Luận án Tiến sĩ Lâm nghiệp: Nghiên cứu cơ sở khoa học và thực tiễn làm căn cứ đề xuất định hướng phát triển lâm nghiệp phục vụ quản lý rừng bền vững tại tỉnh Bolykhamxay, nước Cộng hoà Dân chủ Nhân dân Lào

Chia sẻ: Na Na | Ngày: | Loại File: PDF | Số trang:177

Thêm vào BST

Báo xấu

160
lượt xem 30
download

Download Vui lòng tải xuống để xem tài liệu đầy đủ

Mục tiêu tổng quát của luận án là xác lập được cơ sở lý luận và thực tiễn cho việc phát triển lâm nghiệp và quản lý rừng bền vững tỉnh Bolykhamxay. Mời bạn đọc tham khảo nội dung chi tiết của luận án.

Chủ đề:

Bình luận(0) Đăng nhập để gửi bình luận!

Lưu

Nội dung Text: Luận án Tiến sĩ Lâm nghiệp: Nghiên cứu cơ sở khoa học và thực tiễn làm căn cứ đề xuất định hướng phát triển lâm nghiệp phục vụ quản lý rừng bền vững tại tỉnh Bolykhamxay, nước Cộng hoà Dân chủ Nhân dân Lào

BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO BỘ NÔNG NGHIỆP VÀ PTNT TRƢỜNG ĐẠI HỌC LÂM NGHIỆP -------------------- KHAMPHILAVONG KHANTHALY NGHIÊN CỨU CƠ SỞ KHOA HỌC VÀ THỰC TIỄN LÀM CĂN CỨ ĐỀ XUẤT ĐỊNH HƢỚNG PHÁT TRIỂN LÂM NGHIỆP PHỤC VỤ QUẢN LÝ RỪNG BỀN VỮNG TẠI TỈNH BOLYKHAM XAY NƢỚC CỘNG HÒA DÂN CHỦ NHÂN DÂN LÀO LUẬN ÁN TIẾN SĨ LÂM NGHIỆP HÀ NỘI - 2015
BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO BỘ NÔNG NGHIỆP VÀ PTNT TRƢỜNG ĐẠI HỌC LÂM NGHIỆP ---------------------- KHAMPHILAVONG KHANTHALY NGHIÊN CỨU CƠ SỞ KHOA HỌC VÀ THỰC TIỄN LÀM CĂN CỨ ĐỀ XUẤT ĐỊNH HƢỚNG PHÁT TRIỂN LÂM NGHIỆP PHỤC VỤ QUẢN LÝ RỪNG BỀN VỮNG TẠI TỈNH BOLYKHAM XAY NƢỚC CỘNG HÒA DÂN CHỦ NHÂN DÂN LÀO Chuyên ngành: Điều tra và quy hoạch rừng Mã số: 62.62.02.08 LUẬN ÁN TIẾN SĨ LÂMNGHIỆP NGƢỜI HƢỚNG DẪN KHOA HỌC: 1. GS. TS. Trần Hữu Viên 2. TS. Nguyễn Trọng Bình HÀ NỘI - 2015
i LỜI CAM ĐOAN Tôi xin cam đoan đây là công trình nghiên cứu của riêng tôi. Các số liệu, kết quả phân tích nêu trong luận án là trung thực và chưa từng được công bố trong bất kỳ công trình nào. Những số liệu kế thừa đã được chỉ rõ nguồn và được sự cho phép sử dụng của các tác giả. Tác giả luận án Khamphilavong Khanthaly
ii LỜI CẢM ƠN Luận án được hoàn thành tại Trường đại học Lâm nghiệp Việt Nam trong khuôn khổ chương trình đào tạo nghiên cứu sinh khóa 20. Tác giả xin chân thành cảm ơn Ban Giám hiệu, Phòng Đào tạo Sau Đại học; Khoa Lâm học, Bộ môn Điều tra quy hoạch rừng Trường Đại học Lâm nghiệp, Sở Nông lâm nghiệp, Sở Tài nguyên và môi trường, Chi cục Lâm nghiệp, Chi cục Kiểm lâm tỉnh Bolykhamxay đã tạo mọi điều kiện thuận lợi cho tác giả trong suất quá trình học tập và nghiên cứu để hoàn thành luận án. Trong thời gian thực hiện luận án, tác giả đã nhận được sự giúp đỡ, chỉ bảo tận tình, chu đáo của thầy giáo hướng dẫn khoa học GS.TS. Trần Hữu Viên và TS. Nguyễn Trọng Bình để thực hiện và hoàn thành luận án. Qua đây, tác giả xin bày tỏ lòng biết ơn đến các thầy một cách sâu sắc nhất. Nhân dịp này, tác giả cũng xin bày tỏ lòng biết ơn tới Ban lãnh đạo tỉnh Bolykhamxay, Nhân dân bản Thông Phan Kham đã giúp đỡ tác giả thu thập số liệu hoàn thành luận án này. Tác giả cũng xin chân thành cảm ơn các Thầy giáo, Cô giáo, người thân trong gia đình, bạn bè đồng nghiệp đã động viên, hỗ trợ về vật chất và tinh thần để tác giả có thêm nghị lực hoàn thành luận án này. Với tất cả sự nỗ lực của bản thân nhưng về trình độ và thời gian hạn chế nên luận án không thể tránh khỏi những thiếu sót. Tác giả rất mong nhận được những ý kiến đóng góp quý báu của các nhà khoa học và bạn bè đồng nghiệp. Hà Nội, ngày…..tháng…..năm 2015 Tác giả Khamphilavong Khanthaly
iii MỤC LỤC TRANG PHỤ BÌA Trang LỜI CAM ĐOAN .................................................................................................... ..i LỜI CẢM ƠN .......................................................................................................... .ii MỤC LỤC ................................................................................................................ iii DANH MỤC CÁC TỪ VIẾT TẮT VÀ KÝ HIỆU ............................................. ..vi DANH MỤC BẢNG .............................................................................................. vii DANH MỤC HÌNH ............................................................................................... ..xi MỞ ĐẦU .................................................................................................................. .1 1. Tính cấp thiết của luận án ..................................................................................... .1 2. Mục tiêu nghiên cứu.............................................................................................. .2 3. Ý nghĩa của luận án ............................................................................................... .2 4. Đối tượng và phạm vi, giới hạn nghiên cứu.......................................................... .3 4.1. Đối tượng nghiên cứu .................................................................................. .3 4.2. Phạm vi, giới hạn nghiên cứu: ..................................................................... .3 5. Đóng góp mới của luận án .................................................................................... .3 6. Cấu trúc luận án .................................................................................................... .4 Chƣơng 1: TỔNG QUAN VẤN ĐỀ NGHIÊN CỨU ........................................... .5 1.1. Nhận thức chung về phát triển lâm nghiệp bền vững ........................................ .5 1.2. Trên thế giới ....................................................................................................... .5 1.2.1.Quy hoạch sử dụng đất và quy hoạch lâm nghiệp ..................................... .5 1.2.2.Nghiên cứu về cấu trúc rừng ..................................................................... .8 1.2.3. Nghiên cứu về tái sinh rừng................................................................... ..11 1.2.4. Nghiên cứu về sinh trưởng, tăng trưởng và sản lượng rừng ................. ..13 1.2.5. Nghiên cứu áp dụng các giải pháp kỹ thuật lâm sinh cho rừng tự nhiên là rừng sản xuất...................................................................................................... .16 1.2.6. Một số vấn đề về quản lý rừng bền vững ............................................... .17 1.3. Tại Việt Nam ................................................................................................... .22 1.3.1. Các chính sách có liên quan đến phát triển lâm nghiệp ....................... .22
iv 1.3.2. Nghiên cứu về cấu trúc rừng....................................................................25 1.3.3. Nghiên cứu về tăng trưởng rừn................................................................27 1.3.4. Nghiên cứu về tái sinh rừng.....................................................................28 1.3.5.Về quản lý rừng bền vững (QLRBV)....................................................... .29 1.3.6. Tác động môi trường và đánh giá tác động môi trường............................31 1.3.7. Tác động xã hội và đánh giá tác động xã hội............................................32 1.4. Ở nước Cộng hòa Dân chủ Nhân dân Lào (CHDCND Lào).............................32 1.4.1. Thực trạng phát triển lâm nghiệp của nước CHDCND Lào:..................34 1.4.2. Một số nghiên cứu về phát triển lâm nghiệp............................................37 1.4.3. Các chính sách nhà nước Lào liên quan đến phát triển lâm nghiệp....40 1.4.4. Nghiên cứu xây dựng mô hình cấu trúc mẫu và vấn đề quản lý rừng bền vững........42 1.5. Thảo luận...........................................................................................................44 Chƣơng 2: NỘI DUNG VÀ PHƢƠNG PHÁP NGHIÊN CỨU..........................46 2.1. Nội dung nghiên cứu: ...................................................................................... .46 2.1.1. Điều kiện sản xuất lâm nghiệp và hiện trạng ngành lâm nghiệp tỉnh Bolykhamxay ......................................................................................................... .46 2.1.2. Đặc điểm hiện trạng tài nguyên rừng tỉnh Bolykhamxay...................... .46 2.1.3. Định hướng phát triển lâm nghiệp tỉnh Bolykhamxay .......................... .46 2.1.4.Đề xuất các giải pháp thực hiện .............................................................. .46 2.2. Phương pháp nghiên cứu................................................................................. .46 2.2.1. Quan điểm và phương pháp tiếp cận nghiên cứu .................................. .46 2.2.2. Phương pháp thu thập tài liệu..................................................................48 2.2.3. Phương pháp tổng hợp, xử lý tài liệu .................................................... .57 Chƣơng 3: KẾT QUẢ NGHIÊN CỨU VÀ THẢO LUẬN.................................68 3.1. Điều kiện sản xuất lâm nghiệp và thực trạng phát triển Lâm nghiệp của tỉnh Bolykhamxay ......................................................................................................... 68 3.1.1. Điều kiện tự nhiên, kinh tế-xã hội...........................................................68 3.1.2. Hiện trạng đất đai, tài nguyên rừngcủa tỉnh Bolykhamxay ................... 75 3.1.3. Tình hình và kết quả các hoạt động lâm nghiệp của tỉnh Bolykhamxay...78
v 3.1.4. Đánh giá ảnh hưởng của điều kiện tự nhiên, kinh tế - xã hội đến sản xuất lâm nghiệp, những cơ hội và thách thức.......................................................................84 3.2. Nghiên cứu một số đặc điểm cấu trúc hiện trạng tài nguyên rừng.....................89 3.2.1. Đặc điểm cấu trúc tầng cây cao................................................................89 3.2.2. Đặc điểm cấu trúc tầng cây tái sinh........................................................113 3.2.3. Tăng trưởng và trữ lượng rừng...............................................................121 3.3. Định hướng phát triển lâm nghiệp tỉnh Bolykhamxay.....................................123 3.3.1. Căn cứ định hướng phát triển lâm nghiệp tỉnh Bolykhamxay...............123 3.3.2. Quan điểm phát triển lâm nghiệp tỉnh Bolykhamxay.............................125 3.3.3. Mục tiêu phát triển lâm nghiệp tỉnh Bolykhamxay đến năm 202-2030............137 3.3.4. Định hướng phát triển Lâm nghiệp tỉnh Bolykhamxay..........................127 3.3.5. Xác định các thông số kỹ thuật điều chế rừng tự nhiên để quản lý rừng bền vững..................................................................................................................136 3.4. Đề xuất giải pháp thực hiện.............................................................................147 3.4.1. Giải pháp chính sách..............................................................................146 3.4.2. Giải pháp về tổ chức..............................................................................147 3.4.3. Giải pháp khoa học công nghệ...............................................................147 3.4.4. Giải pháp đào tạo nguồn nhân lực..........................................................147 3.4.5. Giải pháp về hợp tác quốc tế:.................................................................148 3.4.6. Một số giải pháp khác:............................................................................148 KẾT LUẬN - TỒN TẠI - KIẾN NGHỊ...............................................................149 1. Kết luận...............................................................................................................149 2. Tồn tại.................................................................................................................151 3. Khuyến nghị........................................................................................................152 DANH MỤC CÁC BÀI BÁO VÀ CÔNG TRÌNH KHOA HỌC ĐÃ CÔNG BỐ LIÊN QUAN ĐẾN LUẬN ÁN…………………………………………………..153 TÀI LIỆU THAM KHẢO....................................................................................155 PHỤ LỤC...............................................................................................................163
vi DANH MỤC CÁC TỪ VIẾT TẮT VÀ KÝ HIỆU Viết tắt/ký hiệu Nội dung diễn giải ADB Ngân hàng phát triển Châu Á. BVR Bảo vệ rừng BCR Hệ số sinh lãi thực tế CITES Công ước buôn bán động vật hoang dã CHDCND Lào Cộng hoà dân chủ nhân dân Lào CoC Chuỗi hành trình CCD Công ước về trống sa mạc hoá CCR Chứng chỉ rừng ĐDSH Đa dạng sinh học FAO Tổ chức nông nghiệp và Lương thực thế giới FSC Chứng chỉ rừng ITTO Tổ chức gỗ Nhiệt đới quốc tế ITTA Hiệp ước quốc tế về gỗ nhiệt đới IRR Tỷ lệ thu hồi nội bộ LSNG Lâm sản ngoài gỗ NN & PTNT Nông nghiệp và phát triển nông thôn NPV Giá trị hiện tại thuần NWG Tổ công tác Quốc gia OTC Ô tiêu chuẩn ODB Ô dạng bản PRA Đánh giá nông thôn có sự tham gia của người dân QLRBV Quản lý rừng bền ững QLBVR Quản lý bảo vệ rừng QHSDĐ Quy hoạch sử dụng đất QXTV Quần xã thực vật QLR Quản lý rừng RRA Đánh giá nhanh nông thôn SUFORD Quản lý rừng bền vững và phát triển nông thôn SWOT Đánh giá về điểm mạnh, điểm yếu và thách thức TFAP Trương trình hành động rừng nhiệt đới VN Việt nam VIFA Hội khoa học kỹ thuật lâm nghiệp Việt nam UNCED Hội nghị quốc tế về môi trường và phát triển WWF Trương trình bảo vệ Động vật thế giới
vii DANH MỤC BẢNG TT Tên bảng Trang 1.1 Diện tích rừng đạt chứng chỉ FSC trên thế giới 20 1.2 Số lượng chứng chỉ CoC của một số nướcChâu Á Thái Bình Dương 21 1.3 Diện tích 03 loại rừng của NCHDCND Lào 36 1.4 Diện tích rừng đã công nhận CCR của Lào từ năm 2005 đến hiện nay 44 2.1 Nhóm phỏng vấn và các nôi dung phỏng vấn 51 2.2 Bảng tổng hợp hệ thống OTC thiết lập tại các điểm nghiên cứu 54 2.3 Biểu điều tra tầng cây cao 55 2.4 Biểu điều tra cây tái sinh 56 2.5 Biểu điều tra cây bụi 56 3.1 Đặc điểm về dân số và lao động trong toàn tỉnh 71 3.2 Cơ cấu sử dụng đất đai tỉnh Bolykhamxay 75 3.3 Cơ cấu diện tích các trạng thái rừng 77 3.4 Kết quả sản xuất lâm nghiệp giai đoạn2010-2014 79 3.5 Kết quả trồng rừng kinh tế năm 2010 - 2015 81 3.6 Tình hình khai thác gỗ và lâm sản ngoài gỗ năm 2010 - 2014 82 3.7 Cơ sở chế biết lâm sản trong tỉnh 84 3.8 Kết quả kiểm tra sự thuần nhất giữa các ODV 90 3.9 Kết quả tính toán công thức tổ thành theo IV% trạng thái rừng giàu 91 3.10 Kết quả tính toán công thức tổ thành theo IV% trạng thái rừng trung bình 92 3.11 Kết quả tính toán công thức tổ thành theo IV% Trạng thái rừng nghèo 93 3.12 Kết quả nắn phân bố N/D1,3 trạng thái rừng nghèo khu vực nghiên cứu 94 3.13 Kết quả nắn phân bố N/D1,3 trạng thái rừng trung bình khu vực nghiên cứu 95 3.14 Kết quả nắn phân bố N/D1,3 trạng thái rừng giàu khu vực nghiên cứu 96 3.15 Kết quả nắn phân bố N/Hvn trên trạng thái rừng nghèo khu vực nghiên cứu 98
viii 3.16 Kết quả nắn phân bố N/Hvn trạng thái rừng trung bình khu vực nghiên cứu 99 3.17 Kết quả phân bố N/Hvn trạng thái rừng giàu khu vực nghiên cứu 101 3.18 Một số chỉ tiêu định lượng bình quân trạng thái rừng nghèo khu vực 102 nghiên cứu 3.19 Một số chỉ tiêu định lượng bình quân rừng trung bình 103 3.20 Một số chỉ tiêu định lượng bình quân rừng giàu 105 3.21 Kết quả xây dựng tương quan HVN/D1,3 khu vực nghiên cứu 107 3.22 Kết quả xây dựng tương quan DT/D1.3 khu vực nghiên cứu 108 3.23 Kết quả tính toán mức độ đa dạng loài trong khu vực nghiên cứu 109 3.24 Phân bố trữ lượng theo tổ cấp kính trên trạng thái rừng nghèo và rừng 110 trung bình khu vực nghiên cứu 3.25 Phân bố trữ lượng theo tổ cấp kính trên trạng thái rừng giàu khu vực 110 nghiên cứu 3.26 Kết quả xác định công thức tổ thành tầng tái sinh trạng thái rừng nghèo 114 3.27 Kết quả xác định công thức tổ thành tầng tái sinh trạng thái rừng trung bình 115 3.28 Kết quả xác định công thức tổ thành tầng tái sinh trạng thái rừng giàu 115 3.29 Phân bố tái sinh theo mặt phẳng nằm ngang khu vực nghiên cứu 116 3.30 Mật độ và tỷ lệ cây tái sinh triển vọng khu vực nghiên cứu 117 3.31 Phẩm chất và nguồn gốc tái sinh 118 3.32 Bảng phân bố tái sinh theo cấp chiều cao 119 3.33 Chỉ số mức độ tương đồng (QS) trên các trạng thái rừng khu vực nghiên cứu 120 3.34 Đặc điểm tăng trưởng và trữ lượng rừng 122 3.35 Định hướng quy hoạch ba loại rừng 128 3.36 Diện tích bảo vệ rừng 129 3.37 Diện tích khoanh nuôi phụ hồi rừng 130 3.38 Diện tích làm giàu rừng 131
ix 3.39 Diện tích nuôi dưỡng rừng 132 3.40 Diện tích trồng rừng 133 3.41 Tổng diện tích quy hoạch rừng của tỉnh (giai đoạn 2020-2030) 134 3.42 Sản lượng khai thác hàng năm của các loại hình điều chế rừng 136 3.43 Định hướng quy hoạchcơ sở chế biến lâm sản trong tỉnh 137 3.44 Dự tính sản lượng chặt theo cường độ (Trạng thái rừng giàu) 142 3.45 Dự tính sản lượng chặt theo cường độ (Trạng thái rừng trung bình) 143 3.46 Mật độ và số cây của trạng thái rừng nghèo 143 3.47 Điều chỉnh phân bố N/D theo mô hình rừng định hướng 145
x DANH MỤC BIỂU ĐỒ TT Tên biểu đồ Trang Tỷ lệ diện tích rừng cấp chứng chỉ FSC một số nước trong khu 1.1 20 vực Châu Á Thái Bình Dương 2.1 Sơ đồ bố trí OTC thứ cấp, OTC dạng bản, OTC định vị 54 3.1 Bàn đồ phân bố các loại rừng tỉnh Bolykhamxay-Lào năm 2014 68 3.2 Bản đồ địa giới hành chính các huyện thuộc tỉnh Bolykhamxay 70 3.3 Phân cấp giàu nghèo tại khu vực nghiên cứu 73 3.4 Cơ cấu sử dụng các loại đất tại tỉnh Bolykhamxay 77 3.5 Biểu đồ phân bố N/D1,3 trạng thái rừng nghèo 94 3.6 Biểu đồ phân bố N/D1,3 trạng thái rừng trung bình 95 3.7 Biểu đồ phân bố N/D1.3trạng thái rừng giàu 97 3.8 Biểu đồ phân bố N/Hvn trạng thái rừng nghèo khu vực nghiên cứu 98 3.9 Biểu đồ thể hiên phân bố N/Hvn trạng thái rừng trung bình 100 3.10 Biểu đồ thể hiên phân bố N/Hvn trạng thái rừng giàu 101 3.11 Trắc đồ rừng OTC 5.1 103 3.12 Trắc đồ rừng OTC 1.3 105 3.13 Trắc đồ rừng OTC 3.1 106
1 MỞ ĐẦU 1. Tính cấp thiết của luận án Diện tích rừng tự nhiên của nước Lào xấp xỉ 15.954.601ha, chiếm 47% diện tích cả nước, trong đó phân chia thành 3 loại chính: Rừng đặc dụng có diện tích 4.705.809 ha, chiếm 29,49%; rừng phòng hộ 8.045.169ha, chiếm 50,43% và rừng sản xuất 3.203.623ha, chiếm 20,08%. Để ngành lâm nghiệp có thể góp phần tích cực vào chiến lược phát triển kinh tế - xã hội quốc gia, nhiệm vụ quan trọng của ngành Lâm nghiệp là phải mau chóng ổn định các lâm phần rừng và quan trọng hơn là phải nâng cao năng xuất của rừng, phát triển lâm nghiệp trên cơ sở quản lý rừng bền vững. Rừng tự nhiên luôn vận động phát triển, nếu nhận thức rõ được các quy luật tự nhiên của rừng và sử dụng các thành tựu khoa học điều chỉnh sản lượng rừng hợp lý kết hợp các quy luật kinh tế xã hội để xây dựng các phương án điều chế rừng thích ứng thì chắc chắn rằng, với diện tích và trữ lượng rừng giàu và rừng trung bình như hiện nay và tăng trưởng hàng năm của rừng thì sẽ cung cấp được một sản lượng gỗ ổn định, đáp ứng các nhu cầu trong sự nghiệp phát triển kinh tế xã hội của đất nước. Cho đến nay những công trình nghiên cứu toàn diện dựa trên cơ sở khoa học và thực tiễn sản xuất về phát triển lâm nghiệp bền vững ở nước Lào nói chung và ở tỉnh Bolykhamxay nói riêng còn chưa nhiều. Vì vậy, chúng ta vẫn chưa xây dựng được những phương án phát triển lâm nghiệp bền vững có hiệu quả cao. Bolykhamxay là một tỉnh nằm ở miền trung nước CHDCND Lào, Lâm nghiệp là một ngành có vị trí quan trọng trong sự phát triển kinh tế chung của tỉnh và sự phát triển của ngành lâm nghiệp cả nước. Tuy nhiên, tỉnh chưa có chiến lược phát triển lâm nghiệp, vì vậy sản xuất lâm nghiệp trong những năm qua còn nhiều hạn chế, bất cập. Hiện nay, nhiều vùng rừng tự nhiên của tỉnh Bolykhanxay đã bị mất. Những tác động liên tiếp của con người tới rừng như khai thác, chặt phá bừa bãi, đốt rừng làm nương rẫy, du canh, du cư đã làm cho rừng bị suy thoái nhanh chóng, diện tích rừng bị giảm đi rõ rệt, hậu quả xấu của nó để rất lớn: Lũ lụt, hạn
2 hán, sạt lở đất đai không ngừng xảy ra trong nhiều năm gần đây, đời sống của người dân miền núi vẫn luẩn quẩn trong vòng nghèo đói. Đứng trước thực tế đó, vấn đề đặt ra là cần thiết phải phát triển lâm nghiệp bền vững sao cho có hiệu quả, bảo vệ lâu bền tài nguyên thiên nhiên và môi trường sinh thái. Để góp phần giải quyết những yêu cầu của thực tiễn nói trên, tác giả chọn hướng nghiên cứu, phân tích hiện trạng và đề xuất phương án tác động hợp lý cho việc phát triển lâm nghiệp tại khu vực nghiên cứu, nhằm quản lý bền vững rừng trên cơ sở khai thác lâm sản hợp lý và ổn định vốn rừng, nâng cao sản lượng, dẫn dắt các trạng thái rừng khác nhau ở thời điểm hiện tại đạt cấu trúc hợp lý hơn, đem lại lợi ích ổn định hơn về kinh tế, xã hội và môi trường. Đây chính là lý do luận án “Nghiên cứu cơ sở khoa học và thực tiễn làm căn cứ đề xuất định hướng phát triển lâm nghiệp phục vụ quản lý rừng bền vững tại tỉnh Bolykhamxay, nước Cộng hoà Dân chủ Nhân dân Lào” được thực hiện. 2. Mục tiêu nghiên cứu * Mục tiêu tổng quát Xác lập được cơ sở lý luận và thực tiễn cho việc phát triển Lâm nghiệp và quản lý rừng bền vững tỉnh Bolykhamxay. * Mục tiêu cụ thể - Phân tích và đánh giá được thực trạng ngành lâm nghiệp tỉnh Bolykhamxay. - Lựa chọn đề xuất định hướng và các giải pháp phát triển lâm nghiệp bền vững trên địa bàn tỉnh Bolykhamxay. 3. Ý nghĩa của luận án * Về mặt lý luận: Cung cấp những thông tin về điều kiện sản xuất lâm nghiệp, các quy luật cấu trúc, tái sinh và tăng trưởng của rừng tự nhiên, làm cơ sở khoa học cho việc đề xuất các giải pháp nhằm định hướng phát triển lâm nghiệp bền vững tại tỉnh Bolykhamxay.
3 * Về mặt thực tiễn: - Đánh giá được các yếu tố tự nhiên, kinh tế, xã hội tác động đến phát triển lâm nghiệp, hiện trạng tài nguyên rừng và các quy luật cấu trúc, tăng trưởng, tái sinh rừng tại tỉnh Bolykhamxay. - Đưa ra các giải pháp kỹ thuật lâm sinh khoa học để áp dụng vào thực tiễn sản xuất tại khu vực nghiên cứu và những địa phương có điều kiện tương tự. - Đưa ra một số giải pháp hỗ trợ và thúc đẩy phát triển lâm nghiệp bền vững như: Giải pháp về cơ chế chính sách; Giải pháp về quản lý bảo vệ rừng sau khi chặt nuôi dưỡng; giải pháp ứng dụng khoa học; công nghệ… góp phần bảo vệ rừng, phát triển lâm nghiệp bền vững trên địa bàn tỉnh Bolykhamxay. 4. Đối tƣợng và phạm vi, giới hạn nghiên cứu 4.1. Đối tƣợng nghiên cứu Đối tượng nghiên cứu là các hoạt động phát triển lâm nghiệp, hiện trạng sử dụng đất đai, tài nguyên thiên nhiên, điều kiện kinh tế xã hội, nhân văn và các chính sách liên quan. 4.2. Phạm vi, giới hạn nghiên cứu: - Phạm vi nghiên cứu: Đề tài nghiên cứu trên phạm vi địa bàn đất lâm nghiệp tỉnh Bolykhamxay, nước CHDCND Lào. (Chia thành 3 loài rừng: rừng sản xuất, đặc dụng và phòng hộ) với diện tích 1.223.101ha chiếm 77,53 % trong đó có đầy đủ các trạng thái rừng giàu, rừng trung bình và rừng nghèo... Luận án được thực hiện với số liệu trên các OTC ở rừng sản xuất, góp phần cung cấp các cơ sở khoa học và thực tiễn cho việc triển khai phương án QLRBV với rừng tự nhiên là rừng sản xuất, phát huy đồng thời các tác dụng của rừng cả về kinh tế, xã hội và môi trường. - Giới hạn nghiên cứu: Điều kiện tự nhiên, điều kiện kinh tế xã hội, các hoạt động sản xuất lâm nghiệp, hiện trạng tài nguyên rừng và đề xuất định hướng phát triển sản xuất lâm nghiệp tại tỉnh Bolykhamxay, nước CHDCND Lào. 5. Đóng góp mới của luận án - Phân tích, đánh giá được các yếu tố tự nhiên, kinh tế, xã hội tác động đến phát triển lâm nghiệp, hiện trạng tài nguyên rừng và các quy luật cấu trúc, tăng
4 trưởng, tái sinh rừng làm căn cứ đề xuất định hướng phát triển lâm nghiệp tỉnh Bolykhamxay. - nghiên cứu để xuất được các giải pháp kỹ thuật lâm sinh phù hợp tác động vào từng loại rừng với các chỉ tiêu, thông số kỹ thuật điều chế rừng cụ thể nhằm đáp ứng yêu cầu quản lý rừng bền vững.. - Đề xuất được một số giải pháp nhằm thực hiện định hướng phát triển lâm nghiệp bền vững trên địa bàn tỉnh Bolykhamxay có cơ sở khoa học và thực tiễn. 6. Cấu trúc luận án Luận án chính dài 153 trang đánh máy A4 được cấu trúc thành 3 chương (ngoài phần mở đầu và kết luận) như sau: - Chương 1: Tổng quan vấn đề nghiên cứu; - Chương 2: Nội dung và phương pháp nghiên cứu; - Chương 3: Kết quả nghiên cứu và thảo luận. Để minh chứng các nội dung nghiên cứu, tác giả lựa chọn 56 bảng, 15 hình vẽ sơ đồ, biểu đồ và bản đồ minh họa. Tham khảo 100 tài liệu, trong đó 23 tài liệu tiếng Lào (dịch sang tiếng Việt Nam) và 77 tài liệu tiếng nước Ngoài và, có liên quan đến chủ đề nghiên cứu và phần phụ lục gồm các bảng biểu minh họa kết quả điều tra và tính toán.
5 Chƣơng 1 TỔNG QUAN VẤN ĐỀ NGHIÊN CỨU 1.1. Nhận thức chung về phát triển lâm nghiệp bền vững Phát triển lâm nghiệp bền vững là khoa học về tổ chức sản xuất lâm nghiệp nhằm quản lý rừng bền vững một cách khoa học, chặt chẽ, cụ thể và có hiệu quả cao. Nó dựa trên cơ sở quy luật phát triển sinh học của quần thể rừng để tác động vào rừng giúp cho rừng phát huy tác dụng cao nhất về các mặt cung cấp lâm sản, phòng hộ, bảo tồn nguồn gen, cải tạo môi trường và các tác dụng khác. Phương án phát triển lâm nghiệp bền vững là sự thể hiện một quá trình hoạt động về tổ chức phát triển lâm nghiệp theo kế hoạch nhằm đạt được một số mục tiêu cụ thể đã được ấn định trước trong một khoảng thời gian nhất định. Quy hoạch lâm nông nghiệp được xác nhận như là một chuyên ngành bắt đầu bằng các quy hoạch vùng ngay từ thế kỷ XVII. Theo Olschowy vào thời gian này quy hoạch quản lý rừng và lâm sinh ở Châu Âu được xem như là một lĩnh vực phát triển ở mức cao trên cơ sở quy hoạch sử dụng đất. Vào thế kỷ XIX, có các giả thuyết về “Vùng đồng nhất” từ đó hình thành lý thuyết về “Phép vi phân không gian địa lý” để tạo các nhân tố kinh tế trong quy hoạch. Vào đầu thế kỷ XX, lý thuyết về “Phép vi phân không gian địa lý” được sử dụng giao đất cho khu công nghiệp. Lần đầu tiên các nhân tố địa thế được Weber đề cập cho quy hoạch vào năm 1909 [93]. Thêm vào đó Christaller năm 1933 đã xây dựng khung khái niệm về “Các khu vực trung tâm” cho quy hoạch vùng. Có thể cho rằng những ý tưởng của Weber năm 1921 trong tác phẩm “Hình thành các Bang hợp lý” bằng lý thuyết tổ chức với các khái niệm “Lập địa hợp lý” và “Năng suất sử dụng” mở đầu thời kỳ quy hoạch phát triển lâm nghiệp. Theo lý thuyết trên thì việc phân chia đất đai theo địa lý với vùng sản xuất là nền tảng của quy hoạch vùng cho sản xuất lâm nghiệp. 1.2. Trên thế giới 1.2.1. Quy hoạch sử dụng đất và quy hoạch lâm nghiệp 1.2.1.1. Quy hoạch sử dụng đất. Năm 1985 một nhóm chuyên gia tư vấn quốc tế về quy hoạch sử dụng đất được tổ chức FAO thành lập nhằm xây dựng một quy trình quy hoạch sử dụng đất
6 đai. Theo Purnell năm 1988, mục tiêu của quy hoạch sử dụng đất được các chuyên gia xác định là “Thiết lập các kế hoạch thực tiễn có khả năng sử dụng tốt nhất các loại đất đai nhằm đạt được các mục tiêu khác nhau để tăng sản xuất quốc gia, cải thiện đời sống, bảo vệ môi trường, đạt các lợi ích xã hội và giải trí”. 4 câu hỏi nền tảng của quy hoạch đất đai là: Các vấn đề nào đang tồn tại và mục tiêu quy hoạch là gì? có các phương án sử dụng đất nào? phương án nào là tốt nhất? có thể vận dụng vào thực tế như thế nào?. Wilkingson năm 1985 nghiên cứu quy hoạch sử dụng đất theo khía cạnh luật pháp. Ông đề nghị một hệ thống luật pháp thích hợp cần được phát triển nhằm mục đích: cung cấp chính sách và mục tiêu rõ ràng của nhà nước về đất đai, thiết lập các tổ chức sử dụng đất phù hợp, yêu cầu sử dụng theo quy trình kế hoạch và kỹ thuật, tăng cường sự thông hiểu về sử dụng đất và khuyến khích xây dựng cơ chế giám sát và cưỡng chế [94]. Năm 1988 Dent và nhiều tác giả nghiên cứu sâu về quy trình quy hoạch. Ông khái quát quy hoạch sử dụng đất trên 3 cấp khác nhau và mối quan hệ của các cấp: Kế hoạch sử dụng đất cấp quốc gia, cấp vùng (tỉnh, huyện) cấp cộng đồng (xã, thôn) [73]. Ông còn đề xuất quá trình quy hoạch gồm 4 giai đoạn và 10 bước. Trong khi xây dựng khung đánh giá đất đai, lần đầu tiên tổ chức FAO năm 1976 đã đề xuất cấu trúc khung quy hoạch sử dụng đất với 10 điểm chính [73]. Trong đó phân loại đánh giá và đề xuất các kiểu và dạng sử dụng đất được xét như là các bước chính trong quá trình quy hoạch. Năm 1980 Buchwald đề xuất quá trình quy hoạch 8 bước, trong đó những nghiên cứu đánh giá về sinh thái và kinh tế xã hội được đề cập tách biệt ở các bước khác nhau. Điểm hạn chế này tạo nên sự thiếu tính liên ngành trong quy hoạch. Maydell năm 1984 cho rằng 4 điểm chính trong quá trình quy hoạch nông lâm nghiệp tại các nước nhiệt đới là [84]: phân tích xu hướng nghĩa là phân tích hiện trạng và phát triển, xác định mục tiêu và nhiệm vụ, phân tích phương pháp và tiến hành đánh giá. Tại Đức, tác giả Haber năm 1972 đã xuất bản tài liệu “Khái niệm về sử dụng đất khác nhau”. Đây được coi là lý thuyết sinh thái về quy hoạch sử dụng đất dựa
7 trên quan điểm về mối quan hệ hợp lý giữa tính đa dạng của hệ sinh thái cũng như sự ổn định của chúng với năng suất và khả năng điều chỉnh [78]. từ năm 1976 Hội đồng Nông nghiệp Châu Âu đã phối hợp với tổ chức FAO tổ chức nhiều hội nghị về phát triển nông thôn và quy hoạch sử dụng đất. Các hội nghị đều khẳng định rằng quy hoạch các nghành sản xuất như nông nghiệp, lâm nghiệp, chăn nuôi, chế biến loại nhỏ... phải dựa trên cơ sở quy hoạch đất đai [72]. Năm 1971-1972 các chuyên gia tư vấn họp tại Rome (Italia) và Geneve (Thụy Sỹ) để thoả luận về phương pháp luận quy hoạch nông thôn. 1.2.1.2. Quy hoạch lâm nghiệp. Sự phát triển của quy hoạch lâm nghiệp gắn liền với sự phát triển kinh tế Tư bản chủ nghĩa. Từ thế kỳ XIX, khi nền kinh tế Tư bản chủ nghĩa bắt đầu phát triển với tốc độ nhanh chóng theo các ngành kinh tế thì nhu cầu về gỗ bao gồm cả về khối lượng và chất lượng ngày càng tăng. Vì vậy sản xuất gỗ đã tách khỏi nền kinh tế địa phương của chế độ phong kiến và bước vào thời đại kinh tế hàng hóa Tư bản chủ nghĩa. Thực tế này đòi hỏi sản xuất lâm nghiệp không thể bó hẹp trong việc sản xuất gỗ đơn thuần mà cần phải có ngay những lý luận và biện pháp nhằm đảm bảo lợi ích tối đa cho các chủ rừng đồng thời bảo vệ môi trường hướng nền lâm nghiệp phát triển theo hướng bền vững. Vì những yêu cầu khách quan đó mà những lý luận về quy hoạch lâm nghiệp đã được hình thành và phát triển nhằm thoả mãn nhu cầu thực tế khách quan của xã hội loại người. Thời kỳ này đã có những công trình nghiên cứu về quy hoạch nông lâm nghiệp nói chung và quy hoạch lâm nghiệp nói riêng. Trong giai đoạn từ cuối thế kỷ 19 đến giữa thế kỷ 20, hệ thống quản lý rừng thường mang tính tập trung cao ở nhiều quốc gia, đặc biệt là các quốc gia đang phát triển. Trong thời kỳ này, vai trò sự tham gia của cộng đồng trong quản lý rừng không được chú ý. Mặc dù trong các quy định pháp luật thì rừng là tài sản của toàn dân. Song, trên thực tế người dân không hề được hưởng lợi từ rừng và vì vậy người dân cũng không hề quan tâm đến vấn đề xây dựng và bảo vệ vốn rừng. Họ chỉ biết khai thác rừng để lấy lâm sản và lấy đất canh tác phục vụ cho nhu cầu sống của chính họ. Bên cạnh đó, cùng với sự phát triển của ngành công nghiệp, nhu cầu lâm
8 sản ngày càng tăng lên nên tình trạng khai thác qúa mức đối với tài nguyên rừng trong giai đoạn này cũng trở thành nguyên nhân quan trọng của tình trạng suy thái tài nguyên rừng. 1.2.2.Nghiên cứu về cấu trúc rừng 1.2.2.1. Nghiên cứu định lượng cấu trúc rừng Việc nghiên cứu cấu trúc rừng đã có từ lâu và được chuyển dần từ mô tả định tính sang định lượng với sự hỗ trợ của thống kê toán học và tin học, trong đó việc mô hình hoá cấu trúc rừng, xác lập mối quan hệ giữa các nhân tố cấu trúc rừng đã được nhiều tác giả nghiên cứu có kết quả. Vấn đề về cấu trúc không gian và thời gian của rừng được các tác giả tập trung nghiên cứu nhiều nhất. Công trình định lượng cấu trúc rừng đầu tiên phải kể đến là công trình nghiên cứu của Meyer (1934), ông đã mô tả phân bố N/D1.3 bằng phương trình toán học, mà dạng của nó là một hàm toán học có dạng giảm liên tục. Tiếp đó nhiều tác giả đã dùng phương pháp giải tích để tìm phương trình của đường cong phân bố. Loetch F, Zohrer F, Haller K. E (1973)đã dùng hàm Beta để nắn các phân bố thực nghiệm; Balley D (1973) [66] đã mô hình hoá cấu trúc thân cây với phân bố N/D1.3 bằng hàm Weibull; J.L.F Batista và H.T.Z Docouto (1990) [81] khi nghiên cứu rừng nhiệt đới ở Marannhoo, Brazin đã dùng hàm Weibull để mô phỏng phân bố N/D1.3. Rollet B (1972) [91] đã biểu diễn các quan hệ Hvn/D1.3, Dt/D1.3 bằng các hàm hồi quy, quan hệ Dt/D1.3 dưới dạng các phân bố xác suất. Qua nghiên cứu nhiều tác giả đã mô phỏng quan hệ Dt/D1.3 bằng các dạng phương trình khác nhau, nhưng phổ biến nhất là dạng phương trình đường thẳng: Dt=a+bD1.3 (Ilvessalo; Yrjo (1950) [79], Willing. J.W (1956) [98], Zieger; Erich (1928) [100]. Ngoài ra, từ các kết quả nghiên cứu định lượng cấu trúc, Bruce E.B và Ray A.S (1987) [81], David Lenhart J (1987) [83] đã xây dựng các mô hình cấu trúc rừng dựa vào phân bố N/D1.3 làm cơ sở khoa học cho công tác kinh doanh rừng. Balley (1973) đã dùng hàm Weibull để mô hình hóa đường kính với số cây N/D1,3. Nhiều tác giả khác cũng sử dụng hàm Weibull để mô hình hoá quy luật phân bố đường kính loài Thông theo mô hình của Schumacher và Coil (Belly, 1973).