Luận án Tiến sĩ Triết học: Vấn đề giáo dục ý thức chính trị cho sinh viên khu vực Tây Nguyên hiện nay

Chia sẻ: ViJenlice ViJenlice | Ngày: | Loại File: PDF | Số trang:179

Thêm vào BST

Báo xấu

72
lượt xem 18
download

Download Vui lòng tải xuống để xem tài liệu đầy đủ

Luận án Tiến sĩ Triết học "Vấn đề giáo dục ý thức chính trị cho sinh viên khu vực Tây Nguyên hiện nay" trình bày các nội dung chính sau: Phân tích tầm quan trọng, nội dung, những nhân tố tác động đến ý thức chính trị và giáo dục ý thức chính trị cho sinh viên Việt Nam nói chung và sinh viên khu vực Tây Nguyên nói riêng; Phân tích, đánh giá thực trạng chỉ ra các nguyên nhân của thực trạng đó đối với việc giáo dục ý thức chính trị sinh viên khu vực Tây Nguyên hiện nay; Đề xuất quan điểm định hướng và một số giải pháp cơ bản nhằm nâng cao hiệu quả giáo dục ý thức chính trị cho sinh viên khu vực Tây Nguyên hiện nay.

Chủ đề:

Bình luận(0) Đăng nhập để gửi bình luận!

Lưu

Nội dung Text: Luận án Tiến sĩ Triết học: Vấn đề giáo dục ý thức chính trị cho sinh viên khu vực Tây Nguyên hiện nay

HỌC VIỆN CHÍNH TRỊ QUỐC GIA HỒ CHÍ MINH PHẠM QUỐC HƯƠNG VÊN §Ò GI¸O DôC ý THøC CHÝNH TRÞ CHO SINH VI£N KHU VùC T¢Y NGUY£N HIÖN NAY LUẬN ÁN TIẾN SĨ CHUYÊN NGÀNH: CHỦ NGHĨA DUY VẬT BIỆN CHỨNG VÀ CHỦ NGHĨA DUY VẬT LỊCH SỬ HÀ NỘI - 2020
HỌC VIỆN CHÍNH TRỊ QUỐC GIA HỒ CHÍ MINH PHẠM QUỐC HƯƠNG VÊN §Ò GI¸O DôC ý THøC CHÝNH TRÞ CHO SINH VI£N KHU VùC T¢Y NGUY£N HIÖN NAY LUẬN ÁN TIẾN SĨ CHUYÊN NGÀNH: CHỦ NGHĨA DUY VẬT BIỆN CHỨNG VÀ CHỦ NGHĨA DUY VẬT LỊCH SỬ Mã số: 9229002 Người hướng dẫn khoa học: PGS,TS TRẦN SỸ PHÁN HÀ NỘI - 2020
LỜI CAM ĐOAN Tôi xin cam đoan đây là công trình nghiên cứu của riêng tôi. Các số liệu, kết quả nêu trong luận án là trung thực, có nguồn gốc rõ ràng và được trích dẫn đầy đủ theo quy định. Tác giả Phạm Quốc Hương
MỤC LỤC Trang MỞ ĐẦU 1 Chương 1: TỔNG QUAN TÌNH HÌNH NGHIÊN CỨU LIÊN QUAN ĐẾN ĐỀ TÀI 6 1.1. Những nghiên cứu liên quan đến chính trị, ý thức chính trị, giáo dục ý thức chính trị cho sinh viên Việt Nam hiện nay 6 1.2. Những nghiên cứu liên quan đến thực trạng giáo dục ý thức chính trị cho sinh viên Việt Nam nói chung, sinh viên Tây Nguyên nói riêng 12 1.3. Những nghiên cứu liên quan đến giải pháp nâng cao hiệu quả giáo dục ý thức chính trị cho sinh viên Việt Nam nói chung, sinh viên Tây Nguyên nói riêng 16 1.4. Giá trị của các công trình đã công bố và những vấn đề đặt ra luận án cần tiếp tục nghiên cứu 20 Chương 2: GIÁO DỤC Ý THỨC CHÍNH TRỊ CHO SINH VIÊN KHU VỰC TÂY NGUYÊN HIỆN NAY - MỘT SỐ VẤN ĐỀ LÝ LUẬN 22 2.1. Giáo dục ý thức chính trị và tầm quan trọng của việc giáo dục ý thức chính trị cho sinh viên khu vực Tây Nguyên hiện nay 22 2.2. Nội dung ý thức chính trị cần giáo dục cho sinh viên khu vực Tây Nguyên hiện nay 55 2.3. Những nhân tố cơ bản tác động đến giáo dục ý thức chính trị cho sinh viên Tây Nguyên hiện nay 65 Chương 3: GIÁO DỤC Ý THỨC CHÍNH TRỊ CHO SINH VIÊN KHU VỰC TÂY NGUYÊN HIỆN NAY - THỰC TRẠNG VÀ NHỮNG VẤN ĐỀ ĐẶT RA 78 3.1. Thực trạng giáo dục ý thức chính trị cho sinh viên khu vực Tây Nguyên hiện nay và nguyên nhân của nó 78 3.2. Một số vấn đề đặt ra đối với việc giáo dục ý thức chính trị cho sinh viên ở Tây Nguyên hiện nay 109 Chương 4: QUAN ĐIỂM ĐỊNH HƯỚNG VÀ MỘT SỐ GIẢI PHÁP CƠ BẢN NHẰM NÂNG CAO HIỆU QUẢ CÔNG TÁC GIÁO DỤC Ý THỨC CHÍNH TRỊ CHO SINH VIÊN KHU VỰC TÂY NGUYÊN HIỆN NAY 119 4.1. Quan điểm định hướng nhằm nâng cao hiệu quả giáo dục ý thức chính trị cho sinh viên khu vực Tây Nguyên hiện nay 119 4.2. Một số giải pháp cơ bản nhằm nâng cao hiệu quả giáo dục ý thức chính trị cho sinh viên khu vực Tây Nguyên hiện nay 127 KẾT LUẬN 146 DANH MỤC TÀI LIỆU THAM KHẢO 149 DANH MỤC CÁC CÔNG TRÌNH KHOA HỌC CỦA TÁC GIẢ 150 PHỤ LỤC 165
1 MỞ ĐẦU 1. Tính cấp thiết của đề tài Mục tiêu của giáo dục Đại học hiện nay ở nước ta được quy định ở Điều 39 Luật Giáo dục (được công bố tháng 6 - 2005) là "đào tạo người học có phẩm chất chính trị, đạo đức, có ý thức phục vụ nhân dân, có kiến thức và năng lực thực hành nghề nghiệp tương xứng với trình độ đào tạo, có sức khỏe, đáp ứng yêu cầu xây dựng và bảo vệ Tổ quốc" [152]. Để thực hiện mục tiêu giáo dục nói trên, để có được những nhân cách sinh viên phát triển toàn diện, ngoài việc giáo dục tri thức khoa học cho sinh viên, một trong những nhiệm vụ không kém phần quan trọng là phải chăm lo giáo ý thức chính trị, phẩm chất đạo đức cho tầng lớp này - đây là một vấn đề chiến lược trong chiến lược phát triển giáo dục của Đảng và Nhà nước ta hiện nay. Đại đa số sinh viên Việt Nam nói chung, sinh viên Tây Nguyên nói riêng có ý chí, nghị lực vươn lên học tập, rèn luyện vì ngày mai lập thân, lập nghiệp, vì hạnh phúc của bản thân và vì tiền đồ của dân tộc. Trong bài phát biểu tại Đại hội lần thứ VII Hội Sinh viên Việt Nam nguyên Tổng Bí thư Nông Đức Mạnh khẳng định: Với vai trò lực lượng ưu tú trong thế hệ trẻ, là lớp người có học vấn, có sức khỏe, có trình độ chuyên môn, được đào tạo có hệ thống, các thế sinh viên chính là nguồn nhân lực có chất lượng cao rất quý báu của xã hội ta. Các bạn là lực lượng sẽ có những đóng góp quan trọng trong công cuộc xây dựng và bảo vệ Tổ quốc, đi đầu chiếm lĩnh đỉnh cao của khoa học và công nghệ tiên tiến… Đảng luôn đặt niềm tin vững chắc vào thanh niên, vào sinh viên và không ngừng cổ vũ các bạn ra sức phát huy mọi tiềm năng sáng tạo để gánh vác những nhiệm vụ nặng nề nhưng vẻ vang và hoàn thành tốt nhiệm vụ đó. Gần đây, trong Báo cáo của Ban Chấp hành Trung ương Hội Sinh viên Việt Nam khóa VIII tại Đại hội đại biểu toàn quốc Hội Sinh viên Việt Nam lần thứ IX (nhiệm kỳ 2013 - 2018) có đánh giá: Phần lớn sinh viên sống có
2 ước mơ, hoài bão, lý tưởng, hiểu biết về giá trị đạo đức, văn hóa, xã hội, có sự chia sẻ, hỗ trợ, giúp đỡ nhau, tình nguyện vì cộng đồng, không ngừng phấn đấu, rèn luyện để trở thành những công dân hữu ích, đóng góp cho sự nghiệp xây dựng và bảo vệ Tổ quốc. Bên cạnh những ưu điểm và thành tích mà sinh viên Việt Nam nói chung, sinh viên khu vực Tây Nguyên nói riêng đã đạt được, hiện nay vẫn còn một số sinh viên khu vực Tây nguyên tỏ ra chây lười trong học tập, thiếu ước mơ hoài bão lớn lao, phai nhạt lý tưởng cách mạng, bị kẻ xấu lợi dụng, kích động, không ít sinh viên bị lôi kéo vào cái gọi là "Tin lành Đề Ga". Trong các cuộc biểu tình bạo loạn ở Tây Nguyên tháng 2 năm 2001, tháng 4 năm 2004 hay tháng 4 năm 2008 đã có hàng ngàn thanh niên tham gia (trong đó có không ít sinh viên), gây rối ảnh hưởng đến an ninh chính trị, trật tự, an toàn xã hội. Vậy làm thế nào để "bồi dưỡng cho học sinh, sinh viên khát vọng mãnh liệt xây dựng đất nước giàu mạnh, gắn liền lập nghiệp bản thân với tương lai của cộng đồng,của dân tộc, trau dồi cho học sinh, sinh viên bản lĩnh, phẩm chất và lối sống của thế hệ trẻ Việt Nam hiện đại" [43, tr.207]; làm thế nào để "xây dựng nhân cách con người Việt Nam về lý tưởng, trí tuệ, đạo đức, lối sống, thể chất, lòng tự tôn dân tộc, trách nhiệm xã hội, ý thức chấp hành pháp luật, nhất là trong thế hệ trẻ" [45, tr.126]; làm thế nào để khắc phục tình trạng suy thoái về tư tưởng chính trị, xuống cấp về đạo đức trong một bộ phận học sinh, sinh viên nước ta hiện nay; làm thế nào để xây dựng đạo đức mới cho thế hệ trẻ nói chung, sinh viên nói riêng để chuẩn bị hành trang cho họ bước vào cuộc sống một cách tốt nhất, tự tin nhất trong xu thế hội nhập quốc tế, toàn cầu hóa và kinh tế tri thức hiện nay? Đây đã và đang là một trong những vấn đề thu hút sự quan tâm của toàn xã hội, đặc biệt của ngành giáo dục - đào tạo nước ta hiện nay. Để góp một phần nhỏ bé vào thực hiện nhiệm vụ to lớn trên, tác giả lựa chọn "Vấn đề
3 giáo dục ý thức chính trị cho sinh viên khu vực Tây Nguyên hiện nay" để nghiên cứu và làm luận án tiến sĩ triết học, chuyên ngành chủ nghĩa duy vật biện chứng và chủ nghĩa duy vật lịch sử. 2. Mục đích và nhiệm vụ nghiên cứu 2.1. Mục đích nghiên cứu Trên cơ sở phân tích một số vấn đề lý luận về ý thức chính trị, chỉ ra thực trạng giáo dục ý thức chính trị cho sinh viên ở khu vực Tây Nguyên hiện nay, luận án đưa ra phương hướng và một số giải pháp cơ bản nhằm nâng cao hiệu quả giáo dục ý thức chính trị cho sinh viên khu vực Tây Nguyên hiện nay. 2.2. Nhiệm vụ nghiên cứu - Tổng quan tình hình nghiên liên quan đến đề tài luận án. - Phân tích tầm quan trọng, nội dung, những nhân tố tác động đến ý thức chính trị và giáo dục ý thức chính trị cho sinh viên Việt Nam nói chung và sinh viên khu vực Tây Nguyên nói riêng. - Phân tích, đánh giá thực trạng chỉ ra các nguyên nhân của thực trạng đó đối với việc giáo dục ý thức chính trị sinh viên khu vực Tây Nguyên hiện nay. - Đề xuất quan điểm định hướng và một số giải pháp cơ bản nhằm nâng cao hiệu quả giáo dục ý thức chính trị cho sinh viên khu vực Tây Nguyên hiện nay. 3. Đối tượng và phạm vi nghiên cứu - Đối tượng nghiên cứu: Luận án tập trung nghiên cứu vấn đề giáo dục ý thức chính trị cho sinh viên khu vực Tây Nguyên trong giai đoạn hiện nay. - Phạm vi nghiên cứu: + Về không gian: Khảo sát sinh viên học tập hệ chính quy ở các trường đại học, cao đẳng khu vực Tây Nguyên từ khi đổi mới đến nay. + Về thời gian: từ 1986 đến nay 4. Cơ sở lý luận và phương pháp nghiên cứu 4.1. Cơ sở lý luận Luận án được thực hiện trên cơ sở các quan điểm của chủ nghĩa Mác - Lênin, tư tưởng Hồ Chí Minh, những quan điểm của Đảng Cộng sản Việt Nam về ý thức chính trị, giáo dục ý thức chính trị cho sinh viên.
4 Ngoài ra, tác giả luận án có tham khảo, kế thừa các kết quả đạt được của các công trình khoa học đã được công bố có liên quan trực tiếp đến đề tài. 4.2. Phương pháp nghiên cứu Để giải quyết mục đích và nhiệm vụ mà luận án đề ra tác giả sử dụng phương pháp luận của chủ nghĩa duy vật biện chứng và chủ nghĩa duy vật lịch sử, kết hợp với các phương pháp lịch sử, phương pháp lôgic, phân tích, thống kê, tổng hợp, so sánh, đối chiếu, phỏng vấn, quan sát, thu thập các số liệu nhằm đánh giá vấn đề giáo dục ý thức chính trị cho sinh viên khu vực Tây Nguyên, từ đó đề ra giải pháp cơ bản nhằm nâng cao hiệu quả công tác giáo dục ý thức chính trị cho sinh viên các trường đại học, cao đẳng ở khu vực Tây Nguyên hiện nay. 5. Những đóng góp về khoa học của luận án - Góp phần làm sáng tỏ vai trò, tầm quan trọng của việc giáo dục ý thức chính trị cho sinh viên ở khu vực Tây Nguyên hiện nay. - Đề xuất một số giải pháp cơ bản nhằm nâng cao hiệu quả giáo dục ý thức chính trị cho sinh viên ở khu vực Tây Nguyên hiện nay. 6. Ý nghĩa lý luận và thực tiễn của đề tài nghiên cứu Về mặt lý luận: Luận án tập trung tập trung làm sang tỏ một số vấn đề lý luận liên quan đến chính trị; ý thức chính trị; giáo dục ý thức chính trị; nội dung, tầm quan trọng, nguyên tắc của công tác giáo dục ý thức chính trị cho sinh viên Việt Nam nói chung, sinh viên khu vực Tây Nguyên hiện nay nói riêng. Về mặt thực tiễn: Kết quả nghiên cứu của luận án có thể làm tài liệu tham khảo phục vụ việc nghiên cứu, giảng dạy, học tập môn: Những nguyên lý của chủ nghĩa Mác - Lênin trong các trường đại học và cao đẳng ở nước ta hiện nay. 7. Kết cấu của luận án Ngoài phần mở đầu, kết luận, danh mục tài liệu tham khảo và phụ lục, luận án gồm 4 chương, 11 tiết.
5 Chương 1 TỔNG QUAN TÌNH HÌNH NGHIÊN CỨU LIÊN QUAN ĐẾN ĐỀ TÀI 1.1. NHỮNG NGHIÊN CỨU LIÊN QUAN ĐẾN CHÍNH TRỊ, Ý THỨC CHÍNH TRỊ, GIÁO DỤC Ý THỨC CHÍNH TRỊ CHO SINH VIÊN VIỆT NAM NÓI CHUNG , SINH VIÊN TÂY NGUYÊN NÓI RIÊNG 1.1.1. Những công trình nghiên cứu liên quan đến chính trị, ý thức chính trị Chính trị và ý thức chính trị là một trong những vấn đề quan trọng trong đời sống của con người và xã hội loài người. Do đó, từ lâu vấn đề này đã thu hút sự quan tâm, chú ý của không ít nhà tư tưởng cũng như các học giả, các nhà nghiên cứu. Từ trong chiều sâu của lịch sử, chúng ta có thể thấy các nhà triết học Hy Lạp cổ đại, Trung Hoa hay Ấn Độ cổ đại đã quan tâm, bàn luận đến vấn đề này. Sự quan tâm, chú ý đó kéo dài cho tới tận ngày nay và sẽ còn tiếp tục tồn tại chừng nào xã hội còn có sự đối kháng giai cấp. Đối với Việt Nam, đó cũng không phải là một ngoại lệ. Trong công trình: "Những yếu tố động lực trong hệ thống chính trị ở Việt Nam" tác giả Nguyễn Duy Gia [69] cho rằng: Ý thức chính trị là một bộ phận của ý thức xã hội, tồn tại trong xã hội một cách khách quan do nhu cầu phát triển xã hội... xét về mặt nội dung, ý thức chính trị là một phạm trù chính trị được biểu hiện qua các yếu tố tư duy chính trị, tư tưởng, quan niệm của từng cá nhân và của giai cấp về những vấn đề chính trị. Theo tác giả nội dung của ý thức chính trị thuộc thượng tầng kiến trúc của xã hội, nó có kết cấu phức tạp, bao gồm tư duy chính trị, học thuyết chính trị, thái độ tình cảm, niềm tin chính trị cá nhân, tầng lớp và giai cấp trong xã hội. Tác giả cho rằng, ý thức chính trị ở dạng phổ quát nhất được phân chia thành hai mức độ: mức độ tư duy lý luận chính trị và mức độ tâm lý chính trị.Theo chúng tôi, sự phân chia này là tương đối hợp lý.
6 Công trình: "Ý thức chính trị của giai cấp công nhân trong một số doanh nghiệp ở Hà nội trong giai đoạn hiện nay" của tác giả Phan Thanh Khôi [114]. Cuốn sách góp phần làm sáng tỏ một số vấn đề lý luận liên quan đến ý thức chính trị. Theo tác giả: Ý thức chính trị là thái độ đối với các thể chế chính trị lớn (nhà nước, đảng phái...) là nhận thức về những nội dung chính trị quan trọng (chế độ chính trị, đường lối, chính sách...phát triển quốc gia); là sự hiểu biết về mình với tính cách là một giai cấp trong mối quan hệ với các giai cấp, tầng lớp cơ bản (kẻ thù, bạn đồng minh...), dân tộc... nảy sinh trong quá trình xây dựng một chế độ chính trị - xã hội của một đất nước. Một trong những ưu điểm của quan niệm này là mở rộng cách xem xét về ý thức chính trị. Tuy nhiên tác giả chưa làm rõ chủ thể của "ý thức chính trị" là ai. Công trình: "Chính trị - Từ quan điểm Mác - Lênin đến thực tiễn Việt Nam hiện nay" của Trần Ngọc Linh, Nguyễn Thanh Tuấn và Lê Kim Việt [122]. Cuốn sách ngoài việc trích dẫn các quan điểm tư tưởng của các nhà kinh điển mácxít về chính trị, những gì liên quan đến chính trị, các tác giả còn đi sâu phân tích quá trình hình thành quan điểm chính trị Mác - Lênin và thực tiễn chính trị ở Việt Nam hiện nay. Cuốn sách là tư liệu quý để tác giả luận án tham khảo khi phân tích một số phạm trù trung tâm, như chính trị, ý thức chính trị… với tư cách là những khái niệm công cụ trong luận án của mình. Trong cuốn: "Về quá trình dân chủ hóa xã hội chủ nghĩa ở Việt Nam hiện nay" của tác giả Lê Minh Quân [150] đã có những phân tích khá thuyết phục về: Dân chủ và dân chủ hóa; Dân chủ hóa trong quá trình đổi mới ở Việt Nam; xây dựng nhà nước pháp quyền với dân chủ hóa ở Việt Nam hiện nay. Mặc dù cuốn sách không đề cập trực tiếp đến ý thức chính trị của sinh viên, nhưngnhững luận giải của tác giả Lê Minh Quân về dân chủ, quan niệm về nhà nước v.v. với tư cách là thành tố hợp thành của ý thức chính trị sẽ giúp ích cho chúng tôi có thêm cơ sở khi phân tích nội dung giáo dục ý thức chính trị cho sinh viên.
7 Công trình: "Ý thức chính trị của giai cấp công nhân trong các doanh nghiệp có vốn đầu tư nước ngoài ở Việt Nam" của tác giả Dương Thị Thanh Xuân [174] đã đưa ra quan điểm về ý thức chính trị. Theo tác giả: Ý thức chính trị - một bộ phận của ý thức xã hội có giai cấp, là hệ thống quan điểm, lý luận, thái độ của một giai cấp về địa vị lịch sử, nhiệm vụ chính trị chiến lược, sách lược của giai cấp mình trong tiến trình phát triển của lịch sử. Sau khi đi phân tích các cấp độ của ý thức chính trị, tác giả đã chỉ ra chức năng và vai trò của ý thức chính trị (chức năng nhận thức và chức năng thực tiễn). Theo tác giả, nhận thức ý thức chính trị không phải chỉ để nhận thức mà việc nhận thức này là nhằm đi cải tạo thực tiễn. Ý thức chính trị xuất phát từ hiện thực của đời sống chính trị và quay lại để cải tạo đời sống chính trị đó. Sự luận giải của tác giả tuy không phải là điều gì thật mới mẻ nhưng dẫu sao đó cũng là tư liệu bổ ích để nghiên cứu sinh kế thừa vận dụng đi phân tích làm sáng tỏ nội dung và tầm quan trọng của việc giáo dục ý thức chính trị cho sinh viên khu vực Tây Nguyên hiện nay. Cùng với một số cuốn sách trên, trong thời gian qua, trên một số tạp chí có đăng tải một số bài viết có liên quan đến chính trị, ý thức chính trị. Chẳng hạn, trong bài: "Phát huy vai trò của Công đoàn trong nâng cao ý thức chính trị và kỷ luật cho công nhân" của tác giả Dương Văn Sao [154] đã đề cập đến vấn đề ý thức chính trị nói chung, ý thức chính trị của giai cấp công nhân nói riêng và coi việc nâng cao ý thức chính trị cho công nhân là một trong những nội dung quan trọng của công tác giáo dục chính trị, tư tưởng cho giai cấp công nhân Việt Nam hiện nay. Sự luận giải của tác giả Dương Văn Sao về "ý thức chính trị" có giá trị tham khảo nhất định khi bàn về ý thức chính trị của sinh viên Việt Nam nói chung, sinh viên khu vực Tây Nguyên nói riêng. Bài: "Giáo dục ý thức chính trị cho giai cấp công nhân Việt Nam trong điều kiện hội nhập quốc tế hiện nay" của tác giả Phạm Văn Giang [71]. Ngoài việc phân tích thực trạng giai cấp công nhân Việt Nam hiện nay, tác giả đã chỉ
8 ra nội hàm của ý thức chính trị cũng như sự cần thiết phải giáo dục ý thức chính trị cho giai cấp công nhân Việt Nam trong điều kiện hiện nay. Bài viết tuy không đề cập trực tiếp đến ý thức chính trị của sinh viên, nhưng sự trình bày nội hàm khái niệm ý thức chính trị của tác giả có ý nghĩa tham khảo nhất định. Bài: "Giá trị ý thức chính trị truyền thống của công nhân mỏ than Quảng Ninh" của Nguyễn Thị Huyền Thái [160]. Trong bài viết này, tác giả đã đề cập đến ý thức chính trị, ý thức chính trị truyền thống của công nhân mỏ than Quảng Ninh. Đây cũng là một trong những tư liệu tham khảo có ý nghĩa nhất định khi bàn về "ý thức chính trị" - với tư cách là một trong những khái niệm công cụ của luận án. Khảo cứu một số công trình trên, chúng tôi thấy, hầu hết các tác giả đều cho rằng ý thức chính trị là một bộ phận của ý thức xã hội, nó xuất hiện cùng với giai cấp và nhà nước, nó là sự tham gia vào các công việc của nhà nước. Cũng như các hình thái ý thức khác, ý thức chính trị không hoàn toàn phản ánh thụ động đời sống chính trị mà trong quá trình phát triển của mình, bằng cách này hay cách khác nó tác động trở lại đối với đời sống chính trị, kinh tế, xã hội... Ý thức chính trị chia thành hai cấp độ, ý thức chính trị lý luận và ý thức chính trị thông thường, đây là một trong những tư liệu tham khảo có giá trị nhất định để nghiên cứu sinh kế thừa và tiếp tục nghiên cứu, làm sáng tỏ khái niệm ý thức chính trị, ý thức chính trị của sinh viên ở trong luận án của mình. 1.1.2. Những công trình nghiên cứu liên quan đến ý thức chính trị của sinh viên và giáo dục ý thức chính trị cho sinh viên Có thể nói, những nghiên cứu liên quan đến ý thức chính trị của sinh viên và giáo dục ý thức chính trị cho sinh viên không nhiều. Các sách chuyên khảo về vấn đề này hầu như chưa có. Tuy nhiên trên một số tạp chí đôi khi cũng có một số bài viết ít nhiều liên quan đến vấn đề này. Chẳng hạn trong bài: "Tăng cường giáo dục ý thức chính trị cho sinh viên Việt Nam hiện nay"
9 của tác giả Trần Thanh Giang [70] đã góp phần làm rõ quan niệm về ý thức chính trị. Theo tác giả: Ý thức chính trị là một hình thái ý thức xã hội xuất hiện trong xã hội có giai cấp và nhà nước. Nó phản ánh các quan hệ chính trị, kinh tế, xã hội giữa các giai cấp, các dân tộc và các quốc gia cũng như thái độ của các giai cấp đối với quyền lực nhà nước. Cùng với việc đưa ra quan niệm về ý thức chính trị, tác giả còn đi sâu nghiên cứu cấu trúc của nó. Theo đó, ý thức chính trị bao gồm: Ý thức về quyền dân tộc, sự toàn vẹn lãnh thổ, sự giàu mạnh của đất nước; ý thức về thực hiện đường lối, chính sách của Đảng và Nhà nước, về chiến lược phát triển đất nước; ý thức về quyền lợi là nghĩa vụ công dân được thể hiện trong cuộc sống học tập, lao động và hoạt động chính trị - xã hội về sự giàu mạnh của đất nước và hạnh phúc của nhân dân; ý thức về nghĩa vụ quân sự xây dựng và bảo vệ Tổ quốc chống mọi âm mưu thủ đoạn xâm phạm đến trật tự, an ninh, chủ quyền của quốc gia. Từ sự phân tích làm rõ khái niệm ý thức chính trị, tác giả Trần Thanh Giang đưa ra quan niệm về giáo dục ý thức chính trị cho sinh viên Việt Nam hiện nay: là quá trình tác động, truyền đạt và lĩnh hội, vận dụng sang tạo lý luận Mác - Lênin, tư tưởng Hồ Chí Minh, chủ trương và đường lối của Đảng Cộng sản Việt Nam, chính sách và pháp luật của Nhà nước, các giá trị truyền thống của dân tộc và tinh hoa văn hóa thời đại nhằm hình thành thế giới quan khoa học, nhân sinh quan cách mạng, phương pháp tư duy biện chứng và phương pháp hành động khoa học cho sinh viên. Đây có thể coi là những gợi mở cho chúng tôi khi đưa ra quan niệm "ý thức chính trị của sinh viên" trong luận án của mình. Đề tài "Những yếu tố khách quan và chủ quan tác động đến tư tưởng chính trị của sinh viên - Thực trạng và giải pháp" của Nguyễn Đình Đức [63]. Trong công trình nghiên cứu của mình, tác giả luận án đã đi sâu phân tích thực trạng tư tưởng chính trị của sinh viên. Chỉ ra những nhân tố cơ bản tác
10 động đến tư tưởng chính trị của sinh viên, nhất là sự tác động theo khuynh hướng tiêu cực. Từ đó đề ra các giải pháp nhằm phát huy tác động tích cực của những yếu tố khách quan và chủ quan cũng như hạn chế tác động tiêu cực từ các yếu tố đó đến tư tưởng chính trị của sinh viên. Là luận án thuộc chuyên ngành Chủ nghĩa xã hội khoa học do đó cách tiếp cận về tư tưởng chính trị, ý thức chính trị của tác giả cũng chỉ mới dừng lại mức độ miêu tả, không đí sâu phân tích bản chất của vấn đề. Dẫu sao, kết quả nghiên cứu của NCS Nguyễn Đình Đức cũng là kênh thông tin tham khảo có giá trị nhất định cho chúng tôi trong quá trình triển khai mục đích, nhiệm vụ của luận án. Đề tài: "Hiệu quả giáo dục lý luận chính trị cho sinh viên các trường đại học tại thành phố Hồ Chí Minh: Thực trạng và giải pháp" của Trần Hùng [107]. Tuy không trực tiếp đề cập đến vấn đề giáo dục ý thức chính trị cho sinh viên, nhưng việc phân tích thực trạng hiệu quả giáo dục lý luận chính trị cho sinh viên các trường đại học tại thành phố Hồ Chí Minh của tác giả Trần Hùng ít nhiều có giá trị tham khảo cho chúng tôi khi xác định một trong những giải pháp để nâng cao hiệu quả giáo dục ý thức chính trị cho sinh viên khu vực Tây Nguyên hiện nay là phải "Đổi mới phương pháp giảng dạy các môn lý luận chính trị cho sinh viên khu vực Tây Nguyên hiện nay". Đề tài: "Niềm tin chính trị của sinh viên Việt Nam hiện nay" của tác giả Nguyễn Quang Hùng [106] đã đi sâu phân tích một trong những yếu tố cơ bản của ý thức chính trị của sinh viên đó là niềm tin chính trị, tác giả quan niệm: Niềm tin chính trị của sinh viên nước ta hiện nay là sự kiên định con đường đã lựa chọn đó là độc lập dân tộc gắn liền với chủ nghĩa xã hội, trong đó trước hết có sự thể hiện rõ ràng sự nhận thức mục tiêu, lý tưởng của Đảng, vào sự nghiệp cách mạng của nhân dân, là ý thức, trách nhiệm trong học tập, lao động để tạo ra cho mình có đủ trí tuệ, trình độ học vấn, tài năng, ý chí góp phần xây dựng đất nước theo mục tiêu dân giàu, nước mạnh, xã hội công bằng, dân chủ, văn minh.
11 So với các công trình trên đây, trong luận án tiến sĩ Triết học với đề tài: "Ý thức chính trị của sinh viên nước ta hiện nay - thực trạng và những vấn đề đặt ra" của Phạm Đình Khuê [115] đã có nhiều điểm gần với hướng nghiên cứu của đề tài mà chúng tôi lựa chọn hơn. Nhất là khái niệm ý thức chính trị của sinh viên Việt Nam hiện nay. Theo tác giả, ý thức chính trị của sinh viên Việt Nam hiện nay là sự hiểu biết về chủ nghĩa Mác - Lênin, tư tưởng Hồ Chí Minh, chủ trương, đường lối, quan điểm của Đảng, chính sách, pháp luật của Nhà nước. Đó là lòng yêu nước, tự hào về truyền thống dân tộc, thái độ đối với sự nghiệp đổi mới, quan tâm đến chính trị, các quan hệ chính trị, các hoạt động chính trị, ở sự hiểu biết nhu cầu và các lợi ích chính trị trên cơ sở đó biến thành niềm tin, tình cảm, động lực cho hành vi hoạt động xã hội của bản thân hướng tới mục tiêu sớm đưa nước ta cơ bản trở thành nước công nghiệp theo hướng hiện đại. Tác giả đưa ra năm phương thức thể hiện ý thức chính trị của sinh viên Việt Nam. Ngoài một số công trình kể trên, còn có một số luận văn thạc sĩ viết về ý thức chính trị và giáo dục ý thức chính trị cho các đối tượng khác nhau. Có lẽ số lượng các luận văn viết về ý thức chính trị và giáo dục ý thức chính trị cho sinh viên tương đối nhiều. Chẳng hạn: "Đặc điểm ý thức chính trị trong thời kỳ quá độ ở Việt Nam và vận dụng trong xây dựng ý thức chính trị xã hội chủ nghĩa cho học viên ở Trường Quân sự Quân khu 5 hiện nay" của tác giả Vương Hồng Sơn [155]; "Phát triển ý thức chính trị của sinh viên trường Đại học Hàng hải Việt Nam" của tác giả Bùi Quốc Hưng [109]; "Các biện pháp quản lý nhằm tăng cường giáo dục tư tưởng chính trị, đạo đức cho sinh viên Trường Cao đẳng Kinh tế - Tài chính tỉnh Thái Nguyên" của tác giả Chu Mạnh Cường [33]; "Vấn đề giáo dục ý thức chính trị xã hội chủ nghĩa cho sinh viên ở tỉnh Hải Dương hiện nay" của Trần Thị Ngọc Yến [175]… Tóm lại, những công trình trên tuy không trực tiếp đề cập đến vấn đề giáo dục ý thức chính trị cho sinh viên Tây Nguyên, nhưng dẫu sao các kết
12 quả nghiên cứu đó cũng là một trong những nguồn tài liệu tham khảo quý giá mà nghiên cứu sinh tiếp tục nghiên cứu và làm sang tỏ ý thức chính trị của sinh viên khu vực Tây Nguyên. 1.2. NHỮNG NGHIÊN CỨU LIÊN QUAN ĐẾN THỰC TRẠNG GIÁO DỤC Ý THỨC CHÍNH TRỊ CHO SINH VIÊN VIỆT NAM NÓI CHUNG, SINH VIÊN TÂY NGUYÊN NÓI RIÊNG Đa số các nghiên cứu gần đây đều nhìn nhận thực trạng giáo dục ý thức chính trị cho sinh viên như là một bộ phận cấu thành của thực trạng ý thức chính trị của sinh viên. Điều này không hoàn toàn đúng nhưng vẫn có điểm hợp lý nhất định. Bởi lẽ thực trạng ý thức chính trị của sinh viên ít nhiều là hệ quả của thực trạng giáo dục ý thức chính trị cho đối tượng này. Bài viết: "Cần phải làm gì để xây dựng ý thức chính trị cho sinhviên Đại học Đà Nẵng hiện nay" của tác giả Lê Hữu Ái, Lâm Bá Hoà [4] đã cho rằng sinh viên Đà Nẵng đã và đang có một thái độ rất lạc quan về tương lai của đất nước, sống có lý tưởng, có ý thức phấn đấu vì độc lập dân tộc và mục tiêu "dân giàu, nước mạnh, xã hội công bằng, dân chủ, văn minh". Không chỉ vậy, hầu hết sinh viên vẫn luôn giữ được phong cách, truyền thống dân tộc và có lối sống lành mạnh, chủ động trong việc hoà nhập với môi trường văn hoá quốc tế. Bên cạnh những mặt tích cực nêu trên, các tác giả cũng nêu lên thực tế vẫn còn một bộ phận sinh viên, nói chung, sinh viên Đại học Đà Nẵng nói riêng nhận thức về chính trị còn kém, ít quan tâm đến tình hình của đất nước, bàng quan với thời cuộc, không chịu phấn đấu rèn luyện, lập trường tư tưởng không vững vàng, mờ nhạt về lý tưởng, lối sống buông thả, thực dụng, chạy theo đồng tiền… Một bộ phận thanh niên, sinh viên hiện nay vẫn rất dễ bị lôi kéo vào con đường cờ bạc, rượu chè và các tệ nạn xã hội. Tình trạng vật chất hoá các hành vi ứng xử,coi nhẹ giá trị đạo đức truyền thống theo kiểu "văn minh vật chất", "văn minh tiêu dùng" ngày càng phổ biến. Không ít
13 thanh niên, sinh viên có xu hướng sùng ngoại, sùng bái đồng tiền, đua đòi ăn chơi, sống gấp, sống hưởng thụ vượt quá khả năng của gia đình và thu nhập của cá nhân. Thậm chí có không ít các bạn trẻ do chạy theo nhu cầu hưởng thụ quá mức đã đẩy họ đến con đường phạm tội và huỷ hoại cả tuổi thanh xuân của mình. Nguyên nhân của thực trạng trên, theo các tác giả một phần là do hiệu quả giáo dục tư tưởng, đạo đức, lối sống cho sinh viên chưa thực sự có hiệu quả, đôi khi có biểu hiện buông lỏng. Trong bài: "Vấn đề đổi mới chính trị đồng bộ với đổi mới kinh tế theo tinh thần Đại hội XII của Đảng" của tác giả Dương Xuân Ngọc [144] đã đề cập đến thực trạng ý chính trị trong xã hội Việt Nam hiện nay. Theo tác giả và "ý thức chính trị của công dân và của xã hội được nâng cao, những bảo đảm dân chủ về quyền và nghĩa vụ, lợi ích và trách nhiệm đã được luật hóa và được thực hiện từng bước có kết quả". Đánh giá về thực trạng ý chính trị của tác giả trong bài viết này có tính chất chung, không cho một đối tượng cụ thể nào nhưng đó cũng là ý kiến tham khảo quý báu cho chúng tôi khi bàn về thực trạng ý chính trị của sinh viên Khu vực Tây Nguyên hiện nay. Khi bàn về thực trạng của ý thức chính trị và giáo dục ý thức chính trị cho sinh viên Việt Nam hiện nay, trong bài viết: "Tăng cường giáo dục ý thức chính trị cho sinh viên Việt Nam hiện nay" của tác giả Trần Thanh Giang [70] đã có những đánh giá về thực trạng giáo dục ý thức chính trị cho sinh viên Việt Nam thời gian qua. Theo tác giả trong thời gian qua, vấn đề giáo dục ý thức chính trị cho sinh viên đã được Đảng, Nhà nước và ngành giáo dục nước ta đã quan tâm lãnh đạo, chỉ đạo bằng nhiều biện pháp. Ngoài giáo dục chính khóa trong nhà trường, vai trò của các cơ quan, tổ chức đoàn thể chính trị - xã hội cũng được phát huy , nhờ đó đã góp phần nâng cao ý thức chính trị cho sinh viên. Đa số sinh viên có lập trường tư tưởng, bản lĩnh chính trị vững vàng, có lý tưởng cách mạng, có phẩm chất đạo đức, lối sống có văn hóa...
14 Tuy nhiên, do nhiều nguyên nhân khác nhau mà việc giáo dục ý thức chính trị cho sinh viên hiện nay vẫn còn tồn tại những hạn chế, yếu kém cần phải khắc phục. Nhất là phương pháp giáo dục ý thức chính trị cho đôị ngũ trí thức trong tương lai này. Với đề tài "Hiệu quả công tác giáo dụcchính trị - tư tưởng trong học viên các học viện quân sự ở nước ta hiện nay" của tác giả Lương Ngọc Vĩnh [173] đã đi sâu phân tích thực trạng ý thức chính trị của học viên qua các chỉ số giáo dục như: kết quả công tác giáo dục chính trị - tư tưởng trong học viên; thực trạng huy động các nguồn lực công tác giáo dục chính trị - tư tưởng trong học viên; sự tương quan giữa kết quả với mục đích và sử dụng nguồn lực công tác giáo dục chính trị - tư tưởng trong học viên các học viện quân sự hiện nay. Đối tượng nghiên cứu của luậnán làhiệu quả công tác giáo dụcchính trị - tư tưởng trong học viên các học viện quân sự ở nước ta hiện nay chứ không phải là cho sinh viên. Tuy nhiên sự phân tích của tác giả vềkết quả công tác giáo dục chính trị - tư tưởng trong học viên cũng là một trong những tư liệu có thể tham khảo khi đánh giá thực trạng giáo dục ý thức chính trị cho sinh viên nói chung, sinh viên Tây Nguyên nói riêng. Trong số các công trình mà NCS tiếp cận được, có lẽ đề tài: "Ý thức chính trị của sinh viên nước ta hiện nay - thực trạng và những vấn đề đạt ra" của tác giả Phạm Đình Khuê [115] là tương đối gần với đề tài mà chúng tôi lựa chọn. Nếu như đề tài "Ý thức chính trị của sinh viên nước ta hiện nay - thực trạng và những vấn đề đạt ra" nghiêng về khảo sát thực trạng ý thức chính trị của sinh viên với những nhận định như: Tuyệt đại đa số sinh viên có niềm tin vào sự nghiệp đổi mới do Đảng lãnh đạo, khát khao muốn cống hiến trí tuệ, sức lực để sau này cống hiến xây dựng đất nước vì mục tiêu dân giàu, nước
15 mạnh, dân chủ, công bằng, văn minh. Nhưng đồng thời vẫn còn những điểm "tối" không như mong đợi. Một bộ phận sinh viên tỏ thái độ hoài nghi, thiếu niềm tin vào đường lối phát triển kinh tế thị trường theo định hướng xã hội chủ nghĩa, họ còn thờ ơ, không mặn mà với lý tưởng phấn đấu để trở thành đảng viên, coi thường các môn lý luận chính trị, ngại tham gia các hoạt động chính trị - xã hội, vi pham pháp luật, không quan tâm đến thời sự chính trị v.v. Với đề tài mà chúng tôi lưạ chọn thì việc khảo sát thực trạng mới chỉ là một trong những nhiệm vụ chính của đề tài mà chúng tôi lựa chọn để làm luận án mà thôi. Trong Hội thảo khoa học: "Đổi mới nội dung, phương thức giáo dục lý tưởng cách mạng cho thanh niên trong thời kỳ hội nhập" [60]. Nhiều bài viết đã làm rõ tình hình tư tưởng và nhận thức chính trị cho thanh niên trong giai đoạn hiện nay, trong đó có thanh niên sinh viên. Một số bài viết cho rằng, nhận thức về niềm tin vào sự phát triển đất nước, thái độ đối với việc tham gia các tổ chức Đảng, Đoàn và các phong trào tình nguyện; niềm tin vào mục tiêu "độc lập dân tộc gắn liền với chủ nghĩa xã hội"; niềm tin vào sự lãnh đạo của Đảng, Nhà nước trong điều kiện nền kinh tế thị trường v.v có chuyển biến tích cực. Bên cạnh đó, một số bài viết cho rằng hiện vẫn còn một số thanh niên sinh viên còn có biểu hiện lệch lạc về tư tưởng, thiếu ý chí vươn lên trong học tập, rèn luyện vì ngày mai lập thân, lập nghiệp. Điểm qua một số công trình trên đây cho thấy, thực trạng giáo dục ý thức chính trị cho sinh viên ít nhiều đã được đề cập đến, cho dù là trực tiếp hay gian tiếp, với quy mô, mức độ khác nhau. Tuy nhiên, trong sự bao quát của mình, chúng tôi thấy rằng chưa có một công trình nào đề cập trực tiếp đến thực trạng giáo dục ý thức chính trị cho sinh viên khu vực Tây Nguyên nước ta hiện nay. Đây là một trong những khó khăn cho chúng tôi khi tiến hành thực hiện công trình nghiên cứu của mình.
16 1.3. NHỮNG NGHIÊN CỨU LIÊN QUAN ĐẾN GIẢI PHÁP NÂNG CAO HIỆU QUẢ GIÁO DỤC Ý THỨC CHÍNH TRỊ CHO SINH VIÊN VIỆT NAM NÓI CHUNG, SINH VIÊN TÂY NGUYÊN NÓI RIÊNG Môt trong những cuốn sách đề cập trực tiếp đến thanh niên Tây Nguyên nói chung, sinh viên Tây Nguyên nói riêng đó là công trình: "Giải pháp tăng cường đoàn kết, tập hợp thanh niên các dân tộc ở Tây Nguyên hiện nay" của tác giả Lê Văn Đính [53]. Trong cuốn sách này, tác giả đã phân tích thực trạng công tác đoàn kết, tập hợp thanh niên các dân tộc ở Tây Nguyên trong giai đoạn hiện nay. Tác giả chỉ ra những nhân tố tác động đến sự thay đổi trong văn hoá, trong đó đặc biệt nhấn mạnh đến sự tác động của toàn cầu hóa làm biến đổi tâm tư, tình cảm, nguyện vọng, ước mơ, lối sống v.v. của thanh niên Tây Nguyên nói chung, thanh niên sinh viên nói riêng theo những chiều hướng khác nhau. Từ đó đề xuất các giải pháp cơ bản để tăng cường công tác đoàn kết thanh niên các dân tộc ở Tây Nguyên hiện nay - nhất là tạo ra sự thống nhất cao độ về mặt tư tưởng trong việc thực hiện hai nhiệm vụ chiến lược: Xây dựng chủ nghĩa xã hội và bảo vệ vững chắc Tổ quốc Việt Nam xã hội chủ nghĩa. Trong bài viết: "Cần phải làm gì để xây dựng ý thức chính trị cho sinh viên Đại học Đà Nẵng hiện nay" của Lê Hữu Ái, Lâm Bá Hoà [4]. Các tác giả đã đưa ra một số giải pháp giáo dục ý thức chính trị cho sinh viên Đại học Đà Nẵng hiện nay như: đẩy mạnh công tác giáo dục chính trị, tư tưởng; giáo dục ý thức chính trị cho thanh niên, sinh viên đòi hỏi phải toàn diện; giáo dục ý thức chính trị cho học sinh sinh viên thông qua việc xây dựng đời sống văn hóa tinh thần phong phú, lành mạnh, bằng tấm gương người tốt, việc tốt; giáo dục lòng tự hào dân tộc trong lĩnh vực văn hóa, có nếp sống văn hóa, tác phong văn minh, hiện đại chủ động hội nhập quốc tế về văn hóa là điều kiện quan trọng hình thành nên ý thức chính trị cách mạng phù hợp với xu thế lịch sử.