Luận văn Thạc sĩ Hồ Chí Minh: Giáo dục lối sống cho học viên Trường Cao đẳng Cảnh sát nhân dân I hiện nay theo tư tưởng Hồ Chí Minh

Chia sẻ: _ _ | Ngày: | Loại File: PDF | Số trang:110

Thêm vào BST

Báo xấu

21
lượt xem 3
download

Download Vui lòng tải xuống để xem tài liệu đầy đủ

Trên cơ sở hệ thống hóa tư tưởng Hồ Chí Minh về giáo dục lối sống cho thanh niên, luận văn phân tích làm rõ nội dung và giải pháp chủ yếu nhằm góp phần nâng cao hiệu quả công tác giáo dục lối sống cho học viên Trường Cao đẳng Cảnh sát nhân dân I. Mời các bạn tham khảo chi tiết nội dung luận văn này.

Chủ đề:

Bình luận(0) Đăng nhập để gửi bình luận!

Lưu

Nội dung Text: Luận văn Thạc sĩ Hồ Chí Minh: Giáo dục lối sống cho học viên Trường Cao đẳng Cảnh sát nhân dân I hiện nay theo tư tưởng Hồ Chí Minh

ĐẠI HỌC QUỐC GIA HÀ NỘI TRƯỜNG ĐẠI HỌC KHOA HỌC XÃ HỘI VÀ NHÂN VĂN ĐỖ THỊ HÀ GIÁO DỤC LỐI SỐNG CHO HỌC VIÊN TRƯỜNG CAO ĐẲNG CẢNH SÁT NHÂN DÂN I HIỆN NAY THEO TƯ TƯỞNG HỒ CHÍ MINH LUẬN VĂN THẠC SĨ CHUYÊN NGÀNH: HỒ CHÍ MINH HỌC MÃ SỐ: 60.31.02.04 Người hướng dẫn: PGS.TS Bùi Đình Phong HÀ NỘI - 2015
LỜI CAM ĐOAN Tôi xin cam đoan: Luận văn này là công trình nghiên cứu thực sự của cá nhân, được thực hiện dưới sự hướng dẫn khoa học của PGS.TS Bùi Đình Phong. Các số liệu, những kết luận nghiên cứu được trình bày trong luận văn này trung thực và chưa từng được công bố dưới bất cứ hình thức nào. Tôi xin chịu trách nhiệm về nghiên cứu của mình. Học viên Đỗ Thị Hà
MỤC LỤC MỞ ĐẦU .............................................................................................................. 4 Chương 1: QUAN ĐIỂM CỦA HỒ CHÍ MINH VỀ GIÁO DỤC LỐI SỐNG CHO THANH NIÊN - MỘT SỐ VẤN ĐỀ LÝ LUẬN CHUNG .................. 12 1.1. Một số khái niệm cơ bản ........................................................................... 12 1.1.1. Khái niệm lối sống và giáo dục lối sống............................................. 12 1.1.2. Khái niệm nếp sống ............................................................................ 16 1.1.3. Khái niệm lẽ sống ............................................................................... 17 1.1.4. Khái niệm phong cách sống ................................................................ 18 1.2. Quan điểm của Hồ Chí Minh về vai trò của thanh niên và giáo dục lối sống cho thanh niên.......................................................................................... 18 1.2.1. Quan điểm của Hồ Chí Minh về vai trò của thanh niên ..................... 18 1.2.2. Quan điểm của Hồ Chí Minh về giáo dục lối sống cho thanh niên.......... 25 1.2.3. Phương pháp giáo dục lối sống cho thanh niên .................................. 34 Tiểu kết chương 1 ............................................................................................ 42 Chương 2 VẬN DỤNG TƯ TƯỞNG HỒ CHÍ MINH VÀO VIỆC GIÁO DỤC LỐI SỐNG CHO HỌC VIÊN TRƯỜNG CAO ĐẲNG CẢNH SÁT NHÂN DÂN I .................................................................................................................. 43 2.1. Thực trạng và yêu cầu nâng cao hiệu quả công tác giáo dục lối sống cho học viên Trường Cao đẳng Cảnh sát nhân dân I .............................................. 43 2.1.1. Thực trạng lối sống và công tác giáo dục lối sống cho học viên Trường Cao đẳng Cảnh sát nhân dân I ......................................................... 43 2.1.2. Tình hình đất nước và ngành Công an đòi hỏi phải giáo dục lối sống cho học viên Trường Cao đẳng Cảnh sát nhân dân I .................................... 66 2.2. Nội dung và giải pháp giáo dục lối sống cho học viên Trường Cao đẳng Cảnh sát nhân dân I .......................................................................................... 71 2.2.1 Nội dung giáo dục lối sống cho học viên Trường Cao đẳng Cảnh sát nhân dân I ...................................................................................................... 71 2.2.2. Giải pháp giáo dục lối sống cho học viên Trường Cao đẳng Cảnh sát nhân dân I ...................................................................................................... 80 1
2.2.3. Phát huy vai trò các tổ chức Đoàn Thanh niên, Hội Phụ nữ nhà trường trong công tác giáo dục đạo đức, lối sống cho học viên .................................. 84 Tiểu kết chương 2 ............................................................................................ 92 KẾT LUẬN ........................................................................................................ 93 TÀI LIỆU THAM KHẢO ................................................................................ 95 PHỤ LỤC 2
DANH MỤC VIẾT TẮT CNXH Chủ nghĩa xã hội XHCN Xã hội chủ nghĩa CAND Công an nhân dân CSND Cảnh sát nhân dân Nxb Nhà xuất bản LLCT, KHXH&NV Lý luận chính trị, khoa học xã hội và nhân văn CNH - HĐH Công nghiệp hóa – hiện đại hóa 3
MỞ ĐẦU 1. Tính cấp thiết của đề tài Chủ tịch Hồ Chí Minh là nhà văn hóa kiệt xuất đồng thời cũng là nhà giáo dục vĩ đại của dân tộc Việt Nam. Cuộc đời Người là tấm gương sáng cho thế hệ trẻ muôn đời sau noi theo. Tư tưởng của người có vai trò, ý nghĩa và tác dụng to lớn đối với cách mạng Việt Nam. Nghị quyết Đại hội đại biểu toàn quốc lần thứ IX của Đảng khẳng định: “Đảng và nhân dân ta quyết tâm xây dựng nước Việt Nam theo con đường xã hội chủ nghĩa trên nền tảng chủ nghĩa Mác- Lênin và tư tưởng Hồ Chí Minh” [10, tr.88]. Trong suốt cuộc đời hoạt động cách mạng của mình, Hồ Chí Minh luôn dành sự quan tâm đặc biệt cho thế hệ trẻ và để lại cho thanh niên Việt Nam những tình cảm quí báu và những lời dạy thiết thực đối với lớp con cháu. Người đã viết: “Một năm khởi đầu từ mùa xuân. Một đời khởi đầu từ tuổi trẻ. Tuổi trẻ là mùa xuân của xã hội”. Là một lãnh tụ có tầm nhìn xa, trông rộng, hơn ai hết Người thấu hiểu vai trò vô cùng quan trọng to lớn của lực lượng thanh niên trong sự nghiệp cách mạng, trong công cuộc xây dựng và bảo vệ, kiến thiết nước nhà. Để phát huy vai trò và sức mạnh của tuổi trẻ thì phải tiến hành giáo dục thanh niên một cách toàn diện và chu đáo. Hiểu sâu sắc tầm quan trọng của vấn đề này, trong suốt cuộc đời hoạt động cách mạng của mình, Chủ tịch Hồ Chí Minh đã hết sức quan tâm dìu dắt thế hệ trẻ. Đối với việc chăm lo đào tạo, giáo dục và bồi dưỡng thanh niên trong đó có lớp thanh niên trí thức - những thanh niên, học viên đang được đào tạo từ các trường đại học, cao đẳng được Bác dành sự quan tâm đặc biệt. Bác yêu cầu học viên: “Phải hiểu rõ học thế nào? Học cái gì? Học để làm gì?”. Bác chỉ rõ: “Học tập nâng cao trình độ chính trị, văn hóa, khoa học kỹ thuật và quân sự” và “Học để phụng sự ai? Để phụng sự tổ quốc, phụng sự nhân dân, làm cho dân giàu nước mạnh, tức là để làm tròn nhiệm vụ người chủ của nước nhà”. Từ đó có thể thấy, nhiệm vụ của thanh niên trí thức thời đại mới không chỉ là ra sức học tập để làm chủ được tri thức, công nghệ mới, mà còn phải xác lập được cho mình lý tưởng cộng sản đúng đắn đây chính là vũ khí sắc bén trong đấu tranh chống lại 4
cái xấu, chống lại những cám dỗ bên ngoài, giúp thanh niên vươn lên để hoàn thành mục tiêu. Đặc biệt trong xã hội hiện tại, khi mà các giá trị tinh thần cũ và mới đan xen, một bộ phận không nhỏ thanh niên, sinh viên có lối sống buông thả, vị kỉ, cá nhân, thờ ơ, vô cảm với thời cuộc, chìm đắm trong cuộc sống ảo trên mạng, vùi mình trong các cuộc ăn chơi đua đòi…thì những lời dạy của Bác càng có giá trị lớn lao hơn bao giờ hết. Nhưng làm thể nào để những lời dạy quý báu đó của Người thấm nhuần tới được học sinh, sinh viên, giúp các em hình thành được lý tưởng và lối sống đúng đắn? Trách nhiệm đó không chỉ của riêng ai, mà là trách nhiệm của toàn xã hội, trước hết là của các bậc làm cha làm mẹ, của các nhà giáo dục, các nhà quản lý trong lĩnh vực có liên quan tới thanh thiếu niên. Công tác giáo dục lối sống cho học sinh viên hiện nay đã có nhiều tiến bộ, Đa số họ có tinh thần yêu quê hương đất nước, tin tưởng, chấp hành đường lối, chủ trương, sự lãnh đạo của Đảng và pháp luật của nhà nước, xác định được mục tiêu sống, có lý tưởng phấn đấu ràng với động cơ học tập nghiêm túc; tích cực tham gia các hoạt động, các phong trào “xung kích, sáng tạo, tình nguyện vì cộng đồng…”, biết chia sẻ, hỗ trợ những người có hoàn cảnh khó khăn. Bên cạnh những biểu hiện tích cực vẫn còn một bộ phận không nhỏ học sinh sinh viên có ý thức phấn đấu chưa cao, thờ ơ với các vấn đề chính trị - xã hội, phai nhạt lý tưởng cách mạng, không xác định được mục tiêu, lí tưởng cuộc sống; có biểu hiện suy thoái về đạo đức lối sống, mắc tệ nạn xã hội, vi phạm pháp luật. Một số học sinh sinh viên đề cao lối sống thực dụng, ích kỉ, thích hưởng thụ, đua đòi, xa hoa lãng phí, xem nhẹ giá trị tinh thần. Không quan tâm đến cộng đồng, người xung quanh, ít tham gia các hoạt động tình nguyện, hoạt động xã hội và cộng đồng, người xung quanh, ít tham gia các hoạt động tình nguyện, hoạt động xã hội và cộng đồng, sống khép mình, đề cao chủ nghĩa cá nhân, xa rời tập thể, có một số học sinh sinh viên vi phạm pháp luật nghiêm trọng gây bức xúc trong nhân dân. Với vai trò là trường trọng điểm về đào tạo cán bộ chiến sĩ Công an, nhiệm vụ đặt ra đối với Trường Cao đẳng Cảnh sát nhân dân I là đào tạo, cung 5
cấp cho đất nước đội ngũ cán bộ chiến sĩ không chỉ giỏi về chuyên môn nghiệp vụ mà còn phải có bản lĩnh chính trị vững vàng, có phẩm chất đạo đức trong sáng, lối sống lành mạnh. Để thực hiện được mục tiêu đó, vấn đề giáo dục lối sống cho học viên Trường Cao đẳng Cảnh sát nhân dân I vừa là đòi hỏi tất yếu khách quan vừa là nhiệm vụ quan trọng của trường trong giai đoạn hiện nay. Trong xu thế chung của sinh viên cả nước, đa số học viên Trường Cao đẳng Cảnh sát nhân dân I đều chấp hành tốt nội quy của trường, phấn đấu học tập không ngừng để trở thành những cán bộ có ích phụng sự cho tổ quốc cho nhân dân. Tuy nhiên, bên cạnh đó còn một bộ phận không nhỏ có những biểu hiện lệch lạc trong nhận thức như: xác định động cơ học tập không đúng, mục đích học tập không có sự cố gắng mà là nhằm chống đối với gia đình và thầy cô, chỉ muốn qua môn học không có ý thức phấn đấu, cá biệt còn một số sinh viên có hành động quay cóp trong thi cử, một số sinh viên còn vi phạm điều lệnh CAND, một số em còn thơ ơ với các vấn đề chính trị, các hoạt động xã hội, còn mơ hồ về lý tưởng cách mạng, ham ăn chơi đua đòi, chạy theo lối sống thực dụng, buông thả, tiếp thu lối sống văn hóa phương Tây không có chọn lọc, quá coi trọng giá trị vật chất, xem nhẹ giá trị tinh thần, sùng bái đồng tiền. Đứng trước yêu cầu và đòi hỏi của sự nghiệp đổi mới toàn diện, đẩy mạnh công nghiệp hóa hiện đại hóa đất nước theo định hướng xã hội chủ nghĩa, công cuộc hội nhập quốc tế, diễn biến của tình hình thế giới ngày một phức tạp, đã đặt ra cho các thế hệ sinh viên nhất là học viên Trường Cao đẳng Cảnh sát nhân dân I sẽ gánh vác những trọng trách to lớn nhưng vô cùng khó khăn phức tạp. Vì vậy, việc giáo dục lối sống cho học viên Trường Cao đẳng Cảnh sát nhân dân I là yêu cầu khách quan và cấp bách hơn bao giờ hết bởi đây là nội dung quan trọng hàng đầu trong việc rèn luyện nhân cách tuổi trẻ, là sự chuẩn bị quan trọng để những cán bộ chiến sĩ công an trẻ bước vào đời. Với lý do trên, tác giả chọn đề tài: “Giáo dục lối sống cho học viên Trường Cao đẳng Cảnh sát nhân dân I hiện nay theo tư tưởng Hồ Chí Minh” làm luận văn tốt nghiệp cao học chuyên ngành Hồ Chí Minh học. 6
1. Tình hình nghiên cứu có liên quan Vấn đề giáo dục lối sống cho sinh viên được nhiều nhà khoa học quan tâm nghiên cứu theo nhiều khía cạnh, cách tiếp cận khác nhau. Điển hình là những công trình sau: 2.1. Các công trình nghiên cứu tư tưởng Hồ Chí Minh về giáo dục cho thanh niên + “Một số vấn đề về lối sống, đạo đức, chuẩn giá trị xã hội” do Huỳnh Khái Vinh chủ biên đã cho thấy lối sống, đạo đức và chuẩn giá trị xã hội là những yếu tố cơ bản trong đời sống xã hội của mỗi con người và mỗi nền văn hóa, gắn liền với các cơ sở kinh tế, chính trị, tư tưởng về mọi mặt đời sống vật chất, tinh thần của toàn xã hội. Trong đó, đạo đức về cơ bản đóng vai trò là lẽ sống; còn lối sống là mà hạt nhân là các khuôn mẫu ứng xử và thể chế xã hội mang biểu trưng văn hóa điển hình và đóng vai trò định hình, định tính văn hóa và con người. Dưới sự tác động của các nhân tố chính trị, kinh tế, xã hội và xu hướng chuyển đổi lối sống đạo đức, chuẩn giá trị xã hội trong giai đoạn công nghiệp hóa, hiện đại hóa. Từ thực trạng lối sống, đạo đức và chuẩn giá trị xã hội mới, tác giẩ đưa ra phương hướng, quan điểm và giải pháp xây dựng lối sống, đạo đức và chuẩn giá trị xã hội mới. + “Giá trị bền vững và sức sống của chủ nghĩa Mác – Lênin và Chủ nghĩa xã hội khoa học” của GS.TS Hoàng Chí Bảo (NXB Chính trị Quốc gia, 2012). Tác phẩm đã trình bày về phát triển xã hội của Mác - Ăngghen và Lênin, quan điểm của các nhà kinh điển về chế độ xã hội, quyền con người và quyền công dân, tuyên ngôn của Đảng Cộng Sản và sự chín muồi của chủ nghĩa Mác, giá trị bền vững và sức sống của Chủ nghĩa xã hội khoa học trong thời đại ngày nay. + “Tìm hiểu ý nghĩa khoa học cách mạng, thực tiễn trong Sáu điều dạy của Chủ tịch Hồ Chí Minh đối với Công an nhân dân” do Nguyễn Quý, Lê Xuân Trường, Nguyễn Hữu Lê (Hà Nội, Công an nhân dân, 1983). Tác phẩm phân tích, giải thích, minh họa nội dung sáu điều Bác dạy đối với Công an nhân dân Việt Nam, nêu nhiều gương hy sinh và truyền thống tốt đẹp của lực lượng Công an nhân dân. 7
+ “Sáu điều dạy của Bác Hồ kính yêu đối với Công an nhân dân” (Hà Bắc: Phòng tổ chức cán bộ và công tác chính trị, 1983) đã nghiên cứu, phân tích nội dung Sáu điều Bác dạy đối với Công an nhân dân Việt Nam. 2.2. Các công trình nghiên cứu sự vận dụng tư tưởng Hồ Chí Minh vào giáo dục lối sống cho sinh viên. + Mạc Văn Trang: “Đặc điểm lối sống sinh viên hiện nay và những phương hướng, biện pháp giáo dục”, Đề tài cấp Bộ, mã số B94 -38 - 24, Bộ Giáo dục và đào tạo, Viện nghiên cứu phát triển giáo dục năm 1995. Công trình này đã xác định khái niệm lối sống sinh viên và nêu ra một hệ thống những đặc điểm chủ yếu của lối sống sinh viên được biểu hiện qua định hướng giá trị, trong các hoạt động cụ thể, trong hành vi giao tiếp và ứng xử của cá nhân. Đặc biệt, tác giả đã tiến hành điều tra, khảo sát, thống kê số liệu để phân tích các biểu hiện tích cực và tiêu cực trong lối sống của sinh viên. Từ đó, đưa ra phương hướng và những giải pháp nhằm giáo dục lối sống cho sinh viên. Có thể thấy tác giả đã tránh chỉ trình bày lý luận về lối sống sinh viên mà tiếp cận lối sống sinh viên bằng những phương pháp nghiên cứu cụ thể, mô tả các biểu hiện cụ thể của lối sống sinh viên trong cuộc sống hiện thực của họ. + Phạm Tấn Xuân Tước: “Tư tưởng Hồ Chí Minh về giáo dục đạo đức, lối sống cho thanh niên và vận dụng vào việc giáo dục sinh viên các trường đại học ở Thành phố Hồ Chí Minh hiện nay”, Luận văn Thạc sĩ Hồ Chí Minh học, 2006, Học viện Chính trị Quốc gia Hồ Chí Minh. Luận văn đã nêu ra tư tưởng Hồ Chí Minh về giáo dục đạo đức cách mạng, lối sống mới cho thanh niên, thưc trạng và nội dung, giải pháp nhằm nâng cao hiệu quả công tác giáo dục đạo đức, lối sống cho sinh viên trên địa bàn thành phố Hồ Chí Minh. + Giáp Văn Thông: “Vấn đề nâng cao đạo đức cách mạng cho cán bộ, chiến sĩ Công an trong điều kiện kinh tế thị trường định hướng Xã hội chủ nghĩa ở Việt Nam hiện nay”, Luận văn thạc sĩ triết học, Học viện Chính trị quốc gia Hồ Chí Minh, 2004. Đề tài đã nêu ra tầm quan trọng và yêu cầu của việc nâng cao đạo đức cách mạng cho cán bộ, chiến sĩ Công an ở Việt Nam hiện nay. Từ đó nêu ra thực trạng, đề xuất và giải pháp. 8
+ Nguyễn Thị Thanh Hà: “Giá trị đạo đức truyền thống dân tộc với việc xây dựng lối sống mới cho sinh viên Việt Nam trong bối cảnh toàn cầu hóa hiện nay”, Luận án Tiến sĩ Triết học, Học viện chính trị quốc gia Hồ Chí Minh, 2014. Luận án đã nêu ra tầm quan trọng của việc xây dựng lối sống mới cho sinh viên hiện nay, những vấn đề tác động đến công tác xây dựng lối sống cho sinh viên. Thực trạng, phương hướng và giải pháp chủ yếu nhằm phát huy giá trị đạo đức truyền thống dân tộc đối với việc xây dưng lối sống mới cho sinh viên Việt Nam trong bối cảnh toàn cầu hóa hiện nay. Những tài liệu trên đã đề cập rất nhiều đến vấn đề giáo dục đạo đức lối sống nhưng chưa có công trình nào trực tiếp nghiên cứu, giải quyết vấn đề giáo dục lối sống cho học viên Cảnh sát nhân dân nói chung và trường Cao đẳng Cảnh sát nhân dân nói riêng. Vì vậy, đề tài không trùng lặp với các công trình trước đó. Những tài liệu trên là nguồn tư liệu quý để tác giả tham khảo và kế thừa, làm định hướng cho luận văn của mình. 3. Mục đích và nhiệm vụ nghiên cứu 3.1. Mục đích Trên cơ sở hệ thống hóa tư tưởng Hồ Chí Minh về giáo dục lối sống cho thanh niên, luận văn phân tích làm rõ nội dung và giải pháp chủ yếu nhằm góp phần nâng cao hiệu quả công tác giáo dục lối sống cho học viên Trường Cao đẳng Cảnh sát nhân dân I. 3.2. Nhiệm vụ + Làm rõ những nội dung cơ bản trong tư tưởng Hồ Chí Minh về giáo dục lối sống cho thanh niên. + Phân tích thực trạng lối sống của học viên Trường Cao đẳng Cảnh sát nhân dân I từ 2010 đến 2015. + Nghiên cứu đề xuất giải pháp tăng cường hiệu quả giáo dục lối sống cho học viên Trường Cao đẳng Cảnh sát nhân dân I. 4. Đối tượng và phạm vi nghiên cứu 4.1 Đối tượng nghiên cứu 9
+ Sự vận dụng Tư tưởng Hồ Chí Minh vào công tác giáo dục lối sống cho học viên Trường Cao đẳng Cảnh sát nhân dân I. 4.2. Phạm vi nghiên cứu + Tư tưởng Hồ Chí Minh về giáo dục lối sống cho thanh niên + Lối sống và công tác giáo dục lối sống cho học viên Trường Cao đẳng cảnh sát nhân dân I hiện nay. + Thời gian khảo sát: từ năm 2010 đến năm 2015 5. Cơ sở lý luận và phương pháp nghiên cứu 5.1. Cơ sở lý luận Đề tài được thực hiện trên cơ sở lý luận của chủ nghĩa Mác- Lênin, tư tưởng Hồ Chí Minh, đường lối quan điểm của Đảng Cộng sản Việt Nam, chính sách giáo dục pháp luật của Nhà nước Cộng hòa Xã hội chủ nghĩa Việt Nam, các văn bản quy định của Bộ giáo dục và đào tạo, Bộ Công an có liên quan đến giáo dục lý luận chính trị, lối sống trong các trường Đại học, Cao đẳng và trong các trường Công an nhân dân. 5.2. Phương pháp nghiên cứu + Trong quá trình nghiên cứu, tác giả đã sử dụng các phương pháp cụ thể sau: Phân tích - tổng hợp: Sử dụng phương pháp này nhằm phân tích làm rõ các nguồn tài liệu, số liệu về đội ngũ cán bộ, giảng viên và học viên. Đưa ra các kết luận về công tác giáo dục lối sống cho học viên theo tư tưởng Hồ Chí Minh. Thống kê - so sánh: Thu thập các số liệu về đội ngũ cán bộ, giảng viên và học viên để phân tích, đánh giá thực trạng đạo đức, lối sống học viên và công tác giáo dục lối sống cho học viên trường Cao đẳng Cảnh sát nhân dân I tạo cơ sở cho việc so sánh, đánh giá khoa học. Phương pháp điều tra xã hội học: xây dựng bảng hỏi tạo điều kiện cho học viên thể hiện được quan điểm của mình về các vấn đề liên quan đến lối sống và công tác giáo dục lối sống. Thông qua đó, xử lý các số liệu để nhận được các thông tin cần thiết phục vụ yêu cầu của đề tài nghiên cứu. 10
Phương pháp phỏng vấn chuyên gia: Phỏng vấn, trưng cầu ý kiến của các chuyên gia để đưa ra giải pháp nâng cao hiệu quả giáo dục lối sống cho học viên Trường Cao đẳng Cảnh sát nhân dân I. + Đề tài cũng tiến hành kế thừa những giá trị, những thành tựu của một số công trình khoa học đã công bố có liên quan đến đề tài. 6. Đóng góp của luận văn + Hệ thống hóa tư tưởng Hồ Chí Minh về giáo dục lối sống cho thanh niên. + Đề xuất một số nội dung, giải pháp giáo dục lối sống cho học viên Trường Cao đẳng Cảnh sát nhân dân I. + Luận văn cung cấp thêm những luận cứ khoa học giúp cho Đoàn trường, Hội học viên, Phòng Quản lý học viên trong việc xây dựng và tổ chức thực hiện các chương trình hành động của mình. 7. Ý nghĩa lý luận và thực tiễn của luận văn + Ý nghĩa lý luận Luận văn đã khẳng định được tính tất yếu, tầm quan trọng và ý nghĩa của công tác giáo dục lối sống cho thế hệ thanh niên nói chung cũng như học viên Trường Cao đẳng Cảnh sát nhân dân I hiên nay theo tư tưởng Hồ Chí Minh. + Ý nghĩa thực tiễn Góp phần nâng cao hiệu quả giáo dục lối sống cho học viên Trường Cao đẳng Cảnh sát nhân dân I. Luận văn có thể được sử dụng làm tài liệu tham khảo trong nghiên cứu, giảng dạy, học tập trong các trường Công an nhân dân. 8. Kết cấu của luận văn Ngoài phần mở đầu, kết luận, tài liệu tham khảo, phụ lục, luận văn gồm 2 chương 4 tiết. 11
Chương 1 QUAN ĐIỂM CỦA HỒ CHÍ MINH VỀ GIÁO DỤC LỐI SỐNG CHO THANH NIÊN - MỘT SỐ VẤN ĐỀ LÝ LUẬN CHUNG 1.1. Một số khái niệm cơ bản 1.1.1. Khái niệm lối sống và giáo dục lối sống. Lối sống là khái niệm vẫn đang còn nhiều ý kiến tranh luận khác nhau. Từ lâu, khái niệm này đã được các nhà triết học, văn hóa, xã hội học đề cập. từ lối sống được dịch từ “mode de vie” trong tiếng Pháp, “Lebensweise” trong tiếng Đức, “Obraz zhizni” trong tiếng Nga, và “Mode of life” trong tiếng Anh. Vào những năm 60-80 của thế kỷ XX ở liên Xô cũ và các nước Đông Âu có hơn 50 định nghĩa về lối sống, nhưng đến nay vẫn chưa thể nêu lên một định nghĩa tương đối thống nhất về nội dung và ý nghĩa của nó. Giải thích phạm trù lối sống, học thuyết Mác đi từ phương thức hoạt động sản xuất của con người. Trong tác phẩm “Hệ tư tưởng Đức”, C.Mác và Ph.Ăngghen cho rằng: “Không nên nghiên cứu phương thức sản xuất ấy đơn thuần theo khía cạnh nó là sự tái sản xuất ra sự tồn tại thể xác của cá nhân. Mà hơn thế, nó là một phương thức hoạt động nhất định của những cá nhân ấy, một hình thức nhất định của hoạt động sống của họ, một phương thức sinh sống nhất định của họ” [33, tr.30]. Như vậy, Mác đã khẳng định, sản xuất là yếu tố quyết định sự tồn tại của cá nhân và phương thức sản xuất là hình thức hoạt động cơ bản của con người, là phương thức sinh sống của con người, là mặt cơ bản của lối sống. Theo Mác, lối sống chính là phương thức là dạng hoạt động của con người, nó chịu sự quyết định của phương thức sản xuất. Tuy chịu sự quyết định của phương thức sản xuất, nhưng lối sống không phải là sản phẩm thụ động của lực lượng sản xuất, quan hệ sản xuất và những điều kiện sống khác. Bởi lẽ, phạm vi của lối sống rộng hơn phương thức sản xuất. Ngoài những hoạt động vật chất của con người còn có các hoạt động chính trị, xã hội, nghệ thuật…Phạm vi của lối sống tương ứng với hình thái kinh tế- xã hội. Tuy nhiên hai khái niệm ấy không đồng nhất với nhau. Hình thái kinh tế- xã hội gắn liền với hoạt động sản xuất vật chất 12
của con người, đó là một tồn tại khách quan, độc lập với ý thức của con người. Ngược lại, lối sống phản ánh hoạt động chủ thể bao gồm: nhận thức, tình cảm, động cơ, hành vi, ứng xử, thể chế xã hội…và cả những mối liên hệ giữa chúng. Ở Việt Nam, “lối sống” là một danh từ ghép. Lối là lề lối, thể thức, kiểu cách, phương thức. Sống là sinh hoạt, là quá trình hoạt động sinh học của con người và xã hội. Theo từ điển Bách khoa Việt Nam: “Lối sống là toàn bộ những hình thức hoạt động sống của con người trong một xã hội nhất định được xem xét thống nhất với các điều kiện kinh tế xã hội nhất định”[61, tr.742]. Trên cơ sở tiếp cận quan điểm của chủ nghĩa Mác- lênin và những giá trị truyền thống dân tộc về lối sống Hồ Chí Minh xem lối sống là hình thức biểu hiện của văn hóa - văn hóa đời sống. Người quan niệm văn hóa là bộ mặt tinh thần của xã hội và bộ mặt đó được thể hiện trong cuộc sống hàng ngày của mỗi người. Điều này được Người chỉ ra khi nói về nội dung của đời sống mới, cũng như cách thức xây dựng đời sống mới ở một nước Việt Nam độc lập. Theo Hồ Chí Minh, lối sống bộc lộ thông qua các hoạt động của con người trong cách ăn, cách mặc, cách ở, cách đi lại, cách làm việc. Lối sống vừa có các giá trị của văn minh nhân loại vừa có các giá trị văn hóa truyền thống của dân tộc. Bên cạnh các giá trị vĩnh cửu, lối sống cũng chứa đựng các giá trị phù hợp với điều kiện lịch sử của từng thời kỳ nhất định; có các khía cạnh tiến bộ và cả những khía cạnh tiêu cực. Có thể nói, lối sống bộc lộ nhân cách của con người trong một điều kiện hoàn cảnh cụ thể nhất định. Con người phản ánh qua lối sống phần nào diện mạo văn hóa thời đại thông qua năng lực trí tuệ, quan hệ ứng xử và khả năng đồng hóa thẩm mỹ hiện thực của mình trong nhiều phương diện khác nhau. Với Hồ Chí Minh, lối sống bao gồm lối sống riêng của từng cá nhân và lối sống chung của từng nhóm người, rộng hơn là toàn xã hội. Lối sống cá nhân là toàn bộ những hoạt động sống của cá nhân trong một xã hội nhất định, đồng thời là sự phản ánh kết quả nhận thức của cá nhân về các điều kiện kinh tế, chính trị, văn hóa, xã hội.Vì thế, lối sống cá nhân luôn mang đậm dấu ấn cá nhân và có tính phong phú đa dạng. Mặt khác được hình thành từ 13
một điều kiện kinh tế xã hội nhất định nên lối sống của các cá nhân lại có những điểm chung tương đồng tạo nên lối sống chung của toàn xã hội. Chúng không có sự tách rời biệt lập mà trái lại luôn thống nhất, tác động qua lại lẫn nhau. Hồ Chí Minh quan niệm xã hội là do nhiều cá nhân hợp lại mà thành, chính vì thế, lối sống cá nhân tích cực thì góp phần tạo nên lối sống tiến bộ của xã hội. Lối sống văn minh, cao đẹp của Chủ tịch Hồ Chí Minh đã trở thành mẫu mực cho toàn Đảng, toàn quân, toàn dân ta học tập và noi theo. Ngược lại, lối sống xã hội có tác dụng định hướng cho lối sống cá nhân, giúp mỗi cá nhân điều chỉnh lối sống của bản thân. Khái niệm “lối sống” được đảng ta đề cập lần đầu tiên trong văn kiện Đại hội đại biểu toàn quốc lần thứ IV của Đảng. Các đại hội sau đó Đảng ta đều đề cập vấn đề lối sống. Hiện nay, vấn đề lối sống đã được nhiều nhà nghiên cứu ở nước ta quan tâm nhiều hơn và nghiên cứu sâu hơn. Trên cơ sở tiếp cận quan điểm của chủ nghĩa Mác- Lênin vê lối sống, Giáo sư Vũ Khiêu trong tác phẩm “Văn hóa Việt Nam, xã hội và con người” đã quan niệm lối sống theo nghĩa rất rộng: “ Lối sống là phạm trù xã hội khái quát toàn bộ hoạt động của các dân tộc, giai cấp, các nhóm xã hội, các cá nhân trong những điều kiện của một hình thái kinh tế xã hội nhất định và biểu hiện trên các lĩnh vực của đời sống: trong lao động và hưởng thụ, trong quan hệ giữa người với người, trong sinh hoạt tinh thần và văn hóa”[24, tr.514]. Giáo sư, Tiến sĩ Đỗ Huy khẳng định, “Lối sống là tổng hòa những dạng hoạt động sống điển hình của con người trong điều kiện tự nhiên và xã hội nhất định”[13, tr.353]. Ở góc độ xem xét tổng hòa các mặt cơ bản, khắc họa những đặc điểm cá nhân, tập thể, giai cấp và cộng đồng, Giáo sư, Tiến sĩ Nguyễn Văn Huyên cho rằng: “Lối sống là tổ hợp toàn bộ các mô hình, cách thức và phong thái sống của con người thể hiện trong mọi phương thức cũng như lĩnh vực hoạt động, từ sản xuất, tiêu dùng, sinh hoạt đến thái độ hành vi, cách tư duy, lối ứng xử giữa con người với con người, giữa chủ thể với đối tượng, giữa điều kiện với phương tiện và mục đích sống”[19, tr.29]. 14
Như vậy, trên cơ sở những quan điểm mà các tác giả đưa ra khi định nghĩa về lối sống, chúng ta có thể nhận thấy có những điểm tương đồng khi cho rằng: lối sống là sự khái quát hay tổng hòa toàn bộ hoạt động sống của con người trong những điều kiện của một hình thái kinh tế xã hội nhất định và biểu hiện trên mọi lĩnh vực của đời sống từ lao động, trong sinh hoạt vật chất đến tinh thần, trong quan hệ giữa người và người. Từ đó chúng ta có thể đưa ra một số đặc điểm cơ bản của lối sống: Thứ nhất, nói đến lối sống là nói đến tổng hòa các hoạt động sống ổn định của con người gắn liền với dân tộc, giai cấp, nhóm xã hội và các cá nhân trong cộng đồng. Thứ hai, lối sống chịu sự quy định của phương thức sản xuất và các điều kiện sống của con người. Thứ ba, đặc trưng bản chất của lối sống trong toàn bộ hoạt động sống là hoạt động lao động sản xuất, bởi nó là hoạt động có tính chất nền tảng, có tính người trong việc sáng tạo các giá trị vật chất cũng như giá trị tinh thần. Thứ tư, tổng hòa các khuôn mẫu ững xử, các thể chế xã hội được vận hành theo một bảng giá trị xã hội nào đó trong những điều kiện kinh tế- xã hội nhất định, đó chính là nội dung và phạm vi của lối sống. Thứ năm, lối sống nói chung mang tính văn hóa, bởi vì trong các hành động xã hội, thể chế xã hội, khuôn mẫu ứng xử…trong lối sống đều mang ý nghĩa văn hóa, hướng tới cái đúng, cái tốt và cái đẹp. Như vậy có thể nói lối sống là toàn bộ những hoạt động của con người được biểu hiện trên các lĩnh vực của đời sống như lao động, sản xuất, và hoạt động giao tiếp hàng ngày, trong một chế độ xã hội nhất định. Từ khái niệm trên về lối sống, có thể hiểu giáo dục lối sống là quá trình trang bị những kiến thức và kỹ năng cần thiết cho chủ thể được giáo dục để những hoạt động của họ biểu hiện trong các lĩnh vực của đời sống phù hợp với những chuẩn mực chung trong một chế độ xã hội nhất định. 15
1.1.2. Khái niệm nếp sống L.V Kokan cho rằng: “Nếp sống của con người được coi là sự phản ánh của cá nhân vào xã hội, còn lối sống của con người được coi như là sự phản ánh xã hội vào cá nhân”[Dẫn theo 20, tr.23]. Trong khi đó, A.P. Buchenko lại cho rằng “nếp sống không phải là một phần mà là một trong những hình thức biểu hiện của lối sống” ”[Dẫn theo 20, tr.23]. Lối sống là một hệ thống những hành vi của con người, trong lao động cũng như trong quan hệ xã hội khác. Những hành vi được lặp đi lặp lại nhiều lần thành một quy định, nền nếp, thói quen, phong tục, tập quán, lễ nghi…được gọi là nếp sống. Giáo sư Vũ Khiêu quan niệm: “Nếp sống là toàn bộ những thói quen được hình thành trong cuộc sống hằng ngày, những thói quen đã trở thành nếp sống trong sản xuất, chiến đấu, trong mọi quan hệ xã hội và trong sinh hoạt riêng tư của mỗi con người. Những thói quen ấy được gọi là tập quán”[24, tr.135]. Nếp sống là sự biểu hiện sinh động của lối sống, do đó, nó không phải là cái bất biến, vĩnh hằng mà nó vẫn biến đổi. Nhưng chỉ khi nếp sống thay đổi đến một chừng mực nhất định thì lối sống với biến đổi. Điều này cho thấy, lối sống và nếp sống không thể tách rời nhau, nhưng nó không phải là một. Đảng ta đã từng khẳng định sự khác nhau này: “Kiên trì xây dựng nếp sống mới lành mạnh, khoa học, tiết kiệm và giản dị; bảo vệ và phát triển các giá trị tinh thần. Kiên quyết bài trừ hủ tục, mê tín dị đoan; tiếp tục đấu tranh quét sạch băn hóa thực dân mới và ảnh hưởng của văn hóa phản động, đồi trụy khác. Tất cả những việc đó nhằm làm cho tư tưởng, tình cảm, lối sống mới thật sự chiếm ưu thế trong đời sống nhân dân” [10, tr.104 – 105]. Nếu như lối sống là toàn bộ hoạt động của con người thì nếp sống là mặt ổn định của lối sống. Nếp sống bao gồm những cách thức, những quy ước đã trở thành thói quen trong sản xuất, trong sinh hoạt, trong tổ chức đời sống xã hội. Nếp sống làm cho đời sống được ổn định. 16
1.1.3. Khái niệm lẽ sống Lẽ sống là thuật ngữ triết học, đạo đức, tâm lý phản ánh mặt ý thức của lối sống. Nó chính là sự lựa chọn chủ quan của con người về lối sống. Sự lựa chọn này thể hiện sự khẳng định của cá nhân hay một dân tộc đối với lối sống. Lẽ sống là một trong những vấn đề trung tâm của đời sống con người, đây là nền tảng tinh thần của con người. Nó chi phối và liên quan mật thiết đến những định hướng sống của con người hết sức cơ bản như lý tưởng, niềm tin, thái độ sống, các quan niệm về hạnh phúc, thiện, ác…Lẽ sống có chức năng định hướng cho lối sống, bởi nó như là thế giới quan, nhân sinh quan của con người. Vai trò của lẽ sống đối với lối sống giống như “kim chỉ nam” cho cá nhân điều chỉnh hành vi của mình, vì hạnh phúc cá nhân, vì cộng đồng xã hội. Con người có lẽ sống tốt đẹp sẽ có khả năng vượt qua mọi khó khăn vượt qua mọi khó khăn để vươn lên trong cuộc sống. Ngược lại, sự khủng hoảng về quan niệm lẽ sống có thể dẫn con người tới đổ vỡ niềm tin, chao đảo tinh thần, lệch hướng trong cuộc sống, rối loạn trong hành động dẫn tới những hậu quả khó lường. Một người có lẽ sống đúng đắn sẽ góp phần hình thành lối sống tốt đẹp. Do vậy, có thể nói, lẽ sống là mặt lý tưởng của lối sống, là nhân lõi của lối sống. Lẽ sống có hai loại: Lẽ sống tầm thường được nảy sinh và giới hạn bởi những ham muốn cụ thể và ít liên quan đến trách nhiệm của mình đối với người khác và xã hội. Lẽ sống đạo đức là một quan niệm sống của con người mà nội dung chính là mối quan hệ giữa hạnh phúc và nghĩa vụ. Nói cách khác, lẽ sống đạo đức chính là ý nghĩa cuộc sống mà con người tự nhận thức được, tự giác hành động vì một lý tưởng đạo đức cao đẹp dựa trên một quan niệm nhân sinh tiến bộ. Lẽ sống đạo đức khác lẽ sống tầm thường ở chỗ con người nhận ra ý nghĩa cuộc sống của mình hướng tới những giá trị đích thực, tự nguyện, tự giác làm điều lợi vì hạnh phúc của xã hội, tự giác sống vì người khác dù trong bất kỳ hoàn cảnh nào đều có ý thức giữ gìn nhân cách, phẩm giá của mình. 17
Lẽ sống là phạm trù trung tâm của đạo đức học vì nó quan trọng và quyết định nội dung, tính chất của các phạm trù khác. Xác định lẽ sống đúng đắn tạo thành một lối sống, một quan niệm đúng đắn. 1.1.4. Khái niệm phong cách sống Phong cách sống là thuật ngữ tâm lý - xã hội dùng để chỉ thái độ, hành vi ứng xử và định hướng giá trị trong đời sống hàng ngày của cá nhân và các nhóm xã hội. Phong cách sống chính là hình thức biểu hiện của lối sống trong sinh hoạt, trong các hoạt động xã hội của cá nhân, của các nhóm xã hội. Phong cách sống là lề lối sinh hoạt riêng, là thói quen của mỗi người, đây là dấu ấn riêng của từng người. Phong cách sống của con người không chỉ phụ thuộc vào trình độ hiểu biết mà còn chịu ảnh hưởng không ít đến ý thức đạo đức, tác phong, thái độ của từng người. 1.2. Quan điểm của Hồ Chí Minh về vai trò của thanh niên và giáo dục lối sống cho thanh niên 1.2.1. Quan điểm của Hồ Chí Minh về vai trò của thanh niên 1.2.1.1. Thanh niên là lực lượng to lớn trong sự nghiệp giải phóng dân tộc Theo học thuyết Mác- Lênin, cách mạng là sự nghiệp của quần chúng, nhân dân là người làm ra lịch sử. Quán triệt quan điểm trên, Hồ Chí Minh xác định đúng đắn lực lượng cách mạng Việt Nam. Đó là toàn thể quần chúng bị áp bức và những người tiến bộ. Người khẳng định cách mạng là việc chung của dân chúng chứ không phải việc của một hai người, trong đó công nông là gốc cách mạng, là đội quân chủ lực của cách mạng. Tiếp thu luận điểm của C.Mác: “Tương lai của giai cấp công nhân, qua đó tương lai của loài người hoàn toàn phụ thuộc vào việc giáo dục thế hệ công nhân đang lớn lên”[34, tr.118] và luận điểm của V.I.Lênin: “Thanh niên là nguồn chiến đấu sinh lực của cách mạng”[58, tr.67], Hồ Chí Minh khẳng định tiềm năng, vai trò, vị trí to lớn của thanh niên trong đời sống xã hội, đặc biệt là trong sự nghiệp cách mạng. Điều đó thể hiện rất rõ trong nhiều tác phẩm của Hồ Chí 18