHI M QU C T V CÁC PHƯƠNG TH C XHH Y T ............42 1.4.1. Kinh nghi m v y t tư nhân ................................................................42 1.4.2. Kinh nghi m v b o hi m y t . ............................................................45 1.4.3. Kinh nghi m v thu m t ph n vi n phí. ...............................................50 1.4.4. Kinh nghi m v cung ng d ch v theo yêu c u và LDLK. ..................52 1.4.5. Bài h c kinh nghi m rút ra cho Vi t nam.............................................52 CHƯƠNG 2: TH C TR NG CÔNG TÁC XÃ H I HOÁ Y T VI T NAM ........................................................................................................56 2.1. KHÁI QUÁT V NGÀNH Y T VI T NAM..................................................56 2.1.1. Gi i thi u chung v h th ng y t Vi t Nam ........................................56 2.1.2. M t s k t qu cơ b n c a y t Vi t Nam.............................................58 2.1.3. Công cu c c i cách lĩnh v c y t : Thành t u và nh ng t n t i, thách th c c a y t Vi t Nam. .................................................................................61 2.2. CÁC PHƯƠNG TH C TH C HI N XHH Y T VI T NAM HI N NAY.....65 2.2.1. Phương th c thu m t ph n vi n phí .....................................................65 2.2.2. Phương th c liên doanh liên k t (LDLK) và cung ng d ch v theo yêu c u ..........................................................................................................66 2.2.3. Phương th c b o hi m y t ..................................................................68 2.2.4. Phương th c phát tri n y t tư nhân .....................................................71 2.3. TH C TR NG TH C HI N CÁC PHƯƠNG TH C XHH Y T HI N NAY VI T NAM ..................................................................................................72 2.3.1. Th c tr ng v phương th c thu m t ph n vi n phí các b nh vi n công... 72 2.3.2. Th c tr ng phát tri n h th ng y t tư nhân..........................................87 2.3.3. Th c tr ng liên doanh liên k t và cung ng d ch v theo yêu c u. .....100 2.3.4. Th c tr ng b o hi m y t ..................................................................111 2.3.5. K t lu n v công tác xã h i hóa y t ...................................................130
Chương 3: M T S GI I PHÁP NH M HOÀN THI N CHÍNH SÁCH XÃ H I HOÁ Y T VI T NAM.................................................................138 3.1. M T S QUAN ðI M C N QUÁN TRI T KHI TH C HI N XHH Y T ....138 3.1.1 Căn c ñ xu t các quan ñi m.............................................................138 3.1.2. Quan ñi m c n quán tri t khi th c hi n XHH y t ..............................139 3.2. CĂN C ð XU T CÁC GI I PHÁP .......................................................... 143 3.3. CÁC GI I PHÁP THÚC ð Y XHH Y T VI T NAM ........................... 148 3.3.1. T ng bư c tri n khai th c hi n BHYT toàn dân m t cách b n v ng..148 3.3.2. Phát tri n h th ng y t tư nhân..........................................................160 3.3.3. Gi i pháp v vi n phí.........................................................................167 3.3.4. Qu n lý ch t ch ñ i v i các b nh vi n th c hi n phương án liên k t và cung ng d ch v theo yêu c u................................................................170 3.3.5. ði u ki n th c hi n các gi i pháp ......................................................171 K T LU N.......................................................................................................175 NH NG CÔNG TRÌNH ðÃ CÔNG B C A TÁC GI CÓ LIÊN QUAN ð N LU N ÁN ................................................................................................177 TÀI LI U THAM KH O................................................................................178 PH L C..........................................................................................................188
DANH M C CÁC CH VI T T T BH B o hi m KCB Khám ch a b nh BHYT B o hi m y t LDLK Liên doanh liên k t BHXH B o hi m xã h i NCðL Nghiên c u ñ nh lư ng BOT Xây d ng, v n hành và chuy n NCðT Nghiên c u ñ nh tính giao (Build–Operate–Transfer) BTC B tài chính NMR Máy ño c ng hư ng t (Nuclear magnetic resonance) BYT B yt NSNN Ngân sách nhà nư c CP Chính ph PGS Phó giáo sư CSSK Chăm sóc s c kh e TS Ti n s CSSKBð Chăm sóc s c kh e ban ñ u TTLT Thông tư liên t ch CT Ch p c t l p TSCð Tài s n c ñ nh (Computed Tomography) DRG Nhóm b nh có liên quan UNDP Chương trình phát tri n (Diagnosis-Related Group) liên h p qu c HDI Ch s phát tri n con ngư i VAC Vư n-ao-chu ng development (United nations (Human development index) HHCC Hàng hóa công c ng VLSS ði u tra m c s ng dân cư (Vi t Nam Living Standard Survey) HPI Ch s nghèo kh t ng h p XHH Xã h i hóa (Human Poverty Index) HSSV H c sinh, sinh viên XHCN Xã h i ch nghĩa
DANH M C CÁC B NG B ng 0.1: So sánh nghiên c u ñ nh tính và nghiên c u ñ nh lư ng .................... viii B ng 1.1: Các khía c nh XHH y t ....................................................................... 7 B ng 1.2: Phân lo i m c ñ c nh tranh và kh năng ño lư ng, ki m ch ng c a ñ u vào......................................................................................... 32 B ng 1.3: Phân lo i m c ñ c nh tranh và kh năng ño lư ng, ki m ch ng c a ñ u ra. .......................................................................................... 33 B ng 1.4: Khái quát nh ng lĩnh v c phù h p v i khu v c nhà nư c và khu v c tư nhân......................................................................................... 35 B ng 1.5: Công b ng trong lĩnh v c y t ............................................................. 36 B ng 2.1: M t s ch tiêu CSSK cơ b n .............................................................. 59 B ng 2.2: Th ng kê kinh t -y t cơ b n............................................................... 60 B ng 2.3 : Các ngu n thu ch y u c a b nh vi n ................................................. 73 B ng 2.4: So sánh m c thu vi n phí quy ñ nh t i Thông tư liên b s 14/TTLB............................................................................................. 74 B ng 2.5: S lư ng b nh nhân ñư c mi n gi m vi n phí t i các b nh vi n ......... 77 B ng 2.6: Chi tiêu y t bình quân 1 ngư i có khám ch a b nh trong 12 tháng qua chia theo 5 nhóm thu nh p............................................................ 80 B ng 2.7: S lư ng cơ s hành ngh y tư nhân ................................................... 87 B ng 2.8: So sánh ngu n nhân l c BVT-BVC .................................................... 89 B ng 2.9: M t s ch s ph n ánh ho t ñ ng chuyên môn c a các b nh vi n tư .......................................................................................... 92 B ng 2.10: M c ñ s d ng các xét nghi m c a b nh vi n tư và b nh vi n công...........94 B ng 2.11: Ư c tính t l s d ng m t s ch n ñoán hình nh t i m t s nư c....103 B ng 2.12: S lư t và chi tr BHYT c a b nh nhân ngo i trú..............................118 B ng 2.13: S ngày n m vi n và chi tr BHYT c a b nh nhân n i trú. ................119 B ng 2.14: Cơ c u chi BHYT theo tuy n k thu t ...............................................122 B ng 3.1: ðánh giá m c ñ vi ph m –th a mãn các nguyên t c.........................144 B ng 3.2: ðánh giá v kh năng ñ m b o công b ng c a các hình th c tài chính khác nhau.................................................................................162
DANH M C CÁC SƠ ð Sơ ñ 0.1: S c n thi t c a nghiên c u ................................................................. iv Sơ ñ 0.2: Tóm t t c u trúc nghiên c u............................................................. xxiii Sơ ñ 1.1: Các y u t tác ñ ng t i tình tr ng s c kho ngư i dân .......................... 9 Sơ ñ 2.1: Khung c a h th ng y t ..................................................................... 57 Sơ ñ 2.2: M i quan h gi a các bên trong chu trình BHYT................................ 70 Sơ ñ 2.3: Cây v n ñ c a BHYT toàn dân.........................................................131 DANH M C CÁC HÌNH VÀ H P Hình 1.1: Thông tin không ñ i x ng trên th trư ng b o hi m ............................ 24 Hình 1.2: Ngo i ng tích c c.............................................................................. 28 Hình 1.3: M i quan h : C n-c u-mu n.............................................................. 29 Hình 2.1: M c tăng thu nh p và chi y t 2008 so v i 2002 (l n)......................... 75 Hình 2.2: Cơ c u ngu n ti n túi h gia ñình trong t ng ngu n chi y t , năm 2008 .................................................................................. 76 Hình 2.3: T l chi y t t ngu n ti n túi so v i ngu n khác............................... 76 Hình 2.4: Xu hư ng c a s lư ng và t tr ng kho n chi t mua thu c, t ñi u tr ...................................................................................... 82 Hình 2.5: Di n bao ph c a BHYT qua các năm ...............................................111 Hình 2.6: T tr ng ñóng góp vào t ng ngu n thu phí BHYT năm 2006, tính theo ngu n g c ti n ñóng ...................................................................114 Hình 2.7: Thu chi c a BHYT Vi t Nam ............................................................115 Hình 3.1: Vòng lu n qu n: B nh t t và ñói nghèo: ............................................141 H p 2.1: Tác ñ ng c a chi ti n túi cho y t ........................................................ 80 H p 2.2: Ho t ñ ng liên doanh, liên k t m t s b nh vi n.............................102 H p 2.3: Máy “nhà nư c“ và máy “liên doanh“................................................105
i PH N M ð U 1. LÝ DO CH N ð TÀI Phát tri n s nghi p y t luôn là ưu tiên hàng ñ u c a m i Chính ph . Th hư ng ñ y ñ d ch v y t có ý nghĩa quy t ñ nh ñ n ch t lư ng cu c s ng, ph n ánh k t qu c a quá trình phát tri n. Hơn n a, thành qu c a y t cũng là ñi u ki n c a s phát tri n, là ñ ng l c ph c v cho s phát tri n ñ t nư c và con ngư i, tham gia tích c c vào s phát tri n kinh t xã h i c a ñ t nư c.Y t cũng là m t tr n hàng ñ u trong chi n lư c xoá ñói gi m nghèo c a Chính ph Vi t nam b i m i quan h lu n qu n gi a b nh t t và ñói nghèo.Trong nh ng năm qua, ngành y t ñã ñ t ñư c nh ng thành t u n i b t, ñóng góp nhi u cho s phát tri n chung c a ñ t nư c: T l suy dinh dư ng tr em dư i năm tu i gi m t 33,1% năm 2000 xu ng còn 19,9% năm 2009, s c kho nhân dân ñư c chăm sóc t t hơn nên tu i th bình quân tăng t 67,8 tu i năm 2000 lên 74,9 tu i năm 2010[11]. Tuy nhiên, trong ñi u ki n n n kinh t ñang phát tri n v i các gi i h n nh t ñ nh v ngu n l c, khu v c y t nhà nư c ñang ngày càng tr nên b t c p trong vi c ñáp ng nhu c u khám ch a b nh (KCB) c a nhân dân c v s lư ng và ch t lư ng. Cùng v i các thành qu to l n c a quá trình phát tri n kinh t , thu nh p ngư i dân ñư c c i thi n, dân s cũng không ng ng tăng d n ñ n nh ng ñòi h i t t y u v chăm sóc s c kho (CSSK) c v s lư ng và ch t lư ng. Bên c nh ñó, s phát tri n nhanh chóng c a khoa h c k thu t trong lĩnh v c y h c cùng v i cơ c u b nh t t thay ñ i ñã khi n cho chi phí KCB ngày càng cao.Theo tính toán sơ b , giai ño n 2007-2010, ngành y t c n 39.000 t ñ ng ñ u tư cho cơ s h t ng, nhưng ngu n v n ngân sách và các ngu n v n khác ch ñáp ng ñư c 25.000 t ñ ng, thi u kho ng 14.000 t ñ ng[35]. Trư c ñòi h i ngày càng cao v nhu c u CSSK, ngành y t c n huy ñ ng m i ti m năng trí tu và v t ch t trong nhân dân, huy ñ ng toàn xã h i chăm lo s nghi p y t theo ñ nh hư ng XHH ho t ñ ng y t . ð ng trư c th c t s h n ch c a ngu n l c không ñáp ng ñư c nhu c u to l n v chăm sóc y t , Ngh quy t 4 Ban ch p hành TW ð ng khoá VII ban hành ngày 14/01/1993 ñã l n ñ u tiên ñ c p t i v n ñ xã h i hoá (XHH) công tác y t .
ii Sau g n 17 năm tri n khai, dư ng như công tác này chưa ñ t ñư c nh ng k t qu như mong ñ i. Khu v c y t nhà nư c chưa có s chuy n bi n nhi u, khu v c tư nhân v n còn quá nh bé, còn s vào cu c c a các t ch c, ban ngành hay các h gia ñình trong chăm sóc y t v n còn r t m nh t. ði u ki n kinh t xã h i trong b i c nh hi n t i cũng ñ t ra nhi u v n ñ ñ i v i ngành y: - Kinh t tăng trư ng nhanh d n ñ n s phân t ng xã h i v m c s ng và kh nǎng s d ng các d ch v CSSK trong nhân dân, gây b t bình ñ ng trong vi c ti p c n d ch v y t . Theo ñi u tra m c s ng dân cư, thu nh p bình quân c a các h gia ñình m t tháng theo giá th c t sau 10 năm (t 1999 ñ n 2009) ñã tăng g p 5,7 l n nhưng kho ng cách giàu nghèo cũng m r ng (t 5,2 l n năm 1998 lên ñ n 8,9 l n năm 2008)[63]. Theo các ñi u tra, ngư i nghèo ch y u s d ng tr m xá ñ a phương, còn s d ng các b nh vi n l n và hi n ñ i ph n l n l i là nh ng ngư i giàu. Như v y, ngư i giàu là ngư i ñư c hư ng l i ch y u t ngân sách nhà nư c (NSNN) chi cho y t ch không ph i ngư i nghèo. ði u ñó ñ t ra v n ñ Chính ph c n t p trung ngu n l c h n h p vào vi c cung c p các d ch v y t cơ b n nh m ñ m b o công b ng trong CSSK, ñ c bi t v i các ñ i tư ng d b t n thương. M t khác, chuy n sang cơ ch th trư ng, s bao c p c a nhà nư c ñ i v i b nh vi n gi m, m c thu t vi n phí tăng, là nguy cơ khi n ngư i nghèo g p khó khăn trong vi c ti p c n d ch v y t , ñ c bi t là y t k thu t cao. Bên c nh ñó, m t b ph n không nh dân cư có thu nh p tăng, chi tiêu cho y t nhi u hơn, yêu c u ch t lư ng d ch v cao hơn. - S thay ñ i c a cơ ch : Ch trương n n kinh t nhi u thành ph n theo ñ nh hư ng xã h i ch nghĩa cho phép khu v c tư nhân (KVTN) tham gia ngày càng nhi u trong lĩnh v c CSSK. ðây cũng chính là kênh ñ y ti m năng v v n cho y t c n ñư c khai thác. Xu th không ñ o ngư c c a quá trình h i nh p và m c a ñ t ra cho chúng ta nh ng v n ñ m i v qu n lý cũng như cách t n d ng ngu n l c ngoài ngân sách, t n d ng ñư c th m nh c a khu v c này ñ ñ t ñư c các m c tiêu công b ng và hi u qu .
iii - Di n bi n ph c t p c a ñ i s ng h ên t i: Cơ c u b nh t t ñang thay ñ i (các b nh không nhi m trùng, tai n n, thương tích... tăng nhanh, nhi u d ch b nh m i, b nh l xu t hi n khó lư ng) v i chi phí y t l n. M t khác, ñ có th ki m soát và kh ng ch ñư c các b nh d ch ñó c n có s vào cu c c a các t ch c, ban ngành ñoàn th và các h gia ñình. T t c nh ng v n ñ ñó c n ph i ñư c gi i quy t trong m t gi i pháp mang tính t ng th , gi i pháp t ng th ñó là “xã h i hoá y t ”. Xét v m t lý lu n, trong vài th p niên tr l i ñây, trên th gi i ñã xu t hi n hai lu ng trào lưu cơ b n ñ nh hư ng phát tri n s nghi p y t . Trào lưu th nh t là trào lưu gi i quy t tính công b ng trong chǎm sóc y t . Trào lưu này th hi n trong Tuyên ngôn Alma Ata v i l i kêu g i "s c kho cho m i ngư i nǎm 2000". N i dung c th ñư c Ngân hàng th gi i khuy n cáo g m: tr n gói lâm sàng thi t y u và tr n gói chǎm sóc y t công c ng thi t y u...Trào lưu th hai là trào lưu gi i quy t tính hi u qu trong chǎm sóc y t . Trào lưu này th hi n trong ch trương thu phí t i các b nh vi n công và phát tri n h th ng y t tư nhân (YTTN)(81). Cũng gi ng như s phát tri n c a m i qu c gia, h th ng y t ñ ng trư c s l a ch n: phát tri n theo hư ng công b ng hay hi u qu . t m vĩ mô, m t s qu c gia ñã l a ch n con ñư ng phát tri n theo hư ng hi u qu và ch p nh n hy sinh tính công b ng, m t s qu c gia thì l a ch n ngư c l i. Nhưng th c t , không ít qu c gia ñã ch ng minh hoàn toàn có th ñ t ñư c c m c tiêu công b ng và hi u qu trong phát tri n n u chúng ta có ñư c m t k ho ch thông minh. Câu tr l i cho ñư ng l i phát tri n c a h th ng y t ch c ch n cũng không th khác. Chúng ta hoàn toàn có th ñ t ñư c c hai m c tiêu l n c a ngành y: công b ng và hi u qu , n u chúng ta có ñư c m t cơ ch h p lý, m t cách nhìn thông minh. Xã h i hoá y t là gi i pháp t ng th có th ñ t ñư c c hai m c tiêu l n c a ngành y . V i ý nghĩa to l n ñó, s nghi p phát tri n h th ng y t nói chung hay ñ nh hư ng XHH y t nói riêng luôn giành ñư c s quan tâm thích ñáng c a các nhà nghiên c u, các nhà ho ch ñ nh chính sách. ð tài xã h i hoá y t ñã ñư c ñ c p ñ n r t nhi u nghiên c u. Tuy nhiên các nghiên c u này còn tương ñ i nh l và
iv r i r c và chưa có các cơ s khoa h c kinh t v ng ch c, còn có nhi u ñi m mâu thu n c v quan ni m v XHH y t , n i dung và ñ i tư ng c a chúng. Nhi u nghiên c u ñ c p t i XHH ch dư i khía c nh thu phí d ch v b nh vi n công hay phát tri n h th ng YTTN vì th , các gi i pháp r i r c và thi u tính ñ ng b . V i lý do ñó, tác gi ñã l a ch n v n ñ “Xã h i hoá y t Vi t nam: Lý lu n, th c ti n và gi i pháp” là ñ tài nghiên c u c a mình. Có th tóm t t s c n thi t c a nghiên c u b ng sơ ñ sau: L a ch n ñ tài XHH y t Vi t nam… Ch trương c a Các nghiên c u C n ph i ti n + ð ng v XHH y + v XHH Y t hành XHH y t t chưa ñ y ñ , thi u h th ng T m Nhu c u Các v n ñ Ngu n l c S thay quan CSSK b nh t t n y ñ u tư cho ñ i c a cơ tr ng c a c a sinh trong b i yt ch , chính vi c ngư i c nh m i: không ñáp sách (phát CSSK + dân ngày + ph i gi i quy t + ng ñư c + tri n h nhân dân m t tăng b ng cơ ch nhu c u th ng ñ c thù YTTN…) Sơ ñ 0.1: S c n thi t c a nghiên c u 2. M C TIÊU NGHIÊN C U M c tiêu t ng quát: Xã h i hoá y t m t m t mang l i ngu n tài chính b sung cho ngân sách, huy ñ ng ñư c s tham gia c a các ñoàn th xã h i, các B ngành ph i h p v i ngành y t trong s nghi p b o v và CSSK nhân dân. Song m t trái c a XHH y t là t o thêm gánh n ng chi tr t ngư i b nh. ð XHH t t c n khuy n khích y u t tích c c song song v i vi c ki m soát y u t tiêu c c.
v M t cách t ng quát, ñ tài làm rõ m t s v n ñ v cơ s khoa h c c a các phương th c XHH y t ; phân tích, ñánh giá th c tr ng XHH y t nư c ta th i gian qua và trên cơ s ñó, ñ tài ñ xu t, g i ý m t s gi i pháp nh m hoàn thi n chính sách XHH y t trong th i gian t i. C th : ñánh giá tính phù h p/ưu như c ñi m c a các phương th c XHH y t cơ b n hi n nay, t ñó khuy n ngh các gi i pháp nh m th c hi n thành công ch trương XHH y t . M c tiêu c th : V lý lu n - Nghiên c u m t cách có h th ng lý lu n v y t và xã h i hoá y t . - Làm rõ n i dung c a các phương th c xã h i hoá y t hi n nay Vi t Nam. - Nghiên c u ñ c thù kinh t c a lĩnh v c y t , ñ c thù c a th trư ng y t , hình thành khung lý thuy t cho vi c phân tích, ñánh giá các phương th c XHH y t . V phân tích ñánh giá: - Mô t th c tr ng XHH y t Vi t nam trong m t s năm g n ñây. - Phát hi n y u t tiêu c c ho c cơ ch d n t i tiêu c c trong XHH. - Phát hi n y u t tích c c và các cơ ch chính sách phù h p cho vi c phát huy y u t tích c c c a XHH. - Phân tích và ñánh giá s phù h p c a các phương th c XHH y t hi n nay Vi t Nam - Tham kh o kinh nghi m các nư c khác v v n ñ này V ñ xu t, can thi p - ð xu t m t h th ng quan ñi m, chính sách c n th c hi n nh m ki m soát/h n ch y u t tiêu c c và khuy n khích, phát huy y u t tích c c c a các phương th c XHH y t nh m th c hi n thành công ch trương XHH y t . 3. ð I TƯ NG VÀ PH M VI NGHIÊN C U ð i tư ng nghiên c u c a lu n án là nh ng v n ñ lý lu n và th c ti n XHH y t , cũng như th c tr ng và các gi i pháp th c hi n XHH y t . Bên c nh ñó, các nguyên lý kinh t c a XHH y t ñư c làm rõ góp ph n ñ ra h th ng quan ñi m và gi i pháp gi i quy t v n ñ .
vi Ph m vi nghiên c u: V m t n i dung: Ho t ñ ng y t bao g m các lĩnh v c: M ng lư i cung c p d ch v y t d phòng, y t cơ s , khám ch a b nh và ph c h i ch c năng, m ng lư i s n xu t, lưu thông, phân ph i và cung ng thu c. ð tài s bàn lu n ñ n công tác xã h i hoá m t lĩnh v c chính là khám ch a b nh. XHH y t g m hai m ng chính: XHH vi c huy ñ ng ngu n l c và XHH vi c tham gia b ng các ho t ñ ng. Lu n án s ch ñ c p t i m ng XHH vi c huy ñ ng ngu n l c tài chính-m t n i dung cơ b n c a XHH b i vì trong lĩnh v c y t , m i ho t ñ ng xã h i hóa t p trung vào lĩnh v c xã h i hóa tài chính y t khi tài chính y t là xương s ng c a ngành. Nó quy t ñ nh ai là ngư i tr ti n và tr như th nào cho vi c chăm sóc s c kh e nên nh hư ng l n t i tính công b ng và hi u qu , t i vi c ñ t m c tiêu c a ngành y. XHH y t bao hàm s tham gia c a các cá nhân, h gia ñình và ban ngành ñoàn th …nhưng lu n án không ñi sâu vào các n i dung này. Các gi i pháp mà lu n án ñ c p ch y u dư i góc ñ chính sách vĩ mô c a nhà nư c ch không dư i góc ñ các t ch c ñoàn th hay cá nhân. V m t không gian: Lu n án s có nh ng nghiên c u c th các mô hình XHH y t trong toàn qu c. V m t th i gian: Lu n án s nghiên c u các phương th c XHH y t t năm 1993 tr l i ñây, ñây là th i gian Ngh quy t TW ð ng ñã l n ñ u ñ c p t i XHH y t . Tuy nhiên, lu n án t p trung vào 8 năm tr l i ñây. 4. CÂU H I NGHIÊN C U Xu t phát t ph m vi nghiên c u ñã ñư c gi i h n trên, lu n án hư ng t i vi c tr l i các câu h i sau: Câu h i t ng quát: XHH y t ñang di n ra như th nào và ưu như c ñi m c a chúng? C n ph i làm gì, làm như th nào ñ hoàn thi n các phương th c XHH y t hi n nay?
vii Câu h i c th : Câu h i 1: Xã h i hoá y t là gì? n i dung c a xã h i hoá y t và n i dung các phương th c XHH y t ? Câu h i 2: C n ñánh giá các phương th c XHH y t d a trên cơ s h th ng các nguyên t c hay tiêu chí nào? Câu h i 3: Tính xác ñáng c a các phương th c XHH y t Vi t Nam hi n nay? (ñánh giá s phù h p c a các phương th c XHH y t theo khung lý thuy t) Câu h i 4: Nh ng bài h c kinh nghi m qu c t nào có th áp d ng cho Vi t Nam? Câu h i 5: Hi n t i t ch c ho t ñ ng XHH y t ra sao và nh ng thành qu cơ b n cu XHH y t là gì? Câu h i 6: Nh ng h n ch hay nguy cơ t XHH y t ? Nh ng ưu ñi m c n phát huy c a XHH y t ? Câu h i 7: C n t ch c các ho t ñ ng XHH y t như th nào và c n có gi i pháp gì ñ th c hi n m c tiêu xã h i hoá c a ngành y? 5. PHƯƠNG PHÁP NGHIÊN C U Phương pháp nghiên c u ñư c l a ch n trong lu n án là nghiên c u ñ nh tính. ðây là phương pháp nghiên c u phù h p v i ñ i tư ng nghiên c u và m c tiêu nghiên c u c a lu n án. Nghiên c u ñ nh tính là m t phương pháp nghiên c u mà v n ñ nghiên c u ñư c nhìn nh n như m t chu i các s ki n liên k t ch t ch v i nhau mà c n ñư c mô t m t cách ñ y ñ ñ ph n ánh v n ñ ñang ñư c quan tâm. Nghiên c u ñ nh tính cho phép cung c p thông tin toàn di n v v n ñ nghiên c u và nó phù h p v i vi c mô t , ti p c n và phân tích ñ c ñi m văn hóa và hành vi c a con ngư i và c a nhóm ngư i t quan ñi m c a nhà nghiên c u[62]. Có th làm rõ hơn v phương pháp nghiên c u ñ nh tính thông qua vi c so sánh s gi ng và khác nhau gi a phương pháp phân tích ñ nh tính và ñ nh lư ng trong b ng sau:
viii B ng 0.1: So sánh nghiên c u ñ nh tính và nghiên c u ñ nh lư ng Nghiên c u ñ nh tính Nghiên c u ñ nh lư ng NCðT là phương pháp thu th p d li u NCðL là phương pháp thu th p d b ng ch và là phương pháp ti p c n 1. 1. Khái li u b ng s và gi i quy t quan h nh m tìm cách mô t và phân tích ñ c ni m trong lý thuy t và nghiên c u theo ñi m c a nhóm ngư i hay c a s vi c, quan ñi m di n d ch. hi n tư ng. NCðL ch y u là ki m d ch lý - NCðT theo hình th c quy n p, t o ra thuy t, s d ng mô hình khoa h c lý thuy t, phương pháp nghiên c u ñ nh t nhiên th c ch ng, phương pháp 2. N i dung tính còn s d ng quan ñi m di n gi i, NCðL có th ch ng minh ñư c không ch ng minh ch có gi i thích và trong th c t và theo ch nghĩa dùng thuy t ki n t o trong nghiên c u. khách quan -Ch ñ nghiên c u m i và chưa ñư c -Ch ñ nghiên c u ñã ñư c xác xác ñ nh rõ ñ nh rõ và ñã quen thu c. -Nghiên c u thăm dò, khi chưa n m -Khi nh ng v n ñ c n ño lư ng ñư c nh ng khái ni m và các bi n s khá nh hay ñã t ng ñư c gi i -Khi c n thăm dò sâu, khi mu n tìm quy t. 3. B i c nh hi u m i quan h gi a nh ng khía c nh -Khi không c n thi t ph i liên h thích h p ñ c bi t c a hành vi v i ng c nh r ng nh ng phát hi n v i các b i c nh hơn xã h i hay văn hóa r ng hơn hay -Khi c n tìm hi u v ý nghĩa hơn là t n b i c nh này ñã ñư c hi u bi t ñ y s ñ . -Khi c n có s linh ho t trong hư ng -Khi c n s mô t chi ti t b ng các nghiên c u ñ phát hi n nh ng v n ñ con s cho m t m u ñ i di n. m i và khám phá sâu m t ch ñ nào ñó -Khi kh năng ti n hành s ño -Nghiên c u sâu và chi ti t nh ng v n lư ng là quan tr ng. ñ ñư c ch n l a k càng, nh ng -Khi c n khái quát hóa và so sánh trư ng h p ho c các s ki n k t qu trong qu n th nghiên c u. C m u nh -không mang tính ñ i di n C m u l n-mang tính ñ i di n cao Cách ch n m u: Cách ch n m u: - M u xác xu t ng u nhiên. 4. Ch n - M u ng u nhiên ñơn gi n. - M u xác xu t chùm m u - Ch n m u h th ng. - M u h th ng. - Ch n m u phân t ng. - M u phân t ng. - Ch n m u c m. - M u c m. Phi c u trúc: câu h i nghiên c u và C u trúc: s d ng m t b ng h i ñã phương pháp thu th p thông tin có th chu n b trư c theo m t cơ c u nh t ñư c ñi u ch nh cho phù h p khi nh ng ñ nh cho m i ñ i tư ng nghiên c u. thông tin m i xu t hi n trong quá trình C th : 5. Thu th p thu th p. C th : a. Nghiên c u th c nghi m thông thông tin a/ Ph ng v n sâu : qua các bi n. - Ph ng v n không c u trúc. b. Nghiên c u ñ ng ñ i chéo - Ph ng v n bán c u trúc. c. Nghiên c u trư ng h p - Ph ng v n c u trúc ho c h th ng. d. Nghiên c u so sánh
ix b/ Th o lu n nhóm: - Th o lu n t p trung. - Th o lu n không chính th c. c/ Quan sát tham d - Theo th t . - Không theo th t . - Câu h i ñóng – m . Cách l p - Câu h i m . - Câu h i ñư c so n s n. b ng h i - Câu h i dài. - Câu h i ng n ng n, súc tích. - Câu h i gây tranh lu n. - Câu h i không gây tranh lu n Phân tích s Phi th ng kê Th ng kê li u ð u ra (k t Phát tri n m t hi u bi t sâu bên trong ð xu t các ho t ñ ng c n có. qu ) v nñ Ngu n: Tác gi phát tri n t : Phương pháp nghiên c u ñ nh tính [62] ð tài: “Xã h i hóa y t Vi t nam: Lý lu n-th c ti n và gi i pháp” liên quan t i c ba lĩnh v c: kinh t -y t và xã h i. ðây là m t ch ñ không m i nhưng còn r t nhi u khía c nh c n tìm hi u, trong ñó s có nhi u khía c nh m i phát sinh trong chính quá trình nghiên c u nên không th s d ng phương pháp nghiên c u ñ nh lư ng v i các thi t k ñi u tra làm trư c và c ñ nh trong m i tình hu ng. Ch ñ này liên quan t i lĩnh v c xã h i r ng l n v i các v n ñ hành vi nh y c m như ng x c a bác s v i b nh nhân (thông tin không ñ i x ng), c a b nh nhân v i bác s (chi phí không chính th c-lót tay) hay các con s th ng kê nh y c m như m c giá-thu-chi…c a các cơ s y t tư nhân hay hình th c liên doanh liên k t, KCB theo yêu c u c a các b nh vi n công…nên khó có th có các con s th ng kê chính xác và trung th c n u áp d ng phương pháp thu th p s li u r p khuôn c a nghiên c u ñ nh lư ng. Nghiên c u ñ nh lư ng s d ng m t b ng h i ñã chu n b trư c theo m t cơ c u nh t ñ nh cho m i ñ i tư ng nghiên c u nên có th g p nh ng sai s không do ch n m u[62], ví d ngư i ñư c h i tr l i không ñúng các câu h i vì không nh ho c do hi u sai ho c c tình nói d i. Nghiên c u ñ nh tính v i m t chi n lư c nghiên c u linh ho t và có tính bi n ch ng, cho phép nghiên c u viên h n ch các sai s ng c nh b ng cách s d ng các k thu t ph ng v n và t o ra m t môi trư ng ph ng v n mà trong ñó ñ i tư ng c m th y tho i mái nh t. Phương pháp này cũng cho phép phát hi n nh ng ch ñ quan tr ng mà các nhà nghiên c u
x có th chưa bao quát ñư c trư c ñó, có th ñi u ch nh c u trúc nghiên c u cho phù h p khi nh ng thông tin m i xu t hi n trong quá trình thu th p. Nghiên c u ñ nh tính ñư c cho là ñ c bi t có giá tr trong các lĩnh v c s c kh e [62] vì nó cho phép khám phá, thăm dò nh ng v n ñ khó và còn ít ñư c bi t ñ n; nh n bi t nh ng t n t i trong nh ng can thi p ñang tri n khai và ñưa ra nh ng gi i pháp thích h p ñ i v i nh ng t n t i ñó; thăm dò tính kh thi, ch p nh n và s phù h p c a nh ng chương trình m i; ñ ra nh ng bi n pháp can thi p phù h p và phát hi n nh ng qu n th c n ñư c chú tr ng. M t s phương pháp nghiên c u ñ nh tính ch y u ñư c s d ng trong lu n án bao g m: - Ph ng v n sâu m t s lãnh ñ o và chuyên gia c a các cơ quan thu c B y t như: V b o hi m y t , v ñào t o, v tài chính, v k ho ch, thanh tra y t , Trư ng ñ i h c y t công c ng, B o hi m xã h i Vi t nam. - Nghiên c u trư ng h p: Tác gi s tr c ti p ñi khám ch a b nh b ng th BHYT ñ th y rõ ưu như c ñi m c a th này ñ i v i b nh nhân. - Th o lu n nhóm t p trung: M t nhóm 8 ngư i, có ñ tu i t 30-40, bao g m nh ng ngư i có th b o hi m y t (BHYT) và không, ñã t ng s d ng d ch v c a 4 phương th c XHH y t (b n thân h m ho c con cái, ngư i thân khác). Nhóm s cho ý ki n v tác ñ ng c a các phương th c này t i vi c ti p c n và hư ng th d ch v CSSK. - Ph ng v n nhóm không chính th c: Nhóm các b nh nhân và ngư i nhà b nh nhân ñi ch a b nh b nh vi n Thanh nhàn, b nh vi n B ch mai và b nh vi n da li u Trung ương. - Phương pháp quan sát: quan sát hành vi, d u hi u hành vi c a cán b y t và b nh nhân m t s b nh vi n (Thanh nhàn, B ch mai, Vi t ñ c, b nh vi n da li u Trung ương, B nh vi n ph s n Trung ương) Ngoài ra, các phương pháp khác như phương pháp phân tích h i c u s li u th c p, phương pháp mô t , phương pháp phân tích, t ng h p, phương pháp h th ng, th ng kê, kh o c u … cũng ñư c s d ng.
xi 6. T NG QUAN TÌNH HÌNH NGHIÊN C U 6.1. Các n i dung ñã ñư c ñ c p ðã có nhi u công trình nghiên c u khoa h c v ch ñ XHH y t nói chung hay các phương th c huy ñ ng ngu n l c tài chính cho y t nói riêng. Có th tóm t t các v n ñ n i b t ñã ñư c ñ c p trong m t s nghiên c u tiêu bi u như sau: V khái ni m, n i hàm c a XHH và XHH y t : Thu t ng XHH nói chung hay XHH y t nói riêng nh n ñư c s quan tâm c a nhi u nhà nghiên c u v i nh ng ý ki n trái chi u, mâu thu n nhau. Nói chung, thu t ng này ñư c nhìn nh n dư i nhi u góc ñ : theo ngu n g c ngôn ng , theo các văn b n pháp quy, dư i góc ñ xã h i h c hay theo cách dùng t c a Các mác và Lê Nin. Nói chung, các ý ki n ñ u kh ng ñ nh r ng c m t XHH hi n nay Vi t nam ñang ñư c s d ng v i nghĩa ngư c l i v i ngu n g c (nghĩa g c) c a nó (xin m i xem chi ti t trong m c t ng quan các nghiên c u v thu t ng XHH và XHH y t ). Không bàn nhi u t i XHH là gì, nhi u nghiên c u khai thác khía c nh XHH làm gì. Nghiên c u c a tác gi Nguy n Hoài Nam [41] ñ c p t i m t khía c nh c a XHH y t là tư nhân hóa. Ông ñã ch ra nhi u b ng ch ng v s hi u qu c a y t tư nhân: các nư c phát tri n, b nh vi n công ch chi m 1/5 trong t ng s các b nh vi n, còn l i là các b nh vi n tư. Các b nh vi n này th c s phát tri n và ho t ñ ng hi u qu dư i s giám sát ng t nghèo c a chính ph v i ñ i ngũ th y thu c gi i, ñư c ñào t o bài b n và có m t hành lang pháp lý v ng ch c b o v c b nh nhân và ngư i th y thu c. Khu v c YTTN phát tri n ñư c d a trên cơ s phân bi t gi a y t d ch v và y t ph c v . V i các b nh vi n công s d ng ngu n ñ u tư t nhà nư c, t c s d ng ti n thu c a nhân dân thì phát tri n theo hư ng y t ph c v t c mi n phí hoàn toàn. V i KVTN, m i chi phí t túi nhà ñ u tư thì ñây thu c kinh t d ch v . Xã h i càng ti n b , kinh t càng phát tri n s xu t hi n nhi u ngư i có nhu c u và có kh năng chi tr nh ng d ch v v y t ñ ñ t ñư c s hài lòng khi b nh t t.