Luận án Tiến sĩ Tài chính ngân hàng: Sử dụng công cụ phái sinh trong quản trị rủi ro tín dụng tại các ngân hàng thương mại Việt Nam

Chia sẻ: _ _ | Ngày: | Loại File: PDF | Số trang:314

Thêm vào BST

Báo xấu

90
lượt xem 21
download

Download Vui lòng tải xuống để xem tài liệu đầy đủ

Luận án Tiến sĩ Tài chính ngân hàng "Sử dụng công cụ phái sinh trong quản trị rủi ro tín dụng tại các ngân hàng thương mại Việt Nam" trình bày các nội dung chính sau: Cơ sở lý luận về sử dụng công cụ phái sinh tín dụng trong quản trị rủi ro tín dụng tại ngân hàng thương mại; Thực trạng sử dụng công cụ phái sinh tín dụng và các điều kiện để sử dụng công cụ phái sinh tín dụng trong quản trị rủi ro tín dụng tại các ngân hàng thương mại Việt Nam; Các giải pháp và kiến nghị nhằm hoàn thiện các điều kiện để sử dụng công cụ phái sinh tín dụng trong quản trị rủi ro tín dụng tại các ngân hàng thương mại Việt Nam.

Chủ đề:

Bình luận(0) Đăng nhập để gửi bình luận!

Lưu

Nội dung Text: Luận án Tiến sĩ Tài chính ngân hàng: Sử dụng công cụ phái sinh trong quản trị rủi ro tín dụng tại các ngân hàng thương mại Việt Nam

BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO NGÂN HÀNG NHÀ NƯỚC VIỆT NAM TRƯỜNG ĐẠI HỌC NGÂN HÀNG TP. HỒ CHÍ MINH TRẦN CHÍ CHINH SỬ DỤNG CÔNG CỤ PHÁI SINH TRONG QUẢN TRỊ RỦI RO TÍN DỤNG TẠI CÁC NGÂN HÀNG THƯƠNG MẠI VIỆT NAM LUẬN ÁN TIẾN SĨ TÀI CHÍNH NGÂN HÀNG TP. HỒ CHÍ MINH, THÁNG 1 NĂM 2022
BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO NGÂN HÀNG NHÀ NƯỚC VIỆT NAM TRƯỜNG ĐẠI HỌC NGÂN HÀNG TP. HỒ CHÍ MINH TRẦN CHÍ CHINH SỬ DỤNG CÔNG CỤ PHÁI SINH TRONG QUẢN TRỊ RỦI RO TÍN DỤNG TẠI CÁC NGÂN HÀNG THƯƠNG MẠI VIỆT NAM LUẬN ÁN TIẾN SĨ BẢO VỆ CẤP TRƯỜNG Chuyên ngành: Tài chính – Ngân hàng Mã số: 9 34 02 01 Người hướng dẫn khoa học: PGS., TS. Nguyễn Thị Nhung TP. HỒ CHÍ MINH – THÁNG 1 NĂM 2022
LỜI CAM ĐOAN Tôi cam đoan rằng luận án với đề tài “Sử dụng công cụ phái sinh trong quản trị rủi ro tín dụng tại các ngân hàng thương mại Việt Nam” chưa từng được trình nộp để lấy học vị tại bất kỳ cơ sở đào tạo nào. Luận án này là công trình nghiên cứu của riêng tôi, được thực hiện dưới sự hướng dẫn khoa học của cô PGS., TS. Nguyễn Thị Nhung. Kết quả nghiên cứu trong luận án là trung thực, đề tài không sao chép bất kỳ công trình nghiên cứu đã được công bố hoặc đã được công nhận trước đây, ngoại trừ những nội dung trích dẫn đã được ghi rõ nguồn và được đề cập trong danh mục tài liệu tham khảo. Tp. Hồ Chí Minh, ngày 14 tháng 01 năm 2022 Người cam đoan Trần Chí Chinh
LỜI CẢM ƠN Trong quá trình tham gia học lớp nghiên cứu sinh khóa XIX tại trường Đại học Ngân hàng TP. Hồ Chí Minh, tôi đã tiếp thu được nhiều ý tưởng, phương pháp nghiên cứu, kiến thức về kinh tế nói chung, tài chính – ngân hàng nói riêng. Tôi xin chân thành cảm ơn quý thầy/cô, cán bộ, nhân viên của trường Đại học Ngân hàng Thành phố Hồ Chí Minh đã hỗ trợ, tạo điều kiện thuận lợi cho tôi trong việc học tập, nghiên cứu. Đặc biệt tôi xin gửi lời tri ân sâu sắc đến cô PGS., TS. Nguyễn Thị Nhung, người đã định hướng, góp ý về phương pháp, nội dung nghiên cứu để tôi có thể hoàn thành tốt luận án với đề tài “Sử dụng công cụ phái sinh trong quản trị rủi ro tín dụng tại các ngân hàng thương mại Việt Nam”. Tôi cũng xin gửi lời cảm ơn đến các đồng nghiệp và bạn bè, những người luôn hỗ trợ, khích lệ tôi trong việc học tập và nghiên cứu. Cuối cùng, tôi xin bày tỏ lời cảm ơn đến gia đình tôi, trong suốt thời gian qua, gia đình luôn động viên và tạo điều kiện để tôi có thể thực hiện tốt việc học tập, nghiên cứu. Tp. Hồ Chí Minh, ngày 14 tháng 01 năm 2022 Người viết Trần Chí Chinh
TÓM TẮT LUẬN ÁN Trước bối cảnh các ngân hàng thương mại (NHTM) Việt Nam đang trong quá trình cơ cấu lại căn bản và toàn diện hoạt động kinh doanh ngân hàng; trong đó, đối với quản trị rủi ro tín dụng (RRTD) đòi hỏi các NHTM Việt Nam cũng cần phải có sự đổi mới toàn diện, đặc biệt là sự đổi mới được tiếp cận dựa trên các chuẩn mực của Hiệp ước an toàn vốn Basel II và Basel III. Sự xuất hiện của phái sinh tín dụng (PSTD), không chỉ cung cấp thêm cho các NHTM công cụ mới để đầu tư, phòng ngừa RRTD, giảm thiểu RRTD tập trung hoặc đa dạng hóa danh mục cho vay; sự xuất hiện của PSTD còn tạo ra cơ chế mới để quản trị chủ động đối với RRTD. Thực tế các NHTM Việt Nam đã sử dụng công cụ PSTD trong quản trị RRTD bắt đầu từ năm 2006, nhưng đến hiện nay việc sử dụng công cụ PSTD trong quản trị RRTD tại các NHTM Việt Nam vẫn còn rất hạn chế. Với mục tiêu nghiên cứu của luận án, đó là phân tích thực trạng sử dụng công cụ PSTD, khám phá các điều kiện và đề xuất các giải pháp, kiến nghị nhằm hoàn thiện các điều kiện để sử dụng công cụ PSTD trong quản trị RRTD tại các NHTM Việt Nam. Để đạt được mục tiêu nghiên cứu này, Nghiên cứu sinh (NCS) đã chọn cách tiếp cận nghiên cứu định tính dựa trên phương pháp lý thuyết nền (Grounded theory/GT). Về dữ liệu, NCS sử dụng kết hợp ba loại dữ liệu là dữ liệu thứ cấp, dữ liệu sơ cấp được thu thập thông qua khảo sát, dữ liệu sơ cấp được thu thập thông qua phỏng vấn sâu 11 chuyên gia là lãnh đạo của 11 NHTM Việt Nam. Về thủ tục phân tích dữ liệu, bên cạnh phương pháp phân tích thống kê so sánh, NCS còn áp dụng thủ tục phân tích dữ liệu dựa trên GT triển khai. Ngoài việc phản ánh thực trạng sử dụng công cụ PSTD trong quản trị RRTD tại các NHTM Việt Nam, kết quả nghiên cứu của luận án đã hình thành được mô hình về các điều kiện để sử dụng công cụ PSTD trong quản trị RRTD tại các NHTM Việt Nam – bao gồm năm điều kiện với 12 biến quan sát; đồng thời đưa ra được các tiêu chí đánh giá về mặt định tính đối với sự đáp ứng của từng biến quan sát thông qua các dấu hiệu nhận diện. Bên cạnh đó, nghiên cứu cũng đưa ra kết quả phân tích, đánh giá sự hoàn thiện về các điều kiện để sử dụng công cụ PSTD trong quản trị RRTD tại các NHTM Việt Nam; đồng thời đề xuất bốn nhóm giải pháp và hai kiến nghị nhằm hoàn thiện các điều kiện để sử dụng công cụ PSTD trong quản trị RRTD tại các NHTM Việt Nam.
DISSERTATION SUMMARY In the context of Vietnamese commercial banks are in the process of fundamental and comprehensive restructuring of banking business; In which, for credit risk management, Vietnamese commercial banks also need to have a comprehensive innovation, especially innovation based on the standards of Basel II and Basel III. The emergence of credit derivatives not only provides commercial banks with new tools to invest, prevent and minimize credit risk, concentrate or diversify loan portfolios, but also creates a new mechanism for proactive management of credit risk. In fact, Vietnamese commercial banks have used credit derivatives in credit risk management since 2006, but up to now, the use of this tool in credit risk management at Vietnamese commercial banks is still very limited. The goal of the dissertation is to analyze the current situation of using credit derivatives, explore conditions and propose solutions to improve the conditions for using credit derivatives in credit risk management at Vietnamese commercial banks. To achieve this research goal, the PhD student has chosen a qualitative research approach based on the grounded theory (GT) method. Regarding data, the PhD student uses a combination of three types of data: secondary data, primary data through surveys, and primary data through in-depth interviews with 11 experts who are leaders of 11 Vietnamese commercial banks. Regarding the data analysis procedure, besides the comparative statistical analysis method, the PhD student also applied the GT-based data analysis procedure to deploy. In addition to reflecting the current situation of using credit derivatives in credit risk management at Vietnamese commercial banks, research results have formed a model of conditions for using this tool in credit risk management – including five conditions with 12 observed variables; and at the same time provide evaluation criteria for the response to each observed variable through identification signs. Futhermore, the results of the study also analyze and evaluate the completion of conditions for using credit derivatives in credit risk management at Vietnamese commercial banks; at the same time, propose four groups of solutions and two recommendations to improve the conditions for using credit derivatives tools in credit risk management at Vietnamese commercial banks.
MỤC LỤC DANH MỤC TỪ VIẾT TẮT TIẾNG VIỆT ................................................................ i DANH MỤC TỪ VIẾT TẮT TIẾNG ANH................................................................ ii DANH MỤC CÁC BẢNG BIỂU .................................................................................v DANH MỤC CÁC SƠ ĐỒ, ĐỒ THỊ, BIỂU ĐỒ, HÌNH VẼ..................................... vi PHẦN MỞ ĐẦU ....................................................................................................... vii 1. Lý do chọn đề tài .............................................................................................. vii 2. Mục tiêu và câu hỏi nghiên cứu ..........................................................................ix 3. Đối tượng nghiên cứu ..........................................................................................x 4. Phạm vi nghiên cứu ............................................................................................. x 5. Phương pháp nghiên cứu ....................................................................................xi 6. Những đóng góp và những hạn chế của nghiên cứu...........................................xi 7. Kết cấu của luận án .......................................................................................... xiii CHƯƠNG 1. TỔNG QUAN CÁC NGHIÊN CỨU TRƯỚC ......................................1 1.1. Các nghiên cứu ở nước ngoài và ở trong nước .................................................1 1.1.1. Các nghiên cứu ở nước ngoài ................................................................. 1 1.1.2. Các nghiên cứu ở trong nước .................................................................. 7 1.2. Các hướng tiếp cận nghiên cứu và khoảng trống nghiên cứu........................... 8 1.2.1. Các hướng tiếp cận nghiên cứu............................................................... 8 1.2.2. Khoảng trống nghiên cứu ..................................................................... 16 CHƯƠNG 2. CƠ SỞ LÝ LUẬN VỀ SỬ DỤNG CÔNG CỤ PHÁI SINH TÍN DỤNG TRONG QUẢN TRỊ RỦI RO TÍN DỤNG TẠI NGÂN HÀNG THƯƠNG MẠI ....18 2.1. Tổng quan về quản trị rủi ro tín dụng tại ngân hàng thương mại ...................18 2.1.1. Khái niệm rủi ro tín dụng và quản trị rủi ro tín dụng ........................... 18 2.1.2. Quá trình quản trị rủi ro tín dụng tại ngân hàng thương mại ................ 20
2.1.3. Các mô hình rủi ro để thực thi quá trình quản trị rủi ro tín dụng tại ngân hàng thương mại ................................................................................................ 22 2.1.3.1. Các mô hình quản trị rủi ro tín dụng..................................................23 2.1.3.2. Các mô hình rủi ro tín dụng ............................................................... 24 2.2. Tổng quan về công cụ phái sinh tín dụng .......................................................30 2.2.1. Khái niệm chung về công cụ phái sinh ................................................. 30 2.2.2. Khái niệm và đặc điểm của công cụ phái sinh tín dụng ....................... 31 2.2.3. Các công cụ phái sinh tín dụng ............................................................. 34 2.2.3.1. Hoán đổi rủi ro tín dụng .....................................................................35 2.2.3.2. Hoán đổi tổng thu nhập ......................................................................37 2.2.3.3. Quyền chọn chênh lệch tín dụng .........................................................39 2.3. Sử dụng công cụ phái sinh tín dụng trong quản trị rủi ro tín dụng tại ngân hàng thương mại .............................................................................................................41 2.3.1. Các lý thuyết nền tảng liên quan đến sử dụng công cụ phái sinh tín dụng trong quản trị rủi ro tín dụng.............................................................................. 41 2.3.1.1. Lý thuyết rủi ro và bảo hiểm ............................................................... 41 2.3.1.2. Lý thuyết thông tin bất cân xứng ........................................................42 1.3.1.3. Lý thuyết đại diện................................................................................44 2.3.2. Lợi ích và rủi ro của việc sử dụng công cụ phái sinh tín dụng trong quản trị rủi ro tín dụng ................................................................................................ 45 2.3.2.1. Lợi ích .................................................................................................45 1.3.2.2. Rủi ro ..................................................................................................51 2.3.3. Các điều kiện để sử dụng công cụ phái sinh tín dụng trong quản trị rủi ro tín dụng tại ngân hàng thương mại .................................................................... 52 2.3.3.1. Sự phát triển về quản trị rủi ro tín dụng của các ngân hàng .............52 2.3.3.2. Sự phát triển về nguồn nhân lực của các ngân hàng .........................54 2.3.3.3. Sự quản lý của nhà nước về phái sinh tín dụng ..................................54
2.3.3.4. Sự phát triển của thị trường tài chính ................................................57 2.3.3.5. Sự phát triển của các chủ thể tham gia cung cấp các dịch vụ hỗ trợ đối với các hoạt động về phái sinh tín dụng ....................................................58 2.3.4. Giải mã sự tổn thất của một số định chế tài chính trên thế giới và bài học kinh nghiệm về sử dụng công cụ phái sinh tín dụng trong quản trị rủi ro tín dụng cho các ngân hàng thương mại Việt Nam .......................................................... 60 2.3.4.1. Giải mã sự tổn thất có liên quan đến sử dụng công cụ phái sinh tín dụng của một số định chế tài chính trên thế giới ............................................61 2.3.4.2. Bài học kinh nghiệm về sử dụng công cụ phái sinh tín dụng trong quản trị rủi ro tín dụng cho các ngân hàng thương mại Việt Nam .................63 CHƯƠNG 3. PHƯƠNG PHÁP NGHIÊN CỨU ........................................................68 3.1. Cách tiếp cận nghiên cứu và quy trình thực hiện nghiên cứu ........................68 3.1.1. Cách tiếp cận nghiên cứu ...................................................................... 68 3.1.2. Quy trình thực hiện nghiên cứu ............................................................ 69 3.2. Phương pháp thu thập dữ liệu và phân tích dữ liệu ........................................71 3.2.1. Thu thập và phân tích dữ liệu thứ cấp .................................................. 71 3.2.2. Thu thập và phân tích dữ liệu sơ cấp thông qua khảo sát ..................... 72 3.2.3. Thu thập và phân tích dữ liệu sơ cấp thông qua phỏng vấn sâu ........... 74 3.2.3.1. Phương pháp chọn mẫu ......................................................................75 3.2.3.2. Thủ tục thu thập dữ liệu ......................................................................77 3.2.3.3. Thủ tục phân tích dữ liệu ....................................................................78 CHƯƠNG 4. THỰC TRẠNG SỬ DỤNG CÔNG CỤ PHÁI SINH TÍN DỤNG VÀ CÁC ĐIỀU KIỆN ĐỂ SỬ DỤNG CÔNG CỤ PHÁI SINH TÍN DỤNG TRONG QUẢN TRỊ RỦI RO TÍN DỤNG TẠI CÁC NGÂN HÀNG THƯƠNG MẠI VIỆT NAM ...........................................................................................................................82 4.1. Thực trạng sử dụng công cụ phái sinh tín dụng và những công cụ chuyển giao rủi ro tín dụng khác trong quản trị rủi ro tín dụng tại các ngân hàng thương mại Việt Nam ................................................................................................................82
4.1.1. Thực trạng rủi ro tín dụng tại các ngân hàng thương mại Việt Nam .... 82 4.1.2. Thực trạng sử dụng công cụ phái sinh tín dụng trong quản trị rủi ro tín dụng tại các ngân hàng thương mại Việt Nam .................................................. 86 4.1.3. Thực trạng sử dụng công cụ chuyển giao rủi ro tín dụng dưới hình thức bán nợ xấu cho VAMC tại các ngân hàng thương mại Việt Nam ..................... 91 4.2. Thực trạng về các điều kiện để sử dụng công cụ phái sinh tín dụng trong quản trị rủi ro tín dụng tại các ngân hàng thương mại Việt Nam ...................................95 4.2.1. Các điều kiện cần đáp ứng để sử dụng công cụ phái sinh tín dụng trong quản trị rủi ro tín dụng tại các ngân hàng thương mại Việt Nam ...................... 95 4.2.2. Thực trạng về sự hoàn thiện các điều kiện để sử dụng công cụ phái sinh tín dụng trong quản trị rủi ro tín dụng tại các ngân hàng thương mại Việt Nam ......................................................................................................................... 102 4.2.2.1. Thực trạng sự phát triển về quản trị rủi ro tín dụng của các ngân hàng thương mại Việt Nam ............................................................................102 4.2.2.2. Thực trạng sự phát triển về nguồn nhân lực của các ngân hàng thương mại Việt Nam .....................................................................................117 4.2.2.3. Thực trạng sự quản lý của Nhà nước Việt Nam về phái sinh tín dụng .......................................................................................................................120 4.2.2.4. Thực trạng sự phát triển của thị trường tài chính Việt Nam ............123 4.2.2.5. Thực trạng sự phát triển của các chủ thể tham gia cung cấp các dịch vụ hỗ trợ đối với những hoạt động về phái sinh tín dụng tại Việt Nam ........124 4.2.3. Đánh giá chung về sự hoàn thiện các điều kiện để sử dụng công cụ phái sinh tín dụng trong quản trị rủi ro tín dụng tại các ngân hàng thương mại Việt Nam .................................................................................................................. 126 4.2.3.1. Sự hoàn thiện điều kiện sự phát triển về quản trị rủi ro tín dụng của các ngân hàng thương mại Việt Nam ............................................................126 4.2.3.2. Sự hoàn thiện điều kiện sự phát triển về nguồn nhân lực của các ngân hàng thương mại Việt Nam ............................................................................128
4.2.3.3. Sự hoàn thiện điều kiện sự quản lý của Nhà nước Việt Nam về phái sinh tín dụng...................................................................................................129 4.2.3.4. Sự hoàn thiện điều kiện sự phát triển của thị trường tài chính Việt Nam ................................................................................................................130 4.2.3.5. Sự hoàn thiện điều kiện sự phát triển của các chủ thể tham gia cung cấp các dịch vụ hỗ trợ đối với các hoạt động về phái sinh tín dụng tại Việt Nam ................................................................................................................131 CHƯƠNG 5. CÁC GIẢI PHÁP VÀ KIẾN NGHỊ NHẰM HOÀN THIỆN CÁC ĐIỀU KIỆN ĐỂ SỬ DỤNG CÔNG CỤ PHÁI SINH TÍN DỤNG TRONG QUẢN TRỊ RỦI RO TÍN DỤNG TẠI CÁC NGÂN HÀNG THƯƠNG MẠI VIỆT NAM 133 5.1. Bối cảnh chung và quan điểm định hướng các giải pháp .............................133 5.1.1. Bối cảnh chung ................................................................................... 133 5.1.2. Quan điểm định hướng các giải pháp ................................................. 134 5.2. Các giải pháp nhằm hoàn thiện các điều kiện để sử dụng công cụ phái sinh tín dụng trong quản trị rủi ro tín dụng tại các ngân hàng thương mại Việt Nam .....135 5.2.1. Nhóm giải pháp liên quan đến sự phát triển về quản trị rủi ro tín dụng của các ngân hàng thương mại Việt Nam ........................................................ 135 5.2.1.1. Hoàn thiện các yếu tố để triển khai mô hình rủi ro “khởi tạo – phân bổ” chủ động thông qua việc sử dụng công cụ phái sinh tín dụng ...............135 5.2.1.2. Hoàn thiện và phát triển các công cụ quản trị rủi ro tín dụng ........138 5.2.1.3. Phát triển hệ thống cơ sở dữ liệu và công nghệ thông tin dựa trên nền tảng ngân hàng số ..........................................................................................142 5.2.2. Nhóm giải pháp liên quan đến sự phát nguồn nhân lực của các ngân hàng thương mại Việt Nam ............................................................................. 144 5.2.2.1. Thay đổi nhận thức về sự cần thiết phải đổi mới quản trị rủi ro tín dụng theo thông lệ và chuẩn mực quốc tế .....................................................144 5.2.2.2. Phát triển đội ngũ nguồn nhân lực ...................................................145
5.2.3. Nhóm giải pháp liên quan đến sự quản lý của Nhà nước Việt Nam về phái sinh tín dụng ............................................................................................. 147 5.2.3.1. Hoàn thiện hành lang pháp lý đối với phái sinh tín dụng và các lĩnh vực khác có liên quan đến phái sinh tín dụng ...............................................147 5.2.3.2. Hoàn thiện hoạt động thanh tra, giám sát của Ngân hàng Nhà nước Việt Nam liên quan đến quản trị rủi ro tín dụng và phái sinh tín dụng ........151 5.2.4. Nhóm giải pháp liên quan đến các chủ thể cung cấp các dịch vụ xếp hạng tín nhiệm tại Việt Nam ............................................................................ 152 5.2.4.1. Phát triển đội ngũ chuyên gia xếp hạng tín nhiệm .......................... 152 5.2.4.2. Tiếp cận công nghệ xếp hạng theo thông lệ và chuẩn mực quốc tế 153 5.3. Kiến nghị đối với Ngân hàng Nhà nước và các Bộ ngành của Việt Nam ....154 5.3.1. Kiến nghị đối với Ngân hàng Nhà nước về việc ban hành những văn bản pháp lý nhằm giúp cho các ngân hàng thương mại Việt Nam có đủ định hướng để sử dụng công cụ phái sinh tín dụng trong quản trị rủi ro tín dụng.............. 154 5.3.2. Kiến nghị đối với các Bộ ngành của Việt Nam liên quan đến việc cung cấp và chia sẻ thông tin .................................................................................... 155 PHẦN KẾT LUẬN ...................................................................................................158 TÀI LIỆU THAM KHẢO ............................................................................................ i PHỤ LỤC ................................................................................................................. xvi Phụ lục 1. Nhận diện RRTD trong quá trình quản trị RRTD tại NHTM .............xvi Phụ lục 2. Đánh giá RRTD trong quá trình quản trị RRTD tại NHTM ............ xviii Phụ lục 3. Ứng xử đối với RRTD bằng các phương pháp thích hợp trong quá trình quản trị RRTD tại NHTM................................................................................... xxii Phụ lục 4. Trình tự và nội dung về sự phê chuẩn đối với HTXH nội bộ........ xxxvii Phụ lục 5. Lược sử quá trình hình thành và phát triển thị trường PSTD trên thế giới .................................................................................................................................xl Phụ lục 6. Bảng khảo sát..................................................................................... xlix Phụ lục 7. Dàn câu hỏi thảo luận mở .................................................................. lviii
Phụ lục 8. Tình hình cung ứng vốn từ hệ thống các TCTD và từ thị trường vốn lxi Phụ lục 9. Bảng phân loại nhóm nợ đối với các khoản vay của khách hàng ..... lxiii Phụ lục 10. Bảng số lượng lãnh đạo, nhân viên thẩm định tín dụng và quản lý RRTD tại các NHTM tham gia trả lời khảo sát thông qua bảng câu hỏi (Đơn vị tính: Người)...........................................................................................................lxv Phụ lục 11. Bảng phân tích và tổng hợp nội dung trả lời phỏng vấn sâu của các chuyên gia liên quan đến quản trị RRTD và các điều kiện để sử dụng công cụ PSTD trong quản trị RRTD tại các NHTM Việt Nam ....................................... lxvi Phụ lục 12. Thực tế triển khai quá trình quản trị RRTD tại các NHTM Việt Nam ............................................................................................................................. xcvi Phụ lục 13. Các chỉ tiêu về tài chính tín dụng mục tiêu của một số NHTM Việt Nam giai đoạn 2016 – 2020 .................................................................................. civ Phụ lục 14. Định hướng phân bổ vốn vay và những biện pháp giảm thiểu RRTD của một số NHTM Việt Nam giai đoạn 2016 – 2020 ........................................... cvi Phụ lục 15. Xây dựng và hoàn thiện chính sách, quy trình, hạ tầng cơ sở dữ liệu, công nghệ thông tin, phát triển mô hình RRTD tại một số NHTM Việt Nam giai đoạn 2016 - 2020 .................................................................................................. cxi Phụ lục 16. Quá trình hình thành và phát triển của Ủy ban Chứng khoán Nhà nước .......................................................................................................................... cxxiii Phụ lục 17. Quá trình hình thành và phát triển của Sở GDCK Việt Nam và Trung tâm LKCK Việt Nam ......................................................................................... cxxv DANH MỤC CÁC CÔNG TRÌNH ĐÃ CÔNG BỐ CỦA NGHIÊN CỨU SINH ...............................................................................................................................cxxvii
i DANH MỤC TỪ VIẾT TẮT TIẾNG VIỆT Từ viết tắt Cụm từ tiếng Việt BCTC Báo báo tài chính BCTN Báo cáo thường niên BTC Bộ tài chính ctg Các tác giả GDCK Giao dịch chứng khoán HĐTD Hợp đồng tín dụng HTXH Hệ thống xếp hạng LKCK Lưu ký chứng khoán NCS Nghiên cứu sinh NHNN Ngân hàng Nhà nước NHTM Ngân hàng thương mại PSTD Phái sinh tín dụng RRTD Rủi ro tín dụng TCTD Tổ chức tín dụng TSBĐ Tài sản bảo đảm TTCK Thị trường chứng khoán TTCP Thủ tướng Chính phủ XHTN Xếp hạng tín nhiệm
ii DANH MỤC TỪ VIẾT TẮT TIẾNG ANH Từ viết tắt Cụm từ tiếng Anh Cụm từ tiếng Việt An Binh Commercial Joint Ngân hàng thương mại cổ phần ABBANK Stock Bank An Bình Asia Commercial Joint Ngân hàng thương mại cổ phần ACB Stock Bank Á Châu Bac A Commercial Joint Ngân hàng thương mại cổ phần BACABANK Stock Bank Bắc Á Basel Committee on Ủy ban Basel về giám sát ngân BCBS Banking Supervision hàng Joint stock Commercial Ngân hàng thương mại cổ phần BIDV Bank for Investment and Đầu tư và Phát triển Việt Nam Development of Viet Nam Bank for International BIS Ngân hàng Thanh toán Quốc tế Settlements CAR Capital adequacy ratio Tỷ lệ an toàn vốn Quyền chọn chênh lệch tín CSO Credit spread options dụng CDS Credit default swap Hoán đổi rủi ro tín dụng Giá trị chịu rủi ro tại thời điểm EAD Exposure at default vỡ nợ EC Economic capital Vốn kinh tế EL Expected loss Tổn thất dự kiến Vietnam Export Import Ngân hàng thương mại cổ phần EXIMBANK Bank Xuất nhập khẩu Việt Nam Global Association of Risk Hiệp hội toàn cầu về hành nghề GARP Professionals rủi ro GT Grounded theory Lý thuyết nền
iii Ho Chi Minh City Ngân hàng thương mại cổ phần HDBANK Development Joint Stock Phát triển nhà Thành phố Hồ Commercial Bank Chí Minh Hongkong and Shanghai Ngân hàng Hồng Kông và HSBC Banking Corporation Thượng Hải Limited IRB Internal ratings – based Phương pháp xếp hạng nội bộ International Swaps and Hiệp hội Phái sinh và Hoán đổi ISDA Derivatives Association Quốc tế Kien Long Commercial Ngân hàng thương mại cổ phần KIENLONGBANK Joint - Stock Bank Kiên Long LGD Loss given default Tổn thất khi vỡ nợ London Inter Bank Offered Lãi suất thị trường liên ngân LIBOR Rate hàng Luân Đôn M Effective maturity Kỳ hạn hiệu lực Military Commercial Joint Ngân hàng thương mại cổ phần MB Stock Bank Quân Đội n/a Not Available Không có sẵn giá trị National Citizen Ngân hàng thương mại cổ phần NCB Commercial Bank Quốc Dân OLS Ordinary least square Bình phương nhỏ nhất OTC Over the counter Thị trường phi tập trung PD Probability of default Xác suất vỡ nợ Risk – adjusted return on Tỷ suất lợi nhuận của vốn được RAROC capital điều chỉnh theo rủi ro ROA Return on assets Tỷ suất sinh lời trên tài sản Tỷ suất sinh lời trên vốn chủ sở ROE Return on equity hữu SACOMBANK Sai Gon Thuong Ngân hàng thương mại cổ phần
iv Tin Commercial Joint Sài Gòn Thương tín Stock Bank Saigon Bank for Industry Ngân hàng thương mại cổ phần SAIGONBANK and Trade Sài Gòn Công thương Saigon – Ngân hàng thương mại cổ phần SHB HaNoi Commercial Joint Sài Gòn – Hà Nội Stock Bank Technological Commercial Ngân hàng thương mại cổ phần TECHCOMBANK Joint Stock Bank Kỹ thương Việt Nam Tien Phong Commercial Ngân hàng thương mại cổ phần TPBANK Joint Stock Bank Tiên Phong TRS Total return swaps Hoán đổi tổng thu nhập UL Unexpected loss Tổn thất ngoài dự kiến Công ty TNHH một thành viên Vietnam Asset VAMC Quản lý tài sản của các Tổ chức Management Company tín dụng Việt Nam VaR Value at Risk Giá trị chịu rủi ro Vector Error Correction Mô hình véc tơ hiệu chỉnh sai VECM Model số Vietnam International Ngân hàng thương mại cổ phần VIB Bank Quốc tế Việt Nam Joint Stock Commercial Ngân hàng thương mại cổ phần VIETCOMBANK Bank for Foreign Trade Ngoại thương Việt Nam of Vietnam Vietnam Joint Stock Ngân hàng thương mại cổ phần VIETINBANK Commercial Bank for Công thương Việt Nam Industry and Trade Vietnam Prosperity Jont Ngân hàng thương mại cổ phần VPBANK Stock Commercial Bank Việt Nam Thịnh Vượng
v DANH MỤC CÁC BẢNG BIỂU Bảng 3.1. Các loại tài liệu và nguồn thu thập đối với dữ liệu thứ cấp…………………… 72 Bảng 3.2. Thống kê kết quả khảo sát đối với những người thẩm định…………………... 74 Bảng 3.3. Danh sách các chuyên gia tham gia trả lời phỏng vấn sâu…………………… 76 Bảng 4.1. Tổng dư nợ cho vay, dư nợ xấu và tỷ lệ nợ xấu của một số NHTM Việt Nam giai đoạn 2016 – 2020…………………………………………………………………….84 Bảng 4.2. Tổng mệnh giá trái phiếu đặc biệt của các NHTM Việt Nam tại VAMC giai đoạn 2016 – 2020………………………………………………………………………. 93 Bảng 4.3. Một số chỉ tiêu hoạt động của các NHTM nhà nước và NHTM cổ phần giai đoạn 2016 – 2020……………………………………………………………………….. 94 Bảng 4.4. Các điều kiện và các biến quan sát được các chuyên gia đề cập trong mô hình về các điều kiện để sử dụng công cụ PSTD trong quản trị RRTD tại các NHTM Việt Nam..97 Bảng 4.5. Các điều kiện để sử dụng công cụ PSTD trong quản trị RRTD tại các NHTM Việt Nam……………………………………………………………………………… 98 Bảng 4.6. Quá trình xây dựng HTXH nội bộ của các NHTM Việt Nam……………… 112 Bảng 4.7. Thực tế triển khai phương pháp IRB trong quản trị RRTD tại các NHTM Việt Nam…………………………………………………………………………………….. 114 Bảng 4.8. Mức độ tìm hiểu và khả năng vận dụng của lãnh đạo, nhân viên các NHTM Việt Nam đối với một số công cụ quản trị RRTD hiện đại………………………………….. 119 Bảng 4.9. Mức độ tìm hiểu và khả năng vận dụng của lãnh đạo, nhân viên các NHTM Việt Nam đối với một số văn bản pháp lý của Việt Nam…………………………………… 119
vi DANH MỤC CÁC SƠ ĐỒ, ĐỒ THỊ, BIỂU ĐỒ, HÌNH VẼ Hình 2.1. Sơ đồ hoán đổi rủi ro tín dụng………………………………………………… 35 Hình 2.2. Sơ đồ hoán đổi tổng thu nhập…………………………………………………. 37 Hình 2.3. Sơ đồ quyền chọn bán chênh lệch tín dụng…………………………………… 39 Hình 4.1. Tỷ trọng tổng tài sản có của các NHTM Việt Nam so với toàn hệ thống các TCTD giai đoạn 2016 – 2020 …………………………………………………………… 82 Hình 4.2. Tỷ lệ nợ xấu của toàn hệ thống các TCTD giai đoạn 2016 – 2020 ………….. 83 Hình 4.3. Tốc độ tăng tổng sản phẩm trong nước và chỉ số giá tiêu dùng của Việt Nam giai đoạn 2016 – 2020 ………………………………………………………………………. 85 Hình 4.4. Sơ đồ giao dịch sản phẩm đầu tư gắn với RRTD của HSBC Chi nhánh Thành phố Hồ Chí Minh với khách hàng và HSBC Chi nhánh Hồng Kông…………………….88 Hình 4.5. Tổng tài sản có của NHTM nhà nước và NHTM cổ phần giai đoạn 2016 – 2020………………………………………………………………………………………94 Hình 4.6 Cơ cấu bộ máy để triển khai quản trị RRTD………………………………... 103 Hình 4.7. Các nhân tố được tập trung phân tích bằng phương pháp phán đoán dựa vào mô hình 5Cs bởi người thẩm định tại các NHTM Việt Nam……………………………. . .106 Hình 4.8. Nhân tố được cho là quan trọng nhất để quyết định cho vay đối với khách hàng vay bởi người thẩm định tại các NHTM Việt Nam…………………………………… 106 Hình 4.9. Nguồn thông tin được sử dụng để thu thập thông tin về khách hàng vay bởi người thẩm định tại các NHTM Việt Nam……………………………………………. 108 Hình 4.10. Mức độ định hướng của hướng dẫn thẩm định khách hàng vay của các NHTM Việt Nam………………………………………………………………………………. 109 Hình 4.11. Mức độ thuận tiện trong việc truy xuất thông tin nội bộ đối với khách hàng vay của các NHTM Việt Nam………………………………………………………………. 110 Hình 4.12. Số lượng các khóa đào tạo nghiệp vụ do ngân hàng tổ chức mà lãnh đạo, nhân viên đã tham gia trong năm 2018………………………………………………………. 118
vii PHẦN MỞ ĐẦU 1. Lý do chọn đề tài Việt Nam đang trong quá trình cơ cấu lại căn bản và toàn diện nhằm phát triển hệ thống các tổ chức tín dụng (TCTD) nói chung, hệ thống các NHTM nói riêng, đa năng theo hướng hiện đại, hoạt động an toàn, hiệu quả vững chắc, có khả năng cạnh tranh lớn hơn nhờ dựa trên nền tảng công nghệ, quản trị ngân hàng tiên tiến, phù hợp với thông lệ, chuẩn mực quốc tế. Trong đó, đối với quản trị RRTD, đòi hỏi các NHTM Việt Nam cũng cần phải có sự đổi mới toàn diện; điều này không chỉ là chủ trương của Quốc hội và Chính phủ Việt Nam1; chúng còn xuất phát từ nhu cầu thực tiễn của các NHTM Việt Nam. Bởi trong xu thế hội nhập kinh tế quốc tế và toàn cầu hóa hiện nay, bên cạnh việc phải cạnh tranh với nhau, các NHTM Việt Nam còn phải cạnh tranh với các NHTM nước ngoài; để đạt được mục tiêu lợi nhuận và bảo đảm an toàn trong kinh doanh, ngoài việc phải nâng cao năng lực cạnh tranh bằng việc đa dạng hóa và nâng cao chất lượng sản phẩm dịch vụ, các NHTM Việt Nam cũng cần phải nâng cao năng lực quản trị rủi ro bằng việc đa dạng hóa các công cụ quản trị RRTD. Vì vậy, việc các NHTM Việt Nam có thêm các công cụ để quản trị rủi ro, đặc biệt là các công cụ quản trị RRTD hiện đại, phù hợp với thông lệ, chuẩn mực quốc tế; chúng có ý nghĩa rất lớn, không chỉ đối với từng NHTM mà còn đối với toàn hệ thống ngân hàng Việt Nam. Sự xuất hiện của công cụ PSTD vào đầu thập niên 90 của thế kỷ XX, không chỉ cung cấp thêm cho các NHTM công cụ mới để đầu tư, phòng ngừa RRTD, giảm thiểu RRTD tập trung hoặc đa dạng hóa danh mục cho vay; sự xuất hiện của công cụ PSTD còn tạo ra cơ chế mới để quản trị chủ động đối với RRTD. Sử dụng công cụ PSTD được xem là sự đổi mới toàn diện đối với quản trị RRTD; bởi việc sử dụng công cụ PSTD không chỉ là sự đổi mới trong nhận thức, quan điểm về RRTD; chúng còn là sự đổi mới trong cách tiếp cận, phương pháp và mô hình rủi ro. Nếu như với quan điểm truyền thống, RRTD thường được nhìn nhận trong trạng thái 1 Được thể hiện trong nội dung của Nghị quyết số 24/2016/QH14 “Kế hoạch cơ cấu lại nền kinh tế giai đoạn 2016 – 2020” được Quốc hội thông qua ngày 08/11/2016; Quyết định số 1058/QĐ-TTg Phê duyệt Đề án “Cơ cấu lại hệ thống các tín dụng gắn với xử lý nợ xấu giai đoạn 2016 – 2020” được Thủ tướng Chính phủ ban hành ngày 19/07/2017; trước đó ngày 01/03/2012 Thủ tướng Chính phủ cũng đã ban hành Quyết định số 254/QĐ-TTg Đề án “Cơ cấu lại hệ thống các tổ chức tín dụng giai đoạn 2011 – 2015”.