Luận án Tiến sĩ Lý luận và lịch sử nhà nước và pháp luật: Thực hiện pháp luật về phòng, chống buôn lậu trên địa bàn các tỉnh, thành phố Vùng duyên hải Bắc Bộ Việt Nam

Chia sẻ: _ _ | Ngày: | Loại File: PDF | Số trang:193

Thêm vào BST

Báo xấu

14
lượt xem 7
download

Download Vui lòng tải xuống để xem tài liệu đầy đủ

Mục tiêu nghiên cứu của đề tài "Thực hiện pháp luật về phòng, chống buôn lậu trên địa bàn các tỉnh, thành phố Vùng duyên hải Bắc Bộ Việt Nam" nhằm phân tích lý luận THPL về phòng, chống buôn lậu, đánh giá thực trạng THPL về phòng, chống buôn lậu trên địa bàn các tỉnh, thành phố Vùng Duyên hải Bắc Bộ Việt Nam trong thời gian từ năm 2008 đến năm 2020, luận án xác định các quan điểm bảo đảm THPL về phòng, chống buôn lậu, đồng thời đề xuất các giải pháp trên địa bàn các tỉnh, thành phố Vùng Duyên hải Bắc Bộ Việt Nam.

Chủ đề:

Bình luận(0) Đăng nhập để gửi bình luận!

Lưu

Nội dung Text: Luận án Tiến sĩ Lý luận và lịch sử nhà nước và pháp luật: Thực hiện pháp luật về phòng, chống buôn lậu trên địa bàn các tỉnh, thành phố Vùng duyên hải Bắc Bộ Việt Nam

HỌC VIỆN CHÍNH TRỊ QUỐC GIA HỒ CHÍ MINH ĐẶNG THẾ DŨNG THỰC HIỆN PHÁP LUẬT VỀ PHÒNG, CHỐNG BUÔN LẬU TRÊN ĐỊA BÀN CÁC TỈNH, THÀNH PHỐ VÙNG DUYÊN HẢI BẮC BỘ VIỆT NAM LUẬN ÁN TIẾN SĨ NGÀNH: LÝ LUẬN VÀ LỊCH SỬ NHÀ NƯỚC VÀ PHÁP LUẬT HÀ NỘI - 2022
HỌC VIỆN CHÍNH TRỊ QUỐC GIA HỒ CHÍ MINH ĐẶNG THẾ DŨNG THỰC HIỆN PHÁP LUẬT VỀ PHÒNG, CHỐNG BUÔN LẬU TRÊN ĐỊA BÀN CÁC TỈNH, THÀNH PHỐ VÙNG DUYÊN HẢI BẮC BỘ VIỆT NAM LUẬN ÁN TIẾN SĨ NGÀNH: LÝ LUẬN VÀ LỊCH SỬ NHÀ NƯỚC VÀ PHÁP LUẬT Mã số: 9 38 01 06 Người hướng dẫn khoa học: PGS,TS TRỊNH ĐỨC THẢO HÀ NỘI – 2022
LỜI CAM ĐOAN Tôi xin cam đoan đây là công trình nghiên cứu của tôi dưới sự hướng dẫn của PGS,TS Trịnh Đức Thảo. Các số liệu, kết quả nêu trong luận án là trung thực và chưa được người khác công bố trong bất kỳ một công trình khoa học nào. Tác giả Đặng Thế Dũng
MỤC LỤC Trang MỞ ĐẦU .................................................................................................................... 1 Chương 1: TỔNG QUAN TÌNH HÌNH NGHIÊN CỨU LIÊN QUAN ĐẾN ĐỀ TÀI VÀ VẤN ĐỀ ĐẶT RA CẦN TIẾP TỤC NGHIÊN CỨU ......................................... 7 1.1. Tổng quan tình hình nghiên cứu ……… ....................................................................7 1.2. Đánh giá chung về các công trình đã được công bố và vấn đề đặt ra cần tiếp tục nghiên cứu ........................................................................................................................ 19 Chương 2: CƠ SỞ LÝ LUẬN THỰC HIỆN PHÁP LUẬT VỀ PHÒNG, CHỐNG BUÔN LẬU.. ............................................................................................................ 23 2.1. Khái niệm, đặc điểm và vai trò thực hiện pháp luật về phòng, chống buôn lậu..... 23 2.2. Nội dung pháp luật, hình thức thực hiện pháp luật về phòng, chống buôn lậu ...... 38 2.3. Các điều kiện bảo đảm thực hiện pháp luật về phòng, chống buôn lậu.................. 48 Chương 3: CÁC YẾU TỐ TÁC ĐỘNG VÀ THỰC TRẠNG THỰC HIỆN PHÁP LUẬT VỀ PHÒNG, CHỐNG BUÔN LẬU TRÊN ĐỊA BÀN CÁC TỈNH, THÀNH PHỐ VÙNG DUYÊN HẢI BẮC BỘ VIỆT NAM .................................................. 57 3.1. Các yếu tố tác động đến thực hiện pháp luật về phòng, chống buôn lậu trên địa bàn các tỉnh, thành phố Vùng Duyên hải Bắc Bộ .................................................................. 57 3.2. Thực trạng thực hiện pháp luật về phòng, chống buôn lậu trên địa bàn các tỉnh, thành phố Vùng Duyên hải Bắc Bộ Việt Nam (từ năm 2008 đến năm 2020)............... 74 Chương 4: QUAN ĐIỂM VÀ GIẢI PHÁP BẢO ĐẢM THỰC HIỆN PHÁP LUẬT VỀ PHÒNG CHỐNG BUÔN LẬU TRÊN ĐỊA BÀN CÁC TỈNH, THÀNH PHỐ VÙNG DUYÊN HẢI BẮC BỘ VIỆT NAM ......................................................... 121 4.1. Quan điểm bảo đảm thực hiện pháp luật về phòng, chống buôn lậu trên địa bàn các tỉnh, thành phố Vùng Duyên hải Bắc Bộ Việt Nam ..................................................... 121 4.2. Các giải pháp bảo đảm thực hiện pháp luật về phòng, chống buôn lậu trên địa bàn các tỉnh, thành phố Vùng Duyên hải Bắc Bộ Việt Nam............................................... 130 KẾT LUẬN ............................................................................................................ 148 DANH MỤC CÁC CÔNG TRÌNH KHOA HỌC CỦA TÁC GIẢ CÓ LIÊN QUAN ĐẾN ĐỀ TÀI LUẬN ÁN ....................................................................................... 150 DANH MỤC TÀI LIỆU THAM KHẢO ............................................................... 151 PHỤ LỤC ............................................................................................................... 164
DANH MỤC CÁC CHỮ VIẾT TẮT ADPL : Áp dụng pháp luật BLHS : Bộ Luật hình sự BĐBP : Bộ đội Biên phòng CSKT : Cảnh sát Kinh tế CSND : Cảnh sát Nhân dân CBCS : Cán bộ, chiến sĩ CATP : Công an thành phố CNXH : Chủ nghĩa xã hội QLTT : Quản lý thị trường THPL : Thực hiện pháp luật UBND : Ủy ban Nhân dân VNACCS/VCIS : Hệ thống thông quan điện tử VPHC : Vi phạm hành chính WCO : World Customs Organization
DANH MỤC CÁC BẢNG Trang Bảng 3.1: Thống kê số vụ kiểm tra, xử lý của lực lượng Quản lý thị trường tp Hải Phòng từ năm 2008 đến Quý I/2020 ......................................................................... 93 Bảng 3.2: Thống kê số vụ kiểm tra, xử lý của lực lượng Hải quan tỉnh Quảng Ninh từ năm 2008 đến Quý I/2020 .................................................................................... 94 Bảng 3.3: Thống kê số vụ kiểm tra, xử lý của lực lượng Bộ đội Biên phòng các tỉnh Quảng Ninh, Nam Định, Ninh Bình, tp Hải Phòng từ năm 2008 đến năm 2019 ... 103 DANH MỤC CÁC BIỂU ĐỒ Trang Biểu đồ 3.1: Dân số các tỉnh, thành phố Vùng Duyên hải Bắc Bộ năm 2019 .......... 60 Biểu đồ 3.2: Khái quát tổ chức bộ máy quản lý nhà nước về phòng, chống buôn lậu trên địa bàn các tỉnh, thành phố ................................................................................ 69
1 MỞ ĐẦU 1. Tính cấp thiết của đề tài Buôn lậu được hiểu là hành vi buôn bán qua biên giới hoặc từ khu vực thuế quan vào nội địa hoặc ngược lại trái quy định của pháp luật [23, tr 312]. Đây là một trong những nguyên nhân hàng đầu gây phương hại nghiêm trọng đến nền kinh tế của một quốc gia, làm suy yếu các ngành công nghiệp, nền sản xuất địa phương, không khuyến khích hàng hóa nhập khẩu hợp pháp và giảm nguồn thu ngân sách nhà nước. Chính vì vậy phòng, chống buôn lậu là vấn đề rất quan trọng để bảo đảm sự ổn định, phát triển của nền kinh tế, tăng thu ngân sách nhà nước và hạn chế nhiều tệ nạn xã hội khác. Phòng, chống buôn lậu được tất cả các quốc gia, trong đó có Việt Nam và nhiều tổ chức quốc tế rất quan tâm. Xuyên suốt thời gian qua, Đảng cộng sản Việt Nam đã đề ra nhiều chủ trương phù hợp với mỗi thời kỳ và mỗi giai đoạn về đấu tranh phòng, chống buôn lậu. Tại Đại hội XII của Đảng đã nhấn mạnh rất rõ đó là: “Đẩy mạnh hoàn thiện thể chế bảo vệ quyền lợi người tiêu dùng, kiên quyết đấu tranh chống buôn lậu, gian lận thương mại; phát huy đầy đủ, đúng đắn vai trò của người tiêu dùng, các hội bảo vệ quyền lợi người tiêu dùng trong nền kinh tế” [116, tr.51]. Thể chế hoá chủ trương ấy, nhà nước đã ban hành hệ thống các văn bản pháp luật về phòng, chống buôn lậu. Các văn bản pháp luật này đã tạo khung pháp lý trong công tác đấu tranh phòng, chống buôn lậu. Trong những năm vừa qua, thực hiện pháp luật (THPL) về phòng, chống buôn lậu ở cả nước nói chung và các tỉnh, thành phố Vùng Duyên hải Bắc Bộ nói riêng đã đạt được một số kết quả nhất định. Các chủ thể tuân thủ, chấp hành, sử dụng, áp dụng pháp luật về phòng, chống buôn lậu một cách có hiệu quả. Vì vậy hàng năm đã xử lý được nhiều vụ việc buôn lậu. Tại Vùng Duyên hải Bắc Bộ, 6 tháng đầu năm 2020, các lực lượng trong Vùng đã phát hiện, bắt giữ, xử lý trên 8.174 vụ buôn lậu, thu nộp ngân sách nhà nước 188 tỷ đồng. Tuy nhiên, bên cạnh những thành tích đã đạt được, công tác THPL về phòng, chống buôn lậu này còn nhiều bất cập như: Tuân thủ pháp luật chưa nghiêm, chấp hành pháp luật đôi lúc còn chưa tốt, sử dụng và áp dụng pháp luật còn chưa triệt để.
2 Chính vì vậy, công tác đấu tranh phòng, chống buôn lậu trong những năm vừa qua đạt hiệu quả chưa cao. Đặc biệt để Vùng Duyên hải Bắc Bộ trở thành vùng kinh tế tầm quốc gia và quốc tế như quy hoạch phát triển đến năm 2025 và tầm nhìn 2050 [94, tr.2] thì việc nghiên cứu sự phối hợp giữa các địa phương theo hướng liên kết vùng, miền - một yêu cầu quan trọng để tăng hiệu quả trong công tác phòng, chống buôn lậu là yếu tố vô cùng quan trọng. Để khắc phục thực trạng trên, đòi hỏi cần phải có sự nghiên cứu, một cách tương đối toàn diện và đồng bộ trên phương diện lý luận và thực tiễn về THPL về phòng, chống buôn lậu. Hiện nay trong xu thế hội nhập quốc tế ngày càng phát triển mà mở rộng, điều đó dẫn đến tình hình buôn lậu ngày càng diễn biến phức tạp, ảnh hưởng đến an ninh quốc gia, an toàn cộng đồng. Vì vậy, đòi hỏi mỗi quốc gia trên thế giới nói chung và Việt Nam nói riêng phải tăng cường công tác đấu tranh phòng, chống buôn lậu. Là một cán bộ nghiên cứu nhiều năm trong lĩnh vực này, để góp phần tổ chức thực hiện tốt THPL về phòng, chống buôn lậu, với những kiến thức và thực tiễn học được, tác giả lựa chọn đề tài: “Thực hiện pháp luật về phòng, chống buôn lậu trên địa bàn các tỉnh, thành phố Vùng duyên hải Bắc Bộ Việt Nam” làm đề tài luận án Tiến sĩ Luật học. 2. Mục đích, nhiệm vụ nghiên cứu 2.1. Mục đích nghiên cứu Trên cơ sở phân tích lý luận THPL về phòng, chống buôn lậu, đánh giá thực trạng THPL về phòng, chống buôn lậu trên địa bàn các tỉnh, thành phố Vùng Duyên hải Bắc Bộ Việt Nam trong thời gian từ năm 2008 đến năm 2020, luận án xác định các quan điểm bảo đảm THPL về phòng, chống buôn lậu, đồng thời đề xuất các giải pháp trên địa bàn các tỉnh, thành phố Vùng Duyên hải Bắc Bộ Việt Nam. 2.2. Nhiệm vụ nghiên cứu - Tổng quan tình hình nghiên cứu ở trong nước và nước ngoài liên quan đến đề tài luận án. Xác định những vấn đề cần tiếp tục nghiên cứu. - Làm sáng tỏ cơ sở lý luận THPL về phòng, chống buôn lậu: Khái niệm, đặc điểm, vai trò, nội dung, hình thức và các điều kiện bảo đảm THPL về phòng, chống buôn lậu.
3 - Phân tích, đánh giá đúng thực trạng THPL về phòng, chống buôn lậu trên địa bàn các tỉnh, thành phố Vùng Duyên hải Bắc Bộ Việt Nam từ năm 2008 đến năm 2020. Từ đó chỉ rõ ưu điểm và nguyên nhân của ưu điểm trong THPL về phòng, chống buôn lậu. Đồng thời, làm rõ hạn chế và nguyên nhân của hạn chế trong THPL về phòng, chống buôn lậu trên địa bàn các tỉnh Vùng Duyên hải Bắc Bộ Việt Nam. - Luận chứng cơ sở khoa học để xây dựng quan điểm và đưa ra các giải pháp bảo đảm THPL về phòng, chống buôn lậu trên địa bàn các tỉnh, thành phố Vùng Duyên hải Bắc Bộ Việt Nam hiện nay. 3. Đối tượng và phạm vi nghiên cứu 3.1. Đối tượng nghiên cứu Dưới góc độ lý luận và lịch sử nhà nước và pháp luật, luận án nghiên cứu cơ sở lý luận và thực tiễn THPL về phòng, chống buôn lậu trên các địa bàn các tỉnh, thành phố Vùng Duyên hải Bắc Bộ ở Việt Nam hiện nay. 3.2. Phạm vi nghiên cứu + Phạm vi không gian: Luận án nghiên cứu trong phạm vi không gian lãnh thổ Việt Nam tại địa bàn các tỉnh, thành phố Vùng Duyên hải Bắc Bộ. Trong quá trình thu thập, đánh giá số liệu, tác giả sẽ tập trung vào địa bàn nghiên cứu, khảo sát tại (Quảng Ninh, Hải Phòng, Thái Bình, Nam Định, Ninh Bình). + Phạm vi thời gian: Luận án nghiên cứu thực trạng THPL về phòng, chống buôn lậu trên địa bàn các tỉnh, thành phố Vùng Duyên hải Bắc Bộ Việt Nam, số liệu khảo sát từ 2008 đến năm 2020. - Phạm vi nội dung: + Luận án tập trung nghiên cứu THPL về phòng, chống buôn lậu tại địa bàn các tỉnh, thành phố Vùng Duyên hải Bắc Bộ Việt Nam. + THPL về phòng, chống buôn lậu có rất nhiều chủ thể tham gia bao gồm các chủ thể là các cơ quan hành chính nhà nước có thẩm quyền chung và chủ thể là cơ quan hành chính nhà nước có thẩm quyền chuyên môn (cơ quan chuyên trách). Đề tài luận án sẽ tập trung phân tích THPL về phòng, chống buôn lậu trên địa bàn các tỉnh, thành phố Vùng Duyên hải Bắc Bộ Việt Nam được thực hiện bởi các chủ thể
4 chuyên trách. Các chủ thể chuyên trách bao gồm lực lượng Công an nhân dân, Bộ đội Biên phòng, cơ quan Hải quan, Quản lý thị trường. 4. Cơ sở lý luận và phương pháp nghiên cứu 4.1. Cơ sở lý luận Đề tài luận án được thực hiện dựa trên cơ sở lý luận của Chủ nghĩa Mác-Lênin về vấn đề nhà nước và pháp luật, tư tưởng Hồ Chí Minh; đường lối, quan điểm của Đảng Cộng sản Việt Nam về xây dựng Nhà nước pháp quyền xã hội chủ nghĩa của dân, do dân và vì dân, tăng cường pháp chế xã hội chủ nghĩa trong các lĩnh vực quản lý xã hội trong đó có phòng, chống buôn lậu. 4.2. Phương pháp nghiên cứu + Về phương pháp luận: Việc nghiên cứu đề tài chủ yếu dựa trên phương pháp luận duy vật biện chứng và duy vật lịch sử của Chủ nghĩa Mác-Lênin để làm rõ lý luận thực trạng thực hiện pháp luật về phòng, chống buôn lậu trên địa bàn Vùng Duyên hải Bắc Bộ trong sự biến đổi không ngừng, trong mối liên hệ tác động qua lại lẫn nhau, gắn với những điều kiện cụ thể; sử dụng lý thuyết Cơ hội phạm tội (Crime Opportunity Theory) để đánh giá và hoàn thiện các chính sách, chiến lược phòng ngừa tội phạm nói chung và phòng, chống tội phạm buôn lậu nói riêng. + Về phương pháp nghiên cứu cụ thể: Trong quá trình nghiên cứu đề tài, các phương pháp nghiên cứu cụ thể được sử dụng: Phương pháp phân tích - tổng hợp, phương pháp lôgic, phương pháp lịch sử-cụ thể, phương pháp so sánh, phương pháp thống kê, phương pháp khảo sát điều tra xã hội học. Việc sử dụng phương pháp phân tích là thao tác bắt buộc nhưng có hiệu quả trong việc nghiên cứu, xác định cơ sở lý luận cũng như kết quả thực hiện pháp luật về phòng, chống buôn lậu. Khi sử dụng phương pháp này sẽ quan tâm sử dụng phương pháp phân tích thứ cấp. Đây là phương pháp được sử dụng xuyên suốt các chương của luận án trong việc phân tích các tài liệu, số liệu, báo cáo, thống kê và kết quả của những công trình nghiên cứu đã có, các bài phản ánh ý kiến của các nhà khoa học, nhà hoạt động thực tiễn và nhân dân đăng tải trên sách, báo, tạp chí về vi phạm pháp luật nói chung và phòng, chống tội phạm buôn lậu nói riêng.
5 Phương pháp thống kê được sử dụng trong chương 1 để phân loại và nghiên cứu nội dung các tài liệu nghiên cứu về thực hiện pháp luật; thực hiện pháp luật về phòng, chống buôn lậu. Phương pháp lôgic được sử dụng xuyên suốt quá trình thực hiện chương 2, chương 3 và chương 4. Nội dung của ba chương có mối quan hệ xuyên suốt. Những lý giải về mặt lý luận (ở chương 2) là cơ sở để đánh giá thực trạng thực hiện pháp luật về phòng, chống buôn lậu trên địa bàn các tỉnh Vùng Duyên hải Bắc Bộ (ở chương 3), từ đó đưa ra quan điểm thực hiện pháp luật phòng, chống buôn lậu. Đồng thời đề xuất các giải pháp bảo đảm thực hiện pháp luật phòng, chống buôn lậu trên địa bàn các tỉnh, thành phố Vùng Duyên hải Bắc Bộ (ở chương 4). Phương pháp lịch sử-cụ thể được sử dụng trong việc đánh giá thực hiện pháp luật phòng, chống buôn lậu trên địa bàn các tỉnh, thành phố Vùng duyên hải Bắc Bộ. Đây là phương pháp quan trọng bảo đảm độ tin cậy của các kết quả nghiên cứu, nhất là trong nghiên cứu, phân tích, đánh giá thực tiễn thực hiện pháp luật về phòng, chống buôn lậu trên địa bàn Vùng duyên hải Bắc Bộ. Điều kiện cụ thể của các tỉnh Vùng Duyên hải Bắc Bộ là xuất phát điểm để đánh giá đúng thực trạng thực hiện luật phòng, chống buôn lậu trên địa bàn các tỉnh, thành phố Vùng Duyên hải Bắc Bộ trong điều kiện hội nhập hiện nay. Phương pháp so sánh được sử dụng nghiên cứu kinh nghiệm thực hiện pháp luật về phòng, chống buôn lậu ở một số nước và nghiên cứu các thời kỳ, so sánh thực tiễn các địa bàn ở Việt Nam, chọn lọc, rút ra những kinh nghiệm phù hợp. Phương pháp khảo sát, điều tra xã hội học được sử dụng để tiến hành điều tra, khảo sát 05 tỉnh, thành phố Vùng Duyên hải Bắc Bộ. Từ đó, cung cấp những luận giải có tính khoa học cao minh chứng cho những nhận định (ở chương 3), đánh giá đúng thực trạng THPL về phòng, chống buôn lậu trên địa bàn các tỉnh, thành phố Vùng Duyên hải Bắc Bộ Việt Nam. 5. Những điểm mới của luận án Dưới góc độ lý luận về Nhà nước và pháp luật, đề tài luận án là công trình đầu tiên nghiên cứu một cách hệ thống, toàn diện THPL về phòng, chống buôn lậu trên
6 địa bàn các tỉnh, thành phố Vùng Duyên hải Bắc Bộ Việt Nam. Đề tài có những đóng góp khoa học mới, cụ thể như sau: - Luận án đã xây dựng được khái niệm THPL về phòng, chống buôn lậu. Qua đó đã chỉ ra được một số đặc điểm, nội dung, hình thức THPL về phòng, chống buôn lậu. Đồng thời chỉ ra các điều kiện bảo đảm THPL về phòng, chống buôn lậu. Điều này góp phần xây dựng được cơ sở lý luận THPL về phòng, chống buôn lậu. - Luận án đã nêu rõ thực trạng THPL về phòng, chống buôn lậu trên địa bàn các tỉnh, thành phố Vùng Duyên hải Bắc Bộ Việt Nam; phân tích và chỉ ra những nguyên nhân ưu điểm, hạn chế từ đó đánh giá thực trạng THPL về phòng, chống buôn lậu trên trên địa bàn các tỉnh, thành phố Vùng Duyên hải Bắc Bộ Việt Nam. - Luận án đưa ra các quan điểm bảo đảm THPL về phòng, chống buôn luôn. Đồng thời đề xuất được các giải pháp góp phần bảo đảm việc THPL về phòng, chống buôn lậu trên địa bàn các tỉnh, thành phố Vùng Duyên hải Bắc Bộ Việt Nam. 6. Ý nghĩa lý luận và thực tiễn của đề tài 6.1. Ý nghĩa lý luận Đề tài góp phần làm sáng tỏ các vấn đề về cơ sở lý luận THPL phòng, chống buôn lậu. 6.2. Ý nghĩa thực tiễn - Luận án góp phần tạo cơ sở khoa học hữu ích cho cơ quan quản lý Nhà nước nhằm nâng cao chất lượng công tác THPL về phòng, chống buôn lậu trên phạm vi cả nước nói chung và trên địa bàn các tỉnh, thành phố Vùng Duyên hải Bắc Bộ nói riêng. Đặc biệt, là sự phối hợp giữa các địa phương theo hướng liên kết vùng, miền - một yêu cầu quan trọng để tăng tính hiệu quả đối với công tác phòng, chống buôn lậu. - Luận án là tài liệu tham khảo trong nghiên cứu, giảng dạy pháp luật cũng như biên soạn tài liệu cho các lớp bồi dưỡng, cập nhật kiến thức trong công tác phòng, chống buôn lậu. 7. Kết cấu của luận án Ngoài phần mở đầu, kết luận, danh mục tài liệu tham khảo và phụ lục, nội dung của luận án gồm 4 chương và 9 tiết.
7 Chương 1 TỔNG QUAN TÌNH HÌNH NGHIÊN CỨU LIÊN QUAN ĐẾN ĐỀ TÀI VÀ VẤN ĐỀ ĐẶT RA CẦN TIẾP TỤC NGHIÊN CỨU 1.1. TỔNG QUAN TÌNH HÌNH NGHIÊN CỨU 1.1.1. Các công trình nghiên cứu trong nước và ở nước ngoài liên quan đến pháp luật phòng, chống buôn lậu Buôn lậu được xác định là một trong các loại tội phạm nguy hiểm, không chỉ làm thiệt hại đến nền kinh tế đất nước, mà còn thực sự đe dọa phá vỡ chính sách kinh tế, xã hội, làm giảm lòng tin của nhân dân đối với sự lãnh đạo của Đảng, hiệu lực quản lý của Nhà nước, gây ra những hậu quả nặng về mặt chính trị, kinh tế, văn hoá, xã hội. Chính vì vậy, buôn lậu đã trở thành vấn đề có tính chất toàn cầu và có lịch sử lâu dài nên được nhiều học giả, nhà nghiên cứu xã hội quan tâm. Một số công trình nghiên cứu, bài viết sau: - Chuyên đề nghiên cứu: “Buôn lậu thuốc lá - Sự gia tăng nỗ lực thực thi pháp luật liên bang và tạm giữ, tịch thu” (Cigarette smuggling federal law enforcement efforts and seizures increasing) của Tổ chức kiểm toán Hoa Kỳ báo cáo Chính phủ Liên Bang (Report to the Chairman and Ranking Minority Member, Committee on Government Reform, House of Representatives) [127, tr. 3]. Báo cáo chia làm 3 phần, trong đó 2 phần đầu báo cáo phân tích quy định về phòng, chống buôn lậu thuốc lá trong pháp luật chuyên ngành của Hoa Kỳ; đồng thời phân tích các quy định pháp luật của Hoa Kỳ về đấu tranh chống buôn lậu thuốc lá với tư cách là một dạng tội phạm có tổ chức xuyên quốc gia. Báo cáo đi sâu phân tích các quy định pháp luật về thẩm quyền của từng lực lượng: Lực lượng điều tra Liên bang (FBI), lực lượng Hải quan, lực lượng An ninh nội địa và một số lực lượng khác trong đấu tranh chống buôn lậu. Bên cạnh đó tác giả phân tích so sánh với các quy định pháp luật của một số nước trên thế giới. Phần 3, báo cáo phân tích thực tế đánh giá về lợi ích, mục đích cần đạt được trong hoạt động đấu tranh, tịch thu bắt giữ các vụ án buôn lậu thuốc lá ở Hoa Kỳ đảm bảo thực thi pháp luật liên bang. Ngoài ra, có thể kể đến một số bài viết, công trình nghiên cứu về buôn lậu, như “Một lịch sử của buôn lậu trên sông Rio Grande” của Diaz, George T. Border Contrabal [129] v.v.
8 - Đối với các sách và tài liệu nghiên cứu về buôn lậu và phòng, chống buôn lậu: Cuốn “Buôn lậu ở Đông Nam Châu Âu: Các cuộc chiến tranh Nam Tư và Phát triển của Mạng lưới tội phạm khu vực vùng Balkan của Marko Hajdinjak [125] đã phân tích về các quy định trong pháp luật hình sự các quốc gia ở Đông Nam Châu Âu về tội phạm và hình phạt đối với hành vi buôn lậu; mô tả các phương thức, thủ đoạn của quá trình phạm tội của các loại tội phạm buôn lậu, trong đó có đề cập đến thủ đoạn của tội phạm buôn lậu trên tuyến bưu chính. Đặc biệt, trong chương 3 của công trình đã phân tích khá sâu những vấn đề về tội phạm buôn lậu. Buôn lậu thường được sắp xếp vào tội phạm xâm phạm trật tự quản lý kinh tế và là hành vi phạm tội nghiêm trọng, được đưa vào danh sách ưu tiên phòng, chống, bị theo dõi chặt chẽ từ phía chính phủ và các cơ quan quản lý, có ảnh hưởng rất lớn đến toàn xã hội. Cuốn “Buôn lậu: Hàng cấm và tham nhũng trong lịch sử thế giới” của tác giả Alan Karras [121] đã chỉ ra buôn lậu và gian lận thương mại tồn tại dưới 16 hình thức tại Hội nghị Quốc tế lần thứ V về chống gian lận thương mại họp tại Brussels, Bỉ. Cuốn “Buôn lậu và chống buôn lậu – Nhận diện và giải pháp” của Lê Văn Tới [105] đã phân tích hiện tượng buôn lậu dưới góc độ tội phạm học; làm rõ những nguyên nhân từ đó đưa ra các giải pháp đấu tranh nhằm ngăn chặn hoạt động buôn lậu. Cuốn “Chống buôn lậu, gian lận thương mại và hàng giả trong quan hệ thương mại biên giới Việt Nam - Trung Quốc” [99] đã đi sâu phân tích bối cảnh, tình hình mới tác động đến quan hệ thương mại và buôn lậu tại biên giới Việt Nam - Trung Quốc. Nhận định tình hình buôn lậu trong thời gian tới để từ đó đề ra các giải pháp. Cuốn sách đã phản ánh toàn diện và sâu sắc hơn về tình hình buôn lậu tại biên giới Việt Nam - Trung Quốc cũng như những biện pháp phòng chống buôn lậu qua biên giới của hai nước. - Nhằm nhận diện rõ hơn tội phạm buôn lậu trong điều kiện hội nhập quốc tế và những vấn đề đặt ra cho các lực lượng Cảnh sát Kinh tế (CSKT), Hải quan, ngày 15/01/2015, Học viện Cảnh sát nhân dân (CSND) phối hợp với Cục điều tra chống buôn lậu, Tổng cục Hải quan đã tổ chức Hội thảo khoa học: "Nâng cao hiệu quả đấu tranh phòng, chống buôn lậu, vận chuyển trái phép hàng hóa, tiền tệ qua biên giới trong tình hình mới". Tại Hội thảo khoa học, các báo cáo khoa học của các nhà
9 khoa học, lãnh đạo và cán bộ các đơn vị, Cục CSKT, Phòng CSKT Công an một số địa phương, các cơ quan, đơn vị nghiệp vụ thuộc Bộ Công an, Bộ Tư lệnh Cảnh sát biển, Tổng Cục Hải quan, Viện nghiên cứu kinh tế, Học viện Tài chính và nhiều cơ quan tổ chức khác và cán bộ, giảng viên Học viện Cảnh sát nhân dân... đã trao đổi, làm rõ, chia sẻ những kinh nghiệm trong công tác đấu tranh phòng, chống, tội phạm buôn lậu và vận chuyển hàng hóa trái phép qua biên giới, phân tích những điểm mới trong Luật Hải quan năm 2014, việc áp dụng Hải quan điện tử và những vấn đề đặt ra trong đấu tranh phòng chống buôn lậu, vận chuyển trái phép hàng hóa qua biên giới trong điều kiện Việt Nam gia nhập Cộng đồng ASEAN vào cuối năm 2015. Các đại biểu cũng đã có nhiều ý kiến đóng góp nhằm nhận diện rõ hơn tội phạm buôn lậu, gian lận thương mại trong điều kiện hội nhập quốc tế và những vấn đề đặt ra cho các lực lượng CSKT, Hải quan, Bộ đội Biên phòng, Cảnh sát biển [11]. Ngày 04/8/2015, Học viện Cảnh sát nhân dân phối hợp với Cục Điều tra chống buôn lậu, Cục Hải quan Hải Phòng tổ chức thành công tọa đàm khoa học về kinh nghiệm chống buôn lậu qua biên giới. Buổi tọa đàm tập trung phân tích đặc điểm hoạt động buôn lậu, vận chuyển trái phép hàng hóa qua biên giới trên địa bàn thành phố Hải Phòng [113]. Nhằm trang bị và nâng cao kiến thức cơ bản có liên quan đến công tác phòng, chống tội phạm và vi phạm pháp luật của lực lượng kiểm soát Hải quan, ngày 18/5/2017, Khoa Cảnh sát Kinh tế phối hợp với Phòng PC46 Công an thành phố Hà Nội tổ chức buổi giao lưu tọa đàm với cán bộ, học viên lớp bồi dưỡng nghiệp vụ điều tra tội phạm cho lực lượng Kiểm soát Hải quan khóa 6 năm 2017 tại Học viện Cảnh sát nhân dân. Trong buổi tọa đàm, lãnh đạo, cán bộ đội điều tra và hướng dẫn án kinh tế khác, Công an thành phố Hà Nội đã cùng các học viên trao đổi và giải đáp những thắc mắc, khó khăn, đồng thời, chia sẻ các kinh nghiệm và đề xuất công tác điều tra các vụ án buôn lậu trên địa bàn thành phố Hà Nội của Phòng PC46 - Công an thành phố Hà Nội. Qua buổi tọa đàm, các học viên đã nắm được những kinh nghiệm trong điều tra vụ án buôn lậu, vận dụng vào thực tiễn điều tra của ngành Hải quan [1]. Ngày 15/9/2017, Học viện Cảnh sát nhân dân phối hợp với Tổng cục Hải quan đã tổ chức Hội thảo khoa học “Phòng ngừa, đấu tranh chống tội phạm buôn lậu trên đường thủy”. Tại hội thảo, Phòng Cảnh sát giao thông Công an
10 các tỉnh, thành phố đánh giá thực trạng công tác phòng ngừa, đấu tranh chống tội phạm của các cơ quan chức năng; những tồn tại, bất cập trong hệ thống pháp luật và giải pháp nâng cao hiệu quả công tác phòng ngừa, đấu tranh trong thời gian tới [1]. Ngày 08/12/2017, tại Học viện Cảnh sát nhân dân, đồng chí Tổng cục trưởng Tổng cục Hải quan Nguyễn Văn Cẩn đã có buổi báo cáo, chia sẻ thực tế về công tác phòng, chống tội phạm buôn lậu trong lĩnh vực Hải quan giai đoạn 2007-2017 [37]. Ngày 19/1/2018, Khoa Cảnh sát Kinh tế tổ chức báo cáo thực tế:“Kinh nghiệm và thực tiễn công tác đấu tranh phòng, chống tội phạm buôn lậu”. Tại hội thảo, các báo cáo viên đã đưa ra nhiều thông tin quan trọng, cơ bản được đúc rút từ thực tiễn hoạt động phòng ngừa, điều tra, xử lý tội phạm buôn lậu [51]. - Các công trình nghiên cứu được đăng trên các báo, tạp chí: Nguyễn Văn Nghiên (“Việt Nam trên đường đổi mới - Hải quan Quảng Ninh với công tác phòng, chống buôn lậu qua biên giới” [63], “Công tác phòng, chống buôn lậu ở Thành phố Hải Phòng - Thực trạng và giải pháp”, “Buôn lậu trên biển, thực trạng và giải pháp” [26], “Buôn lậu và gian lận thương mại trên địa bàn thành phố Hải Phòng - Thực trạng và giải pháp” [27]. Các bài tạp chí này chủ yếu phân tích về lý luận cũng như thực tiễn công tác đấu tranh, phòng chống buôn lậu của các lực lượng chuyên trách. 1.1.2. Các công trình nghiên cứu trong nước và ở nước ngoài liên quan đến THPL và THPL về phòng, chống buôn lậu Thực hiện pháp luật đóng vai trò quan trọng trong việc hiện thực hoá những mục đích, yêu cầu, đòi hỏi của pháp luật. Đồng thời đây cũng là một trong những nội dung cơ bản của khoa học Lý luận Nhà nước và pháp luật. Những công trình khoa học nghiên cứu về THPL đã tập trung làm rõ: khái niệm, đặc điểm, hình thức THPL và vị trí của THPL. Các tác giả luôn dành phần lớn dung lượng để trình bày về áp dụng pháp luật. Một số đề tài, sách, luận án, bài báo tiêu biểu như: - Chuyên đề: “Nghiên cứu chuyên sâu về phòng ngừa, điều tra tội phạm buôn lậu” (A Comprehensive Study on the Prevention and Investigation of Crime of Smuggling) của tác giả SONG Li-Hong [131]. Trong công trình này tác giả đã hệ thống lại quan điểm của các học giả Trung Quốc về phòng ngừa và điều tra tội phạm buôn lậu. Giới lý luận đầu tiên căn cứ vào việc nghiên cứu các tội danh buôn
11 lậu khác nhau để xác định phương pháp phòng ngừa và điều tra, sau đó lại căn cứ vào nghiên cứu làm rõ các phương thức, thủ đoạn buôn lậu khác nhau để xác định đối sách phòng, ngừa, điều tra phù hợp. Trong nghiên cứu ở các lĩnh vực buôn lậu cụ thể, tác giả cũng đã đề cập đến buôn lậu qua đường bưu chính, tuy nhiên hình thức buôn lậu qua con đường này vẫn đang là thách thức với Cảnh sát Trung Quốc. Đề tài “Điều tra việc thực hiện pháp luật” [117] đã làm rõ mức độ vi phạm pháp luật, tình hình thực hiện pháp luật ở các địa phương, các ngành và nguyên nhân làm phát sinh vi phạm pháp luật. Trên cơ sở đó, đề tài cũng đề xuất các giải pháp và kiến nghị phòng ngừa vi phạm pháp luật, bảo đảm thực hiện pháp luật. - Với mục đích làm rõ những nội dung cơ bản trong THPL về phòng, chống buôn lậu, nhiều bài báo khoa học đã tiếp cận, làm rõ các nội dung có liên quan như: Bài viết “Nâng cao hiệu quả đấu tranh phòng, chống buôn lậu và vận chuyển trái phép hàng hóa qua biên giới trong tình hình mới” do Học viện CSND phối hợp với Cục điều tra chống buôn lậu - Tổng cục Hải Quan [40]. Hội thảo khoa học gồm các báo cáo tham luận của các nhà khoa học thuộc Bộ Công an, Bộ Tư lệnh Cảnh sát biển, Cục Cảnh sát đường thủy, Cục CSKT, Phòng CSKT các địa phương, Tổng Cục Hải Quan, Học viện Cảnh sát nhân dân, Học viện Tài Chính và các cơ quan tổ chức khác. Trong đó các bài tham luận đã tập trung phân tích, đánh giá những vấn đề lý luận về đấu tranh phòng, chống tội phạm buôn lậu và vận chuyển hàng hóa trái phép qua biên giới và kinh nghiệm rút ra trong quá trình đấu tranh phòng chống tội phạm buôn lậu qua biên giới của các lực lượng chuyên trách. - Đối với các sách, tài liệu nghiên cứu THPL và THPL về phòng, chống buôn lậu: Cuốn “Lý luận nhà nước và pháp luật: Giáo dục pháp luật ở Liên bang Nga” của tập thể tác giả đã cho rằng giáo dục pháp luật là sự tác động có định hướng, có tổ chức, mang tính hệ thống lên các cá nhân nhằm hình thành ý thức pháp luật, tri thức pháp luật, thói quen, hành vi xử sự tích cực theo pháp luật, văn hóa pháp luật (T.I. Akimova) hoặc giáo dục pháp luật là một hệ thống các biện pháp định hướng làm hình thành tư tưởng pháp luật, các nguyên tắc, chuẩn mực pháp luật - những nhân tố làm nên các giá trị văn hóa pháp luật của dân tộc và nhân loại (K.V. Naumenkova) v.v.. Strelaieva đã chỉ ra bản chất của giáo dục pháp luật là quá trình
12 định vị một cách bền vững những nguyên tắc, những tư tưởng pháp luật vào trong ý thức pháp luật của đối tượng được giáo dục; giáo dục lại về pháp luật là một quá trình phức tạp hơn, bởi nó hướng tới khắc phục những phán đoán, đánh giá những sai lầm của cá nhân, nhắm hướng tới sửa chữa các hành vi xử sự tiêu cực, ảnh hưởng bất lợi đối với con người [136]. Cuốn “Phòng, chống tội phạm buôn lậu: Các nguyên tắc, quan điểm và thực tiễn” của Peter Brucker, Adrian Cherney, Rob White [128] đã đưa ra những nguyên tắc, quan điểm và thực tiễn phòng chống tội phạm buôn lậu ở Anh và ở các nước Bắc Âu, giới thiệu toàn diện về lý thuyết và thực hành phòng chống tội phạm buôn lậu. Các tác giả cho rằng chiến lược phòng chống tội phạm nên bao gồm cả công tác phòng ngừa xã hội và phòng ngừa thông qua chính sự hạn chế môi trường phạm tội. Bao gồm các chiến lược để thay thế cho chính sách, pháp luật hình sự và “trật tự”. Ở phần 1 của cuốn sách được trình bày tổng quan về lịch sử và lý thuyết về phòng chống tội phạm buôn lậu ở Anh và các nước Bắc Âu. Phần 2 khám phá những thực hành phòng chống tội phạm buôn lậu và những thách thức thực tế thực hiện ở Anh và các nước Bắc Âu, bao gồm hoạch định chính sách, công tác phòng chống ở những nơi công cộng, khu chế xuất, các cửa khẩu; Cuốn sách cung cấp cho độc giả với một sự hiểu biết của các kích thước chính trị của công tác phòng chống tội phạm buôn lậu và khả năng phê bình phân tích kỹ thuật phòng chống tội phạm buôn lậu. Cuốn“Nghiên cứu tội phạm buôn lậu” (On the Crime of Smuggle) của tác giả Zhao Yonglin [134] gồm 9 chương với 211 trang, tập trung trình bày các nội dung về lý luận tội phạm buôn lậu và tình hình tội phạm. Cuốn “Áp dụng pháp luật ở Việt Nam hiện nay - Một số vấn đề lý luận và thực tiễn” của Nguyễn Thị Hồi [44] cho rằng: “Thực hiện pháp luật là hành vi hợp pháp của chủ thể”. Trong cuốn “Lý luận Nhà nước và pháp luật”, khi định nghĩa về thực hiện pháp luật, Phạm Hồng Thái và Đinh Văn Mậu cũng không đề cập đến yếu tố “có mục đích” của các chủ thể pháp luật [96]. Cuốn “Thực hiện pháp luật, những vấn đề lý luận và thực tiễn” của Nguyễn Văn Mạnh [58] đã phân tích những vấn đề lý luận về THPL: Khái niệm, chủ thể, nội dung, các yếu tố bảo đảm thực hiện pháp luật, những vấn đề đặt ra trong thực hiện pháp luật ở Việt Nam. Cuốn “Xã hội học pháp luật” của Ngọ Văn Nhân [68] đã phân tích một cách sâu sắc dưới góc độ xã hội các
13 vấn đề thực hiện pháp luật trong chương VII - Các khía cạnh xã hội của hoạt động thực hiện pháp luật và chương VIII - Các khía cạnh xã hội của hoạt động áp dụng pháp luật. Trong hai chương này, tác giả đã phân tích sự phù hợp giữa các quy tắc của chuẩn mực pháp luật với lợi ích của chủ thể thực hiện pháp luật; cơ chế thực hiện pháp luật. Cuốn “Các yếu tố tác động đến thực hiện pháp luật của công dân ở nước ta hiện nay” của Hoàng Thị Kim Quế [74] đã phân tích nhận thức toàn diện về thực hiện pháp luật của công dân bao gồm hai phương diện chủ yếu: Không thực hiện hành vi trái pháp luật và thực hiện hành vi hợp pháp. Tác giả đã tập trung phân tích các yếu tố tác động đến việc thực hiện pháp luật của công dân. Đồng thời bài viết đã làm rõ việc nhận diện một số yếu tố có tầm ảnh hưởng mạnh mẽ đến ý thức và hành vi pháp luật của công dân. - Lý luận THPL thực sự sinh động khi được chứng minh trong các lĩnh vực cụ thể thông qua luận án tiến sĩ luật học. Các luận án chủ yếu tiếp cận THPL trên các lĩnh vực dưới góc độ của chuyên ngành Lý luận nhà nước và pháp luật. Đề cập đến ba nhóm vấn đề, bao gồm: Cơ sở lý luận THPL, thực trạng THPL, quan điểm và giải pháp THPL trong một lĩnh vực nhất định. Luận án “Thực hiện pháp luật về quyền sở hữu trí tuệ đối với tác phẩm văn học nghệ thuật dân gian Việt Nam hiện nay” của Đoàn Thanh Nô [71]; “Thực hiện pháp luật về viên chức trong trường đại học ở Việt Nam” của Nguyễn Thị Thu Hương [46]; “Thực hiện pháp luật thế chấp quyền sử dụng đất ở Việt Nam” của Lê Thị Thuý Bình [6]. Luận án “Thực hiện pháp luật về khiếu nại hành chính trong lĩnh vực đất đai trên địa bàn các tỉnh Tây Nguyên Việt Nam” của Lê Duyên Hà [31] đã xây dựng khái niệm pháp luật về khiếu nại hành chính trong lĩnh vực đất đai, chỉ ra được vai trò, điều kiện bảo đảm thực hiện pháp luật về khiếu nại hành chính trong lĩnh vực đất đai nói chung, trong đó có các tỉnh Tây Nguyên. Xác lập được nhóm các giải pháp chung và nhóm giải pháp riêng mang tính đặc thù cho Tây Nguyên, đảm bảo THPL về khiếu nại hành chính trong lĩnh vực đất đai trên địa bàn các tỉnh Tây Nguyên Việt Nam hiện nay. Luận án “Thực hiện pháp luật về dân chủ ở xã, phường, thị trấn trên địa bàn các tỉnh Tây Nguyên” của Đỗ Văn Dương [30] đã chỉ rõ THPL về dân chủ ở xã, phường, thị trấn được tiến hành bởi nhiều chủ thể pháp luật. Đây là hoạt động
14 thường xuyên, liên tục diễn ra trên địa bàn cấp xã; thôn buôn làng, tổ dân phố và thực hiện trên mọi lĩnh vực của đời sống xã hội. Luận án “Thực hiện pháp luật về trách nhiệm bồi thường của Nhà nước do công chức cơ quan hành chính gây ra ở Việt Nam,” của Nguyễn Đỗ Kiên [52] đã xây dựng khái niệm, xác định các đặc điểm pháp luật về trách nhiệm bồi thường của Nhà nước do công chức cơ quan hành chính Nhà nước gây ra đồng thời đưa ra những quan điểm, giải pháp bảo đảm thực hiện pháp luật về trách nhiệm bồi thường của Nhà nước do công chức cơ quan hành chính Nhà nước gây ra ở Việt Nam. Luận án “Thực hiện pháp luật về dân chủ cấp xã theo yêu cầu xây dựng nhà nước pháp quyền xã hội chủ nghĩa Việt Nam” của Nguyễn Hồng Chuyên [15] đã nêu bật được việc khái niệm thực hiện pháp luật về dân chủ ở cấp xã đồng thời đã chỉ ra một số hạn chế, bất cập, các giải pháp khả thi bảo đảm thực hiện pháp luật về dân chủ ở cấp xã ở Việt Nam. Luận án “Thực hiện pháp luật về quyền kinh tế, xã hội và văn hóa đối với người dân tộc thiểu số ở các tỉnh miền núi phía Bắc Việt Nam” của Đỗ Thị Thơm [101] đã chỉ rõ việc thực hiện pháp luật về quyền kinh tế, xã hội và văn hóa đối với người dân tộc thiểu số là tổng thể các hoạt động có mục đích, có chủ định nhằm đưa các quy phạm pháp luật về quyền kinh tế, xã hội và văn hóa đi vào cuộc sống của người dân nơi đây. Đồng thời luận án đã đưa ra các giải pháp mang tính toàn diện bảo đảm thực hiện pháp luật về quyền kinh tế, xã hội và văn hoá đối với người dân tộc thiểu số. Luận án “Thực hiện pháp luật đối với người nghèo trong nhà nước pháp quyền XHCN ở Việt Nam” của Đỗ Xuân Lan [54]. Đề tài đã đưa ra được cơ sở lý luận về THPL đối với người nghèo trong nhà nước pháp quyền XHCN. Lần đầu tiên, thực trạng chính sách pháp luật đối với người nghèo và THPL đối với người nghèo trong Nhà nước pháp quyền XHCN Việt Nam được đánh giá, phân tích một cách khoa học. Từ đó luận án có những nhận xét, đánh giá, rút ra bài học kinh nghiệm cần kế thừa, phát triển về THPL đối với người nghèo trong nhà nước pháp quyền XHCN Việt Nam, bảo đảm tính hệ thống, có cơ sở khoa học, khả thi với điều kiện thực tiễn ở Việt Nam. Luận án “Thực hiện pháp luật về quản lý biên giới quốc gia trên đất liền của bộ đội biên phòng Việt Nam hiện nay” của Phạm Thị Thanh Huế [45]. Đề tài đã đánh giá cơ sở lý luận cũng như thực tiễn THPL về quản lý biên giới quốc gia trên đất liền của BĐBP Việt Nam.