Luận án tiến sĩ Y tế công cộng: Thực trạng và hiệu quả can thiệp nâng cao kiến thức và thực hành phòng bệnh Ung thư cổ tử cung của phụ nữ tỉnh Bình Định

Chia sẻ: Co Ti Thanh | Ngày: | Loại File: PDF | Số trang:198

Thêm vào BST

Báo xấu

99
lượt xem 23
download

Download Vui lòng tải xuống để xem tài liệu đầy đủ

Luận án được nghiên cứu với mục tiêu nhằm mô tả thực trạng và phân tích một số yếu tố liên quan đến kiến thức và thực hành phòng ung thư cổ tử cung của phụ nữ 15 - 49 tại tỉnh Bình Định năm 2017; Đánh giá hiệu quả sau một năm can thiệp nâng cao kiến thức, thực hành dự phòng và kiểm soát ung thư cổ tử cung ở phụ nữ 15 – 49 tuổi bằng truyền thông và cải thiện cung cấp dịch vụ tại một xã miền núi tỉnh Bình Định

Chủ đề:

Bình luận(0) Đăng nhập để gửi bình luận!

Lưu

Nội dung Text: Luận án tiến sĩ Y tế công cộng: Thực trạng và hiệu quả can thiệp nâng cao kiến thức và thực hành phòng bệnh Ung thư cổ tử cung của phụ nữ tỉnh Bình Định

BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO BỘ Y TẾ VIỆN VỆ SINH DỊCH TỄ TRUNG ƯƠNG -----------------*----------------- NGUYỄN THỊ NHƯ TÚ THỰC TRẠNG VÀ HIỆU QUẢ CAN THIỆP NÂNG CAO KIẾN THỨC VÀ THỰC HÀNH PHÒNG BỆNH UNG THƯ CỔ TỬ CUNG CỦA PHỤ NỮ TỈNH BÌNH ĐỊNH LUẬN ÁN TIẾN SỸ Y TẾ CÔNG CỘNG HÀ NỘI - 2019
i BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO BỘ Y TẾ VIỆN VỆ SINH DỊCH TỄ TRUNG ƯƠNG -----------------*----------------- NGUYỄN THỊ NHƯ TÚ THỰC TRẠNG VÀ HIỆU QUẢ CAN THIỆP NÂNG CAO KIẾN THỨC VÀ THỰC HÀNH PHÒNG BỆNH UNG THƯ CỔ TỬ CUNG CỦA PHỤ NỮ TỈNH BÌNH ĐỊNH Chuyên ngành: Y TẾ CÔNG CỘNG Mã số: 62 72 03 01 LUẬN ÁN TIẾN SỸ Y TẾ CÔNG CỘNG Người hướng dẫn khoa học: 1. PGS.TS. Phan Trọng Lân 2. PGS.TS. Ngô Văn Toàn HÀ NỘI - 2019
ii LỜI CAM ĐOAN Tôi xin cam đoan đây là công trình nghiên cứu của tôi và nhóm nghiên cứu đã thực hiện tại tỉnh Bình Định giai đoạn 2017-2018. Các số liệu và kết quả trình bày trong luận án là trung thực và chưa được công bố trong bất kỳ một công trình nghiên cứu nào khác. Tác giả luận án Nguyễn Thị Như Tú
iii LỜI CẢM ƠN Tôi xin bày tỏ lòng biết ơn sâu sắc đến Ban Giám đốc, Phòng Đào tạo Sau đại học, Viện Vệ sinh Dịch tễ Trung ương luôn tạo điều kiện cho tôi trong suốt quá trình học tập và hoàn thành luận án. Tôi xin trân trọng bày tỏ lòng biết ơn sâu sắc tới PGS.TS Phan Trọng Lân và PGS.TS Ngô Văn Toàn, những người thầy có nhiều kiến thức, kinh nghiệm đã tận tình giảng dạy và hướng dẫn tôi trong suốt quá trình học tập, thực hiện đề tài cũng như hoàn thành luận án. Tôi xin chân thành cảm ơn Ban giám đốc Trung tâm Y tế huyện Vân Canh và Vĩnh Thạnh đã phối hợp tổ chức điều tra, thu thập số liệu của đề tài một cách chính xác và khoa học. Đặc biệt là Đội Bảo vệ sức khỏe bà mẹ trẻ em và Kế hoạch hóa gia đình huyện Vân Canh và Trạm Y tế, UBND và các tổ chức Đoàn thể của xã Canh Hòa đã phối hợp triển khai các hoạt động can thiệp trong suốt một năm qua để đề tài có thể triển khai và hoàn thành đảm bảo đúng tiến độ. Tôi xin chân thành cảm ơn Ban Giám đốc Sở Y tế Bình Định, Phòng Nghiệp vụ Y và các đồng nghiệp đã tạo điều kiện, quan tâm và động viên tôi hoàn thành luận án này. Đặc biệt, tôi xin chân thành cảm ơn chồng, con, cháu, anh chị em, bạn bè và những người thân trong gia đình đã hết lòng ủng hộ, động viên tôi trong suốt quá trình học tập và là động lực giúp tôi vượt qua những khó khăn để đạt được kết quả khoá học và hoàn thành luận án./. Hà nội, ngày 01 tháng 3 năm 2019 Nghiên cứu sinh Nguyễn Thị Như Tú
iv MỤC LỤC Trang Trang phụ bìa ................................................................................................................ i Lời cam đoan ................................................................................................................. ii Lời cảm ơn .................................................................................................................... iii Mục lục .......................................................................................................................... iv Danh mục các ký hiệu, các chữ viết tắt ......................................................................... x Danh mục các bảng ....................................................................................................... xii Danh mục các hình vẽ, đồ thị ........................................................................................ xv ĐẶT VẤN ĐỀ .............................................................................................................. 1 CHƯƠNG 1 - TỔNG QUAN TÀI LIỆU................................................................... 3 1.1. Dịch tễ học ung thư cổ tử cung .............................................................................. 3 1.1.1. Khái niệm ung thư cổ tử cung và sự phát triển của ung thư cổ tử cung ............. 3 1.1.2. Gánh nặng ung thư cổ tử cung ............................................................................ 4 1.1.2.1. Trên thế giới ..................................................................................................... 4 1.1.2.2. Tại Việt Nam .................................................................................................... 5 1.1.3. Nguyên nhân và các yếu tố nguy cơ gây ung thư cổ tử cung ............................. 6 1.1.3.1 Vi rút gây u nhú ở người: Căn nguyên của ung thư cổ tử cung ........................ 6 1.1.3.2 Các yếu tố nguy cơ của ung thư cổ tử cung ...................................................... 7 1.2. Chương trình dự phòng và kiểm soát ung thư cổ tử cung...................................... 11 1.2.1. Các phương pháp dự phòng và kiểm soát UTCTC ............................................. 11 1.2.2. Các phương pháp sàng lọc, phát hiện sớm ung thư cổ tử cung .......................... 11 1.3. Thực trạng kiến thức và thực hành phòng ung thư cổ tử cung của phụ nữ............ 13 1.3.1. Thực trạng kiến thức phòng ung thư cổ tử cung ................................................. 13 1.3.1.1. Kiến thức chung về ung thư cổ tử cung ........................................................... 13 1.3.1.2. Kiến thức về sàng lọc phát hiện sớm ung thư cổ tử cung ................................ 17
v 1.3.1.3. Kiến thức về nhiễm vi rút HPV và tiêm vắc xin phòng ung thư cổ tử cung .... 20 1.3.2. Thực trạng thực hành phòng chống ung thư cổ tử cung ..................................... 23 1.3.2.1. Thực hành sàng lọc phát hiện sớm ung thư cổ tử cung.................................... . 23 1.3.2.2. Thực hành tiêm vắc xin HPV phòng ngừa ung thư cổ tử cung........................ 24 1.3.2.3. Thực hành tình dục an toàn để phòng tránh ung thư cổ tử cung...................... 25 1.3.3. Nhóm yếu tố liên quan đến kiến thức, thực hành phòng ung thư cổ tử cung ..... 26 1.3.3.1. Nhóm yếu tố cá nhân........................................................................................ 26 1.3.3.2 Nhóm yếu tố liên quan đến cộng đồng ............................................................. 28 1.3.3.3. Nhóm yếu tố liên quan đến hệ thống y tế ........................................................ 29 1.4. Chương trình can thiệp dự phòng và kiểm soát ung thư cổ tử cung ...................... 31 1.4.1. Mô hình niềm tin sức khỏe.................................................................................. 31 1.4.1.1. Lý thuyết về mô hình niềm tin sức khỏe .......................................................... 31 1.4.1.2. Áp dụng mô hình niềm tin sức khỏe vào các dịch vụ phòng UTCTC ............. 32 1.4.2. Biện pháp và hiệu quả can thiệp dự phòng, kiểm soát ung thư cổ tử cung ........ 33 1.4.2.1. Biện pháp và hiệu quả can thiệp để tăng tỷ lệ tham dự sàng lọc của phụ nữ .. 33 1.4.2.2. Biện pháp và hiệu quả can thiệp để tăng tỷ lệ tiêm vắc xin HPV .................... 35 CHƯƠNG 2 - ĐỐI TƯỢNG VÀ PHƯƠNG PHÁP NGHIÊN CỨU ...................... 38 2.1. Nghiên cứu mô tả cắt ngang................................................................................... 38 2.1.1. Đối tượng nghiên cứu.......................................................................................... 38 2.1.2. Thời gian và địa điểm nghiên cứu ....................................................................... 38 2.1.2.1 Thời gian ........................................................................................................... 38 2.1.2.2. Địa điểm ........................................................................................................... 38 2.1.3. Phương pháp nghiên cứu..................................................................................... 40 2.1.3.1. Thiết kế nghiên cứu .......................................................................................... 40 2.1.3.2 Cỡ mẫu nghiên cứu ........................................................................................... 40 2.1.3.3. Phương pháp chọn mẫu nghiên cứu ................................................................. 40
vi 2.1.3.4. Nội dung nghiên cứu ........................................................................................ 41 2.1.3.5. Kỹ thuật thu thập thông tin và bộ công cụ thu thập dùng trong nghiên cứu .... 42 2.1.3.6. Tổ chức và quá trình thực hiện điều tra ........................................................... 42 2.1.3.7. Quy ước điểm số, cách tính điểm và phân loại kiến thức ................................ 44 2.2. Nghiên cứu can thiệp.............................................................................................. 45 2.2.1. Đối tượng nghiên cứu......................................................................................... 45 2.2.1.1. Đối tượng nghiên cứu phía sử dụng dịch vụ y tế ............................................ 45 2.2.1.2. Đối tượng nghiên cứu bên cung cấp dịch vụ y tế............................................ 45 2.2.2. Thời gian và địa điểm nghiên cứu ....................................................................... 45 2.2.2.1. Thời gian nghiên cứu ....................................................................................... 45 2.2.2.2. Địa điểm nghiên cứu ........................................................................................ 45 2.2.3. Thiết kế nghiên cứu ............................................................................................. 46 2.2.4. Cỡ mẫu ............................................................................................................... 47 2.2.4.1. Cỡ mẫu cho nghiên cứu định lượng ................................................................. 47 2.2.4.2. Cỡ mẫu nghiên cứu định đính .......................................................................... 47 2.2.5. Phương pháp chọn mẫu nghiên cứu .................................................................... 47 2.2.5.1. Chọn mẫu nghiên cứu định lượng .................................................................... 47 2.2.5.2. Chọn mẫu nghiên cứu định tính ....................................................................... 48 2.2.6. Hoạt động can thiệp tại xã Canh Hòa ................................................................. 48 2.2.6.1. Cơ sở xây dựng nội dung Mô hình nghiên cứu can thiệp tại Canh Hòa .......... 48 2.2.6.2. Những hoạt động can thiệp đã triển khai tại xã Canh Hòa .............................. 50 2.2.7. Điều tra trước và sau can thiệp............................................................................ 57 2.2.8. Biến số và chỉ số đánh giá hiệu quả can thiệp .................................................... 57 2.2.9. Cách đánh giá hiệu quả can thiệp....................................................................... 57 2.3. Sai số và các biện pháp khống chế sai số ............................................................... 58 2.4. Phương pháp quản lý, xử lý và phân tích số liệu ................................................... 59 2.5. Đạo đức của nghiên cứu ......................................................................................... 59
vii CHƯƠNG 3 - KẾT QUẢ ............................................................................................ 60 3.1. Thực trạng và một số yếu tố liên quan đến kiến thức và thực hành phòng ung thư cổ tử cung của phụ nữ 15 - 49 tại tỉnh Bình Định năm 2017................................. 60 3.1.1. Thực trạng kiến thức và thực hành phòng ung thư cổ tử cung .......................... 60 3.1.1.1. Thông tin chung về đối tượng nghiên cứu ....................................................... 60 3.1.1.2. Kiến thức của phụ nữ (15-49) tuổi về ung thư cổ tử cung ............................... 62 3.1.1.3. Thực hành của phụ nữ (15-49) tuổi về phòng ngừa ung thư cổ tử cung.......... 67 3.1.1.4. Tiếp cận thông tin và nguồn cung cấp thông tin về ung thư cổ tử cung .......... 67 3.2. Một số yếu tố liên quan đến kiến thức và thực hành phòng ung thư cổ tử cung của phụ nữ 15 - 49 tại tỉnh Bình Định năm 2017 .......................................................... 69 3.2.1. Mối liên quan giữa một số yếu tố và kiến thức của phụ nữ (15-49) tuổi về phòng ung thư cổ tử cung ............................................................................................. 69 3.2.2. Mối liên quan giữa một số yếu tố và thực hành về phòng ngừa ung thư cổ tử cung của phụ nữ (15-49) tuổi ........................................................................................ 75 3.2. Hiệu quả sau một năm can thiệp nâng cao kiến thức, thực hành dự phòng và kiểm soát ung thư cổ tử cung ở phụ nữ 15 – 49 tuổi bằng truyền thông và cải thiện cung cấp dịch vụ tại một xã miền núi tỉnh Bình Định .................................................. 80 3.2.1. Mô tả đặc điểm của mẫu nghiên cứu .................................................................. 80 3.2.2. Kiến thức và thực hành của phụ nữ trong độ tuổi (15-49 tuổi) về dự phòng và kiểm soát ung thư cổ tử cung sau một năm triển khai hoạt động can thiệp ............. 83 3.2.2.1. Kiến thức của phụ nữ về ung thư cổ tử cung ................................................... 83 3.2.2.2. Thực hành của phụ nữ về phòng ngừa ung thư cổ tử cung .............................. 92 CHƯƠNG 4 - BÀN LUẬN ......................................................................................... 97 4.1. Thực trạng và một số yếu tố liên quan đến kiến thức và thực hành phòng ung thư cổ tử cung của phụ nữ 15 - 49 tại tỉnh Bình Định năm 2017.................................. 97 4.1.1. Thưc trạng kiến thức phòng ung thư cổ tử cung của phụ nữ 15 – 49 tuổi tại tỉnh Bình Định ............................................................................................................... 97
viii 4.1.1.1. Thực trạng kiến thức về ung thư cổ tử cung, nhiễm HPV và tiêm vắc xin HPV phòng ung thư cổ tử cung của phụ nữ 15 – 49 tuổi tại tỉnh Bình Định ............... 97 4.1.1.2. Thực trạng kiến thức về nhiễm HPV và tiêm vắc xin HPV phòng ung thư cổ tử cung của phụ nữ 15 – 49 tuổi tại tỉnh Bình Định ................................................. 101 4.1.2. Thực trạng thực hành phòng ung thư cổ tử cung của phụ nữ 15 – 49 tuổi tại tỉnh Bình Định ............................................................................................................... 104 4.1.2.1. Thực trạng khám sàng lọc phát hiện sớm ung thư cổ tử cung của phụ nữ 15– 49 tuổi tại tỉnh Bình Định....................................................................................... 104 4.1.2.2. Thực trạng tiêm vắc xin HPV phòng ung thư cổ tử cung của phụ nữ 15 – 49 tuổi tại tỉnh Bình Định.............................................................................................. 108 4.1.2.3. Thực trạng kiến thức và thực hành của phụ nữ 15 – 49 tuổi tại tỉnh Bình Định về các hành vi làm tăng nguy cơ ung thư cổ tử cung ........................................... 112 4.1.3. Một số yếu tố liên quan đến kiến thức và thực hành phòng bệnh ung thư cổ tử cung ở phụ nữ tỉnh Bình Định .................................................................................. . 114 4.2.1. Một số yếu tố liên quan đến kiến thức phòng ung thư cổ tử cung của phụ nữ (15-49) tuổi tại tỉnh Bình Định...................................................................................... 114 4.1.3.2. Một số yếu tố liên quan đến thực hành phòng ung thư cổ tử cung của phụ nữ (15-49) tuổi tại tỉnh Bình Định ................................................................................ 116 4.2. Hiệu quả của Chương trình truyền thông và sàng lọc phát hiện sớm ung thư cổ tử cung bằng VIA dựa vào y tế xã ................................................................................ 119 4.2.1. Tính phù hợp của Chương trình can thiệp trên cơ sở dữ liệu thu được từ kết quả nghiên cứu ngang và điều tra ban đầu trước can thiệp tại xã Canh Hòa ................ 119 4.2.2. Các hoạt động đã triển khai trong Chương trình can thiệp tại xã Canh Hòa ...... 121 4.2.3. Hiệu quả của Chương trình đối với việc nâng cao hiểu biết về ung thư cổ tử cung của phụ nữ tại xã Canh Hòa ................................................................................. 124 4.2.3.1. Hiệu quả của Chương trình đối với việc nâng cao hiểu biết về ung thư cổ tử cung của phụ nữ tại xã Canh Hòa ............................................................................. 124
ix 4.2.3.2. Hiệu quả của Chương trình đối với việc nâng cao khả năng cung cấp dịch vụ sàng lọc UTCTC bằng test VIA ............................................................................... 125 4.2.3.3. Hiệu quả của Chương trình đối với việc nâng cao kiến thức và thực hành tiêm vắc xin HPV của phụ nữ (15-49) tuổi tỉnh Bình Định .......................................... 127 4.2.4. Tính mới và tính bền vững của Chương trình can thiệp tại xã Canh Hòa .......... 130 4.2.5. Khả năng nhân rộng và yêu cầu đảm bảo cho nhân rộng Chương trình ............. 132 4.2.6. Những khó khăn khi triển khai thực hiện nghiên cứu ......................................... 133 4.2.7. Hạn chế của nghiên cứu và cách khắc phục........................................................ 134 KẾT LUẬN .................................................................................................................. 135 KHUYẾN NGHỊ.......................................................................................................... 136 DANH SÁCH CÁC CÔNG TRÌNH NGHIÊN CỨU ĐÃ CÔNG BỐ TÀI LIỆU THAM KHẢO PHỤ LỤC
x DANH MỤC CÁC KÝ HIỆU, CÁC CHỮ VIẾT TẮT ADN Acid Deoxyribonucleic ASR Age Standard Rate (Tỷ lệ chuẩn theo tuổi) BPSD Bộ phận sinh dục BVBMTE Bảo vệ bà mẹ trẻ em KHHGĐ Kế hoạch hóa gia đình CBYT Cán bộ y tế CSSKSS Chăm sóc sức khỏe sinh sản CTC Cổ tử cung HGĐ Hộ gia đình HPV Human Papilloma Virus (vi rút sinh u nhú ở người) HQCT Hiệu quả can thiệp HSV-2 Herpes Simplex Virus typ 2 ICC Ung thư cổ tử cung xâm lấn KSL Khám sàng lọc NC Nhóm chứng NCT Nhóm can thiệp Pap Pap Smear (Xét nghiệm tế bào học) PN Phụ nữ PVS Phỏng vấn sâu QHTD Quan hệ tình dục SCT Sau can thiệp SL Số lượng STD Sexually Transmitted Disease (Bệnh lây truyền qua đường tình dục) TCT Trước can thiệp
xi TCYTTG World Health Organization (Tổ chức Y tế thế giới) TLN Thảo luận nhóm TTYT Trung tâm Y tế TYT Trạm Y tế UTCTC Ung thư cổ tử cung Visual Inspection with Acetic acid (Quan sát cổ tử cung với axit VIA axetic)
xii
xiii DANH MỤC CÁC BẢNG Trang Bảng 3.1. Phân bố một số đặc điểm dân số học của phụ nữ 15-49 tuổi .............................. 60 Bảng 3.2. Phân bố phơi nhiễm với một số nguy cơ gây ung thư cổ tử cung của phụ nữ 15-49 ................................................................................................. 61 Bảng 3.3. Kiến thức về yếu tố nguy cơ gây ung thư cổ tử cung ........................................ 62 Bảng 3.4. Kiến thức về dấu hiệu nghi ngờ mắc ung thư cổ tử cung .................................. 63 Bảng 3.5. Kiến thức về cách phát hiện sớm ung thư cổ tử cung ......................................... 63 Bảng 3.6. Kiến thức về biện pháp phòng ung thư cổ tử cung ............................................. 64 Bảng 3.7. Kiến thức về khả năng phòng và điều trị về ung thư cổ tử cung ........................ 65 Bảng 3.8. Kiến thức về nhiễm HPV và tiêm vắc xin HPV.................................................. 65 Bảng 3.9. Nguồn cung cấp thông tin về ung thư cổ tử cung mà phụ nữ mong muốn nhận và đã được nhận trên thực tế .................................................. 68 Bảng 3.10. Mối liên quan giữa kiến thức phòng ung thư cổ tử cung của phụ nữ (15-49) tuổi và các loại nguồn cung cấp thông tin......................................... 69 Bảng 3.11. Mối liên quan giữa thực hành phòng ung thư cổ tử cung của phụ nữ (21-49) tuổi và các loại nguồn cung cấp thông tin.................................. 71 Bảng 3.12. Mô hình hồi quy logistic về mối liên quan giữa kiến thức chung về ung thư cổ tử cung với một số yếu tố ............................................................. 72 Bảng 3.13. Mô hình hồi quy logistic về mối liên quan giữa một số yếu tố với kiến thức về nhiễm HPV, tiêm vắc xin HPV ............................................... 74 Bảng 3.14. Mối liên quan giữa thực hành sàng lọc phát hiệm sớm ung thư cổ tử cung với kiến thức của phụ nữ (21-49 tuổi) đã có quan hệ
xiv tình dục ................................................................................................................ 75 Bảng 3.15. Mối liên quan giữa thực hành tiêm vắc xin HPV với kiến thức của phụ nữ (15-49 tuổi) ....................................................................................... 76 Bảng 3.16. Mối liên quan giữa xét nghiệm Pap Smear và một số đặc điểm dân số học của phụ nữ trong độ tuổi (21-49) đã có quan hệ tình dục ....................................................................................................................... 77 Bảng 3.17. Mối liên quan giữa xét nghiệm VIA và một số đặc điểm dân số học của phụ nữ trong độ tuổi (21-49) đã có quan hệ tình dục ............................ 78 Bảng 3.18. Mô hình hồi quy logistic về mối liên quan giữa thực hành tiêm vắc xin HPV của phụ nữ (15-49) tuổi và một số đặc điểm dân số học ................................................................................................................... 79 Bảng 3.19. So sánh đặc điểm dân số học của phụ nữ 15-49 tuổi tại xã can thiệp Canh Hòa và xã chứng Vĩnh Kim .............................................................. 80 Bảng 3.20. Phân bố một số đặc điểm dân số học của phụ nữ 15-49 tuổi tại xã can thiệp Canh Hòa......................................................................................... 81 Bảng 3.21. Phân bố phơi nhiễm với một số nguy cơ gây ung thư cổ tử cung của phụ nữ 15-49 tại xã can thiệp Canh Hòa ...................................................... 82 Bảng 3.22. Kết quả can thiệp về kiến thức chung liên quan đến ung thư cổ tử cung ................................................................................................................. 83 Bảng 3.23. Kết quả can thiệp về kiến thức liên quan đến các yếu tố nguy cơ ung thư cổ tử cung .......................................................................................... 85 Bảng 3.24. Kết quả can thiệp về kiến thức liên quan đến các biện pháp dự phòng ung thư cổ tử cung .................................................................................... 87 Bảng 3.25. Kết quả can thiệp về kiến thức liên quan đến cách phát hiện sớm ung thư cổ tử cung ....................................................................................... 88
xv Bảng 3.26. Kết quả can thiệp về kiến thức nhiễm HPV và tiêm vắc xin HPV ..................................................................................................................... 90 Bảng 3.27. Kết quả can thiệp phân theo mức độ kiến thức chung về ung thư cổ tử cung ...................................................................................................... 91 Bảng 3.28. Kết quả can thiệp phân theo mức độ kiến thức về nhiễm HPV và tiêm vắc xin HPV ........................................................................................... 92 Bảng 3.29. Kết quả can thiệp về thực hành khám sàng lọc ung thư cổ tử cung bằng xét nghiệm VIA trong số phụ nữ khám phụ khoa ............................. 92 Bảng 3.30. Kết quả can thiệp về thực hành khám phụ khoa ................................................. 94 Bảng 3.31. Kết quả can thiệp về thực hành tiêm vắc xin HPV ............................................. 95
xvi DANH MỤC CÁC HÌNH VẼ, ĐỒ THỊ Trang Hình 1.1. Cơ chế sinh ung thư cổ tử cung của Human Papilloma virus ............................. 3 Hình 1.2. Tỷ lệ mắc và tử vong UTCTC chuẩn tuổi (thế giới) ........................................... 4 Hình 1.3. Mô hình niềm tin sức khỏe về sử dụng dịch vụ phòng UTCTC ......................... 32 Hình 2.1. Bản đồ hành chính tỉnh Bình Định...................................................................... 39 Hình 2.2. Thiết kế nghiên cứu và quy trình triển khai nghiên cứu ..................................... 46 Hình 2.3. Nội dung Mô hình can thiệp phòng ung thư cổ tử cung cho PN (15-49) dựa vào y tế xã ................................................................................. 50 Hình 2.4. Chương trình sàng lọc UTCTC và chuyển tuyến tại y tế xã ............................... 52 Hình 2.5. Chương trình truyền thông và đầu ra mong muốn trên đối tượng đích ............................................................................................................ 53 Hình 3.1. Kiến thức chung của phụ nữ về bệnh ung thư cổ tử cung................................... 66 Hình 3.2. Kiến thức về nhiễm HPV và tiêm vắc xin HPV ................................................. 67 Hình 3.3. Tỷ lệ khám phát hiện sớm ở phụ nữ (21-49) đã quan hệ tình dục ....................................................................................................................... 67 Hình 3.4. Tỷ lệ tiêm vắc xin của phụ nữ (15-49) đã từng nghe có vắc xin HPV ............................................................................................................... 68 Hình 3.5. Tỷ lệ phụ nữ (15-49) tuổi được cung cấp thông tin về UTCTC ......................... 69 Hình 3.6. Lý do phụ nữ chưa tiêm vắc xin HPV phòng UTCTC ....................................... 76
1 ĐẶT VẤN ĐỀ Cứ mỗi năm phút trôi qua lại có thêm ba phụ nữ (PN) trên thế giới bị tử vong do ung thư cổ tử cung (UTCTC) [91]. Hàng năm ước tính vẫn còn khoảng 500.000 trường hợp UTCTC mới được chẩn đoán và hàng triệu PN chưa tiếp cận được với thông tin, dịch vụ phòng ngừa và điều trị về UTCTC [138]. Thực sự UTCTC là một vấn đề sức khỏe cộng đồng cần được ưu tiên can thiệp dự phòng và sàng lọc sớm, đặc biệt là các nước đang phát triển [65]. Việt Nam không phải là ngoại lệ và hoạt động sàng lọc, điều trị tiền ung thư để dự phòng UTCTC đã được đưa vào trong chiến lược Dân số và Sức khỏe sinh sản Việt Nam giai đoạn 2011-2020 với một chỉ tiêu rất rõ ràng là “Tỷ lệ phụ nữ (30-54 tuổi) được sàng lọc UTCTC đạt 20% vào năm 2015 và 50% vào năm 2020”. Đặc biệt gần đây Bộ Y tế đã ban hành kế hoạch hành động riêng cho lĩnh vực này đó là “Kế hoạch hành động quốc gia dự phòng và kiểm soát UTCTC giai đoạn 2016-2025”. Mặc dù vậy kết quả triển khai thực hiện các văn bản chính sách trên còn khá hạn chế và các thông tin về thực trạng và hiệu quả của các giải pháp cũng chưa có nhiều đặc biệt ở các vùng khó khăn và đồng bào dân tộc vì vậy kết quả của đề tài này sẽ góp phần vào cung cấp các bằng chứng chính xác cho công tác triển khai những định hướng và xây dựng kế hoạch của ngành y tế nói chung và tỉnh Bình Định nói riêng. Theo báo cáo Bệnh viện K (2007-2011), người bệnh UTCTC điều trị tại bệnh viện đa số ở giai đọan muộn, từ độ III trở lên (53,7%) [8]. Còn tại Bình Định tất cả người bệnh UTCTC (100%) đều nhập viện trong giai đoạn muộn: 53% giai đoạn IV, 29% giai đoạn III và 18% giai đoạn II [20]. Một trong những lý do dẫn đến tình trạng này là các PN trên chưa được khám sàng lọc (KSL) định kỳ và tại Việt Nam chưa triển khai hệ thống phát hiện sớm UTCTC bằng các xét nghiệm thích hợp, dễ tiếp cận; và nếu họ được phát hiện ở giai đoạn tiền UTCTC thì cũng chưa được điều trị kịp thời và hiệu quả [4]. Theo Nguyễn Thanh Hiệp tỷ lệ PN từng làm xét nghiệm Pap smear (4,8%) [17], của Lê Thị Phương Mai (7%) [28], của Bùi Thị Chi (9,6%) [5]; từ các kết quả nghiên cứu trên cho thấy tỷ lệ PN Việt Nam được KSL là quá thấp. UTCTC là bệnh nguy hiểm nhưng có thể làm giảm tử vong và gánh nặng cho gia đình và xã hội nếu được tiêm phòng, phát hiện sớm ở giai đoạn tiền ung thư và điều
2 trị kịp thời. Do khoảng thời gian hình thành và tồn tại tổn thương tiền ung thư ở cổ tử cung (CTC) tương đối dài; yếu tố nguyên nhân và các yếu tố nguy cơ đã được xác định; mặt khác CTC là bộ phận có thể tiếp cận trực tiếp để quan sát, thăm khám, lấy bệnh phẩm và thực hiện các can thiệp điều trị nên đại đa số các trường hợp UTCTC có thể được phòng ngừa bằng cách sàng lọc, phát hiện sớm và điều trị các thương tổn tiền ung thư. Hơn nữa, can thiệp cộng đồng bằng truyền thông giáo dục sức khỏe đa hình thức và áp dụng sàng lọc bằng phương pháp quan sát CTC bằng mắt thường với acid acetic (VIA) để phát hiện tổn thương tế bào CTC ở giai đoạn sớm ở ngay tuyến xã là biện pháp can thiệp cộng đồng có độ bao phủ rộng nhất, ít tốn kém nhất nhưng hiệu quả cao nhất. Kết quả của điều tra ngang về kiến thức và thực hành phòng UTCTC của 1.200 PN (15-49) tuổi tại tỉnh Bình Định và nghiên cứu định tính tại xã Canh Hòa cho thấy những PN sống ở nông thôn, kinh tế khó khăn, học vấn thấp, đồng bào dân tộc và ít tiếp cận với thông tin về UTCTC thì có kiến thức và thực hành phòng ngừa UTCTC thấp hơn các PN khác, đó chính là cơ sở dữ liệu ban đầu để từ đó nhóm nghiên cứu có thể thiết kế mô hình khung lý thuyết đề xuất cho Chương trình can thiệp để dự phòng và kiểm soát UTCTC cho PN (15-49) tuổi dựa vào y tế xã một cách khoa học và có tính khả thi nhằm cải thiện kiến thức và thực hành của các PN trên. Mặt khác từ thực tiễn của các biện pháp can thiệp kiểm soát UTCTC dựa vào y tế xã đã áp dụng sẽ rút ra được bài học kinh nghiệm, làm cơ sở, tiền đề cho việc triển khai một cách rộng rãi biện pháp can thiệp này cho tất cả 159 xã trên phạm vi toàn tỉnh Bình Định và có thể xem xét áp dụng tại một số địa phương có những đặc điểm tương đồng. Xuất phát từ thực tế đó, nhóm nghiên cứu đã tiến hành đề tài: “Thực trạng và hiệu quả can thiệp nâng cao kiến thức và thực hành phòng bệnh Ung thư cổ tử cung của phụ nữ tỉnh Bình Định” với hai mục tiêu: 1. Mô tả thực trạng và phân tích một số yếu tố liên quan đến kiến thức và thực hành phòng ung thư cổ tử cung của phụ nữ 15 - 49 tại tỉnh Bình Định năm 2017; 2. Đánh giá hiệu quả sau một năm can thiệp nâng cao kiến thức, thực hành dự phòng và kiểm soát ung thư cổ tử cung ở phụ nữ 15 – 49 tuổi bằng truyền thông và cải thiện cung cấp dịch vụ tại một xã miền núi tỉnh Bình Định.
3 Chương 1 TỔNG QUAN TÀI LIỆU 1.1. Dịch tễ học ung thư cổ tử cung 1.1.1. Khái niệm ung thư cổ tử cung và sự phát triển của ung thư cổ tử cung UTCTC xảy ra khi các tế bào ở CTC bắt đầu phát triển và nhân rộng một cách bất thường và không kiểm soát được. Các tế bào này bị mất chức năng bình thường và hình thành khối u. Các khối u ác tính ở CTC có thể di căn và phá huỷ các bộ phận khác của cơ thể [58]. UTCTC hình thành trong mô CTC do nhiễm vi rút sinh u nhú ở người, Human Papilloma Virus (HPV). Hầu hết các trường hợp UTCTC đều bắt đầu từ các tế bào vùng chuyển tiếp giữa cổ trong và cổ ngoài bị tổn thương, nhiễm HPV và biến đổi dần dần, phát triển thành tiền ung thư rồi UTCTC [58]. Nhiễm HPV là nguyên nhân cần thiết gây UTCTC [88],[58], sau lần nhiễm đầu tiên, khoảng 5-10% có thể hình thành các biến đổi [4],[58],[139]. PN bị nhiễm HPV nguy cơ cao và phối hợp thêm các nguy cơ khác, tổn thương ban đầu có thể tồn tại và tiến triển trong 10 - 20 năm để hình thành UTCTC với hệ miễn dịch bình thường [2],[57],[139] và chỉ 5-10 năm nếu bị suy giảm miễn dịch [141]. Cơ chế sinh UTCTC được mô tả tại (Hình 1.1). Hình 1.1. Cơ chế sinh ung thư cổ tử cung của Human Papilloma virus [37]