Luận văn Thạc sĩ Khoa học giáo dục: Bồi dưỡng kĩ năng đánh giá học sinh tiểu học trong dạy học môn Toán

Chia sẻ: Ganuongmuoimatong | Ngày: | Loại File: PDF | Số trang:133

Thêm vào BST

Báo xấu

35
lượt xem 5
download

Download Vui lòng tải xuống để xem tài liệu đầy đủ

Mục tiêu nghiên cứu của đề tài là nghiên cứu nội dung môn Toán; thực trạng kiểm tra, đánh giá ở trường Tiểu học; lí luận về kiểm tra, đánh giá để đề xuất những biện pháp nhằm góp phần bồi dưỡng kĩ năng đánh giá cho GV trong dạy học môn Toán, góp phần nâng cao hiệu quả dạy học ở tiểu học.

Chủ đề:

Bình luận(0) Đăng nhập để gửi bình luận!

Lưu

Nội dung Text: Luận văn Thạc sĩ Khoa học giáo dục: Bồi dưỡng kĩ năng đánh giá học sinh tiểu học trong dạy học môn Toán

ĐẠI HỌC THÁI NGUYÊN TRƯỜNG ĐẠI HỌC SƯ PHẠM NGUYỄN THANH HIỀN BỒI DƯỠNG KĨ NĂNG ĐÁNH GIÁ HỌC SINH TIỂU HỌC TRONG DẠY HỌC MÔN TOÁN LUẬN VĂN THẠC SĨ KHOA HỌC GIÁO DỤC THÁI NGUYÊN, 2017
ĐẠI HỌC THÁI NGUYÊN TRƯỜNG ĐẠI HỌC SƯ PHẠM NGUYỄN THANH HIỀN BỒI DƯỠNG KĨ NĂNG ĐÁNH GIÁ HỌC SINH TIỂU HỌC TRONG DẠY HỌC MÔN TOÁN Chuyên ngành: Giáo dục học (Giáo dục Tiểu học) Mã số: 60 04 01 01 LUẬN VĂN THẠC SĨ KHOA HỌC GIÁO DỤC Người hướng dẫn khoa học: TS. TRẦN NGỌC BÍCH THÁI NGUYÊN, 2017
LỜI CAM ĐOAN Tôi xin cam đoan đây là công trình nghiên cứu của riêng tôi. Các số liệu trích dẫn đều có nguồn gốc rõ ràng, các kết quả trong luận văn là trung thực và chưa được công bố ở bất kỳ công trình nào khác. Tác giả luận văn Nguyễn Thanh Hiền i
LỜI CẢM ƠN Em xin bày tỏ lòng biết ơn đối với TS. Trần Ngọc Bích - người đã tận tình chỉ bảo giúp đỡ em trong học tập, nghiên cứu và giúp em hoàn thành luận văn này. Em xin chân thành cảm ơn các thầy cô, khoa Giáo dục Tiểu học, Bộ phận Sau đại học, Phòng Đào tạo, trường Đại học Sư phạm - Đại học Thái Nguyên đã tạo điều kiện cho em trong thời gian học tập tại trường. Xin chân thành cảm ơn Ban Giám hiệu, phòng ban cùng các em học sinh trường tiểu học Nguyễn Viết Xuân, Đội Cấn, Tân Cương, Nguyễn Huệ, Trưng Vương thành phố Thái Nguyên, cùng các bạn đồng nghiệp đã giúp đỡ tôi hoàn thành luận văn này. Cảm ơn gia đình, bạn bè và người thân đã động viên giúp đỡ để tôi đạt được kết quả hôm nay! Tác giả luận văn Nguyễn Thanh Hiền ii
MỤC LỤC LỜI CAM ĐOAN .......................................................................................................... i LỜI CẢM ƠN ............................................................................................................... ii MỤC LỤC ................................................................................................................... iii DANH MỤC CÁC TỪ VIẾT TẮT ............................................................................. iv DANH MỤC CÁC BẢNG ........................................................................................... v MỞ ĐẦU ...................................................................................................................... 1 1. Lí do chọn đề tài ....................................................................................................... 1 2. Mục đích nghiên cứu ................................................................................................ 3 3. Nhiệm vụ nghiên cứu ................................................................................................ 3 4. Đối tượng và khách thể nghiên cứu .......................................................................... 4 5. Giả thuyết khoa học .................................................................................................. 4 6. Phạm vi nghiên cứu .................................................................................................. 4 7. Phương pháp nghiên cứu .......................................................................................... 4 8. Đóng góp của luận văn ............................................................................................. 5 9. Cấu trúc và bố cục của luận văn ............................................................................... 5 NỘI DUNG .................................................................................................................. 6 Chương 1. CƠ SỞ LÍ LUẬN VÀ THỰC TIỄN ....................................................... 6 1.1. Lịch sử nghiên cứu vấn đề ..................................................................................... 6 1.1.1. Trên thế giới ........................................................................................................ 6 1.1.2. Ở Việt Nam ......................................................................................................... 7 1.2. Một số vấn đề về kiểm tra, đánh giá trong giáo dục .............................................. 8 1.2.1. Khái niệm ............................................................................................................ 8 1.2.2. Vai trò của kiểm tra, đánh giá trong giáo dục .................................................... 9 1.2.3. Mục đích của kiểm tra, đánh giá trong giáo dục .............................................. 11 1.2.4. Nguyên tắc của kiểm tra, đánh giá trong giáo dục ........................................... 12 1.2.5. Chức năng của kiểm tra, đánh giá trong giáo dục ............................................ 13 1.2.6. Xu hướng đánh giá trong giáo dục ................................................................... 14 iii
1.3. Kĩ năng ................................................................................................................. 17 1.3.1. Khái niệm .......................................................................................................... 17 1.3.2. Cấu trúc kĩ năng ................................................................................................ 19 1.3.3. Kĩ năng đánh giá ............................................................................................... 21 1.4. Bồi dưỡng kĩ năng đánh giá trong dạy học môn Toán ........................................ 25 1.4.1. Bồi dưỡng ......................................................................................................... 25 1.4.2. Bồi dưỡng kĩ năng đánh giá trong dạy học môn Toán ..................................... 26 1.5. Chương trình môn Toán ở tiểu học ...................................................................... 27 1.5.1. Vị trí .................................................................................................................. 27 1.5.2. Mục tiêu ............................................................................................................ 28 1.5.3. Nội dung ........................................................................................................... 28 1.5.4. Phương pháp dạy học........................................................................................ 29 1.5.5. Đánh giá ............................................................................................................ 29 1.6. Đặc điểm tâm lí lứa tuổi tiểu học ......................................................................... 30 1.6.1. Đặc điểm về mặt cơ thể .................................................................................... 30 1.6.2. Sự phát triển của quá trình nhận thức (sự phát triển trí tuệ) ............................. 30 1.7. Vấn đề kiểm tra, đánh giá ở tiểu học ................................................................... 33 1.7.1. Thông tư 22 và kiểm tra, đánh giá trong môn Toán ở tiểu học ........................ 33 1.7.2. Thực trạng kiểm tra, đánh giá ở tiểu học hiện nay ........................................... 36 KẾT LUẬN CHƯƠNG 1 ........................................................................................... 47 Chương 2. MỘT SỐ BIỆN PHÁP BỒI DƯỠNG KĨ NĂNG ĐÁNH GIÁ CHO GV TIỂU HỌC TRONG DẠY HỌC MÔN TOÁN .................................... 48 2.1. Một số căn cứ đề xuất biện pháp ......................................................................... 48 2.2. Một số biện pháp bồi dưỡng kĩ năng đánh giá cho GV tiểu học trong dạy học môn Toán ............................................................................................................. 49 2.2.1. Bồi dưỡng kĩ năng đánh giá thường xuyên bằng nhận xét trong dạy học môn Toán cho HS tiểu học ......................................................................................... 49 2.2.2. Bồi dưỡng kĩ năng thiết kế câu hỏi/bài tập theo bốn mức độ của Thông tư 22/2016/TT-BGDĐT .................................................................................................. 61 2.2.3. Bồi dưỡng kĩ năng thiết kế công cụ đánh giá kết quả học tập của HS thông qua dạy học môn Toán ...................................................................................... 76 KẾT LUẬN CHƯƠNG 2 ........................................................................................... 87 iv
Chương 3. THỰC NGHIỆM SƯ PHẠM ................................................................ 88 3.1. Mục đích thực nghiệm sư phạm .......................................................................... 88 3.2. Thời gian và địa điểm và đối tượng thực nghiệm sư phạm ................................. 88 3.3. Phương pháp thực nghiệm sư phạm .................................................................... 88 3.3.1. Phương pháp điều tra ........................................................................................ 88 3.3.2. Phương pháp quan sát ....................................................................................... 88 3.3.3. Phương pháp nghiên cứu trường hợp ............................................................... 88 3.3.4. Xây dựng phương thức và tiêu chí đánh giá ..................................................... 89 3.4. Nội dung thực nghiệm sư phạm ........................................................................... 89 3.4.1. Tài liệu thực nghiệm sư phạm .......................................................................... 89 3.4.2. Tập huấn cho giáo viên tiểu học thuộc nhóm thực nghiệm về việc thực hiện các nội dung rèn luyện kĩ năng đánh giá học sinh trong dạy học môn Toán ..... 89 3.4.3. Cách thức tiến hành thực nghiệm sư phạm....................................................... 89 3.5. Kết quả thực nghiệm sư phạm ............................................................................. 89 3.5.1. Phân tích về mặt định tính ................................................................................ 89 3.5.2. Phân tích về mặt định lượng ............................................................................. 94 3.6. Kết luận của quá trình thực nghiệm ..................................................................... 96 KẾT LUẬN CHƯƠNG 3 ........................................................................................... 97 KẾT LUẬN VÀ KHUYẾN NGHỊ........................................................................... 98 DANH MỤC CÁC CÔNG TRÌNH CỦA TÁC GIẢ ĐÃ CÔNG BỐ CÓ LIÊN QUAN ĐẾN LUẬN VĂN ............................................................................ 100 TÀI LIỆU THAM KHẢO ...................................................................................... 101 PHỤ LỤC v
DANH MỤC CÁC TỪ VIẾT TẮT BGD&ĐT : Bộ Giáo dục và Đào tạo CT : Chương trình GV : Giáo viên HĐ : Hoạt động HS : Học sinh HT : Học tập KT : Kiểm tra MT : Mục tiêu SGK : Sách giáo khoa TH : Tiểu học iv
DANH MỤC CÁC BẢNG Bảng 1.1. Sự cần thiết của việc rèn kĩ năng đánh giá trong dạy học nói chung và dạy học môn Toán nói riêng cho GV tiểu học.................................... 37 Bảng 1.2. Tỉ lệ % chọn mức độ quan trọng nhất và ít quan trọng nhất của các mục đích đánh giá.................................................................................... 37 Bảng 1.3. Tỉ lệ % GV chọn mức độ quan trọng nhất và ít quan trọng nhất của các lí do để GV kiểm tra HS ................................................................... 38 Bảng 1.4. Tỉ lệ % GV lựa trọn đúng thứ tự các bước cơ bản khi tiến hành biên soạn để kiểm tra ....................................................................................... 39 Bảng 1.5. Tỉ lệ % GV lựa trọn mức khó khăn nhất và ít khó khăn nhất của các hoạt động trong thiết kế bài kiểm tra....................................................... 40 Bảng 1.6. Tỉ lệ % ý kiến GV về việc được bồi dưỡng kĩ năng đánh giá ................. 41 Bảng 1.7. Tỉ lệ (%) kĩ năng đánh giá của GV tiểu học trong dạy học môn Toán ......... 45 Bảng 1.8: Kết quả khảo sát mức độ rèn luyện kĩ năng đánh giá học sinh trong dạy học môn Toán của GV ...................................................................... 46 Bảng 3.1. Bảng theo dõi, đánh giá kết quả học tập của HS ..................................... 93 Bảng 3.2. Sự cần thiết của các biện pháp được đưa ra trong luận văn cho GV trong dạy học môn Toán ở tiểu học ......................................................... 94 Bảng 3.3. Tính khả thi của các biện pháp trong giảng dạy môn Toán ở Tiểu học ........ 94 Bảng 3.4: Kết quả quan sát mức độ rèn luyện kĩ năng đánh giá học sinh trong dạy học môn Toán của GV nhóm thực nghiệm ...................................... 95 v
MỞ ĐẦU 1. Lí do chọn đề tài 1.1. Giáo dục và đào tạo được coi là quốc sách hàng đầu, là “một điều kiện thúc đẩy và là điều kiện cơ bản đảm bảo việc thực hiện những mục tiêu kinh tế - xã hội, xây dựng và bảo vệ đất nước”. Điều 28 Luật Giáo dục năm 2005 [2] đã chỉ rõ “Phương pháp giáo dục phổ thông phải phát huy tính tích cực, tự giác, chủ động, sáng tạo của HS; phù hợp với đặc điểm của từng lớp học, môn học; bồi dưỡng phương pháp tự học, khả năng làm việc theo nhóm; rèn luyện kĩ năng vận dụng kiến thức vào thực tiễn; tác động đến tình cảm, đem lại niềm vui, hứng thú học tập cho HS” [2]. Cụ thể trong Nghị quyết 29 - NQ/TW ngày 4/11/2013 “về Đổi mới căn bản, toàn diện giáo dục và đào tạo đáp ứng yêu cầu công nghiệp hóa, hiện đại hóa trong điều kiện kinh tế thị trường định hướng xã hội chủ nghĩa và hội nhập quốc tế” [29] đã nêu rõ mục tiêu đối với giáo dục phổ thông là “tập trung phát triển trí tuệ, thể chất, hình thành phẩm chất, năng lực công dân, phát hiện và bồi dưỡng năng khiếu, định hướng nghề nghiệp cho HS. Nâng cao chất lượng giáo dục toàn diện, chú trọng giáo dục lí tưởng, truyền thống, đạo đức, lối sống, ngoại ngữ, tin học, năng lực và kĩ năng thực hành, vận dụng kiến thức vào thực tiễn. Phát triển khả năng sáng tạo, tự học, khuyến khích học tập suốt đời…”[29, tr.3] cùng với nhiệm vụ “Đổi mới căn bản hình thức và phương pháp thi, kiểm tra và đánh giá kết quả giáo dục, đào tạo, bảo đảm trung thực, khách quan: Việc thi, kiểm tra và đánh giá kết quả giáo dục, đào tạo cần từng bước theo các tiêu chí tiên tiến được xã hội và cộng đồng giáo dục thế giới tin cậy và công nhận. Phối hợp sử dụng kết quả đánh giá trong quá trình học với đánh giá cuối kỳ, cuối năm học; đánh giá của người dạy với tự đánh giá của người học; đánh giá của nhà trường với đánh giá của gia đình và của xã hội…” [29,tr.6]. Để thực hiện tốt mục tiêu giáo dục mà Đảng đã đề ra, ngoài việc hoàn thiện một khối lượng tri thức khoa học, đổi mới nội dung thì cần thiết phải không ngừng đổi mới phương pháp dạy học. Đổi mới phương pháp dạy học không thể tách rời đổi mới kiểm tra, đánh giá. Khi nói đến mục tiêu kiểm tra đánh giá, trước hết người ta nhận thấy kiểm tra đánh giá là một phần không thể thiếu được của quá trình dạy học. Kiểm tra, đánh giá vì sự tiến bộ của HS. Kiểm tra đánh giá vì sự 1
tiến bộ nghĩa là cung cấp những thông tin phản hồi giúp HS biết mình tiến bộ đến đâu, những mảng kiến thức/ kĩ năng nào có sự tiến bộ, mảng kiến thức/kĩ năng nào còn yếu để điều chỉnh quá trình dạy học. Đánh giá là một quá trình học tập, đánh giá diễn ra trong suốt quá trình dạy và học. Không chỉ GV biết cách thức, các kĩ thuật đánh giá HS mà quan trọng không kém là HS phải học được cách đánh giá của GV, phải biết đánh giá bạn và biết tự đánh giá kết quả học tập rèn luyện của mình. Có như vậy, HS mới tự phản hồi với bản thân xem kết quả học tập, rèn luyện mình đạt mức nào/đến đâu so với yêu cầu, tốt hay chưa tốt. Đánh giá phải lượng giá chính xác, khách quan kết quả học tập, chỉ ra được HS đạt được ở mức độ nào so với mục tiêu, chuẩn đã đề ra. Sau khi HS kết thúc một giai đoạn học thì tổ chức đánh giá, để GV biết được những kiến thức mình dạy, HS đã làm chủ được kiến thức, kĩ năng ở phần nào và phần nào còn chưa đạt… 1.2. Đổi mới kiểm tra đánh giá sẽ là động lực thúc đẩy các quá trình khác như đổi mới phương pháp dạy học, đổi mới cách thức tổ chức hoạt động dạy học, đổi mới quản lí: Nếu việc kiểm tra đánh giá hướng vào đánh giá quá trình, giúp phát triển năng lực người học, thì quá trình dạy học sẽ đạt hiệu quả cao. Từ đó quá trình dạy học sẽ hướng đến mục tiêu xa hơn, đó là nuôi dưỡng hứng thú học đường, tạo sự tự giác trong học tập ở người học. Mục đích của việc đánh giá là giúp GV đổi mới phương pháp, hình thức tổ chức dạy học, hoạt động trải nghiệm ngay trong quá trình và kết thúc mỗi giai đoạn dạy học, giáo dục. Bên cạnh đó, kịp thời phát hiện những cố gắng tiến bộ của HS để động viên khích lệ và phát hiện những khó khăn chưa thể vượt qua để hướng dẫn, giúp đỡ, đưa ra nhận định đúng những ưu điểm và hạn chế để có giải pháp kịp thời nhằm nâng cao chất lượng, hiệu quả hoạt động rèn luyện, học tập của HS. Tiếp đến giúp HS có khả năng tự đánh giá, tham gia đánh giá; tự học, tự điều chỉnh cách học; giao tiếp, hợp tác; có hứng thú học tập để rèn luyện và tiến bộ. 1.3. Cấp Tiểu học là cấp học nền tảng, những tri thức thu nhận được từ các môn học nói chung và môn Toán nói riêng là những cơ sở ban đầu, những đường nét ban đầu hình thành tư duy, nhân cách cho các em. Song thực tiễn việc kiểm tra đánh giá các 2
môn học ở tiểu học nói chung và môn Toán tiểu học nói riêng cho thấy: cách hiểu về kiểm tra, đánh giá của GV, HS và phụ huynh HS còn nhiều bất cập. GV còn nhận xét một cách chung chung như: có tiến bộ, cần cố gắng phát huy, tương đối tốt, tạm được hoặc bài làm quá kém, quá tệ, lạc đề, không chịu học bài,… Để không phải viết nhiều, GV còn phải sử dụng con dấu… Kĩ năng kiểm tra, đánh giá chưa thực sự được GV quan tâm, việc đánh giá còn nặng về hình thức, độ chính xác chưa cao, chưa chỉ rõ được những mảng kiến thức/kĩ năng nào có sự tiến bộ, mảng kiến thức/kĩ năng nào còn yếu để điều chỉnh. GV ra đề kiểm tra hầu như chưa đảm bảo bốn mức độ theo quy định. Nên chưa phát huy được đúng vai trò của kiểm tra, đánh giá. Điều này đặt ra cho ngành Giáo dục, các cấp quản lí cũng như bản thân mỗi người GV phải xem xét lại vấn đề đào tạo và bồi dưỡng về lĩnh vực kiểm tra, đánh giá trong giáo dục. Xuất phát từ những lí do trên, chúng tôi thấy rằng việc nâng cao nhận thức và kĩ năng nhận xét, kiểm tra đánh giá của GV trong môn Toán ở tiểu học theo yêu cầu đổi mới là hết sức cần thiết để nâng cao chất lượng môn học. Vì vậy chúng tôi chọn đề tài: “Bồi dưỡng kĩ năng đánh giá học sinh tiểu học trong dạy học môn Toán”. 2. Mục đích nghiên cứu Trên cơ sở nghiên cứu nội dung môn Toán; thực trạng kiểm tra, đánh giá ở trường Tiểu học; lí luận về kiểm tra, đánh giá để đề xuất những biện pháp nhằm góp phần bồi dưỡng kĩ năng đánh giá cho GV trong dạy học môn Toán, góp phần nâng cao hiệu quả dạy học ở tiểu học. 3. Nhiệm vụ nghiên cứu - Nghiên cứu cơ sở lí luận về đánh giá trong dạy học môn Toán ở tiểu học; kĩ năng đánh giá trong dạy học nói chung và môn Toán ở tiểu học nói riêng cần rèn cho GV tiểu học. - Khảo sát thực trạng đánh giá môn Toán của GV ở trường tiểu học hiện nay. - Đề xuất một số biện pháp nhằm bồi dưỡng kĩ năng đánh giá môn Toán cho GV tiểu học. - Khảo nghiệm sư phạm để kiểm nghiệm tính khả thi và hiệu quả của các biện pháp đã đề xuất. 3
4. Đối tượng và khách thể nghiên cứu 4.1. Đối tượng nghiên cứu Kĩ năng đánh giá học sinh trong dạy học môn Toán của GV tiểu học. 4.2. Khách thể nghiên cứu Quá trình dạy học môn Toán ở tiểu học. 5. Giả thuyết khoa học Nếu xây dựng thành công một số biện pháp bồi dưỡng kĩ năng kiểm tra, đánh giá môn Toán cho GV tiểu học thì sẽ góp phần đánh giá HS tiểu học chính xác hơn, toàn diện hơn, nâng cao chất lượng dạy học môn Toán ở tiểu học. 6. Phạm vi nghiên cứu Nghiên cứu và đề xuất một số biện pháp bồi dưỡng kĩ năng kiểm tra, đánh giá môn Toán cho GV tiểu học. Đề tài được nghiên cứu trong năm học 2016 – 2017 tại các trường tiểu học Nguyễn Viết Xuân, tiểu học Đội Cấn, tiểu học Nguyễn Huệ, tiểu học Trưng Vương, tiểu học Phú Xá, tiểu học Tân Cương. 7. Phương pháp nghiên cứu - Phương pháp nghiên cứu lí luận: Nghiên cứu tài liệu về kiểm tra đánh giá; các kĩ năng đánh giá trong dạy học nói chung và kĩ năng đánh giá trong dạy học môn Toán ở tiểu học nói riêng. Nghiên cứu tài liệu về chương trình, nội dung môn Toán ở Tiểu học... - Phương pháp điều tra và quan sát: Sử dụng phiếu điều tra, phỏng vấn GV ở một số trường tiểu học, để tìm hiểu về sự hiểu biết của GV về kiến thức và kĩ năng đánh giá trong dạy học môn Toán ở tiểu học. - Phương pháp hỏi ý kiến chuyên gia: Xin ý kiến, hướng dẫn cách thực hiện đề tài, kiểm nghiệm đề tài. - Phương pháp thực nghiệm: Tiến hành thực nghiệm sư phạm để kiểm nghiệm tính khả thi của biện pháp đề xuất. 4
8. Đóng góp của luận văn - Hệ thống hóa được một số lí luận cơ bản về kiểm tra, đánh giá. - Khảo sát được thực trạng kĩ năng đánh giá của GV trong dạy học môn Toán ở một số trường tiểu học trên địa bàn thành phố Thái Nguyên. - Đề xuất được 3 biện pháp sư phạm bồi dưỡng kĩ năng đánh giá HS tiểu học trong dạy học môn Toán: + Bồi dưỡng kĩ năng đánh giá thường xuyên bằng nhận xét trong dạy học môn Toán cho HS Tiểu học. + Bồi dưỡng kĩ năng thiết kế câu hỏi/ bài tập theo bốn mức độ của thông tư 22/ 2016/ĐT-BGDĐT + Bồi dưỡng kĩ năng thiết kế công cụ đánh giá kết quả học tập của học sinh thông qua dạy học môn Toán. - Kết quả khảo nghiệm sư phạm khẳng định tính khả thi của các biện pháp đề xuất. 9. Cấu trúc và bố cục của luận văn Ngoài phần Mở đầu và phần Kết luận, danh mục Tài liệu tham khảo, nội dung của luận văn gồm 3 chương: Chương 1: Cơ sở lí luận và thực tiễn Chương 2: Một số biện pháp bồi dưỡng kĩ năng kiểm tra, đánh giá môn Toán cho GV tiểu học Chương 3: Khảo nghiệm sư phạm 5
NỘI DUNG Chương 1 CƠ SỞ LÍ LUẬN VÀ THỰC TIỄN 1.1. Lịch sử nghiên cứu vấn đề Mọi hoạt động giáo dục đều bắt đầu từ việc xác định mục tiêu và kết thúc bằng đánh giá. Đánh giá có liên quan chặt chẽ với kiểm tra, dựa vào kết quả của kiểm tra và là kết quả của kiểm tra. Do đó kiểm tra, đánh giá thường đi liền với nhau, kiểm tra là để đánh giá và đánh giá phải dựa vào kiểm tra, là mục đích của kiểm tra [24; tr.56]. Cùng với sự ra đời của lí luận dạy học, lí luận kiểm tra, đánh giá là một phạm trù được các nhà nghiên cứu và hoạt động thực tiễn về giáo dục rất quan tâm vì nó có chức năng quan trọng trong hoạt động giáo dục. 1.1.1. Trên thế giới Thời kỳ tiền tư bản chủ nghĩa (thế kỷ XV - XVIII) lần đầu tiên trong lịch sử giáo dục thế giới, nhà giáo dục Tiệp Khắc J.A.Comensky đã đặt nền móng cho lí luận dạy học ở nhà trường và xây dựng thành một hệ thống vấn đề trong tác phẩm "Lí luận dạy học vĩ đại", trong đó có nêu ý nghĩa, vai trò của kiểm tra, đánh giá quá trình lĩnh hội tri thức của HS, ông lưu ý việc kiểm tra, đánh giá phải căn cứ vào mục tiêu học tập và hướng dẫn HS tự kiểm tra, đánh giá kiến thức của bản thân. Về sau các nhà nghiên cứu lí luận dạy học đã phân tích và phát triển lí luận kiểm tra, đánh giá ở các góc độ: vai trò, ý nghĩa, mục tiêu, nội dung, nguyên tắc và phương pháp nhằm đảm bảo tính khách quan của việc kiểm tra, đánh giá. Ở Liên Xô cũ và các nước XHCN Đông Âu trước đây đã có nhiều tác giả nghiên cứu về kiểm tra, đánh giá, song trên thực tế các công trình nghiên cứu chủ yếu bàn về kiểm tra, đánh giá kiến thức HS thông qua các hình thức trắc nghiệm truyền thống như kiểm tra vấn đáp hoặc bài viết (trắc nghiệm tự luận) chứ chưa quan tâm đến việc kiểm tra, đánh giá bằng hình thức trắc nghiệm khách quan. Từ thế kỷ XVIII việc nghiên cứu lí thuyết phương pháp trắc nghiệm khách quan đã được bắt đầu và đến đầu thế kỷ XIX đã được triển khai rộng rãi ở các nước kinh tế phát triển như Anh, Pháp, Mỹ, đặc biệt ở Mỹ ngày nay đã đạt được thành tựu rất cao về công nghệ trắc nghiệm [24; 56]. 6
Vấn đề kiểm tra, đánh giá kết quả học tập được các tác giả nghiên cứu ở nhiều góc độ khác nhau nhưng tất cả các tác giả đều nhấn mạnh ý nghĩa và tầm quan trọng của kiểm tra, đánh giá kết quả học tập. Từng bước xây dựng, hoàn thiện cơ sở lí thuyết, cơ sở thực tiễn và quy trình cho kiểm tra, đánh giá kết quả học tập. 1.1.2. Ở Việt Nam Kế thừa những thành tựu nghiên cứu về kiểm tra, đánh giá tri thức HS của một số nước trên thế giới, ở nước ta đã có một số công trình nghiên cứu và nhiều bài viết của các tác giả tiêu biểu được đăng tải trên các tạp trí chuyên ngành, các kỷ yếu khoa học trong các cuộc hội thảo cấp quốc gia bàn về kiểm tra, đánh giá chất lượng học tập của HS. Các tác giả Lê Khánh Bằng [7], Hà Thị Đức [10], Trần Bá Hoành [15], Đặng Vũ Hoạt [18]... với các bài viết xoay quanh thực trạng và giải pháp kiểm tra, đánh giá trong giáo dục của nước ta trong vài thập kỷ gần đây như: "Một số vấn đề kiểm tra, đánh giá tri thức của HS"; "Đánh giá trong giáo dục"; "Kiểm tra, đánh giá tri thức của HS trong lịch sử giáo dục và nhà trường"; "Cơ sở lí luận của việc đánh giá chất lượng học tập của HS phổ thông". Trong đó tác giả Đặng Vũ Hoạt với bài viết của mình đã trình bày những vấn đề lí luận cơ bản về kiểm tra, đánh giá tri thức kĩ năng, kĩ xảo của HS. Với tư cách là người nghiên cứu sâu về lí luận dạy học, ông đã trình bày những vấn đề về vị trí, chức năng và các quan điểm kiểm tra, đánh giá tri thức của HS dưới góc độ lí luận dạy học hiện nay. Việc kiểm tra, đánh giá tri thức là một khâu không thể tách rời của quá trình dạy học. Khi tiến hành kiểm tra, đánh giá cần thực hiện tốt chức năng phát hiện - điều chỉnh, chức năng củng cố - phát triển, chức năng giáo dục. Để thực hiện tốt chức năng đó, việc kiểm tra, đánh giá cần tuân theo những nguyên tắc sau: Đảm bảo tính thường xuyên, tính hệ thống, đảm bảo tính toàn diện, tính phát triển và đặc biệt là đảm bảo tính khách quan. Ông cho rằng đảm bảo tính khách quan là quan trọng nhất. Các tác giả Hà Thế Ngữ, Đặng Vũ Hoạt [28], Trần Thị Tuyết Oanh [30]... đi sâu vào nghiên cứu một cách có hệ thống những cơ sở lí luận chung của vấn đề kiểm tra, đánh giá kết quả học tập. Đây là những công trình nghiên cứu đã chính thức được sử dụng làm giáo trình giảng dạy trong các trường đại học sư phạm. Mặc 7
dù vấn đề kiểm tra, đánh giá trong quá trình dạy học đã được sự quan tâm của nhiều nhà khoa học với các khía cạnh khác nhau. Nghiên cứu về vấn đề kiểm tra, đánh giá kết quả học tập của HS thì từ trước tới nay đã có rất nhiều tác giả tham gia. Nhìn chung các quan điểm về đánh giá kết quả học tập của HS trong nhà trường đều cho thấy: việc đánh giá kết quả học tập của HS phải theo một qui trình hợp lí thì mới đạt được tính chính xác, khách quan. Trong quá trình tìm hiểu lịch sử nghiên cứu vấn đề, chúng tôi thấy chưa có kết quả nghiên cứu nào đề xuất biện pháp bồi dưỡng kĩ năng kiểm tra, đánh giá trong dạy học môn Toán cho GV tiểu học. 1.2. Một số vấn đề về kiểm tra, đánh giá trong giáo dục 1.2.1. Khái niệm a. Kiểm tra Theo Từ điển Tiếng Việt do Hoàng Phê chủ biên (2010) thì Kiểm tra là xem xét tình hình thực tế để đánh giá, nhận xét [31]. Kiểm tra là quá trình đo lường kết quả thực tế và so sánh với những tiêu chuẩn, mục tiêu đã đề ra nhằm phát hiện những gì đã đạt được, chưa đạt được, nguyên nhân, các yếu tố ảnh hưởng… từ đó đưa ra biện pháp điều chỉnh, khắc phục nhằm đạt được mục tiêu [22]. Kiểm tra năng lực học tập của HS về một lĩnh vực nào đó, tại thời điểm cụ thể là xem xét HS đạt được những kiến thức, kĩ năng, thái độ như thế nào so với mục tiêu đã đề ra, từ đó có kế hoạch giúp HS cải thiện thành tích học tập nói riêng, nâng cao chất lượng giáo dục nói chung [22]. Việc kiểm tra luôn luôn có mục đích kép, mục đích đối với thầy và mục đích đối với trò, giúp thầy và trò điều chỉnh hoạt động dạy và học. Kiểm tra với tư cách là phương tiện và hình thức đánh giá. Việc kiểm tra cung cấp những dữ kiện, những thông tin làm cơ sở cho việc đánh giá. Kiểm tra là phương tiện để đánh giá, muốn đánh giá thì phải tiến hành kiểm tra. Theo đó Kiểm tra kết quả học tập môn Toán là quá trình thu thập, phân tích xử lí các kiến thức kĩ năng và thái độ của HS nhằm đề xuất các giải pháp để thực hiện mục tiêu môn Toán. 8
b. Đánh giá “Đánh giá” là thuật ngữ có phạm vi ứng dụng rất rộng rãi và có rất nhiều định nghĩa khác nhau, được nhiều tác giả đề cập ở các lĩnh vực khác nhau trong đời sống xã hội. Theo Hoàng Phê thì “Đánh giá là ước tính giá tiền; Nhận định giá trị” [31, tr. 381]. Theo Trần Bá Hoành thì: “Đánh giá là quá trình hình thành những nhận định, phán đoán về kết quả của công việc, dựa vào sự phân tích những thông tin thu được, đối chiếu với những mục tiêu, tiêu chuẩn đã đề ra, nhằm đề xuất những quyết định để cải thiện thực trạng, điều chỉnh, nâng cao chất lượng, hiệu quả công việc” [16; tr.6]. Theo quan điểm triết học: Đánh giá là xác định giá trị của sự vật, hiện tượng xã hội, hoạt động hành vi của con người tương xứng với những mục tiêu, nguyên tắc, kết quả mong đợi hay chuẩn mực nhất định, từ đó bộc lộ thái độ. Nó có tính động cơ, phương tiện và mục đích hành động [22;tr.30]. Như vậy, Đánh giá là một quá trình thu thập, xử lí thông tin có liên quan đến sự vật, hiện tượng so với mục tiêu đã đặt ra, qua đó xác định được giá trị của sự vật, hiện tượng. Đánh giá gồm các loại hình sau: - Đánh giá chẩn đoán (diagnosticAssessment)): Thực hiện đầu quá trình giảng dạy để giúp tìm hiểu và phát hiện, dự báo về đối tượng HS trước khi tiến hành giảng dạy. - Đánh giá quá trình (formativeAssessment): Thực hiện trong quá trình dạy học để thu nhận các thông tin kịp thời về kiến thức, kĩ năng HS đạt được để phản hồi, điều chỉnh quá trình dạy học. - Đánh giá tổng kết (summative Assessment): Thực hiện cuối đợt học (có thể cuối 1 chương, 1 kì, 1 năm học) nhằm đánh giá kết quả học tập của HS và phân loại HS theo chuẩn. Hiện nay trong trường tiểu học thì đánh giá tổng kết được thực hiện ở giữa kỳ, cuối kỳ và giữa năm học. 1.2.2. Vai trò của kiểm tra, đánh giá trong giáo dục - Kiểm tra, đánh giá là một bộ phận không thể tách rời của quá trình dạy học. Các nhà nghiên cứu lí luận dạy học đều cho rằng, dạy học là một quá trình hoạt động có tính mục đích, bao gồm đầy đủ các thành tố cơ bản sau: xây dựng mục tiêu, thiết kế nội dung, tổ chức hoạt động dạy học và kiểm tra đánh giá. Do vậy, kiểm 9
tra đánh giá nhằm cung cấp thông tin để đánh giá chất lượng và hiệu quả của quá trình dạy học. Đối với GV, khi tiến hành quá trình dạy học, cần xác định mục tiêu của bài học, nội dung, phương pháp và hình thức tổ chức quá trình dạy học sao cho phù hợp với đối tượng người học và đạt hiệu quả theo mục tiêu đã đề ra. Muốn biết quá trình dạy học có chất lượng, hiệu quả hay không, người GV phải thu thập thông tin phản hồi từ HS để đánh giá và qua đó điều chỉnh phương pháp dạy, kĩ thuật dạy của mình, đồng thời, giúp HS điều chỉnh các phương pháp học. Như vậy, kiểm tra đánh giá là bộ phận không thể tách rời của quá trình dạy học và có thể nói kiểm tra đánh giá là động lực thúc đẩy sự đổi mới quá trình dạy học. - Kiểm tra đánh giá là "công cụ hành nghề" quan trọng của GV: GV là người trực tiếp tác động tạo ra những thay đổi ở người học. - Muốn biết sản phẩm của quá trình giáo dục đáp ứng như thế nào so với mục tiêu giáo dục đã đề ra thì người GV phải tiến hành kiểm tra đánh giá. Kết quả kiểm tra đánh giá trên cơ sở tổng hợp từ nhiều nguồn thông tin do sử dụng đa dạng các loại hình kiểm tra đánh giá là vô cùng quan trọng để đi đến những nhận định, những quyết định đánh giá khách quan, điều chỉnh kịp thời nội dung, phương pháp giáo dục. Kiểm tra đánh giá chỉ thực sự trở thành công cụ hành nghề quan trọng, đạt hiệu quả khi GV xác định rõ mục đích đánh giá, hiểu rõ thế mạnh của mỗi loại hình đánh giá, lập được kế hoạch, quy trình đánh giá, chọn lựa hay thiết kế được công cụ đánh giá phù hợp, đáp ứng các yêu cầu, đặc tính thiết kế và đo lường. Đồng thời, GV phải biết xử lí, phân tích, sử dụng các kết quả đánh giá đúng mục đích, biết cách phản hồi, tư vấn cho phụ huynh và HS. - Kiểm tra đánh giá là một bộ phận quan trọng của quản lí giáo dục, quản lí chất lượng dạy học: Công tác quản lí giáo dục, quản lí chất lượng dạy học rất cần các thông tin từ hoạt động kiểm tra đánh giá. Bản chất của kiểm tra đánh giá là cung cấp thông tin nhằm xác định xem mục tiêu của chương trình giáo dục có đạt được hay chưa, mức độ đạt được như thế nào? ... Các thông tin khai thác được từ kết quả kiểm tra đánh giá sẽ rất hữu ích cho các nhà quản lí, cho GV, giúp giám sát quá trình giáo dục, phát hiện các vấn đề, đưa ra các quyết định kịp thời nhằm điều chỉnh nội dung, cách thức và điều kiện để đạt được mục tiêu. Kiểm tra đánh giá luôn được xem là phương thức quan trọng để giám sát, quản lí con người trong một lớp học, trong tổ chức vận hành nhà trường. 10
Trong lộ trình đổi mới căn bản, toàn diện chương trình giáo dục phổ thông hiện nay, Bộ Giáo dục và Đào tạo đã xác định đổi mới kiểm tra đánh giá là khâu đột phá nhằm thúc đẩy các quá trình khác như: đổi mới phương pháp dạy học, đổi mới hình thức tổ chức hoạt động dạy học, đổi mới quản lí… Nếu thực hiện được việc kiểm tra đánh giá sự tiến bộ của người học như là quá trình thúc đẩy phát triển học tập bền vững, giúp phát triển năng lực người học thì lúc đó quá trình dạy học trở nên tích cực hơn rất nhiều. Quá trình đó sẽ hướng đến một mục tiêu xa hơn, đó là nuôi dưỡng hứng thú học đường, tạo sự tự giác trong học tập và quan trọng hơn là gieo vào HS lòng tự tin, niềm tin “người khác làm được mình cũng sẽ làm được”… Điều này vô cùng quan trọng để tạo ra mã số thành công của mỗi HS trong tương lai. 1.2.3. Mục đích của kiểm tra, đánh giá trong giáo dục Để tối ưu hóa việc giảng dạy nhằm đảm bảo thúc đẩy học tập, phát triển nhân cách HS, mỗi GV phải hiểu rõ mục đích hay triết lí đánh giá: đánh giá để phát triển học tập, đánh giá như là quá trình học và đánh giá kết quả học tập. - Đánh giá để phát triển học tập hay đánh giá vì sự tiến bộ của người học: là xác định rõ mức độ đạt kiến thức, kĩ năng, bằng cách nào HS đạt được, sự tiến bộ của HS thế nào, HS đang gặp khó khăn gì trong việc đạt mục tiêu học tập?... Đánh giá để phát triển học tập đòi hỏi GV sử dụng thông tin về kết quả kiểm tra đánh giá để cải thiện hoạt động giảng dạy, phát triển năng lực của HS. Kiểm tra đánh giá vì sự tiến bộ nghĩa là đánh giá phải diễn ra trong suốt quá trình dạy học, phải cung cấp những thông tin phản hồi giúp GV biết từng HS tiến bộ đến đâu, những lĩnh vực nào có sự tiến bộ, chỗ nào còn yếu để điều chỉnh quá trình dạy học. Đánh giá vì sự tiến bộ của HS còn có nghĩa là sự đánh giá phải diễn ra trong suốt quá trình dạy học, giúp HS so sánh phát hiện mình thay đổi thế nào trên con đường đạt mục tiêu học tập. - Đánh giá như một phương pháp học tập: Cho phép HS nói ra những suy nghĩ, kể cả những suy nghĩ không đúng và tự đánh giá sự tiến bộ của mình theo mục tiêu học tập cá nhân. Khi xem đánh giá là một quá trình học tập, thì HS không chỉ là người bị đánh giá mà còn là người cùng tham gia đánh giá, GV giúp HS học cách tự phản hồi để biết mình mắc lỗi hay thiếu hụt ở đâu để điều chỉnh hoạt động của chính mình. Đánh giá như là hoạt động học tập đòi hỏi GV phải chỉ dẫn cho HS cách thức 11