Luận văn Thạc sĩ Địa lý: Sự phân hóa kinh tế - xã hội ở Nam bộ

Chia sẻ: Lavie Lavie | Ngày: | Loại File: PDF | Số trang:144

Thêm vào BST

Báo xấu

80
lượt xem 14
download

Download Vui lòng tải xuống để xem tài liệu đầy đủ

Luận văn Thạc sĩ Địa lý: Sự phân hóa kinh tế - xã hội ở Nam bộ tìm hiểu hiện trạng phát triển và sự phân hóa một số ngành đặc trưng vùng, qua đó tìm ra thế mạnh của các khu vực trong vùng, đưa ra định hướng phát triển một số ngành kinh tế - xã hội ở Nam bộ.

Chủ đề:

Bình luận(0) Đăng nhập để gửi bình luận!

Lưu

Nội dung Text: Luận văn Thạc sĩ Địa lý: Sự phân hóa kinh tế - xã hội ở Nam bộ

BOÄ GIAÙO DUÏC VAØ ÑAØO TAÏO TRÖÔØNG ÑAÏI HOÏC SÖ PHAÏM THAØNH PHOÁ HOÀ CHÍ MINH WX TRÖÔNG VAÊN TUAÁN SÖÏ PHAÂN HOAÙ KINH TEÁ – XAÕ HOÄI ÔÛ NAM BOÄ CHUYEÂN NGAØNH : ÑÒA LYÙ KINH TEÁ - XAÕ HOÄI MAÕ SOÁ : 01.07.02 LUAÄN VAÊN THAÏC SÓ ÑÒA LYÙ NGÖÔØI HÖÔÙNG DAÃN KHOA HOÏC: PGS. TS. NGUYEÃN KIM HOÀNG TP. HCM - 2004
MÔÛ ÑAÀU Phaân hoùa laõnh thoå veà kinh teá-xaõ hoäi cuûa moät vuøng, moät quoác gia luoân laø vaán ñeà raát quan troïng trong coâng taùc quy hoaïch vaø quaûn lyù kinh teá-xaõ hoäi. Do ñoù töø laâu treân theá giôùi cuõng nhö ôû Vieät Nam ñaõ coù nhieàu taùc giaû vaø nhieàu coâng trình nghieân cöùu caû veà lyù luaän vaø thöïc tieån. Nhieàu nhaø khoa hoïc ñaõ coá gaéng ñi tìm baûn chaát cuûa caùc khaùi nieäm vaø caùc nguyeân nhaân cuûa söï phaân hoùa noùi treân. Nghieân cöùu söï phaân hoùa veà kinh teá-xaõ hoäi nhaèm ñöa ra nhöõng bieän phaùp phuø hôïp thuùc ñaåy söï nghieäp coâng nghieäp hoùa, hieän ñaïi hoùa caùc ngaønh kinh teá ôû nöôùc ta laø nhieäm vuï caàn thieát, thöôøng xuyeân, laâu daøi cuûa caùc nhaø khoa hoïc, caùc nhaø quaûn lyù. Nam Boä laø vuøng noâng nghieäp troïng ñieåm cuûa caû nöôùc, laø vuøng ñoäng löïc taêng tröôûng kinh teá lôùn nhaát cuûa nöôùc ta, laø vuøng coù tieàm naêng to lôùn caû veà coâng vaø noâng nghieäp. Trong nhöõng naêm qua Nam Boä ñaõ coù böôùc phaùt trieån vöôïc baäc veà nhieàu ngaønh coù lôïi theá vaø ñaõ ñoùng goùp raát to lôùn cho ñaát nöôùc (ÑNB ñoùng goùp 52% saûn löôïng coâng nghieäp, TNB ñoùng goùp hôn 50% saûn löôïng löông thöïc vaø phaàn lôùn löông thöïc xuaát khaåu cuûa caû nöôùc). Maëc duø vaäy, caùc ngaønh kinh teá trong vuøng vaãn chöa phaùt trieån theo quy hoaïch chung daãn ñeán caùc ngaønh, caùc trung taâm kinh teá coù chöùc naêng gioáng nhau phaùt trieån choàng cheùo trong vuøng, haäu quaû laø chua phaùt huy heát tieàm naêng cuûa vuøng vaø giöõa caùc khu vöïc trong vuøng chöa hoã trôï cho nhau cuøng nhau phaùt trieån.. Söï phaùt trieån caùc ngaønh kinh teá khoâng ñoàng ñeàu veà laõnh thoå laø moät taát yeáu khaùch quan phuø hôïp vôùi naêng löïc cuûa töøng vuøng, Döïa vaøo vieäc ñaùnh giaù caùc nguoàn löïc cuûa töï nhieân, kinh teá-xaõ hoäi, döïa vaøo qui hoaïch phaùt trieån kinh teá-xaõ hoäi cuûa caùc tænh trong vuøng ñeà taøi “Söï phaân hoùa kinh teá-xaõ hoäi ôû Nam Boä” hy voïng böôùc ñaàu ñaët neàn moùng cho coâng taùc quy hoaïch chung cuûa vuøng sinh thaùi Nam Boä ñeå goùp phaàn phaùt trieån kinh teá-xaõ hoäi moät caùch caân baèng beàn vöõng trong toaøn vuøng.
Ñeå hoaøn thaønh ñeà taøi naøy taùc giaû ñaõ nhaän ñöôïc söï giuùp ñôõ taän tình cuûa nhieàu cô quan ñôn vò coù lieân quan vì vaäy toâi xin chaân thaønh caûm ôn khoa Ñòa lyù tröôøng Ñaïi hoïc sö phaïm T.P. Hoà Chí Minh,Trung taâm nghieân cöùu kinh teá Mieàn Nam, UBNN caùc tænh trong vuøng, Khoa Ñòa lyù tröôøng Ñaïi hoïc khoa hoïc-xaõ hoäi vaø nhaân vaên, PGS. TS. Nghuyeãn Kim Hoàng, TS. Phaïm Xuaân Haäu, PGS. TS. Ñaëng Vaên Phan, TS. Traàn Sinh, ThS. Leâ Minh Vónh… cuøng taát caû caùc ñoàng nghieäp.
ÑAËC ÑIEÅM CUÛA LUAÄN VAÊN 1. Muïc ñích nghieân cöùu Ñeà taøi”Söï phaân hoaù veà kinh teá - xaõ hoäi ôû Nam Boä”ñöôïc thöïc hieän nhaèm: (1) ñaùnh giaù hieän traïng caùc nguoàn löïc phaùt trieån kinh teá-xaõ hoäi ôû Nam Boä vaø söï phaân hoaù laõnh thoå cuûa chuùng,(2) tìm hieåu hieän traïng phaùt trieån vaø söï phaân hoaù moät soá ngaønh ñaëc tröng cuûa vuøng, qua ñoù tìm ra theá maïnh cuûa caùc khu vöïc trong vuøng.(3) Tìm hieåu ñònh höôùng phaùt trieån moät soá ngaønh kinh teá vaø höôùng toå chöùc saûn xuaát laõnh thoå ñeán naêm 2010. (4) ñöa ra moät soá kieán nghò veà bieän phaùp thöïc hieän muïc tieâu cuûa ñònh höôùng. 2. Phöông phaùp nghieân cöùu Ñeà taøi öùng duïng caùc phöông phaùp nghieân cöùu truyeàn thoáng cuûa ñòa lyù kinh teá- xaõ hoäi, ñoàng thôøi söû duïng lôïi theá cuûa phöông phaùp cho ñieåm, söû duïng coâng cuï maùy tính vaøo nghieân cöùu ñòa lyù kinh teá-xaõ hoäi. 3. Nhöõng ñoùng goùp cuûa luaän vaên - Qua phaân tích tæm ra söï phaân hoaù caùc nguoàn löïc, xaùc ñònh lôïi theá cuûa caùc khu vöïc vaø caùc tieåu vuøng cuûa Nam Boä. - Tìm ra hieän traïng phaân hoaù veà kinh teá-xaõ hoäi ñeán tieåu vuøng, xaùc ñònh vai troø cuûa caùc cöïc phaùt trieån, cöïc taêng tröôûng vaø vò trí trung taâm ñoái vôùi caùc tieåu vuøng vaø cuûa toaøn vuøng laøm cô sôû cho coâng taùc quy hoaïch cuûa Nam Boä. - Ñöa ra moät soá kieán nghò veà bieän phaùp nhaèm thöïc hieän muïc tieâu cuûa ñònh höôùng. - Söû duïng phöông phaùp cho ñieåm caùc ngaønh kinh teá ñeå ñöa ra chæ soá toång hôïp nhaèm ñaùnh giaù söï phaân hoaù kinh teâ-xaõ hoäi cuûa vuøng baèng coâng cuï maùy tính. 4. YÙ nghóa thöïc tieãn cuûa luaän vaên - Keát quaû nghieân cöùu cuûa ñeà taøi ñaõ vaø ñang ñöôïc söû duïng trong quy hoaïch phaùt trieån kinh teá-xaõ hoäi cuûa caùc tænh cuûa Nam Boä.
- Khaúng ñònh vai troø cuûa caùc cöïc phaùt trieån, vuøng taêng tröôûng, caùc vò trí trung taâm ñoái vôùi toå chöùc saûn xuaát theo laõnh thoå. - Laøm cô sôû cho coâng taùc quy hoaïch phaùt trieån kinh teá-xaõ hoäi theo laõnh thoå cuøa Nam Boä ñeán naêm 2010. - Ñöa ra phöông phaùp ñaùnh giaù toång hôïp söï phaân hoùa kinh teá-xaõ hoäi baèng caùch cho ñieåm, söû duïng coâng cuï maùy tính vaøo coâng taùc nghieân cöùu. 5. Caáu truùc cuûa luaän vaên Luaän vaên goàm 148 trang khoâng keå caùc baûn ñoà, bieåu ñoà vaø caùc phuï luïc; ñaõ tham khaûo 27 taøi lieäu trong vaø ngoaøi nöôùc. Noäi dung bao goàm 3 phaàn vaø 5 chöông, khoâng keå phaàn môû ñaàu. PhaànI: Toång quan, ñoái töôïng, noäi dung, phöông phaùp nghieân cöùu vaø cô sôû lyù luaän (2 chöông). PhaànII: Keát quaû nghieân cöùu (3 chöông). PhaànIII: Keát luaän vaø kieán nghò.
PHAÀN THÖÙ NHAÁT TOÅNG QUAN, ÑOÁI TÖÔÏNG, NOÄI DUNG, PHÖÔNG PHAÙP NGHIEÂN CÖÙU VAØ CÔ SÔÛ LYÙ LUAÄN CUÛA ÑEÀ TAØI CHÖÔNG I ÑOÁI TÖÔNG, NOÄI DUNG VAØ PHÖÔNG PHAÙP NGHIEÂN CÖÙU I . LYÙ DO CHOÏN ÑEÀ TAØI : Coâng nghieäp hoùa, hieän ñaïi hoùa laø quy luaät taát yeáu, khaùch quan ñoái vôùi söï phaùt trieån kinh teá xaõ hoäi cuûa moät quoác gia. Ñeå ñaït ñöôïc thaønh coâng vaø hieäu quaû cao trong tieán trình coâng nghieäp hoùa, hieän ñaïi hoùa ñaát nöôùc ñoøi hoûi moãi quoác gia phaûi xaây döïng cho mình moät cô caáu kinh teá hôïp lyù, boá trí saép xeáp laïi caùc ngaønh, caùc vuøng sao cho phuø hôïp vôùi yeâu caàu phaùt trieån, ñieàu kieän hoaøn caûnh thöïc teá cuûa töøng vuøng, cuûa caû nöôùc vaø cuûa quoác teá. Nhaän thöùc ñöôïc taàm quan troïng cuûa vaán ñeà, töø naêm 1986, Ñaûng vaø Nhaø nöôùc ñaõ tieán haønh coâng nghieäp hoùa, hieän ñaïi hoùa ñaát nöôùc. Ñoåi môùi neàn kinh teá nöôùc ta töø moät neàn kinh teá töï caáp, töï tuùc, quan lieâu, bao caáp sang neàn kinh teá haøng hoùa nhieàu thaønh phaàn döôùi söï quaûn lí cuûa nhaø nöôùc. Ñeå thöïc hieän ñöôøng loái chuû tröông treân, caùc ngaønh, caùc vieän nghieân cöùu, caùc ñòa phöông tieán haønh nghieân cöùu ñeå qui hoaëch caùc ngaønh, caùc khu vöïc tìm ra theá maïnh cuûa töøng vuøng töø ñoù xaùc ñinh ngaønh ngheà chuyeân moân hoaù nhaèm khai thaùc moät caùch coù hieäu quaû nhaát tieàm naêng cuûa töøng vuøng phuïc vuï cho muïc tieâu “ Daân giaøu, nöôùc maïnh, xaõ hoäi coâng baèng vaø vaên minh”. Tìm ra söï phaân hoaù laõnh thoå veà kinh teá - xaõ hoäi laø vieäc laøm caàn thieát ñaàu tieân nhaèm thöïc hieän muïc tieâu treân; tìm ra söï phaân hoaù laõnh thoå laø ñeå tìm ra ñöôïc moät caáu truùc laõnh thoå veà kinh teá - xaõ hoäi hôïp lyù; tìm ra söï phaân hoùa laõnh thoå veà kinh teá – xaõï hoäi laø ñeå phoái hôïp phaùt trieån kinh teá - xaõ hoäi giöõa
caùc vuøng sao cho caùc ngaønh kinh teá, caùc trung taâm kinh teá khoâng choàng cheùo nhau veà chöùc naêng nhaèm phaùt huy toái ña caùc tieàm löïc cuûa töøng khu vöïc, cuûa töøng vuøng vaø laø cuûa caû nöôùc . Trong quaù trình tìm hieåu caùc vaán ñeà veà ñòa lyù kinh teá - xaõ hoäi, chuùng toâi nhaän thaáy vaán ñeà söï phaân hoaù laõnh thoå kinh teá - xaõ hoäi cuûa Nam Boä chöa ñöôïc nhieàu nhaø khoa hoïc quan taâm ñuùng möùc, haàu heát caùc coâng trình nghieân cöùu thöôøng taäp trung vaøo töøng khu vöïc rieâng leû. Thöïc traïng phaùt trieån kinh teá - xaõ hoäi cuûa caùc khu vöïc trong vuøng chöa nhòp nhaøng, chöa ñoàng boä taïo ra caùc trung taâm kinh teá, caùc khu coâng nghieäp, caùc nhaø maùy, caùc xí nghieäp coù chöùc naêng gioáng nhau, choàng cheùo nhau haïn cheá khaû naêng phaùt trieån cuûa vuøng. Vì nhöõng lyù do ñoù, tìm hieåu söï phaân hoùa veà kinh teá - xaõ hoäi vuøng Nam Boä laø vieäc laøm raát caàn thieát vì ñaây laø vuøng ñöôïc coi laø coù tieàm naêng lôùn nhaát cuûa nöôùc ta, vuøng ñaõ vaø ñang ñoùng goùp raát lôùn cho söï phaùt trieån kinh teá cuûa ñaát nöôùc, vì theá toâi ñaõ maïnh daïn choïn ñeà taøi naøy laøm luaän aùn thaïc só . II . MUÏC TIEÂU, NHIEÄM VUÏ VAØ PHAÏM VI NGHIEÂN CÖÙU ÑEÀ TAØI. II.1. Muïc tieâu : - Thaáy ñöôïc yù nghóa cuûa vieäc tìm hieåu söï phaân hoaù veà kinh teá – xaõ hoäi cuûa vuøng sinh thaùi Nam Boä ñoái vôùi quaù trình phaùt trieån kinh teá cuûa vuøng, - Ñaùnh giaù hieän traïng caùc nguoàn löïc vaø tìm hieåu söï phaùt trieån kinh teá – xaõ hoäi cuûa Nam Boä, tìm ra söï phaân hoaù laõnh thoå moät soá ngaønh kinh teá ñaëc tröng chuû yeáu, thaáy ñöôïc nguyeân nhaân cuûa söï phaân hoùa ñoù. Qua söï phaân hoaù moät soá ngaønh ñaëc tröng ñeå thaáy ñöôïc theá maïnh cuûa töøng khu vöïc vaø cuûa toaøn vuøng. - Phaân tích höôùng phaùt trieån vaø söï phaân hoùa cuûa moät soá ngaønh kinh teá trong nhöõng naêm tôùi. - Böôùc ñaàu ñöa ra moät soá khuyeán nghò veà caùc giaûi phaùp nhaèm khai thaùc söï phaân dò veà maët laõnh thoå vaø phaùt huy taùc duïng lan toûa cuûa caùc cöïc, caùc vuøng taêng tröôûng, vuøng phaùt trieån.
II . 2 . Nhieäm vuï: - Laøm roõ khaùi nieäm veà khoâng gian trong ñòa lyù, nghieân cöùu nhöõng lyù luaän cô baûn veà khoâng gian kinh teá, veà lyù thuyeát vuøng, veà toå chöùc laõnh thoå noùi chung vaø ôû Vieät Nam. - Phaân tích caùc nhaân toá aûnh höôûng tôùi söï phaân hoaù laõnh thoå veà kinh teá - xaõ hoäi cuûa vuøng Nam Boä. - Tìm hieåu hieän traïng vaø söï phaân hoaù laõnh thoå veà kinh teá - xaõ hoäi cuûa vuøng thoâng qua phaân tích söï phaân hoaù laõnh thoå cuûa moät soá ngaønh cô baûn - Ñöa ra moät soá giaûi phaùp nhaèm goùp phaàn vaøo vieäc qui hoaïch vaø khai thaùc caùc nguoàn löïc cuûa caùc khu vöïc trong vuøng. II . 3 . Phaïm vi nghieân cöùu : Xuaát phaùt töø caùc haïn cheá khaùch quan (nguoàn tö lieäu, thôøi gian nghieân cöùu) vaø chuû quan (naêng löïc cuûa baûn thaân) neân ñeà taøi chæ giôùi haïn ôû moät soá noäi dung sau : Veà noäi dung: - Nghieân cöùu moät soá lyù thuyeát, ñöa ra moät soá khaùi nieäm coù lieân quan ñeán söï phaân hoùa laõnh thoå veà kinh teá - xaõ hoäi. - Ñeà taøi taäp trung nghieân cöùu caùc nguoàn löïc cuûa Nam Boä, tìm ra nhöõng dò bieät vaø tính ñoàng nhaát trong nguoàn löïc, coi ñoù laø nguyeân nhaân ñaàu tieân cuûa söï phaân hoùa veà kinh teá - xaõ hoäi. - Tìm hieåu hieän traïng moät soá ngaønh saûn xuaát chính mang tính ñaëc tröng cho vuøng, so saùnh ruùt ra nhöõng khaùc bieät giöõa caùc khu vöïc - Ñoâng Nam Boä vaø Taây Nam Boä. - Qua nguoàn löïc vaø hieän traïng tìm ra ñònh höôùng phaùt trieån moät soá ngaønh saûn xuaát chính vaø söï phaân hoùa cuûa chuùng trong töông lai, töø ñoù ñöa ra nhöõng giaûi phaùp nhaèm thöïc hieän ñònh höôùng phaùt trieån cuûa vuøng.
Veà thôøi gian vaø khoâng gian. - Caùc soá lieäu, tö lieäu söû duïng chuû yeáu trong nhöõng naêm gaán ñaây (töø naêm 1995 ñeán nay, trong ñoù chuû yeáu laø caùc naêm 1998 ñeán naêm 2002). - Phaïm vi laõnh thoå nghieân cöùu laø Nam Boä (döïa theo soá lieäu cuûa nieân giaùm thoáng keâ). Söï phaân hoùa laõnh thoå chæ ñöôïc xem xeùt chuû yeáu ôû baäc thöù nhaát - giöõa hai vuøng sinh thaùi, Ñoâng vaø Taây Nam Boä, sô boä ñöa ra ñeà xuaát ôû baäc thöù hai. III . LÒCH SÖÛ NGHIEÂN CÖÙU VAØ HÖÔÙNG NGHIEÂN CÖÙU ÑEÀ TAØI : III . 1 . Trong nöôùc. Vuøng kinh teá laø moät vaán ñeà chieán löôïc lieân quan ñeán nhieàu maët trong neàn kinh teá- xaõ hoäi. Vì vaäy treân theá giôùi noùi chung vaø Vieät Nam noùi rieâng ñaõ coù raát nhieàu coâng trình nghieân cöùu caû veà lyù luaän vaø thöïc tieån veà vaán ñeà naøy. ÔÛ nöôùc ta töø sau ñaïi hoäi Ñaûng V, ñaëc bieät töø sau Ñaïi hoäi Ñaûng VII haøng loaït caùc coâng trình nghieân cöùu veà vuøng kinh teá, cô caáu kinh teá vaø söï chuyeån dòch cô caáu kinh teá ñaõ ra ñôøi nhaèm ñaùp öùng yeâu caàu ñoåi môùi vaø phaùt trieån cuûa ñaát nöôùc. Cuï theå sô löôïc ta coù theå keå ñeán caùc coâng trình nhö :“ Moät soá vaán ñeà veà lyù luaän veà cheânh leäch vuøng vaø giaûi phaùp haïn cheá cheânh leäch vuøng ôû Vieät Nam. vieän chieán löôïc vaø phaùt trieån. Boä keá hoaïch vaø ñaàu tö, 1998 “,“ Qui hoaïch toång theå phaùt trieån kinh teá - xaõ hoäi Vieät Nam ñeán naêm 2010, Boä keá hoaïch vaø ñaàu tö, 1997 ““ Qui hoaïch toång theå phaùt trieån kinh teá - xaõ hoäi vuøng kinh teá troïng ñieåm Baéc Boä ñeán naêm 2010. Boä keá hoach vaø ñaàu tö, 1995. “,”Qui hoaïch toång theå phaùt trieån kinh teá - xaõ hoäi vuøng kinh teá troïng ñieåm mieàn Trung. Boa5keá hoaïch vaø ñaàu tö, 1996 “. “Qui hoaïch toång theå phaùt trieån kinh teá - xaõ hoäi vuøng Ñoâng Baéc ñeán naêm 2010 . Boä keá hoaïch vaø ñaàu tö, 1996 ““ Qui hoaïch toång theå phaùt trieån kinh teá - xaõ hoäi vuøng Taây Baéc ñeán naêm 2010. Boä noâng nghieäp vaø phaùt trieån noâng thoân, 1996 ““ Qui hoaïch toång theå phaùt trieån kinh teá -xaõ hoäi vuøng Ñoàng Baèng Soâng Hoàng ñeán naêm 2010. Boä khoa hoïc coâng ngheä vaø moâi tröôøng,1996.“ Qui hoaïch toång theå phaùt trieån kinh teá -xaõ hoäi vuøng Baéc Trung Boä ñeán naêm 22010. Boä xaây döïng. “Qui
hoaïch toång theå phaùt trieån kinh teá -xaõ hoäi vuøng Duyeân Haûi Nam Trung Boä ñeán naêm 2010. Boä noâng nghieäp vaø phaùt trieån noâng thoân, 1996“ “Qui hoaïch toång theå phaùt trieån kinh teá - xaõ hoäi vuøng Taây Nguyeân ñeán naêm 2010. Boä noâng nghieäp vaø phaùt trieån noâng thoân, 1996“. “Qui hoaïch toång theå phaùt trieån kinh teà - xaõ hoäi vuøng Ñoâng Nam Boä ñeán naêm 2010. Boä keá hoaïch vaø ñaàu tö, 1996 “. “Qui hoaïch toång theå phaùt trieån kinh teá -xaõ hoäi vuøng Ñoàng Baèng Soâng Cöûu Long ñeán naêm 2010 . Boä keá hoaïch vaø ñaàu tö, 1996 “. “Vieät Nam - Laõnh thoå vaø caùc vuøng ñòa lyù” cuûa Leâ Baù Thaûo . “Cô sôû khoa hoïc cuûa toå chöùc laõnh thoå Vieät Nam“ cuûa Leâ Baù Thaûo chuû nhieäm ñeà taøi.”Toå chöùc laõnh thoå Ñoàng Baèng Soâng Hoàng vaø caùc tuyeán troïng ñieåm“ cuûa Leâ Baù Thaûo vaø nnk. “Toå chöùc laõnh thoå ñòa baøn troïng ñieåm Mieàn Trung“ cuûa Löu Bích Hoà vaø nnk. “Toå chöùc laõnh thoå ñòa baøn kinh teá troïng ñieåm phía Nam“ cuûa Ñaëng Höõu Ngoïc vaø nnk “Moät soá vaán ñeà veà vuøng, phaân vuøng. Toå chöùc laõnh thoå vaø caùc lyù thuyeát coù lieân quan” cuûa Nguyeãn Vaên Phuù, 1997… “Ñoåi môùi Kinh teá Vieät Nam vaø chính saùch kinh teá ñoái ngoaïi” (T.S Voõ Ñaïi Löôïc vaø taäp theå caùc nhaø khoa hoïc taïi hoïc vieän kinh teá theá giôùi), “Vaán ñeà coâng nghieäp hoùa trong tieán trình chuyeån dòch cô caáu kinh teá ôû nöôùc ta” (Nguyeãn Quang Thaùi, Hoà Phöông), “Cô sôû khoa hoïc cuûa moät soá vaán ñeà trong chieán löôïc phaùt trieån kinh teá – xaõ hoäi Vieät Nam ñeán naêm 2010 vaø taàm nhìn 2020” (Vieän chieán löôïc phaùt trieån – Boä keá hoaïch vaø ñaàu tö). Caùc nghieân cöùu treân ñeàu mang tính chaát lyù luaän ôû taàm vó moâ treân bình dieän toaøn quoác. Ngoaøi ra, coøn coù caùc coâng trình nghieân cöùu ôû taàm vi moâ nhö caùc coâng trình nghieân cöùu veà moät vuøng, moät tænh, moät ñòa phöông nhö : “Noâng nghieäp noâng thoân Nam Boä” cuûa Laân Quang Huyeân,”cô caáu kinh teá TPHCM trong moái quan heä vôùi vuøng Nam Boä vaø cuûa caû nöôùc” cuûa vieän kinh teá TPHCM, v.v...Ñaëc bieät taát caû caùc tænh trong vuøng vaø cuûa caû nöôùc ñeàu coù qui hoaïch toång theå phaùt trieån kinh teá -xaõ hoäi ñeán naêm 2005 vaø 2010. Rieâng ñoái vôùi Nam Boä, maëc duø coù neàn kinh teá phaùt trieån maïnh meõ vôùi cô caáu kinh teá khaù hôïp lyù vaø ñaõ ñoùng goùp raát lôùn cho söï phaùt trieån kinh teá cuûa ñaát nöôùc nhöng chöa coù moät ñeà taøi nghieân cöùu chính thöùc veà vaán ñeà naøy. Haàu heát caùc coâng trình nghieân
cöùu veà Nam Boä ñeàu taäp trung vaøo moät khía caïnh, moät boä phaän cuûa neàn kinh teá vuøng nhö : “Qui hoaïch toång theå kinh teá - xaõ hoäi” cuûa UBND caùc tænh trong vuøng, “qui hoaïch toång theå phaùt trieån kinh teá - xaõ hoäi vuøng Ñoàng Baèng soâng Cöõu Long, qui hoïach toång theå phaùt trieån kinh teá- xaõ hoäi vuøng kinh teá troïng ñieåm Phía Nam“cuûa Boä Keá hoaïch vaø Ñaàu tö,“cô sôû khoa hoïc cuûa vieäc hình thaønh vaø phaùt trieån cuûa kinh teá trang traïi ôû Nam Boä”hoäi thaûo cuûa Tröông Ñaïi hoïc Kinh teá TPHCM (3/1999)v.v... maø chöa coù moät coâng trình nghieân cöùu toång quaùt, toaøn dieän veà söï phaùt trieån vaø söï phaân hoùa kinh teá -xaõ hoäi cuûa vuøng ñeå thaáy roõ baûn chaát thoáng nhaát cuûa Nam Boä töø ñoù hoaïch ñònh höôùng phaùt trieån cuûa vuøng trong töông lai. III . 2 . Treân theá giôùi. Nhieàu coâng trình nghieân cöùu veà vuøng ôû caùc nöôùc phaùt trieån (Anh, Phaùp, Myõ, Nga, Nhaät Baûn vv.. ñaõ vaø ñang ñöôïc caùc nhaø khoa hoïc quan taâm ñuùng möùc, theå hieän trong coâng trình”Lyù thuyeát phaùt trieån vuøng vaø öùng duïng” cuûa Benjamin Higgins vaø Donald J. Savoie-1997 (aán phaåm trao ñoåi cuûa NEW BRUSLAK vaø LUAÂN ÑOÂN). Trong ñoù ñaùng chuù yù laø lyù thuyeát phaùt trieån khoâng caân ñoái; lyù thuyeát veà chuyeån giao coâng ngheä. III . 3 . Höôùng nghieân cöùu cuûa ñeà taøi. Ñaây laø vaán ñeà raát saâu vaø roäng, vì theá trong phaïm vi moät luaän vaên thaïc só, vôùi thôøi gian vaø tö lieäu haïn cheá chuùng toâi chöa coù ñieàu kieän ñeå nghieân cöùu nhieàu vaán ñeà coù lieân quan nhö: Caùc cöïc phaùt trieån cuûa vuøng vaø phaïm vi taùc ñoäng lan toûa cuûa chuùng; söï phaùt trieån khoâng caân ñoái veà maët laõnh thoå ôû Nam Boä vaø taùc duïng cuûa noù ñoái vôùi vieäc hình thaønh chænh theå kinh teá - xaõ hoäi ôû Nam Boä. IV . CAÙC QUAN ÑIEÅM VAØ PHÖÔNG PHAÙP NGHIEÂN CÖÙU. IV .1. Caùc quan ñieåm nghieân cöùu. IV .1 .1 . Quan ñieåm laõnh thoå.
Moïi söï vaät vaø hieän töôïng ñòa lyù ñeàu toàn taïi vaø phaùt trieån trong moät khoâng gian nhaát ñònh, khoa hoïc ñòa lí coù nhieäm vuï tìm ra söï phaân hoùa vaø phaân boá cuûa chuùng, döï kieán söï phaân boá cuûa chuùng trong khoâng gian. Treân quan ñieåm coi Nam Boä laø moät theå toång hôïp töông ñoái hoaøn chænh, trong ñoù caùc yeáu toá töï nhieân, kinh teá – xaõ hoäi coù moái quan heä chaët cheõ, taùc ñoäng aûnh höôûng, chi phoái laãn nhau. Do vaäy, caàn phaân tích caùc khía caïnh, löïa choïn caùc nhaân toá coù aûnh höôûng ñeán laõnh thoå treân ñòa baøn nghieân cöùu, töø ñoù ruùt ra nhöõng ñònh höôùng phaùt trieån coù tính toång hôïp nhaèm khai thaùc toát nhaát nhöõng tieàm naêng cuûa vuøng. IV .1 .2 . Quan ñieåm heä thoáng. Nghieân cöùu ñeà taøi phaûi ñaûm baûo ñöôïc tính heä thoáng. Tính heä thoáng laøm cho quaù trình nghieân cöùu ñeà taøi trôû neân logic, thoâng suoát vaø saâu saéc. Nam Boä ñöôïc coi laø moät taäp hôïp bao goàm caùc heä thoáng con (caùc vuøng, caùc tænh, huyeän, thò xaõ, thò traán …). Caùc heä thoáng coù moái quan heä qua laïi, coù taùc ñoäng aûnh höôûng giöõa caùc yeáu toá trong heä thoáng vaø giöõa caùc heä thoáng. Do ñoù, ñeå ñaùnh giaù chính xaùc vaán ñeà nghieân cöùu caàn xem xeùt vaán ñeà trong heä thoáng cuûa noù. IV .1 .3 . Quan ñieåm lòch söû vieãn caûnh. Moïi söï vaät, hieän töôïng ñòa lyù duø lôùn, nhoû ñeàu coù nguoàn goác phaùt sinh, phaùt trieån rieâng cuûa noù. Vaän duïng quan ñieåm lòch söû vaøo vieäc nghieân cöùu ñeà taøi ñeå thaáy ñöôïc nhöõng bieán ñoåi cuûa caùc yeáu toá kinh teá - xaõ hoäi qua töøng giai ñoaïn phaùt trieån, töø ñoù ñaùnh giaù chính xaùc caùc trieån voïng phaùt trieån cuûa chuùng trong töông lai. Vaän duïng quan ñieåm naøy cho ta thaáy ñöôïc quaù trình hình thaønh vaø phaùt trieån cuûa caùc ngaønh kinh teá vaø söï phaân hoaù laõnh thoå trong quaù khöù, hieän taïi vaø töông lai. IV .1 .4 . Quan ñieåm phaùt trieån beàn vöõng. Quy luaät söï vaät laø luoân vaän ñoäng vaø phaùt trieån khoâng ngöøng trong moät theå thoáng nhaát. Ñeå duy trì ñöôïc söï phaùt sinh, phaùt trieån ñoù moïi sinh vaät, hieän töôïng
phaûi taùc ñoäng vaøo moâi tröôøng xung quanh. Söï taùc ñoäng naøy laø taùc ñoäng töông hoå trong moät theá caân baèng, neáu khoâng phuø hôïp vôùi quy luaät phaùt trieån treân (qui luaät phaùt trieån khaùch quan cuûa töï nhieân) seõ gaây haäu quaû khoân löôøng cho moïi sinh vaät ôû hieän taïi cuõng nhö töông lai sau naøy. Vì vaäy trong quaù trình nghieân cöùu qui luaät phaùt sinh, phaùt trieån phaûi quaùn trieät quan ñieåm phaùt trieån beàn vöõng. IV .2. Caùc phöông phaùp nghieân cöùu. Ñeà taøi tieán haønh nghieân cöùu döïa treân phöông phaùp luaän khoa hoïc (pheùp duy vaät bieän chöùng vaø duy vaät lòch söû) vaø baùm saùt ñöôøng loái ñoåi môùi cuûa Ñaûng, Nhaø nöôùc ta trong thôøi kyø ñaåy maïnh coâng nghieäp hoùa, hieän ñaïi hoùa ñaát nöôùc. Trong quaù trình nghieân cöùu, ñeà taøi coøn söû duïng moät soá phöông phaùp chuû yeáu sau: IV .2 .1 . Phöông phaùp thu thaäp taøi lieäu. Söï phaân hoaù laõnh thoå veà kinh teá - xaõ hoäi Nam Boä laø moät khaùi nieäm khaù phöùc taïp, ña daïng vaø trong moät khoâng gian raát roäng, caùc chæ tieâu ñaùnh giaù coù lieân quan ñeán nhieàu ngaønh nhieàu lónh vöïc. Vì vaäy trong quaù trình thöïc hieän ñeà taøi naøy toâi ñaõ tieán haønh thu thaäp raát nhieàu caùc soá lieäu, tö lieäu töø nhieàu nguoàn khaùc nhau - caùc chi cuïc vaø toång cuïc thoáng keâ, caùc ngaønh vaø caùc ñòa phöông trong vuøng. IV .2 .2.. Phöông phaùp phaân tích heä thoáng. Thöïc traïng veà söï phaân hoaù laõnh thoå cuûa Nam Boä chæ ñöôïc nhaän bieát thoâng qua phaân tích caùc moái quan heä veà khoâng gian, thôøi gian cuûa caùc ngaønh vaø caùc khu vöïc kinh teá vì theá trong quaù trình phaân tích, chuùng toâi ñaõ ñaëc bieät chuù yù caùc moái quan heä töï nhieân vaø nhaân vaên, caùc moái quan heä hình thöùc vaø baûn chaát. Veà vieäc xaây döïng moâ hình phaân hoùa laõnh thoå kinh teá- xaõ hoäi, ñeà taøi vaän duïng phaân tích caùc phaûn öùng tích cöïc vaø tieâu cöïc khi coù caùc taùc ñoäng cuûa caùc yeáu toá töï nhieân caùc yeáu toá kinh teá – xaõ hoäi, töø ñoù löïa choïn ra phöông phaùp toái öu. Quaù trình phaân tích ñaùnh giaù, ñeà xuaát ñöôïc tieán haønh treân cô sôû so saùnh toång hôïp ñeå ruùt ra caùc baûn chaát cuûa caùc hieän töôïng kinh teá, hieän töôïng ñòa lyù phuïc vuï ñeà taøi.
IV .2 .3 . Phöông phaùp thoáng keâ toaùn hoïc . Treân cô sôû caùc soá lieäu ñaõ thu thaäp ñöôïc töø toång cuïc thoáng keâ, caùc cuïc thoáng keâ cuûa caùc tænh, caùc uûy ban nhaân daân tænh thuoäc vuøng Nam Boä, söû duïng phöông phaùp thoáng keâ toaùn hoïc nhö moät coâng cuï ñeå nhaän bieát nhöõng giaù trò gaàn ñuùng, xaùc thaät caàn thieát phuïc vuï cho noäi dung ñeà taøi. IV .2 .4 . Phöông phaùp baûn ñoà, bieåu ñoà. * Baûn ñoà duøng ñeå moâ taû hieän traïng kinh teá, söï phaân boá caùc hieän töôïng ñòa lí kinh teá, caùc moái lieân heä laõnh thoå trong khoâng gian, moái quan heä giöõa chuùng vaø caùc döï kieán phaùt trieån kinh teá. * Bieåu ñoà : Ñöôïc söû duïng ñeå phaûn aùnh quy moâ caùc hieän töôïng kinh teá (quy moâ ngaønh, lónh vöïc...) Nhö vaäy, nhöõng keát quaû nghieân cöùu trong ñeà taøi moät phaàn ñöôïc bieåu dieãn qua heä thoáng baûn ñoà, bieåu ñoà. IV .2 .5 . Phöông phaùp so saùnh. ÔÛ moïi thôøi kyø, söï phaùt trieån kinh teá cuûa rieâng moät ñòa phöông luoân coù moái quan heä chaët cheõ vôùi söï phaùt trieån cuûa caùc ngaønh kinh teá, caùc thaønh phaàn kinh teá trong ñòa phöông ñoù, trong vuøng kinh teá vaø trong caû nöôùc. Ñaëc bieät ôû thôøi kyø neàn kinh teá nöôùc ta ñang coù söï chuyeån ñoåi töø neàn kinh teá bao caáp sang neàn kinh teá thò tröôøng coù söï ñieàu tieát, quaûn lyù cuûa Nhaø nöôùc thì moái quan heä aáy caøng chaët cheõ hôn. Vì vaäy, trong quaù trình nghieân cöùu söï phaân hoaù laõnh thoå veà kinh teá -xaõ hoäi cuûa vuøng, vieäc vaän duïng phöông phaùp so saùnh laø caàn thieát nhöng chæ mang tính töông ñoái qua töøng thôøi kyø cuï theå. IV .2 .6 . Phöông phaùp khaûo saùt thöïc ñòa. Ñaây laø phöông phaùp thöôøng xuyeân söû duïng khi nghieân cöùu ñòa lyù kinh teá – xaõ hoäi ñòa phöông nhaèm thu thaäp ñöôïc nhöõng nguoàn thoâng tin ñaùng tin caäy ñeå xaây döïng ngaân haøng tö lieäu cho caùc phöông phaùp khaùc. Maët khaùc, phöông phaùp thöïc
ñòa giuùp kieåm nghieäm thöïc traïng neàn kinh teá – xaõ hoäi cuûa ñòa phöông vaø ruùt ra nhöõng keát luaän chính xaùc veà hieän traïng moät soá ngaønh kinh teá cuûa caùc ñòa phöông. V . CAÙCH THÖÙC TIEÁN HAØNH. Böôùc 1 : Laäp ñeà cöông. Böôùc 2 : Söu taäp taøi lieäu. Böôùc 3 : Ñoïc vaø xöû lyù taøi lieäu. Böôùc 4 : Vieát nhaùp. Böôùc 5 : Trình baøy hoaø
CHÖÔNG II: CÔ SÔÛ LYÙ LUAÄN I . KHAÙI NIEÄM KHOÂNG GIAN. Theo töø ñieån ñòa lyù (Oxford University Press, 1997): Khoâng gian (Space) laø phaïm vi cuûa moät vuøng hay moät khu vöïc thöôøng ñöôïc theå hieän döôùi daïng beà maët traùi ñaát. Moái quan heä khoâng gian giöõ vò trí trung taâm trong ñòa lyù hoïc. ÔÛ ñaây caàn phaân bieät hai khaùi nieäm khoâng gian tuyeät ñoái vaø khoâng gian töông ñoái: khoâng gian tuyeät ñoái ñoù laø moät khoâng gian thöïc teá khaùch quan, coøn khoâng gian töông ñoái laø khoâng gian ñöôïc nhaän thöùc bôûi con ngöôøi hay xaõ hoäi vaø coù lieân quan tôùi nhöõng moái lieân heä giöõa nhöõng söï kieän vaø khuynh höôùng cuûa nhöõng söï kieän ñoù. F.Derroux vaø tröôøng phaùi cuûa oâng, goàm caùc nhaø khoa hoïc Anh vaø Chaâu AÂu, neâu ba khaùi nieäm veà khoâng gian: khoâng gian toaùn hoïc, khoâng gian ñòa lyù, khoâng gian kinh teá. I .1 . Khoâng gian toaùn hoïc. Khoâng gian toaùn hoïc laø khoâng gian tröøu töôïng, laø moät boä khung tröøu töôïng duøng ñeå bieåu hieän, moâ taû vaø phaân tích loâgic caùc moái lieân heä giöõa caùc hieän töôïng, hoaøn toaøn khoâng tính ñeán baát kyø söï phaân boá ñòa lyù cuï theå naøo. “Toaùn hoïc hieän ñaïi quen quan saùt nhöõng lieân heä tröøu töôïng ñònh nghóa baûn thaân moät “vaät theå” naøo ñoù, vaø goïi nhöõng toång theå lieân heä tröøu töôïng laø nhöõng “khoâng gian”. Vaäy, coù bao nhieâu heä thoáng lieân heä tröøu töôïng ñònh nghóa moät vaät theå, thì coù baáy nhieâu khoâng gian. Nhöõng khoâng gian tröøu töôïng naøy laø nhöõng toång theå caùc lieân heä, nhaèm giaûi ñaùp nhöõng caâu hoûi khoâng coù quan heä tröùc tieáp vôùi söï phaân boá moät ñieåm hay moät vaät theå baèng hai hay ba toïa ñoä” (1). ------------------------- (1) F.Perroux, kinh teá theá kyû 20, Paris, P.U.F 1964, trang 123 - 141 Ví duï veà khoâng gian toaùn hoïc laø nhöõng lieân heä kyõ thuaät noâng nghieäp hay coâng nghieäp, laø “khoâng gian kyõ thuaät” cuûa ma traän Leontief, laø toång theå nhöõng
ñieàu kieän kyõ thuaät ñeå söû duïng caùc trang bò saûn xuaát cuøng vôùi nhöõng thoâng soá, heä soá kyõ thuaät töông öùng, laø nhöõng ñöôøng ñaúng trò veà giaù thaønh, lôïi nhuaän... quy ñònh beà maët khoâng gian saûn xuaát cuûa moät nhaø maùy, v.v.... Khoâng gian, trong ñoù con ngöôøi soáng vaø hoaït ñoäng laø nhöõng khoâng gian cuï theå. Ñoù laø khoâng gian ñòa lyù vaø khoâng gian laõnh thoå. I. 2. Khoâng gian ñòa lyù - khaùi nieäm khoâng gian trong ñòa lyù hoïc Thuaät ngöõ khoâng gian vaø nhöõng thuaät ngöõ phaùt sinh cuûa noù ñang ñöôïc söû duïng heát söùc roäng raõi trong ngoân ngöõ ñòa lyù hoïc, song cho tôùi nay vaãn chöa coù ñöôïc moät ñònh nghóa roõ raøng veà khaùi nieäm naøy. Tröôùc heát caàn phaûi xuaát phaùt töø choã söï lyù giaûi khaùi nieäm khoâng gian döôùi goùc ñoä khoa hoïc chung - hay noùi chính xaùc hôn söï lyù giaûi khaùi nieäm “khoâng gian vaø thôøi gian”, bôûi vì ñaây laø hai hình thöùc toàn taïi cuûa vaät chaát khoâng taùch rôøi laãn nhau - khoâng phaûi ñöôïc hình thaønh trong ñòa lyù hoïc hay trong vaät lyù hoïc, maø ñöôïc hình thaønh trong lónh vöïc trieát hoïc. Ñòa lyù hoïc chæ coù theå lyù giaûi khaùi nieäm khoa hoïc chung naøy döôùi goùc ñoä tính ñaëc thuø cuûa moät lónh vöïc theá giôùi vaät chaát do noù nghieân cöùu. Theo nghóa naøy, döôùi daïng chung nhaát, caàn hieåu khoâng gian ñòa lyù nhö laø moät phaïm truø quan nieäm trieát hoïc, moät hình thöùc khaùch quan, moät hình thöùc chung nhaát, nhaän thöùc ñöôïc cuûa söï toàn taïi caùc thaønh taïo vaø caùc ñoái töôïng vaät chaát ñòa lyù trong phaïm vi toång theå caùc heä ñòa lyù. “Khoâng gian ñòa lyù caàn phaûi ñoàng thôøi cuøng moät luùc coù hai tö chaát: lieân tuïc vaø khoâng lieân tuïc. Moãi moät ñoái töôïng ñòa lyù coù khoâng gian vaät chaát cuûa chính mình, cuõng nhö baát cöù moät thaønh taïo vaät chaát naøo khaùc. Nhö ñaõ ñònh nghóa, ñoái töôïng ñòa lyù caàn phaûi tham gia vaøo vieäc hình thaønh caûnh quan ñòa lyù, phaûi gaây taùc ñoäng vaøo laõnh thoå bao quanh noù, gaây taùc ñoäng vaøo caùc ñoái töôïng ñòa lyù khaùc. Vaø neáu khoâng coù söï taùc ñoäng vaät chaát naøy, thì ñoái töôïng ñoù khoâng coøn laø ñoái töôïng ñòa lyù nöõa. Moät phaïm vi, maø trong giôùi haïn cuûa noù theå hieän söï taùc ñoäng cuûa ñoái töôïng ñòa lyù naøo ñoù vaø khoâng taùch rôøi ra khoûi noù (ñoái töôïng) ñöôïc goïi laø tröôøng ñòa lyù, hay tröôøng cuûa ñoái töôïng ñoù. Chính baûn thaân khoâng gian vaät lyù cuûa ñoái
töôïng cuøng vôùi tröôøng ñòa lyù cuûa ñoái töôïng ñoù trong moät taäp hôïp taïo thaønh khoâng gian ñòa lyù cuûa ñoái töôïng. Theo caùch trình baøy quan ñieåm nhö vaäy thì khoâng gian vaät lyù cuûa töøng ñoái töôïng ñòa lyù rieâng bieät öùng vôùi tính khoâng lieân tuïc,coøn tröôøng thì öùng vôùi tính lieân tuïc cuûa khoâng gian ñòa lyù. Caùc ñoái töôïng ñòa lyù phöùc taïp töông öùng vôùi khoâng gian ñòa lyù phöùc taïp, khoâng gian ñòa lyù phöùc taïp naøy ñöôïc hình thaønh baèng caùch giao nhau, xaâm nhaäp laãn nhau giöõa caùc tröôøng cuûa caùc ñoái töôïng rieâng bieät. Roõ raøng raèng, caùc tröôøng taùc ñoäng laãn nhau caàn phaûi mang laïi cho khoâng gian phöùc taïp naøy moät chaát löôïng thoáng nhaát, maëc cho tính chaát cuûa söï taùc ñoäng laãn nhau hay coù maâu thuaãn ñeán maáy ñi chaêng nöõa. Nhöõng ñoái töôïng khoâng taùc ñoäng laãn nhau, hoaëc thöïc teá khoâng taùc ñoäng laãn nhau khoâng theå taïo neân khoâng gian ñòa lyù thoáng nhaát ñöôïc. ÔÛ ñaây caàn phaûi nhaán maïnh raèng, baûn thaân khoâng gian töï noù khoâng taïo ra söï thoáng nhaát, maø söï thoáng nhaát naøy laø keát quaû cuûa söï taùc ñoäng qua laïi giöõa caùc ñoái töôïng ñòa lyù cuï theå. Ñaây chính laø söï khaùc bieät giöõa khoâng gian ñòa lyù vôùi laõnh thoå. Laõnh thoå, nhö tröôùc ñaây ñaõ noùi, laø moät trong nhöõng tieàn ñeà cuûa söï thoáng nhaát giöõa caùc ñoái töôïng naèm treân laõnh thoå ñoù. Veà maët phöông phaùp, tính khoâng lieân tuïc vaø tính lieân tuïc cuûa khoâng gian ñòa lyù ñöôïc theå hieän ôû choã coù theå bieåu dieãn laõnh thoå ñaõ ñöôïc phaân vò hoaëc döôùi daïng ma traän “ñoái töôïng treân ñôn vò phaân vò (mxn) hoaëc döôùi daïng ma traän “ñôn vò phaân vò treân ñôn vò phaân vò” (nxn). Quan ñieåm trieát hoïc veà söï thoáng nhaát giöõa khoâng gian vaø thôøi gian ñoøi hoûi phaûi ñöa daáu hieäu veà tính naêng ñoäng nhö söï bieåu hieän cuûa quaù trình phaùt trieån lieân tuïc caùc ñoái töôïng ñòa lyù vaøo ñònh nghóa veà khoâng gian ñòa lyù. Vieäc ñöa “thaønh phaàn thôøi gian” vaøo noäi dung cuûa khaùi nieäm laøm cho tính naêng ñoäng cuûa chính baûn thaân thuaät ngöõ naøy taêng leân. Ví duï, ñeå ñaëc tröng moät ñoái töôïng ñòa lyù maø chæ caàn tôùi ñoä daøi cuûa noù khoâng thoâi, coøn thaønh phaàn thôøi gian coù theå boû qua thì neân duøng thuaät ngöõ laõnh thoå. Nhöng neáu yeáu toá thôøi gian laø moät yeáu toá quan troïng, thì toát hôn heát laø neân duøng thuaät ngöõ khoâng gian.
Neáu boû qua thaønh phaàn thôøi gian thì veà cô baûn khoâng gian ñòa lyù caàn ñöôïc hieåu nhö laø moät khoâng gian ba chieàu (ño ñeám nhieàu hôn ba chieàu chæ söû duïng ñeå giaûi baøi toaùn nhaát ñònh). Chuùng ta löu yù, soá ño cuûa khoâng gian vaø ñoä cong cuûa noù laø nhöõng khaùi nieäm khaùc nhau. Coù theå ñònh nghóa ñoä cong nhö laø möùc ñoä khaùc nhau giöõa khoâng gian ñòa lyù hieän thöïc vôùi khoâng gian ôclít. Khoâng phaù moái lieân heä qua laïi mang tính heä thoáng giöõa caùc khaùi nieäm, coù theå hieåu laõnh thoå nhö laø “khoâng gian hai chieàu quy öôùc naøo ñoù, ñöôïc caáu thaønh töø khoâng gian ñòa lyù ba chieàu khi saép xeáp chaát chænh caùc thoâng tin ñòa lyù”. “Gaït boû chieàu thaúng ñöùng ñi - B.B.Roâñoâ Man vieát - chuùng ta seõ giaûi phoùng ñöôïc moät chieàu ño vaø coù theå chuyeån ñeán moâ hình ba chieàu laàn nöõa, trong moâ hình ba chieàu naøy thaønh phaàn thaúng ñöùng khoâng coøn phaûn aùnh ñòa hình thöïc cuûa beà maët traùi ñaát nöõa, maø noù phaûn aùnh laõnh thoå moät caùch ñònh löôïng trong moái quan heä naøo ñoù” (40 trang 30). Chieàu ño thöù ba naøy coù theå ñöôïc söû duïng ñeå phaûn aùnh cöôøng ñoä cuûa hieän töôïng, phaûn aùnh tính naêng ñoäng, tính tröïc thuoäc cuûa hieän töôïng ñoù vaøo caùc heä thoáng phaân vò khaùc nhau v.v.... Hieåu theo nghóa naøy, thì chieàu ño thöù ba cuøng vôùi vieäc söû duïng noù laø tröôøng hoaït ñoäng chính cuûa ngaønh baøn ñoà hoïc hieän ñaïi. Cuoái cuøng, khi quay laïi vôùi caùc ñieàu kieän sô boä cuûa ñònh nghóa khoâng gian ñòa lyù, roõ raøng, caàn phaûi nhaán maïnh tôùi tính chaát phöùc taïp cuûa noù, ôû ñaây chuùng toâi muoán noùi raèng, baát kyø moät khoâng gian ñòa lyù naøo cuõng coù theå ñöôïc phaân chia ra thaønh haøng loaït nhöõng boä phaän khoâng gian ñòa lyù caáu thaønh cuûa caùc ñoái töôïng rieâng bieät. Khoâng gian ñòa lyù coù theå ñöôïc coi nhö laø söï keát hôïp giöõa tröôøng vôùi baûn thaân khoâng gian vaät lyù. Ñeán löôït noù, tröôøng ñòa lyù cuõng coù theå ñöôïc chia ra thaønh moät loaït caùc boä phaän caáu thaønh (öùng vôùi caùc phaïm vi taùc ñoäng cuûa ñoái töôïng vaøo kinh teá, daân soá vaø töï nhieân). Ñoù laø nhöõng ñieàu kieän sô boä yeâu caàu phaûi ñöôïc thoûa maõn trong khi ñònh nghóa môû roäng khoâng gian ñòa lyù. Coù theå neâu ñònh nghóa ñoù nhö sau: khoâng gian ñòa lyù - laø taäp hôïp caùc moái quan heä giöõa caùc ñoái töôïng ñòa lyù ñöôïc phaân boá treân
moät laõnh thoå nhaát ñònh vaø phaùt trieån theo thôøi gian. Khaùi nieäm naøy coù caùc tính chaát veà soá ño, ñoä cong, veà tính phöùc taïp, ñoàng thôøi noù mang caû tính entropi, hay tính phaân chia thaønh “caùc tröôøng” v.v..... Tính ñaëc thuø cuûa khoâng gian ñòa lyù chính laø ôû choã noù coù theå ñöôïc hình thaønh do baát kyø nhöõng ñoái töôïng, hieän töôïng, baát kyø nhöõng moái quan heä naøo (mieãn sao nhöõng ñoái töôïng, hieän töôïng vaø nhöõng moái quan heä aáy mang tính ñòa lyù), nhöng söï coù maët trong soá nhöõng ñoái töôïng laõnh phaän naøy phaûi laø ñieàu kieän baét buoäc. Neáu trong khoâng gian maø khoâng coù laõnh phaàn, thì khoâng gian ñoù coù theå hieåu nhö theá naøo cuõng ñöôïc. Nhöng noù khoâng phaûi laø khoâng gian ñòa lyù. Caàn phaûi nhôù raèng, ñoái vôùi nhaø ñòa lyù thì khoâng gian ñòa lyù - khaùc vôùi söï nhaän thöùc cuûa nhaø trieát hoïc veà khoâng gian - luoân luoân laø moät hình thöùc ñöôïc gaén lieàn khoâng taùch rôøi vôùi noäi dung, töùc laø laõnh thoå (hay laõnh phaän). Hay noùi ngöôïc laïi, khoâng gian ñòa lyù khoâng phaûi laø “caùi hoäp khoâng thaønh, khoâng ñaùy” maø laø moät “caùi hoäp” nhaát thieát phaûi coù moät “ñaùy” ñoù laø beà maët traùi ñaát. Moái lieân heä gaén boù chaët cheõ giöõa khaùi nieäm khoâng gian ñòa lyù vôùi khaùi nieäm laõnh thoå buoäc chuùng ta phaûi luoân luoân ñöa vaøo khaùi nieäm naøy moät thaønh phaàn quan troïng, ñoù laø caùc nguoàn (naèm trong laõnh phaän) vaø cô sôû hoaït ñoäng (naèm trong laõnh thoå). Ngoaøi ra, khoâng gian ñòa lyù cuûa traùi ñaát coøn coù moät loaït caùc tính chaát ñaëc tröng quan troïng ñoái vôùi vieäc nghieân cöùu tôùi möùc laøm cho vieäc tính ñeán chuùng trôû thaønh cô sôû cuûa caùi goïi laø heä bieán hoùa khoâng gian ñòa lyù. Nhö ñaõ trình baøy ôû treân veà khoâng gian, ngöôøi ta thaáy khoâng gian naèm ôû trung taâm caùc hoaït ñoäng cuûa con ngöôøi, töùc laø cuûa ñòa lyù, thuôû xöa cuõng nhö baây giôø. Khoâng gian laø moät haèng soá (constan) chính. Ñòa lyù quan taâm ñeán caùc hình thaùi khoâng gian cuûa ñôøi soáng xaõ hoäi: ñòa lyù gaén boù vôùi vieäc tìm hieåu khoâng gian vaø caùc hoaït ñoäng khoâng gian: khaùi nieäm cuûa khoâng gian töø ñoù laø trung taâm cuûa ñòa lyù: noù laø neàn taøng cuûa ñòa lyù. Coù nhieàu daïng khoâng gian trong ñòa lyù, song ñaùng chuù yù laø caùc khaùi nieäm khoâng gian sau: (*)