Luận án Tiến sĩ Sinh học: Nghiên cứu một số đặc điểm sinh học và xây dựng kỹ thuật sản xuất giống cá chuối hoa Channa maculata (Lacepède, 1801)

Chia sẻ: _ _ | Ngày: | Loại File: PDF | Số trang:279

Thêm vào BST

Báo xấu

37
lượt xem 6
download

Download Vui lòng tải xuống để xem tài liệu đầy đủ

Mục tiêu tổng quát của đề tài là cung cấp những luận cứ khoa học về một số đặc điểm sinh học và một số yếu tố kỹ thuật trong sản xuất giống cá chuối hoa. Thành công của đề tài sẽ góp phần rất lớn cho việc xây dựng kỹ thuật sản xuất giống cá chuối hoa nhằm đa dạng hóa đối tƣợng nuôi, duy trì và phát triển nguồn lợi, bảo vệ quỹ gen, bảo tồn đa dạng sinh học.

Chủ đề:

Bình luận(0) Đăng nhập để gửi bình luận!

Lưu

Nội dung Text: Luận án Tiến sĩ Sinh học: Nghiên cứu một số đặc điểm sinh học và xây dựng kỹ thuật sản xuất giống cá chuối hoa Channa maculata (Lacepède, 1801)

BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO VIỆN HÀN LÂM KHOA HỌC VÀ CÔNG NGHỆ VIỆT NAM HỌC VIỆN KHOA HỌC VÀ CÔNG NGHỆ ---------------------------- TẠ THỊ BÌNH NGHIÊN CỨU MỘT SỐ ĐẶC ĐIỂM SINH HỌC VÀ XÂY DỰNG KỸ THUẬT SẢN XUẤT GIỐNG CÁ CHUỐI HOA Channa maculata (Lacepède, 1801) LUẬN ÁN TIẾN SỸ SINH HỌC Chuyên ngành: Động vật học Mã số: 9 42 01 03 HÀ NỘI – 2020
BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO VIỆN HÀN LÂM KHOA HỌC VÀ CÔNG NGHỆ VIỆT NAM HỌC VIỆN KHOA HỌC VÀ CÔNG NGHỆ ---------------------------- TẠ THỊ BÌNH NGHIÊN CỨU MỘT SỐ ĐẶC ĐIỂM SINH HỌC VÀ XÂY DỰNG KỸ THUẬT SẢN XUẤT GIỐNG CÁ CHUỐI HOA Channa maculata (Lacepède, 1801) Chuyên ngành: Động vật học Mã số: 9.42.01.03 Ngƣời hƣớng dẫn khoa học: 1. PGS.TS. Nguyễn Hữu Dực 2. TS. Đỗ Văn Tứ Hà Nội – 2020
LỜI CAM ĐOAN Tôi xin cam đoan đây là công trình nghiên cứu của tôi. Các kết quả thu đƣợc trong luận án này là thành quả nghiên cứu của Đề tài cấp Nhà nƣớc "Khai thác và phát triển nguồn gen cá chuối hoa, cá lóc đen, cá ngạnh ở khu vực Bắc trung Bộ" tôi là thành viên tham gia. Tôi đƣợc sự đồng ý của ông Chủ nhiệm đề tài cho phép sử dụng tất cả các số liệu nghiên cứu đƣợc cho luận án tiến sĩ của mình. Tôi xin cam đoan các kết quả, số liệu trong luận án là trung thực và chƣa từng đƣợc ai công bố trong bất kỳ công trình nào. Tác giả luận án Tạ Thị Bình i
LỜI CẢM ƠN Tôi xin bày tỏ lòng biết ơn chân thành Ban giám hiệu Trƣờng Đại học Vinh, Ban lãnh đạo Học viện Khoa học và Công nghệ, Lãnh đạo Viện Nông nghiệp và Tài nguyên, Bộ môn Thủy sản và Chăn nuôi đã tạo điều kiện thuận lợi cho tôi thực hiện hoàn thành chƣơng trình nghiên cứu sinh. Cảm ơn Chủ nhiệm đề tài "Khai thác và phát triển nguồn gen cá chuối hoa, cá lóc đen, cá ngạnh ở khu vực Bắc trung Bộ" Bộ Khoa học và Công nghệ đã tạo điều kiện hỗ trợ kinh phí thực hiện luận án của tôi. Tôi xin gửi lời cảm ơn sâu sắc nhất tới hai thầy hƣớng dẫn là PGS.TS. Nguyễn Hữu Dực, TS. Đỗ Văn Tứ, đã động viên tinh thần, hƣớng dẫn tận tâm để giúp tôi thực hiện luận án và hoàn thành khóa học. Tôi xin chân thành cảm ơn các thầy, cô giáo và các bạn đồng nghiệp trong Viện Nông nghiệp và Tài nguyên, đặc biệt các thầy, cô trong bộ môn Thủy sản và Chăn nuôi, đã tạo điều kiện, động viên, khích lệ và giúp đỡ tôi trong quá trình thực hiện luận án. Cuối cùng là lời cám ơn đến những ngƣời thân trong gia đình, đặc biệt là chồng và các con đã động viên, giúp đỡ, hy sinh nhiều thời gian cho tôi trong suốt thời gian học tập, nghiên cứu và hoàn thành luận án. Một lần nữa tôi xin chân thành cảm ơn những tình cảm, lời động viên và những giúp đỡ quý báu đó. NGHIÊN CỨU SINH TẠ THỊ BÌNH ii
DANH MỤC CÁC TỪ VIẾT TẮT ADG Tốc độ tăng trƣởng trung bình ngày BW Khối lƣợng cơ thể CF Yếu tố điều kiện CT Công thức CV Hệ số biến thiên DL Dƣơng lịch DLG Tốc độ tăng trƣởng chiều dài trung bình ngày DO Hàm lƣợng oxy hòa tan DOM Domperidone DWG Tốc độ tăng trƣởng khối lƣợng trung bình ngày ĐVPD Động vật phù du FCR Hệ số chuyển đổi thức ăn FSH Hormon kích thích nang trứng. GĐ Giai đoạn GnRH Gonadotropin releasing hormone GSI Hệ số thành thục HCG Human Chorionic Gonadotropin IU International Unit KDT Kích dục tố L Lít LH Luteinizing hormone LHRHa Luteotropin Hormone Releasing Hormone Analog nnk Những ngƣời khác NT Nghiệm thức NTTS Nuôi trồng thủy sản PMS Pregnant mare serum PTĐĐ Phân tích đặc điểm RLG Tỷ lệ chiều dài ruột/chiều dài thân SGR Tốc độ tăng trƣởng đặc trƣng TACB Thức ăn chế biến TACN Thức ăn công nghiệp TAVCN Thức ăn viên công nghiệp TSD Tuyến sinh dục iii
MỤC LỤC LỜI CẢM ƠN .............................................................................................................i DANH MỤC CÁC TỪ VIẾT TẮT ........................................................................ iii MỤC LỤC .................................................................................................................iv DANH MỤC CÁC BẢNG .......................................................................................vi DANH MỤC CÁC HÌNH ..................................................................................... viii MỞ ĐẦU .................................................................................................................... 1 CHƢƠNG 1. TỔNG QUAN ................................................................................... 4 1.1. Vị trí phân loại cá Chuối hoa ............................................................................. 4 1.2. Tình hình nghiên cứu về cá chuối hoa trên thế giới và Việt Nam ................... 4 1.2.1. Tình hình nghiên cứu cá chuối hoa trên thế giới ........................................... 4 1.2.2. Tình hình nghiên cứu cá chuối hoa ở Việt Nam ............................................... 7 1.3. Một số kết quả nghiên cứu về đặc điểm sinh học, sinh thái họ cá quả ........... 9 1.3.1. Nghiên cứu về đặc điểm môi trƣờng sống họ cá quả .................................... 9 1.3.2. Nghiên cứu về đặc điểm dinh dƣỡng họ cá quả............................................. 9 1.3.3. Nghiên cứu về đặc điểm sinh sản họ cá quả ................................................ 11 1.4. Một số nghiên cứu sử dụng kích thích tố sử dụng trong sản xuất giống các loài họ cá lóc ............................................................................................................. 14 1.5. Một số nghiên cứu về dinh dƣỡng và thức ăn của cá bố mẹ, cá con trong sản xuất giống họ cá quả ................................................................................................ 18 1.5.1. Dinh dƣỡng và thức ăn cho cá bố mẹ trong sản xuất giống họ cá quả ....... 18 1.5.2. Dinh dƣỡng và thức ăn cho cá con trong sản xuất giống họ cá quả ........... 20 1.6. Một số nghiên cứu về mật độ ƣơng nuôi cá con trong sản xuất giống họ cá quả ............................................................................................................................. 24 CHƢƠNG 2. VẬT LIỆU VÀ PHƢƠNG PHÁP NGHIÊN CỨU ....................... 26 2.1. Thời gian và địa điểm nghiên cứu ...................................................................... 26 2.2. Vật liệu nghiên cứu ............................................................................................ 27 2.2.1. Mẫu vật............................................................................................................ 27 2.2.2. Hóa chất, dụng cụ, vật tƣ ................................................................................ 28 2.3. Phƣơng pháp nghiên cứu.................................................................................... 29 2.3.1. Sơ đồ khối nghiên cứu .................................................................................... 29 2.3.2. Phƣơng pháp nghiên cứu một số đặc điểm sinh học cá chuối hoa ngoài tự nhiên .......................................................................................................................... 30 iv
2.3.3. Phƣơng pháp nghiên cứu xây dựng kỹ thuật sản xuất giống cá chuối hoa trong điều kiện nhân tạo ..................................................................................................... 34 2.4. Phƣơng pháp xử lý và phân tích số liệu ............................................................. 46 CHƢƠNG 3. KẾT QUẢ NGHIÊN CỨU VÀ THẢO LUẬN .............................. 47 3.1. Kết quả nghiên cứu đặc điểm sinh học cá chuối hoa ngoài tự nhiên ................. 47 3.1.1. Đặc điểm dinh dƣỡng ...................................................................................... 47 3.1.2. Đặc điểm sinh sản của cá chuối hoa ............................................................... 56 3.2. Kết quả xây dựng kỹ thuật sản xuất giống cá chuối hoa.................................... 74 3.2.1. Nuôi vỗ cá bố mẹ ............................................................................................ 74 3.2.2. Kích thích cá chuối hoa sinh sản ..................................................................... 81 3.2.3. Ƣơng cá chuối hoa giai đoạn cá bột lên cá hƣơng .......................................... 93 3.2.4. Ƣơng cá chuối hoa giai đoạn cá hƣơng lên cá giống ....................................117 KẾT LUẬN VÀ KIẾN NGHỊ ..............................................................................135 1. Kết luận ...............................................................................................................135 2. Kiến nghị………………………………………………………..…………..136 DANH MỤC CÁC CÔNG TRÌNH ĐÃ CÔNG BỐ ...........................................138 TÀI LIỆU THAM KHẢO ..................................................................................139 PHỤ LỤC ..................................................................................................................... v
DANH MỤC CÁC BẢNG Bảng 1.1. Các loài cá thuộc giống Channa ở Việt Nam ............................................ 8 Bảng 1.2. Một số nghiên cứu về đặc điểm sinh sản họ cá quả ................................. 12 Bảng 1.3. Một số nghiên cứu sử dụng kích thích tố sử dụng trong sản xuất giống các loài họ cá lóc ........................................................................................ 16 Bảng 2.1. Số lƣợng mẫu thu tại các địa điểm và dùng trong nghiên cứu. ................ 27 Bảng 2.2. Thành phần dinh dƣỡng của thức ăn ........................................................ 28 Bảng 2.3. Thời gian và liều lƣợng tiêm não thùy cho cá bố mẹ ............................... 37 Bảng 2.4. Các nghiệm thức thí nghiệm ..................................................................... 39 Bảng 2.5. Loại thức ăn và thời điểm thay thế TACB và phƣơng thức thay thế trong ƣơng cá chuối hoa bột. ............................................................................... 41 Bảng 2.6. Chỉ tiêu đánh giá các môi trƣờng theo dõi ............................................... 45 Bảng 3.1. Giá trị RLG theo nhóm kích cỡ. ............................................................... 52 Bảng 3.2. Tỷ lệ giới tính của cá chuối hoa................................................................ 58 Bảng 3.3. Biến động hệ số thành thục của cá chuối hoa ........................................... 66 Bảng 3.4. Sức sinh sản của cá chuối hoa theo nhóm khối lƣợng .............................. 71 Bảng 3.5. Biến động của đƣờng kính trứng theo kích cỡ của cá chuối hoa cái ....... 73 Bảng 3.6. Đƣờng kính trứng cá chuối hoa so với một số loài cá trong họ cá lóc .... 73 Bảng 3.7. Tỷ lệ thành thục, sức sinh sản, kích thƣớc trứng, ấu trùng của cá chuối hoa bố mẹ cho ăn thức ăn khác nhau ......................................................... 75 Bảng 3.8. Khối lƣợng cá bố mẹ, tỷ lệ thành thục, sức sinh sản, kích thƣớc trứng, kích thƣớc cá bột của cá chuối hoa bố mẹ cho ăn với khẩu phần thức ăn khác nhau ................................................................................................... 77 Bảng 3.9. Tỷ lệ đẻ, sức sinh sản và thời gian hiệu ứng của cá bố mẹ khi kích thích sinh sản bằng não thùy ............................................................................... 85 Bảng 3.10. Thời gian nở, chất lƣợng trứng và chất lƣợng cá bột khi kích thích ...... 87 sinh sản bằng não thùy .............................................................................................. 87 Bảng 3.11. Tỷ lệ thành thục, thời gian tái phát dục và sức sinh sản của cá bố mẹ khi kích thích sinh sản bằng các loại hormone khác nhau. .............................. 89 Bảng 3.12. Ảnh hƣởng của loại hormone lên thời gian hiệu ứng thuốc và các chỉ tiêu chất lƣợng trứng của cá chuối hoa ...................................................... 91 Bảng 3.13. Môi trƣờng ƣơng cá bột lên hƣơng. ........................................................ 93 Bảng 3.14. Sinh trƣởng của cá chuối hoa khi ƣơng bằng các loại thức ăn khác nhau .................................................................................................................... 95 Bảng 3.15. Môi trƣờng ƣơng cá bột lên hƣơng. ......................................................100 vi
Bảng 3.16. Tăng trƣởng (theo khối lƣợng, g) của cá chuối hoa ở các chế độ tập chuyển đổi TACB cho cá ở các thời điểm khác nhau.............................103 Bảng 3.17. Tăng trƣởng (theo chiều dài, cm) của cá chuối hoa ở các chế độ tập chuyển đổi TACB cho cá ở các thời điểm khác nhau..............................107 Bảng 3.18. Diễn biến các yếu tố môi trƣờng trong quá trình ƣơng ........................117 Bảng 3.19. Tăng trƣởng (theo khối lƣợng, g) của cá cá chuối hoa ở các mật độ ƣơng khác nhau .................................................................................................119 Bảng 3.20. Tăng trƣởng (theo chiều dài, g) của cá cá chuối hoa ở các mật độ ƣơng khác nhau .................................................................................................122 Bảng 3.21. Diễn biến các yếu tố môi trƣờng trong quá trình ƣơng ........................125 Bảng 3.22. Tăng trƣởng (theo khối lƣợng, g) của cá chuối hoa ở các khẩu phần ăn khác nhau .................................................................................................126 Bảng 3.23. Tăng trƣởng (theo chiều dài, cm) của cá cá chuối hoa ở các khẩu phần ăn khác nhau ...........................................................................................129 vii
DANH MỤC CÁC HÌNH Hình 1.1. Cá chuối hoa ................................................................................................ 4 Hình 2.1. Địa điểm thu mẫu cá chuối hoa ................................................................. 26 Hình 2.2. Sơ đồ nghiên cứu của đề tài ...................................................................... 29 Hình 2.3. Cá chuối hoa dùng thí nghiệm .................................................................. 36 Hình 2.4. Vị trí tiêm kích dục tố cho cá .................................................................... 36 Hình 2.5. Cá bột cá chuối hoa dùng thí nghiệm ........................................................ 39 Hình 2.6. Hệ thống bể thí nghiệm cá bột lên cá hƣơng bằng các loại thức ăn khác nhau .......................................................................................................... 40 Hình 2.7. Cá hƣơng cá chuối hoa dùng thí nghiệm .................................................. 42 Hình 2.8. Hệ thống bể thí nghiệm mật độ cho cá hƣơng lên cá giống ...................... 43 Hình 2.9. Ổ trứng cá trong giá thể ............................................................................ 44 Hình 2.10. Ấp trứng cá .............................................................................................. 44 Hình 3.1. Hình dạng miệng và răng cá ..................................................................... 47 Hình 3.2. Hình dạng lƣợc mang ................................................................................ 47 Hình 3.3. Thực quản cá chuối hoa ............................................................................ 48 Hình 3.4. Lát cắt ngang thực quản cá chuối hoa ....................................................... 48 Hình 3.5. Dạ dày cá chuối hoa .................................................................................. 49 Hình 3.6. Cấu trúc dạ dày cá chuối hoa .................................................................... 50 Hình 3.7. Hình dạng ống tiêu hóa của cá chuối hoa ................................................. 50 Hình 3.8. Lát cắt ngang ruột của cá chuối hoa ......................................................... 51 Hình 3.9. Cấu trúc thành ruột cá .............................................................................. 51 Hình 3.10. Tần xuất xuất hiện thức ăn của cá chuối hoa nhỏ hơn 100 g (n=120) và lớn hơn 100 g (n=148) ............................................................................ 53 Hình 3.11. Thức ăn cá chuối hoa cỡ 1000g .............................................................. 54 Hình 3.12. Phổ thức ăn của cá chuối hoa ................................................................. 55 Hình 3.13. Cá chuối hoa cái ...................................................................................... 57 Hình 3.14. Cá chuối hoa đực ..................................................................................... 57 Hình 3.15. Buồng trứng cá chuối hoa ....................................................................... 59 Hình 3.16. Buồng trứng cá giai đoạn I ...................................................................... 59 Hình 3.17. Mô học tế bào buồng trứng giai đoạn I (40X) ........................................ 59 Hình 3.18. Buồng trứng cá giai đoạn II .................................................................... 60 Hình 3.19. Mô học tế bào buồng trứng giai đoạn II (40X) ....................................... 60 viii
Hình 3.20. Buồng trứng cá giai đoạn III ................................................................... 61 Hình 3.21. Mô học tế bào buồng trứng giai đoạn III(10X) ....................................... 61 Hình 3.22. Buồng trứng cá giai đoạn IV ................................................................... 61 Hình 3.23. Mô học tế bào buồng trứng giai đoạn IV(4X) ........................................ 61 Hình 3.24. Buồng trứng cá giai đoạn V .................................................................... 62 Hình 3.25. Mô học tế bào buồng trứng giai đoạn V (4X) ......................................... 62 Hình 3.26. Tinh sào cá chuối hoa .............................................................................. 63 Hình 3.27. Tổ chức mô tế bào tinh sào GĐ III (40X) ............................................... 64 Hình 3.28. Tổ chức mô tế bào tinh sào GĐ VI (40X)............................................... 64 Hình 3.29. Tƣơng quan giữa tỷ lệ thành thục và chiều dài cá chuối hoa cái ............ 64 Hình 3.30. Tƣơng quan giữa tỷ lệ thành thục và chiều dài cá chuối hoa đực ........... 65 Hình 3.31. Tƣơng quan giữa chiều dài chuẩn và khối lƣợng toàn thân của cá chuối hoa cái và đực .......................................................................................... 67 Hình 3.32. Nhân tố điều kiện của cá chuối hoa qua các tháng khảo sát .................. 68 Hình 3.33. Biến động của hệ số thành thục và độ béo của cá chuối hoa .................. 69 Hình 3.34. Các giai đoạn thành thục của cá chuối hoa ở các tháng .......................... 70 Hình 3.35. Tƣơng quan khối lƣợng với sức sinh sản tuyệt đối ................................. 72 Hình 3.36. Tƣơng quan chiều dài với sức sinh sản tuyệt đối .................................... 72 Hình 3.37. Tỷ lệ thụ tinh, trứng nổi, và tỷ lệ nở của trứng khi cá bố mẹ cho ăn với các loại thức ăn khác nhau ....................................................................... 76 Hình 3.38. Tỷ lệ dị hình của cá bột và tỷ lệ sống của cá 3 ngày tuổi khi cho cá bố mẹ ăn các loại thức ăn khác nhau ............................................................ 77 Hình 3.39. Tƣơng quan giữa khẩu phần cho ăn với tỷ lệ thành thục (a) và sức sinh sản (b) của cá chuối hoa bố mẹ................................................................ 78 Hình 3.40. Tỷ lệ thụ tinh, trứng nổi và tỷ lệ nở của trứng khi cho cá bố mẹ ăn với khẩu phần thức ăn khác nhau................................................................... 79 Hình 3.41. Tỷ lệ dị hình và tỷ lệ sống của cá bột sau 3 ngày tuổi khi cho cá bố mẹ ăn với khẩu phần thức ăn khác nhau ....................................................... 80 Hình 3.42. Tỷ lệ cá đực chín sinh dục....................................................................... 81 Hình 3.43. Tỷ lệ thụ tinh, tỷ lệ nở của trứng cá chuối hoa ở các thời điểm tiêm kích dục tố khác nhau ...................................................................................... 82 Hình 3.44. Tỷ lệ đẻ của cá cái ................................................................................... 83 Hình 3.45. Tƣơng quan giữa sức sinh sản và các thời điểm ..................................... 84 ix
Hình 3.46. Tỷ lệ thụ tinh, tỷ lệ nở của trứng cá chuối hoa ở các thời điểm tiêm liều sơ bộ và liều quyết định khác nhau ......................................................... 84 Hình 3.47. Tỷ lệ sống của cá chuối hoa khi ƣơng bằng các loại thức ăn khác nhau 94 Hình 3.48. Khối lƣợng trung bình của cá chuối hoa trong quá trình thí nghiệm ...... 96 Hình 3.49. Chiều dài trung bình của cá chuối hoa trong quá trình thí nghiệm ......... 96 Hình 3.50. Hệ số phân đàn về khối lƣợng của cá chuối hoa trong thời gian thí nghiệm ..................................................................................................... 97 Hình 3.51. Tỷ lệ phân hóa về khối lƣợng (%) của cá chuối hoa khi sử dụng các loại thức ăn khác nhau sau 30 ngày thí nghiệm .............................................. 98 Hình 3.52. Tỷ lệ cá bị sốc và bị chết bởi tác động cơ học ở các thời điểm khác nhau ................................................................................................................. 99 Hình 3.53. Tỷ lệ sống của cá chuối hoa khi tập chuyển đổi TACB cho cá ở các thời điểm khác nhau ......................................................................................101 Hình 3.54. Tỷ lệ chết của cá chuối hoa khi tập chuyển đổi TACB cho cá ở thời điểm khác nhau theo thời gian ƣơng......................................................102 Hình 3.55. Khối lƣợng trung bình của cá chuối hoa trong quá trình thí nghiệm ...104 Hình 3.56. Tốc độ tăng trƣởng bình quân ngày về khối lƣợng của cá chuối hoa trong quá trình thí nghiệm ...............................................................................105 Hình 3.57. Tốc độ tăng trƣởng đặc trƣng về khối lƣợng của cá trong thời gian thí nghiệm ...................................................................................................106 Hình 3.58. Chiều dài trung bình của cá chuối hoa trong quá trình thí nghiệm .......108 Hình 3.59. Tốc độ tăng trƣởng bình quân ngày về chiều dài của cá chuối hoa trong quá trình thí nghiệm ...............................................................................110 Hình 3.60. Tốc độ tăng trƣởng đặc trƣng về chiều dài của cá chuối hoa trong quá trình thí nghiệm......................................................................................111 Hình 3.61. Hệ số phân đàn về khối lƣợng của cá chuối hoa trong thời gian thí nghiệm ..112 Hình 3.62. Tỷ lệ phân hóa về khối lƣợng (%) của cá chuối hoa bột sử dụng thức ăn chế biến ở các thời điểm thay thế khác nhau sau 30 ngày thí nghiệm ..113 Hình 3.63. Tỷ lệ bị sốc và bị chết do sốc cơ học của cá ƣơng tập chuyển đổi TACB cho cá ở các thời điểm khác nhau ..........................................................116 Hình 3.64. Tỷ lệ sống của cá chuối hoa khi ƣơng ở các mật độ ƣơng khác nhau ..118 Hình 3.65. Sinh trƣởng khối lƣợng của cá chuối hoa giống theo thời gian nuôi khi ƣơng ở các mật độ khác nhau. ...............................................................120 x
Hình 3.66. Sinh trƣởng chiều dài của cá chuối hoa giống theo thời gian nuôi khi ƣơng ở các mật độ khác nhau. ...............................................................122 Hình 3.67. Hệ số phân đàn về khối lƣợng của cá chuối hoa) .......................................123 Hình 3.68. Tỷ lệ sống của cá chuối hoa khi sử dụng các khẩu phần ăn khác nhau 126 Hình 3.69. Khối lƣợng trung bình của cá chuối hoa trong quá trình thí nghiệm ...127 Hình 3.70. Tốc độ tăng trƣởng bình quân ngày về khối lƣợng của cá chuối hoa trong quá trình thí nghiệm. ..............................................................................127 Hình 3.71. Tốc độ tăng trƣởng đặc trƣng về khối lƣợng của cá trong thời gian thí nghiệm ...................................................................................................128 Hình 3.72. Chiều dài trung bình của cá chuối hoa trong quá trình thí nghiệm .......130 Hình 3.73. Tốc độ tăng trƣởng bình quân ngày về chiều dài của cá chuối hoa trong quá trình thí nghiệm ...............................................................................131 Hình 3.74. Tốc độ tăng trƣởng đặc trƣng về chiều dài của cá chuối hoa trong quá trình thí nghiệm......................................................................................132 Hình 3.75. Hệ số phân đàn về khối lƣợng của cá chuối hoa trong thời gian thí nghiệm ..133 Hình 3.76. Hệ số chuyển đổi thức ăn của cá chuối hoa ..........................................133 xi
MỞ ĐẦU Giới thiệu Trong các loài cá nƣớc ngọt, các loài thuộc họ cá quả Channidae (Anabantiformes) đƣợc các nhà nghiên cứu trong và ngoài nƣớc quan tâm do chúng có kích thƣớc lớn, thịt ngon và sức sống cao. Nhiều loài đã đƣợc nghiên cứu đầy đủ về đặc điểm sinh học, sản xuất giống và phát triển thành đối tƣợng nuôi công nghiệp quan trọng ở các nƣớc trong khu vực nhƣ Việt Nam, Thái Lan, Campuchia, Phillipines, Ấn Độ và Malaysia (Muntaziana et al., 2013). Ở Việt Nam, họ cá quả chỉ có duy nhất một giống Channa gồm có 12 loài phân bố khắp các miền với nhiều tên gọi khác nhau theo tiếng địa phƣơng. Trong đó, cá lóc đen (C. striata) và cá lóc bông (C. micropeltes) đã đƣợc nghiên cứu nhiều và phát triển nghề nuôi do chúng có kích cỡ lớn và giá trị kinh tế cao (Nguyễn Huấn và Dƣơng Nhựt Long, 2008). Gần đây, cá dày (C. lucius) cũng đã đƣợc nghiên cứu đặc điểm sinh học và sản xuất giống (Tiền Hải Lý, 2016). Cá chành dục (C. gachua) kích thƣớc nhỏ nhƣng cũng đã đƣợc nghiên cứu đặc điểm sinh học và sản xuất giống (Hồ Mỹ Hạnh, 2017). Trong khi đó cá chuối hoa (C. maculata) cũng là một đối tƣợng nuôi có tiềm năng nhƣng lại chƣa đƣợc nghiên cứu nhiều. Cá chuối hoa đƣợc đƣa vào Sách Đỏ Việt Nam 2007, bậc EN. Hiện nay, cá chuối hoa nằm trong danh mục các loài đƣợc phép sản xuất kinh doanh vì đây cũng là một trong những loài cá có giá trị kinh tế cao, có thịt thơm ngon đƣợc sử dụng rộng rãi trong nội địa. Trong tự nhiên, cá chuối hoa chủ yếu sống ở các sông ngòi, ao hồ, đồng ruộng ngập nƣớc, nơi có nhiều thực vật thủy sinh và có mặt ở hầu khắp các thuỷ vực ở miền núi, đồng bằng cả ở vùng nƣớc lợ nơi có nồng độ muối thấp (Mai Đình Yên, 1978; Nguyễn Văn Hảo, 2005). Chúng cũng phân bố tự nhiên ở ở nhiều quốc gia nhƣ Nhật Bản, Trung Quốc, Đài Loan và Phillipines (Water and James, 2004). Hiện nay, nghiên cứu về cá chuối hoa ở trong nƣớc mới chỉ có một số công trình nghiên cứu về đặc điểm phân loại, một số đặc điểm sinh học và nghiên cứu sơ bộ về sản xuất giống nhân tạo (Nguyễn Thái Tự, 1983; Mai Đình Yên, 1978; Nguyễn Văn Hảo, 2005; Nguyễn Đình Vinh và nnk., 2015; Tạ Thị Bình và nnk., 2015). Vì vậy, việc nghiên cứu một số đặc điểm sinh học làm cơ sở cho việc cho đẻ nhân tạo, xây dựng kỹ thuật sản xuất cá giống và đƣa vào nuôi loài cá này là hết sức cần thiết nhằm góp phần đa dạng hóa đối tƣợng nuôi, duy trì và phát triển nguồn lợi, 1
bảo vệ quỹ gen, bảo tồn đa dạng sinh học. Tuy nhiên, theo Pravdin (1973) muốn thuần hóa và đƣa vào nuôi một loài cá có hiệu quả thì phải hiểu biết về đặc điểm sinh học của chúng. Chính vì vậy, đề tài “Nghiên cứu một số đặc điểm sinh học và xây dựng kỹ thuật sản xuất giống cá chuối hoa Channa maculata (Lacepède, 1801) ” đƣợc thực hiện. Mục tiêu của đề tài Mục tiêu tổng quát Cung cấp những luận cứ khoa học về một số đặc điểm sinh học và một số yếu tố kỹ thuật trong sản xuất giống cá chuối hoa. Thành công của đề tài sẽ góp phần rất lớn cho việc xây dựng kỹ thuật sản xuất giống cá chuối hoa nhằm đa dạng hóa đối tƣợng nuôi, duy trì và phát triển nguồn lợi, bảo vệ quỹ gen, bảo tồn đa dạng sinh học. Mục tiêu cụ thể Xác định đƣợc các đặc điểm dinh dƣỡng, sinh sản của cá chuối hoa ngoài tự nhiên làm cơ sở khoa học cho việc xây kỹ thuật sản xuất giống và ƣơng nuôi loài cá này. Xây dựng đƣợc một số thông số kỹ thuật trong sản xuất giống cá chuối hoa trong điều kiện nhân tạo. Nội dung nghiên cứu Nghiên cứu một số đặc điểm sinh học của cá chuối hoa ngoài tự nhiên - Nghiên cứu đặc điểm dinh dƣỡng - Nghiên cứu đặc điểm sinh sản Xây dựng kỹ thuật sản xuất giống cá chuối hoa trong điều kiện nhân tạo - Nghiên cứu kỹ thuật nuôi vỗ cá bố mẹ - Nghiên cứu kỹ thuật kích thích sinh sản - Nghiên cứu kỹ thuật ƣơng cá bột lên cá hƣơng - Nghiên cứu kỹ thuật ƣơng cá hƣơng lên cá giống Ý nghĩa khoa học và thực tiễn của luận án Ý nghĩa khoa học Các dẫn liệu về đặc điểm dinh dƣỡng và đặc điểm sinh sản của cá chuối hoa ngoài tự nhiên sẽ là nguồn tài liệu tham khảo tốt cho các nghiên cứu tiếp theo về các loài thuộc họ Channidae. - Luận án cũng bổ sung thêm các dẫn liệu về các thông số kỹ thuật góp phần hình thành quy trình kỹ thuật sản xuất giống cá chuối hoa trong điều kiện nhân tạo. 2
Ý nghĩa thực tiễn Bổ sung các thông số kỹ thuật về sinh sản cá chuối hoa trong điều kiện nhân tạo góp phần hình thành quy trình công nghệ sản xuất giống nhằm đáp ứng nhu cầu con giống cho ngƣời nuôi, cũng nhƣ đa dạng hóa đối tƣợng nuôi nƣớc ngọt có giá trị kinh tế, đồng thời bảo tồn và phát triển đƣợc loài cá quý hiếm này. Điểm mới của luận án Luận án xác định đƣợc đặc điểm cơ bản trong sinh học dinh dƣỡng và sinh học sinh sản của cá chuối hoa nhƣ: cá chuối hoa thuộc nhóm cá ăn động vật với các đặc điểm nhƣ: tỷ lệ chiều dài ruột/chiều dài thân trung bình 0,58 (trong khoảng 0,38 -0,79). Thành phần thức ăn có nguồn gốc động vật chiếm 93,54% thức ăn khác chiếm 6,46%. Trong năm, cá sinh sản tập trung vào tháng 4-6 (dƣơng lịch). Chiều dài thành thục trung bình đầu tiên ở cá đực và cái là từ 20-25 cm. Trứng cá thuộc dạng trứng nổi, sức sinh sản tuyệt đối dao động từ 3.985-7.283 trứng/con và sức sinh sản tƣơng đối dao động từ 9,799-15.261 trứng/kg cá cái. Luận án xác định đƣợc một số yếu tố kỹ thuật quan trọng trong sản xuất giống cá chuối hoa. Đó là, trong nuôi vỗ cá bố mẹ, nguồn thức ăn là cá tạp 50% kết hợp TAVCN 50% góp phần nâng cao sức sinh sản, chất lƣợng trứng và cá bột mới nở. Khẩu phần thức ăn cho cá bố mẹ với tỷ lệ cho ăn 9% khối lƣợng thân là phù hợp để cải thiện chất lƣợng sinh sản cá chuối hoa; Thời gian tiêm cá đực trƣớc liều quyết định cá cái 24h giờ, khoảng cách giữa liều quyết định cách liều sơ bộ 18h, sử dụng não thùy với liều lƣợng 12mg/kg cho kết quả thăm dò kích thích cá sinh sản tốt nhất, sử dụng LHRHa +DOM kích thích cho cá bố mẹ sinh sản đạt hiệu quả sinh sản cao; Trong giai đoạn ƣơng cá từ mới nở đến 30 ngày tuổi sử dụng thức ăn Moina - Giun chỉ hoặc Moina - Moi cải thiện đáng kể tỷ lệ sống, khả năng chịu sốc, tốc độ tăng trƣởng và có kích cỡ đồng đều. Thời điểm thích hợp để bắt đầu chuyển đổi thức ăn sống sang thức ăn chế biến là từ ngày ƣơng thứ 15; Giai đoạn ƣơng cá hƣơng lên cá giống ƣơng cá ở mật độ 1,0--1,5 con/l và dùng thức ăn viên công nghiệp với khẩu phần ăn 9% BW có tỷ lệ sống và tốc độ tăng trƣởng tốt nhất. Các kết quả đạt đƣợc có thể ứng dụng vào thực tế sản xuất giống loài cá chuối hoa, chủ động cung cấp con giống, thúc đẩy sự đa dạng hóa đối tƣợng nuôi thủy sản. 3
CHƢƠNG 1. TỔNG QUAN 1.1. Vị trí phân loại cá Chuối hoa Theo hệ thống phân loại Eschmeyer (2018) thì cá chuối hoa Channa maculata (Lacepède, 1801) đƣợc xác định nhƣ sau: Giới: Động vật - Animalia. Ngành: Dây sống - Chordata. Lớp: Vây tia - Actinopteri. Bộ: Cá Rô - Anabantiformes. Phân bộ: Cá quả - Channoidei. Họ: Cá quả - Channidae. Giống: Cá quả - Channa. Loài: Cá chuối hoa - Channa maculata (Lacepède, 1801) Hình 1.1. Cá chuối hoa 1.2. Tình hình nghiên cứu về cá chuối hoa trên thế giới và Việt Nam 1.2.1. Tình hình nghiên cứu cá chuối hoa trên thế giới Trên thế giới đã có những nghiên cứu vùng phân bố của cá chuối hoa và các nhà nghiên cứu đã phát hiện loài này có ở các nƣớc nhiệt đới và cận nhiệt đới nhƣ Trung Quốc, Đài Loan, Phillipines và Bắc Việt Nam; ngoài ra chúng còn đƣợc di nhập vào Nhật Bản, Hawai và Madagascar (Water & James, 2004) Kết quả nghiên cứu của Herre (1924) về sự phân bố của các loài cá nƣớc ngọt ở Philippines cho thấy, họ Channidae có hai giống và phân bố ở Đài Loan, Philippines và Halmahera đến Hindustan, Ceylon và Châu Phi nhiệt đới. Bên cạnh đó, ông cũng cho rằng cá chuối ở Hawaii có nguồn gốc từ miền Nam Trung Quốc. Kottelat (2001) khẳng định, ở Châu Á chỉ có một giống là Channa với số loài đã đƣợc tìm thấy cho đến nay là 9 loài. Trong các tác giả nghiên cứu về giống 4
Channa ở các nƣớc thuộc Đông Dƣơng đã ghi nhận đƣợc 5 loài ở Lào: Channa orientalis, C. lucius, C. marulius, C. micropeltes và C. striata, có 6 loài ở Campuchia: Channa orientalis, C. lucius, C. aff. marulius, C. micropeltes, C. striata và C. melasoma . Theo Ralf Britz (2002) đã khẳng định rằng loài cá lóc đen (C. striata) phân bố ở Madagascar là không đúng, mà đó là loài cá chuối hoa. Ông cũng đã tiến hành kiểm tra mẫu của loài Channa striata (ký hiệu USNM 126588) đƣợc thu thập bởi Jordan và Evermann ở Oahu, Hawaii năm 1901 và khẳng định rằng loài này là loài Channa maculata. Hai mẫu đƣợc mƣợn từ bảo tàng Bernice Pauahi Bishop ở Honolulu đƣợc thu thập từ những năm đầu 1900 ở Oahu và ghi tên loài Channa striata là Channa maculata. Sau đó, các mẫu thu thập ở Oahu, Hawaii đƣợc bảo quản tại Viện Hàn lâm Khoa học California cũng chứng minh là loài Channa maculata và không phải là Channa striata. Tại nhiều quốc gia, một số loài thuộc giống Channa đƣợc đánh giá cao về giá trị thực phẩm đặc biệt là ở Ấn Độ, Đông Nam Á và Trung Quốc. Từ rất lâu, chúng đã trở thành đối tƣợng quan trọng trong nghề đánh bắt cá và trong những thập kỷ gần đây, một số loài đã đƣợc đƣa vào nuôi phổ biến nhƣ cá lóc đen (Channa striata), cá lóc bông (Channa micropeltes) ở Việt Nam, Malaysia, Thái Lan, Campuchia, cá chành dục (Channa gachua) ở Trung Quốc và Đông Nam Á, cá lóc Channa argus, cá chuối hoa (Channa maculata) ở Trung Quốc (Pantulu, 1976; Wee, 1982). Cá chuối hoa là loài cá nuôi quan trọng thứ hai và đƣợc nuôi tập trung chủ yếu ở tỉnh Quảng Đông, nơi mà nó tập trung phân bố nhiều. Trong năm 2001, nhập khẩu của cá chuối hoa từ Quảng Đông vào Hoa Kỳ tăng. Hiện nay, cá chuối hoa đƣợc coi là một trong những nguồn cung cấp thực phẩm tại Đài Loan; Nara, Hyogo, Hiroshima (Nhật Bản) và Philippines (Okada, 1960; Liang et al., , 1962; Hay & Hodgkiss, 1981; Uyeno & Akai, 1984 trích theo Water & James, 2004). Theo Yamamoto & Tagawa (2000) thì cá chuối hoa là loài cá ăn thịt. Thành phần thức ăn đƣợc tìm thấy trong ống tiêu hóa bao gồm giáp xác, côn trùng, động vật thân mềm, cá, mùn bã hữu cơ. Tỷ lệ chiều dài ống tiêu hóa và chiều dài tổng của cơ thể ở giai đoạn nhỏ và trƣởng thành tƣơng ứng là 0,36 và 0,62. 5
Cá chuối hoa sinh sản quanh năm nhƣng tập trung trong khoảng từ tháng 1 đến tháng 7 và chỉ đẻ một lần trong mùa sinh sản. Giá trị GSI và yếu tố điều kiện cao nhất trong suốt thời gian cá sinh sản tập trung. Loài C. maculata cá cái thành thục sớm hơn cá đực. (Liang et al., 1962; Hay & Hodgkiss, 1981; Uyeno & Akai, 1984 trích theo Water & James, 2004) Về tập tính sinh sản, nhiều nghiên cứu đã ghi nhận, các loài cá lóc nói chung và cá chuối hoa nói riêng có tập tính làm tổ ở nơi có thực vật thủy sinh, đẻ trứng và bảo vệ cá con. Cá lóc (C. striata và C. micropeltes) và cá chuối hoa (C. maculata) cá đực và cái tự ghép đôi khi thành thục và đẻ. Cá đực thƣờng có kích thƣớc nhỏ hơn cá cái cùng lứa. Cá thƣờng chọn nơi có cây cỏ thủy sinh để đẻ và thụ tinh. Sau khi đẻ cá đực và cá cái cùng canh giữ tổ trứng và cá con cho đến khi cá con bắt đầu có thể sinh sống độc lập. (Water & James, 2004). Hiện có ít thông tin về sức sinh sản của các loài cá lóc họ Channidae trong tự nhiên trừ những loài có tầm quan trọng về kinh tế. Mối tƣơng quan chung đƣợc nhiều nghiên cứu ghi nhận đó là sức sinh sản tăng tỷ lệ thuận với chiều dài và khối lƣợng cơ thể. Sức sinh sản của loài C. maculata dao động trong khoảng 6.320-16.437 trứng với kích thƣớc cá bố mẹ dao động trong khoảng 27,2- 31,5 cm (Lee & Ng, 1991). Những loài cá lóc nhỏ nhƣ C. gachua và C. orientalis, sức sinh sản khá thấp chỉ khoảng 20 trứng/cá thể khi thành thục sinh dục lần đầu tiên và sau đó có thể lên đến 200 trứng/cá thể.(Breder & Rosen, 1966 trích của Walter & James, 2004). Chen (2012) đã tiến hành nghiên cứu phân lập đƣợc vi khuẩn Aeromonas schubertii trên cá chuối hoa Channa maculata bị bệnh. Trong nuôi thâm canh cá chuối hoa tại Đài Loan và Quảng Đông, bệnh truyền nhiễm vi khuẩn này thƣờng xảy ra vào giữa tháng 5 và tháng 10, dẫn đến tổn thất nghiêm trọng. Vi khuẩn Aeromonas schubertii gây hoại tử và tắc nghẽn trong gan, thận và lá lách và cũng có hại cho cơ tim, ruột và mang. Nghiên cứu này là cơ sở cho việc phòng và trị bệnh cho cá chuối hoa giai đoạn này. Ju & Woof (1987) đã nghiên cứu khả năng trao đổi chất cá chuối hoa trong điều kiện thiếu oxy. Nồng độ chất chuyển hóa trong huyết tƣơng và mô của cá chuối hoa đƣợc đo trong điều kiện thiếu oxy cấp tính và kéo dài trong nƣớc. Tác giả kết luận rằng chuyển hóa kỵ khí đƣợc kích hoạt khi tiếp xúc cấp tính với nƣớc thiếu 6
oxy. Tiếp xúc kéo dài với nƣớc thiếu oxy gây ra sự điều chỉnh trao đổi chất liên quan đến việc huy động lipid và glycogen dự trữ trong cơ thể. Tuy nhiên, mức độ chất chuyển hóa đã tăng lên trong khi tiếp xúc với điều kiện thiếu oxy cấp tính đã trở về giá trị ban đầu sau khi tiếp xúc kéo dài. Nhƣ vậy, là sự phản ánh sự trao đổi chất cao của hô hấp trên không áp đặt lên cá trong quá trình tiếp xúc với nƣớc thiếu oxy. Zhao et al., (2016) đã nghiên cứu để đánh giá ảnh hƣởng của nồng độ lipid trong chế độ cho ăn đến sự tăng trƣởng, oxy hóa gan và các chất chuyển hóa trong huyết thanh của cá giống là con lai của Channa argus x Channa maculata. Các nồng độ lipid thí nghiệm là 58, 87, 115, 144 và 173 g lipid thô /kg cá đƣợc tiến hành trên cá có khối lƣợng 24 g trong 8 tuần. Kết quả chỉ ra rằng, việc bổ sung lipid với hàm lƣợng 173 g lipid thô/kg cá có tốc độ tăng trƣởng cao và lợi cho sức khỏe gan của cá. Hiện nay, một trong những hạn chế lớn nhất đến sản xuất cá chuối hoa thƣơng phẩm là sự hạn chế của nguồn giống. Chen (1976) đã mô tả sơ bộ đƣợc kỹ thuật sản xuất nhân tạo loài Channa maculata ở Đài Loan. Nhƣ vậy, kết quả nghiên cứu đƣợc công bố ở trên thế giới cho thấy, cá chuối hoa mới chỉ đƣợc tập trung nghiên cứu chủ yếu về đặc điểm phân loại, hình thái, đặc điểm phân bố, dinh dƣỡng, sinh sản và bệnh. Nghiên cứu về sản xuất giống cá chuối hoa công bố trên thế giới mới đƣợc mô tả sơ bộ. Đây là hạn chế trong tổng quan nghiên cứu theo nội dung của đề tài. 1.2.2. Tình hình nghiên cứu cá chuối hoa ở Việt Nam Hiện nay, các công trình nghiên cứu về cá chuối hoa ở trong nƣớc mới chỉ có một số nghiên cứu về đặc điểm phân loại, một số đặc điểm sinh học và nghiên cứu sơ bộ về sản xuất giống nhân tạo. 1.2.2.1. Các công trình về phân loại học và phân bố Theo Mai Đình Yên (1978), ở miền Bắc Việt Nam có 4 loài thuộc giống cá Quả, bao gồm: Channa gachua, C. striata, C. maculata và C. asiatica . Ở Việt Nam, họ cá quả chỉ có duy nhất một giống Channa thuộc họ Channidae gồm có 12 loài phân bố khắp các miền với nhiều tên gọi khác nhau theo tiếng địa phƣơng (bảng 2.1). 7