Luận án Tiến sĩ Lý luận và phương pháp dạy học: Tiếp cận đa văn hóa trong dạy học các học phần khối ngành kỹ thuật ở Trường Đại học Hàng hải Việt Nam

Chia sẻ: _ _ | Ngày: | Loại File: PDF | Số trang:205

Thêm vào BST

Báo xấu

12
lượt xem 4
download

Download Vui lòng tải xuống để xem tài liệu đầy đủ

Mục tiêu nghiên cứu của luận án "Tiếp cận đa văn hóa trong dạy học các học phần khối ngành kỹ thuật ở Trường Đại học Hàng hải Việt Nam" nhằm đưa tiếp cận đa văn hóa trong dạy học các học phần khối ngành kỹ thuật trở thành một trong những đặc trưng văn hóa ở Trường Đại học Hàng hải Việt Nam.

Chủ đề:

Bình luận(0) Đăng nhập để gửi bình luận!

Lưu

Nội dung Text: Luận án Tiến sĩ Lý luận và phương pháp dạy học: Tiếp cận đa văn hóa trong dạy học các học phần khối ngành kỹ thuật ở Trường Đại học Hàng hải Việt Nam

BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO TRƢỜNG ĐẠI HỌC BÁCH KHOA HÀ NỘI ĐỖ THỊ MINH TRANG TIẾP CẬN ĐA VĂN HÓA TRONG DẠY HỌC CÁC HỌC PHẦN KHỐI NGÀNH KỸ THUẬT Ở TRƢỜNG ĐẠI HỌC HÀNG HẢI VIỆT NAM LUẬN ÁN TIẾN SĨ LÝ LUẬN VÀ PHƢƠNG PHÁP DẠY HỌC Hà Nội – 2022
BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO TRƢỜNG ĐẠI HỌC BÁCH KHOA HÀ NỘI ĐỖ THỊ MINH TRANG TIẾP CẬN ĐA VĂN HÓA TRONG DẠY HỌC CÁC HỌC PHẦN KHỐI NGÀNH KỸ THUẬT Ở TRƢỜNG ĐẠI HỌC HÀNG HẢI VIỆT NAM Ngành: Lý luận và Phƣơng pháp dạy học Mã số: 9140110 LUẬN ÁN TIẾN SĨ LÝ LUẬN VÀ PHƢƠNG PHÁP DẠY HỌC NGƢỜI HƢỚNG DẪN KHOA HỌC: 1. TS. Nguyễn Tiến Long 2. PGS. TS. Phạm Văn Sơn Hà Nội – 2022
LỜI CAM ĐOAN Tôi xin cam đoan đây là công trình nghiên cứu của riêng tôi. Các số liệu và kết quả nghiên cứu trong luận án chƣa từng đƣợc công bố trong bất kì công trình nào khác. Hà Nội, ngày 18 tháng 07 năm 2022 Tập thể hƣớng dẫn Tác giả luận án TS. Nguyễn Tiến Long PGS.TS. Phạm Văn Sơn Đỗ Thị Minh Trang i
LỜI CẢM ƠN Để hoàn thành luận án, trƣớc hết tôi xin bày tỏ lòng biết ơn chân thành và sâu sắc nhất đến Thầy TS. Nguyễn Tiến Long và Thầy PGS.TS. Phạm Văn Sơn đã tận tình hƣớng dẫn và giúp đỡ để tôi có thể hoàn thành công trình nghiên cứu này. Tôi xin cảm ơn quý Ban lãnh đạo, các Phòng ban, quý Thầy Cô của Trƣờng Đại học Bách Khoa Hà Nội và Trƣờng Đại học Hàng hải Việt Nam đã tạo mọi điều kiện thuận lợi về công việc, khích lệ mạnh mẽ để tôi có động lực phấn đấu vƣơn lên hoàn thành nhiệm vụ học tập, nghiên cứu trong suốt thời gian qua. Tôi xin cảm ơn Ban lãnh đạo và quý Thầy/Cô các Khoa, Viện của Trƣờng Đại học Hàng hải Việt Nam đã tạo điều kiện, giúp đỡ tôi hoàn thành nghiên cứu phần thực trạng và thực nghiệm của công trình nghiên cứu này. Tôi xin bày tỏ sự biết ơn sâu sắc đến gia đình, ngƣời thân, các bạn đồng nghiệp, những ngƣời luôn động viên, khuyến khích và giúp đỡ về mọi mặt để tôi có thể hoàn thành công việc nghiên cứu của mình. . Hà Nội, ngày 18 tháng 07 năm 2022 Tác giả luận án Đỗ Thị Minh Trang ii
MỤC LỤC LỜI CAM ĐOAN .................................................................................................. i LỜI CẢM ƠN ....................................................................................................... ii MỤC LỤC ............................................................................................................ iii DANH MỤC CÁC KÝ HIỆU VÀ CHỮ VIẾT TẮT ....................................... vi DANH MỤC CÁC HÌNH VẼ, SƠ ĐỒ ............................................................. vii DANH MỤC CÁC BẢNG ................................................................................ viii MỞ ĐẦU ................................................................................................................1 1. Lý do chọn đề tài ...............................................................................................1 1.1 Cơ sở pháp lý ............................................................................................1 1.2 Cơ sở lý luận .............................................................................................2 1.3 Cơ sở thực tiễn ..........................................................................................3 2. Mục đích nghiên cứu .........................................................................................3 3. Khách thể, đối tƣợng, giới hạn và phạm vi nghiên cứu .................................4 3.1 Khách thể nghiên cứu................................................................................4 3.2 Đối tượng nghiên cứu ...............................................................................4 3.3 Giới hạn và phạm vi nghiên cứu ...............................................................4 4. Giả thuyết khoa học ..........................................................................................4 5. Nhiệm vụ nghiên cứu ........................................................................................4 6. Phƣơng pháp nghiên cứu ..................................................................................5 6.1 Phương pháp nghiên cứu lý luận ..............................................................5 6.2 Phương pháp nghiên cứu thực tiễn ...........................................................5 6.3 Các phương pháp hỗ trợ khác ...................................................................6 7. Những luận điểm cần bảo vệ trong luận án ....................................................6 8. Đóng góp mới của luận án ................................................................................6 9. Cấu trúc của luận án .........................................................................................7 Chƣơng 1. CƠ SỞ LÝ LUẬN VỀ TIẾP CẬN ĐA VĂN HÓA TRONG DẠY HỌC CÁC HỌC PHẦN KHỐI NGÀNH KỸ THUẬT ..............................................9 1.1 Tổng quan nghiên cứu vấn đề ........................................................................9 1.1.1 Những nghiên cứu về tiếp cận đa văn hóa trong dạy học ......................9 1.1.2 Những nghiên cứu về tiếp cận đa văn hóa trong giáo dục kỹ thuật ....16 1.2 Một số khái niệm cơ bản ...............................................................................19 1.2.1 Văn hóa ................................................................................................19 1.2.2 Đa văn hóa và tiếp cận đa văn hóa ......................................................24 1.2.3 Tiếp cận đa văn hóa trong dạy học ......................................................26 1.3 Tiếp cận đa văn hóa trong dạy học các học phần khối ngành kỹ thuật ...26 iii
1.3.1 Đa văn hóa trong trường đại học ........................................................27 1.3.2 Các giá trị văn hóa ...............................................................................29 1.3.3 Nội dung tiếp cận đa văn hóa trong dạy học các học phần khối ngành kỹ thuật .........................................................................................................38 1.3.4 Mô hình thiết kế dạy học tiếp cận đa văn hóa các học phần khối ngành kỹ thuật .........................................................................................................41 Kết luận chƣơng 1 ...............................................................................................48 Chƣơng 2 CƠ SỞ THỰC TIỄN VỀ TIẾP CẬN ĐA VĂN HÓA TRONG DẠY HỌC CÁC HỌC PHẦN KHỐI NGÀNH KỸ THUẬT Ở TRƢỜNG ĐẠI HỌC HÀNG HẢI VIỆT NAM ...................................................................................49 2.1 Giới thiệu về Trƣờng Đại học Hàng hải Việt Nam ....................................49 2.2 Nghiên cứu sản phẩm hoạt động sƣ phạm thông qua chƣơng trình đào tạo, đề cƣơng, bài giảng các học phần khối ngành kỹ thuật ở Trƣờng Đại học Hàng hải Việt Nam ......................................................................................................50 2.2.1 Mục đích nghiên cứu sản phẩm hoạt động sư phạm ............................50 2.2.2 Phương pháp nghiên cứu sản phẩm hoạt động sư phạm .....................51 2.2.3 Kết quả phân tích sản phẩm hoạt động sư phạm .................................57 2.2.4 Luận bàn về khả năng vận dụng tiếp cận đa văn hóa trong dạy học các học phần khối ngành kỹ thuật ở Trường Đại học Hàng hải Việt Nam ........62 2.3 Khảo sát đại diện các bên liên quan điển hình ...........................................62 2.3.1 Mục đích khảo sát ................................................................................62 2.3.2 Đối tượng khảo sát ...............................................................................63 2.3.3 Phương pháp khảo sát..........................................................................63 2.3.4 Nội dung khảo sát.................................................................................64 2.3.5 Kết quả khảo sát ...................................................................................65 Kết luận chƣơng 2 ...............................................................................................84 Chƣơng 3 TIẾN TRÌNH THIẾT KẾ, THỰC HIỆN DẠY HỌC TIẾP CẬN ĐA VĂN HÓA CÁC HỌC PHẦN KHỐI NGÀNH KỸ THUẬT Ở TRƢỜNG ĐẠI HỌC HÀNG HẢI VIỆT NAM ...................................................................................86 3.1 Nguyên tắc tiếp cận đa văn hóa trong dạy học các học phần khối ngành kỹ thuật .........................................................................................................................86 3.1.1 Đảm bảo tính hệ thống .........................................................................86 3.1.2. Thiết kế đa dạng và phân lớp các tình huống học tập tích hợp giá trị văn hóa .........................................................................................................86 3.1.3. Đánh giá sự tiếp cận đa văn hóa của sinh viên dựa trên các tiêu chí tham chiếu và linh hoạt ................................................................................86 iv
3.1.4 Phân tích tình hình đầu vào để tối ưu quá trình học tập tiếp cận đa văn hóa ................................................................................................................87 3.2 Tiến trình thiết kế và thực hiện dạy học tiếp cận đa văn hóa các học phần khối ngành kỹ thuật ở Trƣờng Đại học Hàng hải Việt Nam ...................................87 3.3 Vận dụng thiết kế tiến trình thực hiện bài giảng tiếp cận đa văn hóa trong dạy học ................................................................................................................93 3.3.1. Vận dụng thiết kế tiến trình thực hiện bài giảng tiếp cận đa văn hóa trong dạy học học phần Toán cao cấp .........................................................93 3.3.2. Vận dụng thiết kế tiến trình thực hiện bài giảng tiếp cận đa văn hóa trong dạy học học phần Sức bền vật liệu ...................................................102 3.3.3. Vận dụng thiết kế tiến trình thực hiện bài giảng tiếp cận đa văn hóa trong dạy học học phần Thi công chuyên môn ..........................................109 3.4 Thực nghiệm sƣ phạm ................................................................................116 3.4.1 Mục đích thực nghiệm sư phạm .........................................................116 3.4.2. Thiết kế nghiên cứu thực nghiệm sư phạm........................................116 3.4.3. Tiến trình thực nghiệm sư phạm .......................................................117 3.4.4 Kết quả nghiên cứu và thảo luận .......................................................118 Kết luận chƣơng 3 .............................................................................................129 KẾT LUẬN VÀ KHUYẾN NGHỊ ...................................................................130 1. Kết luận ..........................................................................................................130 2. Khuyến nghị ...................................................................................................131 DANH MỤC CÁC CÔNG TRÌNH ĐÃ CÔNG BỐ .......................................133 TÀI LIỆU THAM KHẢO ................................................................................134 PHỤ LỤC ...............................................................................................................1 v
DANH MỤC CÁC KÝ HIỆU VÀ CHỮ VIẾT TẮT TT Từ viết tắt Viết đầy đủ 1 GV Giảng viên 2 SV Sinh viên 3 TC Tín chỉ 4 BT Bài tập 5 BTL Bài tập lớn 6 DAMH Đồ án môn học 7 VN Việt Nam 8 KTXD Kỹ thuật xây dựng 9 NM Nền móng 10 CLKC Chất lƣợng kết cấu 11 BTCT Bê tông cốt thép 12 CDIO Conceive – Design – Implement – Operate 13 ABET Accreditation Board for Engineering and Technology 14 ADDIE Analysis – Design – Development – Implementation – Evaluation 15 UNESCO United Nationѕ Eduᴄational Sᴄientifiᴄ and Cultural Organiᴢation vi
DANH MỤC CÁC HÌNH VẼ, SƠ ĐỒ Hình 1.1: Các khía cạnh giáo dục đa văn hóa ..............................................................12 Hình 1.2: Mô hình giao thoa văn hóa ...........................................................................27 Hình 1.3: Thang đo cấp độ cảm xúc của Krathwoul [122] ..........................................38 Hình 1.4: Mô hình thiết kế bài giảng tiếp cận đa văn hóa trong dạy học ....................42 Hình 1.5: Mô hình học tập trải nghiệm của Kolb [10] .................................................45 Hình 2.1: Tỷ lệ các khối kiến thức, kỹ năng trong chương trình đào tạo chuyên ngành Xây dựng công trình thủy (các số liệu trên biểu đồ là số tín chỉ) ................59 Hình 3.1: Tiến trình thiết kế, thực hiện dạy học tiếp cận đa văn hóa các học phần khối ngành kỹ thuật ..............................................................................................88 Hình 3.2: Cọc vuông bê tông cốt thép ngoài hiện trường ...........................................101 Hình 3.3: Thi công đóng cọc vuông bê tông cốt thép..................................................108 Hình 3.4: Thi công đúc cọc vuông bê tông cốt thép ....................................................115 vii
DANH MỤC CÁC BẢNG Bảng 1.1: Giá trị văn hóa nhà trường và văn hóa doanh nghiệp .................................30 Bảng 2.1: Cấu trúc chương trình đào tạo chuyên ngành Xây dựng công trình thủy ....54 Bảng 2.2: Nội dung khảo sát sinh viên, giảng viên và cán bộ doanh nghiệp ...............64 Bảng 2.3: Thói quen học tập ngoài lớp học của sinh viên ............................................67 Bảng 2.4: Thói quen học tập trên lớp của sinh viên .....................................................68 Bảng 2.5: Thực trạng tiếp cận văn hóa doanh nghiệp của sinh viên ............................69 Bảng 2.6: Thống kê cho đặc điểm của giảng viên.........................................................70 Bảng 2.7: Nhận thức của giảng viên về sự cần thiết và tính khả thi của việc tích hợp và hình thành các giá trị văn hóa trong dạy học các học phần khối ngành kỹ thuật ở Trường Đại học Hàng hải Việt Nam ...............................................70 Bảng 2.8: Mức độ sử dụng các giá trị văn hóa trong thiết kế dạy học các học phần khối ngành kỹ thuật ......................................................................................72 Bảng 2.9: Mức độ tiếp cận các giá trị văn hóa trong dạy học các học phần khối ngành kỹ thuật .........................................................................................................74 Bảng 2.10: Nhận thức của giảng viên về nội dung tiếp cận đa văn hóa trong dạy học các học phần khối ngành kỹ thuật ................................................................75 Bảng 2.11: Nhận thức của giảng viên về giai đoạn phân tích tình hình khi thiết kế dạy học tiếp cận đa văn hóa các học phần khối ngành kỹ thuật ........................76 Bảng 2.12: Nhận thức của giảng viên về những yêu cầu cần thiết cho giai đoạn thiết kế bài giảng tiếp cận đa văn hóa trong dạy học các học phần khối ngành kỹ thuật..............................................................................................................77 Bảng 2.13: Nhận thức của giảng viên về những yêu cầu cần thiết cho giai đoạn phát triển và thực hiện bài giảng tiếp cận đa văn hóa trong dạy học các học phần khối ngành kỹ thuật .............................................................................78 Bảng 2.14: Nhận thức của giảng viên về những yêu cầu cần thiết cho giai đoạn đánh giá bài giảng tiếp cận đa văn hóa trong dạy học các học phần khối ngành kỹ thuật .........................................................................................................79 viii
Bảng 2.15: Nhận thức của giảng viên về sự cần thiết của các giai đoạn trong quá trình thiết kế bài dạy tiếp cận đa văn hóa trong dạy học các học phần khối ngành kỹ thuật .........................................................................................................80 Bảng 2.16: Thống kê đặc điểm của cán bộ doanh nghiệp ............................................81 Bảng 2.17: Nhận thức của cán bộ doanh nghiệp về sự cần thiết và tính khả thi của việc tích hợp và hình thành các giá trị văn hóa trong dạy học cho sinh viên khối ngành kỹ thuật ở Trường Đại học Hàng hải Việt Nam ................................82 Bảng 3.1: Tóm tắt tiến trình thiết kế bài dạy tiếp cận đa văn hóa trong dạy học các học phần khối ngành kỹ thuật .............................................................................91 Bảng 3.2: Nội dung học phần Toán cao cấp .................................................................94 Bảng 3.3: Lập kế hoạch thực hiện bài dạy ―Tích phân kép‖ theo tiếp cận đa văn hóa ......................................................................................................................96 Bảng 3.4: Lập kế hoạch thực hiện bài dạy ―Tính toán thanh chịu kéo (nén) đúng tâm theo tiếp cận đa văn hóa‖ ..........................................................................105 Bảng 3.5: Lập kế hoạch thực hiện dạy học bài dạy Tính toán bãi đúc cọc BTCT theo tiếp cận đa văn hóa ....................................................................................112 Bảng 3.6: Đối tượng, thời gian và giảng viên tham gia thực nghiệm .........................116 Bảng 3.7: Nhận định của sinh viên về hoạt động học tập bài dạy tiếp cận đa văn hóa học phần Toán cao cấp ..............................................................................119 Bảng 3.8: Sự quan tâm của sinh viên đến các giá trị văn hóa trong bài dạy học phần Toán cao cấp ..............................................................................................120 Bảng 3.9: Mức độ tiếp cận các giá trị văn hóa trong bài dạy học phần Toán cao cấp ....................................................................................................................121 Bảng 3.10: Nhận định chung của sinh viên về quá trình học tập tiếp cận đa văn hóa học phần Toán cao cấp ..............................................................................121 Bảng 3.11: Nhận định của sinh viên về hoạt động học tập trong bài dạy học phần Sức bền vật liệu .................................................................................................122 Bảng 3.12: Sự quan tâm của sinh viên đến các giá trị văn hóa trong bài dạy học phần Sức bền vật liệu ..........................................................................................123 Bảng 3.13: Mức độ tiếp cận các giá trị văn hóa trong bài dạy học phần Sức bền vật liệu ..............................................................................................................124 ix
Bảng 3.14: Nhận định chung của sinh viên về quá trình học tập trong bài dạy tiếp cận đa văn hóa học phần Sức bền vật liệu .......................................................124 Bảng 3.15: Nhận định của sinh viên về hoạt động học tập trong bài dạy tiếp cận đa văn hóa học phần Thi công chuyên môn ....................................................125 Bảng 3.16: Sự quan tâm của sinh viên đến các giá trị văn hóa trong bài dạy học phần Thi công chuyên môn .................................................................................126 Bảng 3.17: Mức độ tiếp cận các giá trị văn hóa trong bài dạy học phần Thi công chuyên môn.................................................................................................127 Bảng 3.18: Nhận định chung của sinh viên về quá trình học tập trong bài dạy tiếp cận đa văn hóa học phần Thi công chuyên môn ...............................................127 x
MỞ ĐẦU 1. Lý do chọn đề tài 1.1 Cơ sở pháp lý Sự nghiệp công nghiệp hóa và hiện đại hóa đất nƣớc đang diễn ra trong bối cảnh nền kinh tế nƣớc ta hội nhập sâu rộng với nền kinh tế thế giới, không chỉ ngày càng nhiều doanh nghiệp đa quốc gia đến Việt Nam đầu tƣ mà còn rất nhiều doanh nghiệp Việt Nam đầu tƣ ra nƣớc ngoài, đòi hỏi nguồn nhân lực khoa học và công nghệ chất lƣợng cao không chỉ có kỹ năng nghề nghiệp giỏi mà còn có khả năng thích ứng, hòa nhập với văn hóa doanh nghiệp đa dạng đến từ nhiều đất nƣớc, vùng miền khác nhau. Nghị Quyết số 29-NQ/TW, ngày 14/11/2013, Hội nghị Trung ƣơng 8 khóa XI về “Đổi mới căn bản, toàn diện giáo dục và đào tạo, đáp ứng yêu cầu công nghiệp hóa, hiện đại hóa trong nền kinh tế thị trƣờng định hƣớng xã hội chủ nghĩa và hội nhập quốc tế” đã xác định rõ mục tiêu của giáo dục đại học là “tập trung đào tạo nhân lực trình độ cao, bồi dƣỡng nhân tài, phát triển phẩm chất và năng lực tự học, tự làm giàu tri thức, sáng tạo của ngƣời học” [1]. Bên cạnh đó, cần tiếp tục đổi mới mạnh mẽ và đồng bộ các yếu tố cơ bản của giáo dục, đào tạo theo hƣớng coi trọng phát triển phẩm chất, năng lực của ngƣời học; ngoài đổi mới về chƣơng trình, nội dung, cần “tập trung vào những giá trị cơ bản của văn hóa, truyền thống và đạo lý dân tộc, tinh hoa văn hóa nhân loại, giá trị cốt lõi và nhân văn của chủ nghĩa Mác-Lênin và tƣ tƣởng Hồ Chí Minh” [1]. Luật giáo dục đại học số 08/2012/QH13, đƣợc Quốc hội nƣớc Cộng hòa xã hội chủ nghĩa Việt Nam khóa XIII, kỳ họp thứ 3 thông qua ngày 18/6/2012 quy định “đào tạo ngƣời học có phẩm chất chính trị, đạo đức; có kiến thức, kỹ năng thực hành nghề nghiệp, năng lực nghiên cứu và phát triển ứng dụng khoa học và công nghệ tƣơng xứng với trình độ đào tạo; có sức khỏe; có khả năng sáng tạo và trách nhiệm nghề nghiệp, thích nghi với môi trƣờng làm việc; có ý thức phục vụ nhân dân” [2]. Nhƣ vậy, cả trong Nghị quyết của Đảng và Luật giáo dục đại học của Quốc hội, việc chú trọng tới đào tạo con ngƣời có năng lực và phẩm chất; đổi mới chƣơng trình và nội dung “tập trung vào những giá trị cơ bản của văn hóa” là một vấn đề trọng tâm nh m đáp ứng yêu cầu nhân lực không chỉ có kiến thức, kỹ năng chuyên môn mà cần có kỹ năng thích ứng với sự hội nhập toàn cầu và xu thế đa văn hóa của nhân loại. Trên cơ sở nghiên cứu lý luận, tổng kết thực tiễn, Đại hội đại biểu toàn quốc lần thứ XIII của Đảng Cộng Sản Việt Nam đã khẳng định tầm quan trọng của văn hóa và phát huy vai trò của văn hóa trong điều kiện mới. Với chủ trƣơng gắn kết chặt chẽ giữa tăng trƣởng kinh tế với phát triển văn hóa, thực hiện tiến bộ, công b ng xã hội, Đại hội 1
lần thứ XIII của Đảng chú trọng khơi dậy truyền thống yêu nƣớc, niềm tự hào dân tộc, khát vọng phát triển đất nƣớc phồn vinh, hạnh phúc,... Đây là điều kiện, tiền đề làm cho văn hóa thực sự trở thành nền tảng tinh thần, mục tiêu, động lực mạnh mẽ cho sự nghiệp xây dựng và bảo vệ Tổ quốc. Văn kiện Đại hội lần thứ XIII của Đảng nhấn mạnh: “Gắn kết giữa tăng trƣởng kinh tế với thực hiện tiến bộ và công b ng xã hội; phát huy nhân tố con ngƣời, lấy nhân dân làm trung tâm; phát huy vai trò của văn hóa - nền tảng tinh thần của xã hội - là mục tiêu, động lực của sự phát triển” [3]. Ngoài ra, trong lĩnh vực giáo dục những năm gần đây, đồng thời với việc phát triển hoạt động đảm bảo chất lƣợng và kiểm định chất lƣợng giáo dục, hệ thống giáo dục đại học của Việt Nam bắt đầu quan tâm nhiều đến việc phát triển văn hóa của mỗi cơ sở giáo dục. Thông qua Bộ tiêu chuẩn đánh giá chất lƣợng giáo dục đại học 2017 của Bộ GD&ĐT (đƣợc ban hành theo Thông tƣ số 12/2017/TT-BGDĐT ngày 19/5/2017 của Bộ Giáo dục và Đào tạo), lần đầu tiên yếu tố “Văn hóa” đƣợc chính thức sử dụng để đánh giá chất lƣợng trƣờng đại học. Trong Bộ tiêu chuẩn đánh giá chất lƣợng cơ sở giáo dục đại học 2017, có 07 tiêu chí trực tiếp đề cập đến yếu tố Văn hóa, trong đó có “Văn hóa của cơ sở giáo dục cần đƣợc phản ánh thông qua các chính sách, hƣớng dẫn, chƣơng trình đào tạo, môi trƣờng thông tin, và đƣợc lan tỏa đến mọi thành viên trong cơ sở giáo dục…” [4]. Nhƣ vậy, trong bối cảnh giao lƣu, hội nhập quốc tế ngày càng sâu rộng, việc cụ thể hóa hơn nữa nội dung, động lực và phƣơng thức phát huy vai trò của văn hóa trong thực tiễn cũng nhƣ việc phát triển yếu tố văn hóa trong mỗi cơ sở giáo dục “nh m lan tỏa đến mọi thành viên trong cơ sở giáo dục” cần phải tiếp tục nghiên cứu, làm rõ cả chiều rộng lẫn chiều sâu, nh m phát huy một cách tối đa vai trò của văn hóa trong giáo dục nói riêng và tiến trình phát triển đất nƣớc hiện nay nói chung. 1.2 Cơ sở lý luận Xu thế hội nhập quốc tế ngày càng sâu rộng dẫn đến sự tƣơng tác mạnh mẽ giữa các nền văn hóa khác nhau trên thế giới. Trong bối cảnh đó, giáo dục đa văn hóa ngày càng đƣợc quan tâm phát triển với nhiều mô hình, cách tiếp cận, quan điểm và mức độ áp dụng khác nhau [5]. Các khái niệm đa văn hóa, liên văn hóa, xuyên văn hóa… đã trở nên phổ biến hơn trong lĩnh vực giáo dục trong thời đại toàn cầu hóa hiện nay. Nhiều học giả tiến bộ xem giáo dục đa văn hóa theo quan điểm toàn cầu là một phƣơng thức giáo dục hiện đại, nổi bật trong thế kỉ XX, đƣợc đặt nền móng bởi các nhà giáo dục hàng đầu trên thế giới nhƣ Grant, Montalto, Ramsey, Banks, Greenber và nhiều nhà giáo dục khác [5]. Nhƣng nổi bật nhất là các nghiên cứu về khía cạnh giáo dục đa văn hóa của Banks đƣợc xuất bản trong nhiều ấn phẩm điển hình [6], [7], [8] nh m cung cấp một công cụ để nghiên cứu và thực hành giáo dục đa văn hóa qua hoạt 2
động giảng dạy và học tập, thiết kế những chƣơng trình giảng dạy mới. Đó là: (i) Tích hợp nội dung, (ii) Quá trình xây dựng kiến thức, (iii) Giảm định kiến, (iv) Phƣơng pháp sƣ phạm công b ng; và (v) Thay đổi văn hóa trƣờng học và cấu trúc xã hội. Khi đƣợc vận dụng trong từng quan điểm tiếp cận và từng tổ chức cụ thể, các khía cạnh của Banks sẽ đƣợc diễn giải phù hợp. Có thể thấy r ng, đa văn hóa là một yếu tố đƣợc quan tâm rộng rãi trong lĩnh vực giáo dục nói chung và giáo dục đại học nói riêng. Cho đến nay, chƣa có một nghiên cứu nào vận dụng các ý tƣởng tiếp cận đa văn hóa vào quá trình dạy học thông qua việc tích hợp các giá trị văn hóa cốt lõi của tổ chức vào nội dung chƣơng trình, đặc biệt là tích hợp vào quá trình dạy học các học phần khối ngành kỹ thuật. Đây là vấn đề còn thiếu trong lý luận mà đề tài này sẽ tập trung làm rõ. 1.3 Cơ sở thực tiễn Hiện nay chƣơng trình đào tạo khối ngành kỹ thuật của Trƣờng Đại học Hàng hải Việt Nam đƣợc thiết kế dựa trên chuẩn đầu ra của mỗi ngành nghề với ba thành tố chính là kiến thức, kỹ năng và thái độ theo tiêu chuẩn 03 của ABET (Accreditation Board for Engineering and Technology), trong đó kiến thức, kỹ năng chuyên ngành của mỗi khối ngành là khác nhau. Nhìn chung, SV đã đạt đƣợc các năng lực đáp ứng chuẩn đầu ra của chƣơng trình đào tạo, nhƣng để nâng cao hơn nữa hiệu quả đào tạo của nhà trƣờng vừa giúp sinh viên hòa nhập với văn hóa nhà trƣờng, vừa giúp sinh viên tiếp cận với văn hóa doanh nghiệp, việc lan tỏa các giá trị văn hóa của nhà trƣờng và tiếp cận các giá trị văn hóa làm việc của doanh nghiệp cần đƣợc quan tâm hơn nữa. Do vậy, tiếp cận đa văn hóa trong dạy học nói chung và trong dạy học các học phần khối ngành kỹ thuật nói riêng có thể là một hƣớng nghiên cứu mới nh m nâng cao hơn nữa khả năng của ngƣời học. Từ những vấn đề nêu trên cho thấy, việc thực hiện đề tài “Tiếp cận đa văn hóa trong dạy học các học phần khối ngành kỹ thuật ở Trƣờng Đại học Hàng hải Việt Nam” trong bối cảnh đa văn hóa toàn cầu hiện nay là rất cần thiết, phù hợp với xu hƣớng hội nhập với thế giới, góp phần quan trọng để xây dựng một nền giáo dục toàn cầu. 2. Mục đích nghiên cứu Đƣa tiếp cận đa văn hóa trong dạy học các học phần khối ngành kỹ thuật trở thành một trong những đặc trƣng văn hóa ở Trƣờng Đại học Hàng hải Việt Nam. Mục tiêu cụ thể bao gồm: Đánh giá đƣợc những thuận lợi và thách thức để đƣa tiếp cận đa văn hóa trong dạy học các học phần khối ngành kỹ thuật trở thành một trong những đặc trƣng văn hóa ở Trƣờng Đại học Hàng hải Việt Nam. 3
Đề xuất tiến trình thiết kế, thực hiện dạy học tiếp cận đa văn hóa các học phần khối ngành kỹ thuật ở Trƣờng Đại học Hàng hải Việt Nam. 3. Khách thể, đối tƣợng, giới hạn và phạm vi nghiên cứu 3.1 Khách thể nghiên cứu Văn hóa trong dạy học ở trƣờng đại học. 3.2 Đối tƣợng nghiên cứu Tiếp cận đa văn hóa trong dạy học các học phần khối ngành kỹ thuật ở Trƣờng Đại học Hàng Hải Việt Nam. 3.3 Giới hạn và phạm vi nghiên cứu - Nghiên cứu vùng giao thoa đa văn hóa của học sinh, sinh viên, ngƣời lao động trong các cơ sở trung học phổ thông, Trƣờng Đại học Hàng hải Việt Nam và doanh nghiệp. - Nghiên cứu thực trạng dạy học các học phần khối ngành kỹ thuật ở Trƣờng Đại học Hàng hải Việt Nam với 03 chƣơng trình đào tạo thuộc khối ngành kỹ thuật; 120 giảng viên giảng dạy các học phần khối ngành kỹ thuật và 566 sinh viên học tập khối ngành kỹ thuật. - Thiết kế 03 bài dạy của 03 học phần thuộc khối kiến thức, kỹ năng cơ bản; khối kiến thức, kỹ năng cơ sở ngành; và khối kiến thức, kỹ năng chuyên ngành của khối ngành kỹ thuật tại Trƣờng Đại học Hàng hải Việt Nam. - Tiến hành thực nghiệm tại Khoa Công trình, Trƣờng Đại học Hàng hải Việt Nam. 4. Giả thuyết khoa học - Giảng viên đã quan tâm đến tiếp cận đa văn hóa trong dạy học một số học phần khối ngành kỹ thuật nhƣng chƣa dựa vào cơ sở lý luận khoa học. - Tiếp cận đa văn hóa trong dạy học các học phần khối ngành kỹ thuật sẽ tạo ra sự hấp dẫn trong giảng dạy và bổ sung kiến thức, kỹ năng thực hiện văn hóa tổ chức cho giảng viên và sinh viên. - Để thực hiện việc tiếp cận đa văn hóa trong dạy học thì phải xác định đƣợc những giá trị văn hóa và tiến trình thiết kế dạy học nh m hình thành các giá trị đó trong các học phần khối ngành kỹ thuật ở Trƣờng Đại học Hàng hải Việt Nam. 5. Nhiệm vụ nghiên cứu Nhiệm vụ nghiên cứu của đề tài này bao gồm: - Nghiên cứu cơ sở lý luận về tiếp cận đa văn hóa trong dạy học các học phần khối ngành kỹ thuật. 4
- Phân tích sản phẩm hoạt động thông qua chƣơng trình đào tạo, đề cƣơng chi tiết, bài giảng, và các sản phẩm khác của các học phần khối ngành kỹ thuật ở Trƣờng Đại học Hàng hải Việt Nam. - Khảo sát thực trạng tiếp cận đa văn hóa trong dạy học các học phần khối ngành kỹ thuật. - Đề xuất tiến trình thiết kế, thực hiện dạy học tiếp cận đa văn hóa các học phần khối ngành kỹ thuật ở Trƣờng Đại học Hàng hải Việt Nam. - Tổ chức thực nghiệm và đánh giá kết quả nghiên cứu b ng phƣơng pháp thực nghiệm sƣ phạm. 6. Phƣơng pháp nghiên cứu 6.1 Phƣơng pháp nghiên cứu lý luận - Phƣơng pháp phân loại và hệ thống hóa đƣợc sử dụng để phân loại các chủ đề nội dung trong các tài liệu tham khảo ở trong và ngoài nƣớc, từ đó hệ thống hóa mạch nội dung logic xuyên suốt các chủ đề nội dung để hình thành tổng quan các tài liệu nghiên cứu của đề tài. - Phƣơng pháp phân tích và tổng hợp đƣợc sử dụng để giải thích sự hình thành các giá trị đa văn hóa, sau đó phân tích mô hình lý thuyết về thiết kế, thực hiện dạy học tiếp cận đa văn hóa các học phần khối ngành kỹ thuật. Cuối cùng là việc đề xuất một tiến trình thiết kế, thực hiện dạy học tiếp cận đa văn hóa các học phần khối ngành kỹ thuật ở Trƣờng Đại học Hàng Hải Việt Nam. 6.2 Phƣơng pháp nghiên cứu thực tiễn - Phƣơng pháp nghiên cứu sản phẩm hoạt động sƣ phạm đƣợc sử dụng để phân tích chƣơng trình đào tạo của một số chuyên ngành, đề cƣơng chi tiết, bài giảng và các sản phẩm sƣ phạm khác của các học phần thuộc khối kỹ thuật ở Trƣờng Đại học Hàng Hải Việt Nam. Một nghiên cứu trƣờng hợp – các học phần của 03 chƣơng trình đào tạo chuyên ngành Kỹ thuật Xây dựng Công trình thủy, Kỹ thuật Cơ khí, và Tự động hóa hệ thống điện của Trƣờng Đại học Hàng hải Việt Nam đã đƣợc lựa chọn để phân tích đánh giá việc tiếp cận đa văn hóa trong dạy học các học phần khối ngành kỹ thuật. - Phƣơng pháp khảo sát b ng bảng hỏi đƣợc sử dụng để đánh giá thực trạng về tiếp cận đa văn hóa trong dạy học các học phần khối ngành kỹ thuật ở Trƣờng Đại học Hàng hải Việt Nam. Các phiếu khảo sát đƣợc sử dụng để thu thập ý kiến của các giảng viên giảng dạy và các sinh viên học tập các học phần khối ngành kỹ thuật ở Trƣờng Đại học Hàng hải Việt Nam. Các phân tích dữ liệu sẽ chỉ ra những tồn tại của thực tiễn dạy học làm cơ sở để đề xuất một tiến trình thiết kế, thực hiện dạy học tiếp cận đa văn hóa các học phần khối ngành kỹ thuật phù hợp với bối cảnh giáo dục đại học Việt Nam. 5
- Phƣơng pháp thực nghiệm sƣ phạm đƣợc sử dụng để đánh giá tác động của tiến trình thiết kế, thực hiện dạy học tiếp cận đa văn hóa các học phần khối ngành kỹ thuật đến quá trình học tập của các sinh viên. Với mục đích kiểm tra xem các can thiệp sƣ phạm (tiếp cận đa văn hóa trong dạy học) gây ảnh hƣởng đến quá trình học tập của sinh viên khối ngành kỹ thuật nhƣ thế nào, một thiết kế thử nghiệm đã đƣợc sử dụng nh m mô tả và đánh giá hệ thống để những ngƣời sử dụng có thể nhanh chóng xác định các yêu cầu cần thêm và chỉnh sửa qua quá trình sử dụng hệ thống thử nghiệm đó (tiến trình tiếp cận đa văn hóa trong dạy học). 6.3 Các phƣơng pháp hỗ trợ khác Luận án đã tổng hợp, phân tích và thống kê các tài liệu: chƣơng trình đào tạo, bài giảng, đề cƣơng chi tiết và các sản phẩm hoạt động sƣ phạm khác của các học phần khối ngành kỹ thuật ở Trƣờng Đại học Hàng hải Việt Nam, sau đó sử dụng phần mềm excel để tổng hợp và quản lý, phân tích dữ liệu thống kê thứ cấp; Thiết kế các phiếu lấy ý kiến và xin ý kiến thông qua google form để tổng hợp và phân tích dữ liệu, đánh giá định lƣợng. 7. Những luận điểm cần bảo vệ trong luận án - Việc thiết kế, thực hiện dạy học tiếp cận đa văn hóa các học phần khối ngành kỹ thuật ở Trƣờng Đại học Hàng hải Việt Nam cần phải dựa trên một mô hình lý thuyết mô tả mối quan hệ giữa các yếu tố về nhu cầu, động cơ học tập của sinh viên, yếu tố về quá trình dạy học (bao gồm mục tiêu, nội dung, cách thức tổ chức dạy học, kiểm tra đánh giá), các yếu tố về cải thiện hiệu quả học tập của sinh viên. Mô hình ADDIE (viết tắt của 5 giai đoạn Analysis – Design – Development – Implementation – Evaluation trong quá trình tổ chức, phát triển nội dung chƣơng trình đào tạo) chính là một mô hình phù hợp để thiết kế, thực hiện dạy học tiếp cận đa văn hóa các học phần khối ngành kỹ thuật với cách tiếp cận tập trung, hợp lý, cung cấp phản hồi để có thể liên tục cải thiện. - Một tiến trình thiết kế, thực hiện dạy học tiếp cận đa văn hóa các học phần khối ngành kỹ thuật phải đƣợc đề xuất nh m hƣớng dẫn các nhà giáo dục thiết kế dạy học vừa dựa vào đặc điểm về nhu cầu, động cơ học tập của sinh viên vừa tích cực hóa hoạt động tiếp cận đa văn hóa và giúp các sinh viên khối ngành kỹ thuật cải thiện hiệu quả học tập. 8. Đóng góp mới của luận án - Phân tích đƣợc sự đa dạng văn hóa của ngƣời học và văn hóa của tổ chức (nhà trƣờng, doanh nghiệp) đã sử dụng 16 giá trị văn hóa cần thiết để tích hợp vào quá trình dạy học khối ngành kỹ thuật tại Trƣờng Đại học Hàng hải Việt Nam nâng cao kiến 6
thức, kỹ năng thực hiện văn hóa tổ chức cho ngƣời học trong quá trình học tập và làm việc sau này - Phân tích các nội dung tiếp cận đa văn hóa trong dạy học các học phần khối ngành kỹ thuật. Ứng dụng mô hình thiết kế ADDIE để giải thích mối quan hệ giữa các yếu tố liên quan đến thiết kế, thực hiện dạy học tiếp cận đa văn hóa các học phần khối ngành kỹ thuật. - Đề xuất một tiến trình thiết kế, thực hiện dạy học tiếp cận đa văn hóa các học phần khối ngành kỹ thuật. 9. Cấu trúc của luận án Ngoài phần Mở đầu, Kết luận và khuyến nghị, Tài liệu tham khảo và Phụ lục, Luận án bao gồm 3 chƣơng: Chƣơng 1: Cơ sở lý luận về tiếp cận đa văn hóa trong dạy học các học phần khối ngành kỹ thuật. Chƣơng 2: Cơ sở thực tiễn về tiếp cận đa văn hóa trong dạy học các học phần khối ngành kỹ thuật ở Trƣờng Đại học Hàng Hải Việt Nam. Chƣơng 3: Tiến trình thiết kế, thực hiện dạy học tiếp cận đa văn hóa các học phần khối ngành kỹ thuật ở Trƣờng Đại học Hàng Hải Việt Nam. 7
Chƣơng 1. CƠ SỞ LÝ LUẬN VỀ TIẾP CẬN ĐA VĂN HÓA TRONG DẠY HỌC CÁC HỌC PHẦN KHỐI NGÀNH KỸ THUẬT 1.1 Tổng quan nghiên cứu vấn đề 1.1.1 Những nghiên cứu về tiếp cận đa văn hóa trong dạy học a) Trên thế giới. Giáo dục đa văn hóa (Multicultural Education) là một chủ đề nổi bật trong thế kỷ XX. Nó đƣợc đặt nền móng bởi các nhà giáo dục hàng đầu trên thế giới nhƣ Grant, Montalto, Ramsey, Banks, Greenberg… Lý luận về giáo dục đa văn hóa đóng một vai trò trung tâm trong xu hƣớng hội nhập toàn cầu hiện nay và trở thành nền tảng cho quan điểm toàn cầu của giáo dục trong thế kỉ XXI [5]. Mặc dù nhấn mạnh bản chất của giáo dục đa văn hóa là một phƣơng thức giáo dục trên cơ sở khẳng định sự đa dạng của các nền văn hóa trong một thế giới phụ thuộc lẫn nhau nh m giải quyết các vấn đề về đa văn hóa [11], nhƣng mỗi giai đoạn lịch sử và mỗi nhà giáo dục có những cách mô tả khác nhau về giáo dục đa văn hóa. Từ khoảng những năm 1920, các nghiên cứu ban đầu của giáo dục đa văn hóa đã giới thiệu lịch sử sự đa dạng văn hóa, giáo dục liên văn hóa với mục tiêu nâng cao nhận thức của xã hội chống phân biệt chủng tộc đƣợc miêu tả rõ nét trong công trình Giáo dục đa văn hóa: sách gốc (Multicultural education: a source book) của Ramsey (2003) [11]. Sau các phong trào giáo dục đa văn hóa, phong trào đấu tranh cho quyền công dân (Banks, 1969; Greenberg, 1969; Grant, 1977; Gay, 1977) [12], [13], [14], [15], cho đến những năm gần đây, giáo dục đa văn hóa đã trở thành một chủ đề đƣợc quan tâm rộng rãi và có ảnh hƣởng đến nhiều lĩnh vực nhƣ kinh tế, xã hội, chính trị và giáo dục. Trong nhiều công trình nổi tiếng của Banks đã phát triển lý luận về tích hợp giáo dục đa văn hóa trong nhà trƣờng nhƣ Sách tóm lƣợc các nghiên cứu về giáo dục đa văn hóa (Handbook of research on multicultural education, 1995) [16], Giáo dục đa văn hóa: kiến thức và hành động thay đổi (Multicultural education: Transformative knowledge and action, 1996) [17], Giới thiệu về giáo dục đa văn hóa (Introduction to multicultural education, 1999) [18]. Tuyển tập Nghiên cứu và giáo dục đa văn hóa (Research and multicultural education, 1992) do Grant làm chủ biên bao gồm nhiều ý tƣởng nghiên cứu về các khía cạnh: phát triển chƣơng trình; giáo dục giáo viên và sinh viên đa văn hóa; lớp học đa văn hóa; chính sách trƣờng học, giao tiếp liên văn hóa; đào tạo giáo viên [19]. Nhƣ vậy, giáo dục đa văn hóa thời kỳ này tập trung vào phƣơng 9