Luận văn Thạc sĩ Luật học: Trả hồ sơ để điều tra bổ sung trong giai đoạn xét xử sơ thẩm hình sự từ thực tiễn quận Thủ Đức, thành phố Hồ Chí Minh

Chia sẻ: _ _ | Ngày: | Loại File: PDF | Số trang:80

Thêm vào BST

Báo xấu

52
lượt xem 11
download

Download Vui lòng tải xuống để xem tài liệu đầy đủ

Luận văn Thạc sĩ Luật học "Trả hồ sơ để điều tra bổ sung trong giai đoạn xét xử sơ thẩm hình sự từ thực tiễn quận Thủ Đức, thành phố Hồ Chí Minh" trình bày các nội dung chính sau: Những vấn đề lý luận và pháp luật về trả hồ sơ để điều tra bổ sung ở giai đoạn xét xử sơ thẩm vụ án hình sự; Thực trạng trả hồ sơ để điều tra bổ sung trong giai đoạn xét xử sơ thẩm vụ án hình sự của Tòa án nhân dân quận Thủ Đức, Thành phố Hồ Chí Minh; Giải pháp bảo đảm áp dụng đúng quy định của pháp luật về trả hồ sơ để điều tra bổ sung trong trong giai đoạn xét xử sơ thẩm.

Chủ đề:

Bình luận(0) Đăng nhập để gửi bình luận!

Lưu

Nội dung Text: Luận văn Thạc sĩ Luật học: Trả hồ sơ để điều tra bổ sung trong giai đoạn xét xử sơ thẩm hình sự từ thực tiễn quận Thủ Đức, thành phố Hồ Chí Minh

VIỆN HÀN LÂM KHOA HỌC XÃ HỘI VIỆT NAM HỌC VIỆN KHOA HỌC XÃ HỘI TRẦN THỊ ÁNH NGUYỆT TRẢ HỒ SƠ ĐỂ ĐIỀU TRA BỔ SUNG TRONG GIAI ĐOẠN XÉT XỬ SƠ THẨM HÌNH SỰ TỪ THỰC TIỄN QUẬN THỦ ĐỨC, THÀNH PHỐ HỒ CHÍ MINH LUẬN VĂN THẠC SĨ LUẬT HỌC HÀ NỘI – 2021
VIỆN HÀN LÂM KHOA HỌC XÃ HỘI VIỆT NAM HỌC VIỆN KHOA HỌC XÃ HỘI TRẦN THỊ ÁNH NGUYỆT TRẢ HỒ SƠ ĐỂ ĐIỀU TRA BỔ SUNG TRONG GIAI ĐOẠN XÉT XỬ SƠ THẨM HÌNH SỰ TỪ THỰC TIỄN QUẬN THỦ ĐỨC, THÀNH PHỐ HỒ CHÍ MINH Ngành: Luật hình sự và tố tụng hình sự Mã số: 8.38.01.04 LUẬN VĂN THẠC SĨ LUẬT HỌC NGƯỜI HƯỚNG DẪN KHOA HỌC: PGS. TS. TRẦN ĐÌNH NHÃ HÀ NỘI - 2021
LỜI CAM ĐOAN Tôi xin cam đoan đây là công trình do tôi tự nghiên cứu; các số liệu, tư liệu trong luận văn có nguồn gốc rõ ràng và trung thực. Kết quả nghiên cúu của luận văn chưa từng được công bố trong các công trình khác. Hà Nội, ngày 04 tháng 9 năm 2021 Tác giả luận văn Trần Thị Ánh Nguyệt
MỤC LỤC MỞ ĐẦU ....................................................................................................................1 Chương 1: NHỮNG VẤN ĐỀ LÝ LUẬN VÀ PHÁP LUẬT VỀ TRẢ HỒ SƠ ĐỂ ĐIỀU TRA BỔ SUNG Ở GIAI ĐOẠN XÉT XỬ SƠ THẨM VỤ ÁN HÌNH SỰ.....8 1.1. Những vấn đề lý luận về trả hồ sơ để điều tra bổ sung ở giai đoạn xét xử sơ thẩm vụ án hình sự ......................................................................................................8 1.2. Quy định của pháp luật tố tụng hình sự Hình sự năm 2003 và năm 2015 về trả hồ sơ để điều tra bổ sung trong giai đoạn xét xử sơ thẩm.........................................19 Chương 2: THỰC TRẠNG TRẢ HỒ SƠ ĐỂ ĐIỀU TRA BỔ SUNG TRONG GIAI ĐOẠN XÉT XỬ SƠ THẨM VỤ ÁN HÌNH SỰ TẠI TÒA ÁN NHÂN DÂN QUẬN THỦ ĐỨC, THÀNH PHỐ HỒ CHÍ MINH ...................................37 2.1. Trả hồ sơ để điều tra bổ sung trong giai đoạn xét xử sơ thẩm vụ án hình sự tại Tòa án nhân dân quận Thủ Đức, Thành phố Hồ Chí Minh. .................................................37 Chương 3: GIẢI PHÁP BẢO ĐẢM ÁP DỤNG ĐÚNG QUY ĐỊNH CỦA PHÁP LUẬT VỀ TRẢ HỒ SƠ ĐỂ ĐIỀU TRA BỔ SUNG TRONG GIAI ĐOẠN XÉT XỬ SƠ THẨM VỤ ÁN HÌNH SỰ ...................................................57 3.1. Yêu cầu đảm bảo áp dụng đúng quy định của pháp luật tố tụng hình sự về trả hồ sơ để điều tra bổ sung ................................................................................................57 3.2. Giải pháp cụ thể .................................................................................................58 3.3. Các giải pháp khác .............................................................................................66 KẾT LUẬN ..............................................................................................................70 DANH MỤC TÀI LIỆU THAM KHẢO ...............................................................72
DANH MỤC CÁC CHỮ VIẾT TẮT ADPL : Áp dụng pháp luật BCT : Bộ Chính trị BLHS : Bộ luật Hình sự BLTTHS : Bộ luật Tố tụng hình sự CQĐT : Cơ quan điều tra ĐCS : Đảng cộng sản ĐTBS : Điều tra bổ sung ĐTV : Điều tra viên HĐXX : Hội đồng xét xử KSXX : Kiểm sát xét xử KSV : Kiểm sát viên PL : Pháp luật TAND : Toà án nhân dân THTT : Tiến hành tố tụng THSĐĐTBS : Trả hồ sơ để điều tra bổ sung TKTA : Thứ ký tòa án TP : Thẩm phán TTHS : Tố tụng hình sự UBND : Ủy ban nhân dân VAHS : Vụ án hình sự VKSND : Viện kiểm sát nhân dân XHCN : Xã hội chủ nghĩa XXST : Xét xử sơ thẩm
MỞ ĐẦU 1. Tính cấp thiết của đề tài Tại Hội thảo “Chiến lược cải cách tư pháp trong Tòa án nhân dân định hướng đến năm 2030” ngày 26/6/2019 do Tòa án nhân dân tối cao tổ chức đã đưa ra Chiến lược cải cách tư pháp mới trong Tòa án nhân dân giai đoạn 2021-2030, theo đó xác định rõ hệ mục tiêu, quan điểm, định hướng, các hình thức, giải pháp, các nguồn lực và lộ trình thực hiện cải cách tư pháp; tập trung xây dựng chế độ tư pháp công khai, minh bạch và tăng cường khả năng tiếp cận công lý của người dân; đổi mới tổ chức Tòa án nhân dân các cấp đáp ứng yêu cầu cải cách tư pháp; xây dựng cơ chế giám sát liêm chính tư pháp…[33]. Với trọng tâm yêu cầu cải cách tư pháp hiện nay, đòi hỏi ngành Tòa án phải nâng cao hiệu quả chất lượng công tác xét xử nói chung và xét xử các VAHS nói riêng. Để hạn chế các trường hợp oan, sai trong xét xử sơ thẩm các VAHS pháp luật hình sự nói chung và TTHS nói riêng đã quy định cề chế định trả hồ sơ để điều tra bổ sung giữa các cơ quan tiến hành TTHS, trong đó có hoạt động TAND trả hồ sơ để VKSND điều tra bổ sung, nhằm giúp cơ quan giữ quyền công tố khắc phục một số lỗi trước khi TAND đưa vụ án ra xét xử hoặc Hội đồng xét xử áp dụng hình phạt đối với bị cáo. Việc trả hồ sơ để điều tra bổ sung cũng là dấu bước quan trọng để TAND và Hội động xét xử có căn cứ vững chắc để áp dụng các quy định của pháp luật hình sự tại phiên tòa XXST vụ án hình sự nhằm tuyên án khách quan, đúng người, đúng tội, đúng quy định của pháp luật. Không để xảy ra trường hợp oan, sai, vô tội, bỏ lọt tội phạm. Tuy nhiên để xảy ra trường hợp hồ sơ vụ án hình sự phải ĐTBS giữa các cơ quan tiến hành tố tụng nhiều lần dẫn đến kéo dài thời gian giải quyết vụ án gây bất lợi cho bị can, bị cáo và đương sự. Trong đó việc Thẩm phán và Hội đồng xét xử của TAND quận Thủ Đức áp dụng không các quy định của 1
pháp luật về THSĐĐTBS. Vì vậy, trên cơ sở nhận thức đúng đắn về tầm quan trọng của áp dụng pháp luật trong việc trả hồ sơ để điều tra bổ sung, mà nghiên cứu lý luận và thực tiễn để từ đó tìm ra nguyên nhân và kiến nghị một số giải pháp khắc phục tình trạng bất cập nêu trên yêu cầu cấp thiết , đáp ứng yêu cầu cải cách tư pháp theo đúng quan điểm của Đảng và Nhà nước ta. Xuất phát từ những lý do nêu trên, học viên chọn đề tài: "Trả hồ sơ để điều tra bổ sung trong giai đoạn xét xử sơ thẩm vụ án hình sự từ thực tiễn quận Thủ Đức, Thành phố Hồ Chí Minh” làm luận văn thạc sĩ luật học là đảm bảo tính cấp thiết, thời sự, có ý nghĩa khoa học và thực tiễn. 2. Tình hình nghiên cứu đề tài Dưới đây là một số các công trình nghiên cứu khoa học, được học viên nghiên cứu, học tập để hoàn thiện đề tài của bản thân: Luận văn thạc sĩ luật học: THSĐĐTBS của Tòa án cấp sơ thẩm - những vấn đề lý luận và thực tiễn, của tác giả Trần Xuân Huệ, Đại học Quốc gia Hà Nội, Khoa luật – 2009 [10]. Luận văn thạc sĩ luật học: Chế định THSĐĐTBS trong luật tố tụng hình sự Việt Nam, của tác giả Nguyễn Thị Hải Châu, Đại học Quốc gia Hà Nội, Khoa luật – 2010 [5]. Luận văn thạc sĩ luật học: Chế định THSĐĐTBS của Tòa án trên cơ sở thực tiễn của Tòa án thành phố Hà Nội, của tác giả Nguyễn Thị Ngọc Lan, Đại học Quốc gia Hà Nội, Khoa luật – 2014 [22]. Luận văn thạc sĩ luật học: THSĐĐTBS trong tố tụng hình sự Việt Nam, của tác giả Hoàng Thị Thùy Linh, Đại học Luật Hà Nội - 2016 [24] Luận văn thạc sĩ luật học: THSĐĐTBS trong giai đoạn xét xử theo pháp luật TTHS, từ thực tiễn thành phố Hải Phòng, của Nguyễn Thị Thương Huyền, Viện Hàn lâm Khoa học xã hội Việt Nam – 2016 [12]. 2
Luận văn thạc sĩ luật học: Trả hồ sơ để điều tra bổ sung trong giai đoạn truy tố, của tác giả Võ Thị Xuân Hương, Đại học Luật Hà Nội – 2017 [11]. Luận văn thạc sĩ luật học: Chế định trả hồ sơ để điều tra bổ sung theo luật tố tụng hình sự Việt Nam (trên cơ sở thực tiễn địa bàn tỉnh Phú Thọ) của tác giả Trần Anh Đức, Đại học Quốc gia Hà Nội, Khoa luật – 2017 [7]. Luận văn thạc sĩ luật học: THSĐĐTBS trong giai đoạn XXST vụ án hình sự theo pháp luật TTHS Việt Nam, từ thực tiễn thành phố Đà Nẵng, của tác giả Trần Hữu Vinh, Học viện Khoa học xã hội – 2017 [41]. Luận văn thạc sĩ luật học: Trả hồ sơ để điều tra bổ sung trong giai đoạn xét xử sơ thẩm vụ án hình sự theo pháp luật tố tụng hình sự Việt Nam từ thực tiễn quận 12, Thành phố Hồ Chí Minh, của tác giả Phan Thanh Nguyễn, Học viện Khoa học xã hội – 2017 [29]. Luận văn thạc sĩ luật học: Trả hồ sơ để điều tra bổ sung trong giai đoạn xét xử sơ thẩm vụ án hình sự từ thực tiễn huyện Phú Xuyên, thành phố Hà Nội, của tác giả Đỗ Văn Nghiêm, Học viện Khoa học xã hội – 2017 [27]. Luận văn thạc sĩ luật học: Trả hồ sơ để điều tra bổ sung trong giai đoạn xét xử sơ thẩm vụ án hình sự theo Bộ luật Tố tụng hình sự năm 2015, của tác giả Nguyễn Văn Duy, Trường Đại học Luật Hà Nội – 2018 [6]. Luận văn thạc sĩ luật học: Trả hồ sơ để điều tra bổ sung trong giai đoạn truy tố theo quy định của Bộ luật Tố tụng hình sự Việt Nam năm 2015, của tác giả Lê Minh Đức, Trường Đại học Luật Hà Nội – 2018 [8]. Luận văn thạc sĩ luật học: THSĐĐTBS trong giai đoạn truy tố, từ thực tiễn thành phố Ninh Bình, của tác giả Trần Hồng Ngọc, Học viện Khoa học xã hội – 2018 [28]. 3
Luận văn thạc sĩ luật học: Trả hồ sơ để điều tra bổ sung của Tòa án từ thực tiễn quận 7, Thành phố Hồ Chí Minh, của tác giả Nguyễn Chí Hiếu, Học viện Khoa học xã hội – 2019 [9]. Ngoài ra, học viên cũng nghiên cứu một số bài viết đăng trên tạp chí như: "Bàn về chế định Trả hồ sơ để điều tra bổ sung" của Nguyễn Quang Lộc [25] và "Hoàn thiện quy định của Bộ luật Tố tụng hình sự về việc Tòa án cấp sơ thẩm trả hồ sơ để điều tra bổ sung" của Vũ Gia Lâm, Tạp chí TAND số 8 tháng 4/2013 [23]. Qua nghiên cứu những đề tài khoa học, học viên thấy chưa có một công trình nào nghiên cứu một cách đầy đủ, toàn diện và hệ thống về áp dụng pháp luật trong hoạt động trả hồ sơ để điều tra bổ sung của Toà án cấp sơ thẩm dưới góc độ lý luận chung về áp dụng pháp luật và thực tiễn trả hồ sơ để điều tra bổ sung trên địa bàn quận Thủ Đức, Thành phố Hồ Chí Minh. Do vậy học viên nghiên cứu đề tài này nhằm góp phần đảm bảo áp dụng pháp luật trong việc trả hồ sơ để điều tra bổ sung ở giai đoạn xét xử sơ thẩm hình sự ở Tòa án cấp huyện nói chung và của Tòa án nhân dân quận Thủ Đức, Thành phố Hồ Chí Minh nói riêng. 3. Mục đích và nhiệm vụ nghiên cứu 3.1. Mục đích nghiên cứu Mục đích nghiên cứu của đề tài là làm rõ cơ sở lý luận và thực tiễn áp dụng các quy định của pháp luật trong việc trả hồ sơ để điều tra bổ sung giữa các cơ quan tiến hành tố tụng nói chung và trong giai đoạn xét xử sơ thẩm VAHS của Tòa án nhân dân quận Thủ Đức, Thành phố Hồ Chí Minh nói riêng. Trên cơ sở đó tác giả đề xuất các quan điểm và giải pháp bảo đảm áp dụng đúng pháp luật trong việc trả hồ sơ để điều tra bổ sung ở giai đoạn XXST hình sự của Tòa án nhân dân quận Thủ Đức, Thành phố Hồ Chí Minh. 4
3.2. Nhiệm vụ nghiên cứu - Phân tích làm rõ cơ sở lý luận và các quy định của pháp luật trong việc trả hồ sơ để điều tra bổ sung ở giai đoạn xét xử sơ thẩm hình sự của Tòa án nhân dân. - Phân tích, đánh giá thực trạng của áp dụng pháp luật trong việc trả hồ sơ để điều tra bổ sung ở giai đoạn xét xử sơ thẩm hình sự của TAND quận Thủ Đức, Thành phố Hồ Chí Minh, từ đó chỉ ra được những ưu điểm, hạn chế và nguyên nhân của thực trạng này. - Đề xuất các giải pháp nhằm bảo đảm áp dụng đúng các quy định của pháp luật tố tụng hình sự Việt Nam trong việc trả hồ sơ để điều tra bổ sung ở giai đoạn xét xử sơ thẩm hình sự của Tòa án nhân dân quận Thủ Đức, Thành phố Hồ Chí Minh trong thời gian tới. 4. Đối tượng và phạm vi nghiên cứu 4.1. Đối tượng nghiên cứu - Những vấn đề lý luận, các quy định của Pháp luật về THSĐĐTBS ở giai đoạn XXST các VAHS. - Thực tiễn áp dụng pháp luật trong việc trả hồ sơ để điều tra bổ sung ở giai đoạn xét xử sơ thẩm các vụ án hình sự của TAND quận Thủ Đức, Thành phố Hồ Chí Minh . - Nguyên nhân của những tồn tại, thiếu sót khi áp dụng pháp luật trong việc trả hồ sơ để điều tra bổ sung ở giai đoạn xét xử sơ thẩm các vụ án hình sự của TAND quận Thủ Đức, Thành phố Hồ Chí Minh . - Những giải pháp bảo đảm hiệu quả áp dụng pháp luật trong việc trả hồ sơ để điều tra bổ sung ở giai đoạn xét xử sơ thẩm các vụ án hình sự của TAND quận Thủ Đức, Thành phố Hồ Chí Minh . 5
4.2. Phạm vi nghiên cứu Trong phạm vi là một luận văn thạc sĩ luật học thuộc chuyên ngành Luật hình sự và tố tụng hình sự, đề tài chỉ nghiên cứu những nội dung lý luận và những quy định của pháp luật tố tụng trong việc trả hồ sơ để điều tra bổ sung ở giai đoạn xét xử sơ thẩm các vụ án hình sự, thực tiễn áp dụng quy định này của TAND quận Thủ Đức, Thành phố Hồ Chí Minh. - Về không gian: Luận văn nghiên cứu thực tiễn trên địa bàn của quận Thủ Đức, Thành phố Hồ Chí Minh . - Về thời gian: Các số liệu được sử dụng trong luận văn chủ yếu là từ năm 2016 đến năm 2020. 5. Phương pháp luận và phương pháp nghiên cứu 5.1. Phương pháp luận Cơ sở lý luận của luận văn là quan điểm của chủ nghĩa Mác - Lênin, tư tưởng Hồ Chí Minh, quan điểm, chính sách của Đảng và Nhà nước ta về pháp luật hình sự và tố tụng hình sự, về áp dụng pháp luật tố tụng hình sự trong xét xử vụ án hình sự. 5.2. Phương pháp nghiên cứu Luận văn sử dụng các nghiên cứu như: So sánh, phân tích, tổng hợp, thống kê. Ngoài ra còn sử dụng những số liệu thống kê, tổng kết công tác năm của TAND quận Thủ Đức, Thành phố Hồ Chí Minh; nghiên cứu các quyết định THSĐĐTBS, tổng hợp những tri thức khoa học pháp luật TTHS và các vấn đề tương ứng được nghiên cứu trong luận văn. 6. Ý nghĩa lý luận và thực tiễn của luận văn 6.1. Về ý nghĩa lý luận: - Luận văn trình bày một cách có hệ thống và cụ thể hóa nội dung các quy định của pháp luật về hoạt động trả hồ sơ để điều tra bổ sung trong giai 6
đoạn xét xử sơ thẩm các vụ án hình sự của TAND hiện nay. - Luận văn khái quát những đặc điểm của việc áp dụng pháp luật trong hoạt động trả hồ sơ để điều tra bổ sung của Toà án nhân dân, đồng thời đưa ra các giải pháp cơ bản, thiết thực cho việc đảm bảo áp dụng đúng pháp luật trong hoạt động trả hồ sơ để điều tra bổ sung ở giai đoạn xét xử sơ thẩm các vụ án hình sự. 6.2. Về ý nghĩa thực tiễn Luận văn là công trình nghiên cứu về vấn đề áp dụng pháp luật trong việc trả hồ sơ để điều tra bổ sung ở giai đoạn xét xử sơ thẩm các vụ án hình sự của TAND quận Thủ Đức, Thành phố Hồ Chí Minh. Các kết quả nghiên cứu sẽ góp phần bổ sung và phát triển lý luận, phục vụ yêu cầu thực tiễn của việc không ngừng nâng cao chất lượng áp dụng pháp luật trong xét xử sơ thẩm Tòa án nhân dân của nói chung và trong hoạt động THSĐĐTBS nói riêng của ngành Tòa án hiện tại. 7. Cơ cấu của luận văn Luận văn gồm 3 chương. Chương 1. Những vấn đề lý luận và pháp luật về trả hồ sơ để điều tra bổ sung ở giai đoạn xét xử sơ thẩm vụ án hình sự Chương 2. Thực trạng trả hồ sơ để điều tra bổ sung trong giai đoạn xét xử sơ thẩm vụ án hình sự của Tòa án nhân dân quận Thủ Đức, Thành phố Hồ Chí Minh Chương 3. Giải pháp bảo đảm áp dụng đúng quy định của pháp luật về trả hồ sơ để điều tra bổ sung trong trong giai đoạn xét xử sơ thẩm 7
Chương 1 NHỮNG VẤN ĐỀ LÝ LUẬN VÀ PHÁP LUẬT VỀ TRẢ HỒ SƠ ĐỂ ĐIỀU TRA BỔ SUNG Ở GIAI ĐOẠN XÉT XỬ SƠ THẨM VỤ ÁN HÌNH SỰ 1.1. Những vấn đề lý luận về trả hồ sơ để điều tra bổ sung ở giai đoạn xét xử sơ thẩm vụ án hình sự 1.1.1. Khái niệm về trả hồ sơ để điều tra bổ sung ở giai đoạn xét xử sơ thẩm vụ án hình sự 1.1.1.1. Khái niệm về hồ sơ vụ án hình sự Điều 131 BLTTHS 2015, quy định: “1. Khi tiến hành tố tụng trong giai đoạn khởi tố, điều tra, CQĐT phải lập HSVA. 2. Hồ sơ vụ án gồm: a) Lệnh, quyết định, yêu cầu của Cơ quan điều tra, Viện kiểm sát; b) Các biên bản tố tụng do Cơ quan điều tra, Viện kiểm sát lập; c) Các chứng cứ, tài liệu liên quan đến vụ án. 3. Các chứng cứ, tài liệu do Viện kiểm sát, Tòa án thu thập trong giai đoạn truy tố, xét xử phải đưa vào hồ sơ vụ án. 4. Hồ sơ vụ án phải có thống kê tài liệu kèm theo. Thống kê tài liệu ghi rõ tên tài liệu, số bút lục và đặc điểm của tài liệu (nếu có). Trường hợp có bổ sung tài liệu vào hồ sơ vụ án thì phải có thống kê tài liệu bổ sung” [21]. Căn cứ theo quy định trên thì chưa có khái niệm cụ thể thế nào là hồ sơ vụ án mà chỉ có nêu những văn bản có trong hồ sơ vụ án. Nhưng qua Điều 131 BLTTHS năm 2015 có thể khái quát khái niệm hồ sơ vụ án hình sự như sau: Hồ sơ VAHS là tổng hợp các văn bản, tài liệu được các cơ quan tiến hành tố tụng thu thập hoặc lập ra trong quá trình khởi tố, điều tra, truy tố, xét 8
xử VAHS, được sắp xếp theo một trình tự nhất định phục vụ cho việc giải quyết đúng đắn vụ án và lưu trữ lâu dài . 1.1.1.2. Khái niệm trả hồ sơ điều tra bổ sung Trả hồ sơ điều tra bổ sung là một chế định pháp luật được quy định trong Bộ luật tố tụng hình sự 2015, nhằm khắc phục những vi phạm thiếu sót trong quy định tố tụng và bổ sung chứng cứ cần thiết, nhằm làm sáng tỏ vụ án, đảm bảo tính khách quan, toàn diện và đúng pháp luật. Về căn cứ pháp lý tại Điều 245 Bộ luật tố tụng hình sự (Viện kiểm sát trả hồ sơ cho cơ quan điều tra để điều tra bổ sung) và Điều 280 Bộ luật tố tụng hình sự 2015 (Tòa án trả hồ sơ để điều tra bổ sung) và được hướng dẫn cụ thể tại Thông tư liên tịch số 02/2017, ngày 22 tháng 12 năm 2017 của VKSNDTC-TANDTC-BCA-BQP [38]. Từ quá trình nghiên cứu thực tiễn có thể đưa ra khái niệm trả hồ sơ điều tra bổ sung như sau: Cơ quan TAND hoặc VKSND là những chủ thể được giao thực hiện hoạt động THSĐĐTB, trong đó TAND trả HSVA cho VKSND, VKSND trả HSVA cho CQĐT nhằm đảm bảo việc xử điều tra, truy tố, xét xử các VAHS đúng người, đúng tội, không làm oan, bỏ lọt tội phạm và người phạm tội. Việc trả hồ sơ chỉ được thực hiện khi vụ án hình sự thiếu chứng cứ quan trọng, có dấu hiệu bỏ lọt tội phạm hoặc phạm tội khác nặng hơn tội phạm do Viện kiểm sát truy tố hoặc chưa tuân thủ đúng quy trình tố tụng của vụ án mà Viện kiểm sát không tự bổ sung được hoặc Tòa án không thể làm rõ được khi xét xử vụ án. 1.1.1.3. Khái niệm giai đoạn xét xử vụ án hình sự Xét xử các vụ án hình sự nói chung được hiểu là hoạt động xem xét, đánh giá bản chất pháp lý của vụ án nhằm đưa ra một phán xét về tính chất, mức độ pháp lý của tội phạm cũng như người phạm tội, từ đó nhân danh Nhà 9
nước đưa ra một phán quyết tương ứng với tính chất, mức độ nguy hiểm cho xã hội của hành vi phạm tội và quyết định hình phạt đối với người phạm tội. Chức năng, thẩm quyền xét xử thuộc về toà án, trong đó, TAND tối cao, các TAND cấp cao có thẩm quyền xét xử giám đốc thẩm, tái thẩm những VAHS mà bản án, quyết định đã có hiệu lực bị kháng nghị theo quy định của PL tố tụng; phúc thẩm những bản án, quyết định sơ thẩm chưa có hiệu lực PL của TAND cấp dưới trực tiếp bị kháng cáo, kháng nghị theo quy định của PL tố tụng. Việc XXST các VAHS là 1 giai đoạn TTHS quan trọng được tiến hành dưới hình thức PTST để xem xét, phán xét, nhân danh NN đưa ra 1 phán quyết theo trình tự thủ tục của PL. Việc xét xử phải được tiến hành trên cơ sở tuân thủ các nguyên tắc luật định như Toà án xét xử độc lập và chỉ tuân theo pháp luật, xét xử tập thể, xét xử công khai, bảo đảm quyền bình đẳng trước Toà án, bảo đảm quyền bào chữa của bị cáo .... * Khái niệm xét xử sơ thẩm: Theo Từ điển Luật học năm 2006, xét xử được giải thích là hoạt động xem xét, đánh giá bản chất pháp lý của VAHS, qua đó nhân danh NN đưa ra một phán quyết tương ứng với bản chất, mức độ trái hay không trái PL của VAHS. Chức năng, thẩm quyền xét xử thuộc về Tòa án [35, tr.869]. Còn theo từ điển Luật học thì: XXST có nghĩa là lần đầu tiên đưa VAHS ra xét xử tại 1 TAND có thẩm quyền. Như vậy, có thể hiểu: Xét xử sơ thẩm là hoạt động lần đầu tiên Tòa án xem xét, đánh giá hành vi vi phạm pháp luật của bị cáo bị Viện kiểm sát truy tố, từ đó đưa ra một phán quyết tương ứng với bản chất, mức độ trái hay không trái pháp luật của hành vi phạm tội. Theo Pháp luật tố tụng hình sự Việt Nam thì áp dụng pháp luật trong hoạt động xét xử các vụ án hình sự sơ thẩm được hiểu là một giai đoạn tố 10
tụng bắt đầu từ khi Tòa án nhận được hồ sơ do Viện kiểm sát cùng cấp chuyển sang và Tòa án vào sổ thụ lý cho đến khi ra phán quyết bằng bản án hoặc quyết định hình sự sơ thẩm (văn bản áp dụng pháp luật). Theo đó, việc xét xử sơ thẩm các vụ án hình sự được chia thành các bước sau: - Giai đoạn chuẩn bị XXST các VAHS: đây là giai đoạn TP và TKTA chuẩn bị những điều kiện cần thiết để đưa VAHS ra XXST theo quy định của PL hình sự. Trong thời hạn chuẩn bị xét xử (Điều 277 Bộ luật tố tụng hình sự năm 2015), Thẩm phán được phân công làm Chủ tọa phiên tòa tiến hành áp dụng pháp luật và phải ra một trong những quyết định (văn bản áp dụng pháp luật) như: Quyết định đưa vụ án ra xét xử (điểm a khoản 1 Điều 277 Bộ luật tố tụng hình sự năm 2015); Quyết định trả hồ sơ để điều tra bổ sung (điểm b khoản 1 Điều 277 và 280 Bộ luật tố tụng hình sự năm 2015); Quyết định đình chỉ hoặc tạm đình chỉ vụ án (điểm c khoản Điều 277 và các Điều 281-282 Bộ luật tố tụng hình sự năm 2015 [21]. - Giai đoạn XXST các VAHS tại phiên tòa: Hội đồng xét xử nhân danh Nhà nước tiến hành các hoạt động để chuẩn bị cho việc áp dụng pháp luật như thẩm tra và đánh giá lại toàn bộ các tài liệu, chứng cứ đã được thu thập, xác minh trong quá trình điều tra cũng như tại phiên tòa; trên cơ sở đó Tòa án ra bản án, quyết định (Điều 299 BLTTHS năm 2015) tuyên bố một người có tội hay không có tội, tội phạm và hình phạt được quy định tại điều khoản nào của Bộ luật hình sự, từ đó Tòa án ra các phán quyết theo quy định của pháp luật nhằm giải quyết toàn diện vụ án, và đây chính là văn bản áp dụng pháp luật. Hoạt động áp dụng pháp luật trong xét xử các vụ án hình sự sơ thẩm là một giai đoạn tố tụng độc lập, những phán quyết của Tòa án ngoài việc dựa trên những chứng cứ, tài liệu được Cơ quan điều tra, Viện kiểm sát thu thập còn phải dựa vào kết quả xét hỏi, tranh luận công khai tại phiên tòa. Do đó, 11
hoạt động áp dụng pháp luật trong xét xử các vụ án hình sự của Tòa án phải tuân thủ nghiêm ngặt các giai đoạn áp dụng pháp luật theo quy định của Bộ luật tố tụng hình sự từ việc nhận hồ sơ, chuẩn bị xét xử đến quá trình xét xử tại phiên tòa. Theo Điều 27 BLTTHS 2015 thì “Tòa án thực hiện chế độ hai cấp xét xử”, cụ thể là chế độ xét xử sơ thẩm và xét xử phúc thẩm hình sự, trong đó XXST là trọng tâm và có vai trò quan trọng trong hoạt động của Tòa án, TAND có thẩm quyền XXST là TAND cấp huyện, TAND cấp tỉnh ... 1.1.1.4. Khái niệm trả hồ sơ để điều tra bổ sung ở giai đoạn xét xử sơ thẩm hình sự Trả hồ sơ để điều tra bổ sung của Toà án cấp sơ thẩm là một chế định pháp lý được quy định tại Điều 280 Bộ luật Tố tụng hình sự 2015. “1. TP chủ tọa phiên tòa ra quyết định trả hồ sơ cho VKS để điều tra bổ sung khi thuộc một trong các trường hợp: a) Khi thiếu chứng cứ dùng để chứng minh một trong những vấn đề quy định tại Điều 85 của Bộ luật này mà không thể bổ sung tại phiên tòa được; b) Có căn cứ cho rằng ngoài hành vi mà VKS đã truy tố, bị can còn thực hiện hành vi khác mà BLHS quy định là tội phạm; c) Có căn cứ cho rằng còn có đồng phạm khác hoặc có người khác thực hiện hành vi mà Bộ luật hình sự quy định là tội phạm liên quan đến vụ án nhưng chưa được khởi tố vụ án, khởi tố bị can; d) Việc khởi tố, điều tra, truy tố vi phạm nghiêm trọng về thủ tục tố tụng. 2. Trường hợp Viện kiểm sát phát hiện có căn cứ trả hồ sơ để điều tra bổ sung thì Viện kiểm sát có văn bản đề nghị Tòa án trả hồ sơ. 12
3. Quyết định trả hồ sơ để điều tra bổ sung phải ghi rõ những vấn đề cần điều tra bổ sung và gửi cho Viện kiểm sát kèm theo hồ sơ vụ án trong thời hạn 03 ngày kể từ ngày ra quyết định” [21]. Trường hợp kết quả ĐTBS dẫn tới việc đình chỉ VAHS thì VKSND ra quyết định đình chỉ VAHS và thông báo cho TAND trong thời hạn 03 ngày kể từ ngày ra quyết định. Nếu kết quả ĐTBS dẫn tới phải thay đổi bản Cáo trạng thì Viện kiểm sát sẽ ban hành bản cáo trạng mới thay thế bản cáo trạng trước đó. Nếu VKSND không ĐTBS những vấn đề mà TAND và vẫn giữ nguyên quyết định truy tố thì TAND tiến hành XXST các VAHS. Hiện tại khái niệm về THSĐĐTBS chưa thống nhất, tại Điều 280 BLTTHS 2015 mới chỉ quy định căn cứ trả hồ sơ để điều tra bổ sung của Thẩm phán được phân công chủ tọa phiên toà trả hồ sơ đề điều tra bổ sung trong thời hạn chuẩn bị xét xử; Khoản 3 Điều 298 BLTTHS 2015 cũng quy định trường hợp tại phiên tòa sơ thẩm vụ án hình sự thì Hội đồng xét xử cũng có quyền trả hồ sơ để Viện kiểm sát điều tra bổ sung (truy tố lại), tuy nhiên trường hợp này bị hạn chế bởi nguyên tắc về Giới hạn của việc xét xử, nghĩa là khi có căn cứ để Hội đồng xét xử bị cáo với tội danh khác với tội danh mà Viện kiểm sát truy tố [21]. Như vậy, khái niệm về trả hồ sơ để điều tra bổ sung ở giai đoạn xét xử sơ thẩm hình sự có thể được hiểu như sau: Trả hồ sơ để điều tra bổ sung ở giai đoạn xét xử sơ thẩm hình sự là việc Toà án nhân dân cấp sơ thẩm trong giai đoạn chuẩn bị xét xử vụ án hình sự hoặc tại phiên toà sơ thẩm quyết định trả lại hồ sơ vụ án hình sự cho Viện kiểm sát nhân dân đã ra quyết định truy tố để điều tra bổ sung nhằm khắc phục những thiếu sót trong quá trình điều tra, truy tố, đảm bảo cho việc giải quyết vụ án hình sự được khách quan, toàn diện, đúng 13
người, đúng tội và đúng quy định của pháp luật. 1.1.2. Các giai đoạn áp dụng pháp luật trong việc trả hồ sơ để điều tra bổ sung ở giai đoạn xét xử sơ thẩm hình sự 1.1.2.1. Giai đoạn phân tích những tình tiết khách quan và đặc trưng pháp lý của vụ án cần trả hồ sơ để điều tra bổ sung Đây là giai đoạn trước tiên trong giai đoạn trả THSĐĐTBS của TAND sơ thẩm. Ở giai đoạn này TP, HĐXX cần nghiên cứu khách quan, toàn diện các chứng cứ buộc tội cũng như chứng cứ gỡ để đảm bảo việc điều tra, truy tố đã thuân thủ đúng các quy định của pháp luật. Trong một số trường hợp cần thiết, phải sử dụng những biện pháp chuyên môn đặc biệt để xác định tính chính xác của sự kiện (như trưng cầu giám định để xác định tình trạng tâm thần của bị can, bị cáo...). Việc xem xét các tình tiết của vụ án cần trả hồ sơ để điều tra bổ sung cũng đòi hỏi phải xác định đặc trưng pháp lý của nó bởi pháp luật không thể được áp dụng với những vụ việc không có đặc trưng pháp lý, ví dụ: Cần xác định những tình tiết thể hiện việc thiếu những chứng cứ quan trọng đối với vụ án mà không thể bổ sung tại phiên toà, những tình tiết xác định bị cáo phạm một tội khác hoặc có đồng phạm khác, hoặc bị cáo phạm tội phạm khác nặng hơn tội phạm do Viện kiểm sát truy tố và những tình tiết xác định có việc vi phạm nghiêm trọng thủ tục tố tụng trong quá trình giải quyết vụ án làm xâm hại đến quyền, lợi ích hợp pháp của người tham gia tố tụng, ảnh hưởng đến việc xác định sự thật khách quan và toàn diện của vụ án...Việc xem xét, phân tích trên phải tuân thủ chặt chẽ theo các quy định của pháp luật tố tụng hình sự. 1.1.2.2. Giai đoạn lựa chọn các quy phạm pháp luật tương ứng để giải quyết việc trả hồ sơ để điều tra bổ sung Khi xác định xong những tình tiết và đặc trưng pháp lý của VAHS cần 14
THSĐĐTBS, Tòa án sẽ lựa chọn quy phạm PL để áp dụng. Đầu tiên phải tìm ra các quy phạm PL quy định về thẩm quyền ra quyết định THSĐĐTBS trong TTHS. Sau đó phải căn cứ vào các giai đoạn TTHS và trong các VAHS cụ thể, để áp dụng các quy phạm tương ứng đảm bảo việc THSĐĐTBS tuân thủ đúng quy định của PL. 1.1.2.3. Giai đoạn làm sáng tỏ tư tưởng và nội dung của quy phạm pháp luật tố tụng hình sự và các quy phạm pháp luật khác áp dụng cho việc trả hồ sơ để điều tra bổ sung Đây là quá trình vận dụng tổng hợp các tri thức chính trị, kinh tế, xã hội, đặc biệt là các tri thức pháp lý để làm sáng tỏ tư tưởng và nội dung các quy phạm pháp luật đưa ra áp dụng. Quá trình này đòi hỏi việc tư duy phải tuân theo những quy luật của logic hình thức và logic biện chứng và cần phải biết giải thích pháp luật. Ở giai đoạn Tòa sơ thẩm THSĐĐTBS, để quyết định THSĐĐTBS được ban hành đúng PL, TP, HĐXX phải căn cứ vào các quy định của pháp luật TTHS, PL hình sự và các văn bản PL có liên quan để xem xét đánh giá mọi tình tiết của VAHS với tinh thần trách nhiệm cao, khách quan, toàn diện. Giai đoạn này của quá trình áp dụng pháp luật là thông qua hoạt động của người có thẩm quyền áp dụng pháp luật nhằm nhận thức đúng đắn nội dung, tư tưởng của quy phạm pháp luật đưa ra áp dụng để Toà án cấp sơ thẩm quyết định trả hồ sơ để điều tra bổ sung. Ví dụ: Cần làm rõ căn cứ trả hồ sơ để điều tra bổ sung là theo quy định tại Điểm a (Khi thiếu chứng cứ dùng để chứng minh một trong những vấn đề quy định tại Điều 85 của Bộ luật này mà không thể bổ sung tại phiên tòa được; Điểm b (bị cáo phạm một tội khác ...); Điểm c (còn có đồng phạm khác ...) hay Điểm d (có vi phạm nghiêm trọng thủ tục tố tụng) của Khoản 1 Điều 280 BLTTHS 2015. Nếu cần xem xét thêm những “chứng cứ quan 15