Luận văn Thạc sĩ Khoa học giáo dục: Đánh giá năng lực dạy học của sinh viên ngành Sư phạm Sinh học trong thực tập sư phạm

Chia sẻ: _ _ | Ngày: | Loại File: PDF | Số trang:96

Thêm vào BST

Báo xấu

32
lượt xem 5
download

Download Vui lòng tải xuống để xem tài liệu đầy đủ

Nội dung chính của luận văn gồm 3 chương: Chương 1 - Cơ sở lý luận và thực tiễn đánh giá NLDH của sinh viên ngành sư phạm Sinh học; Chương 2 - Đánh giá NLDH của sinh viên ngành SPSH ở trường ĐHSP - Đại học Thái Nguyên; Chương 3 - Kiểm nghiệm và đánh giá. Mời các bạn tham khảo!

Chủ đề:

Bình luận(0) Đăng nhập để gửi bình luận!

Lưu

Nội dung Text: Luận văn Thạc sĩ Khoa học giáo dục: Đánh giá năng lực dạy học của sinh viên ngành Sư phạm Sinh học trong thực tập sư phạm

ĐẠI HỌC THÁI NGUYÊN TRƯỜNG ĐẠI HỌC SƯ PHẠM ĐINH THỊ HƯƠNG ĐÁNH GIÁ NĂNG LỰC DẠY HỌC CỦA SINH VIÊN NGÀNH SƯ PHẠM SINH HỌC TRONG THỰC TẬP SƯ PHẠM LUẬN VĂN THẠC SĨ KHOA HỌC GIÁO DỤC THÁI NGUYÊN - 2018
ĐẠI HỌC THÁI NGUYÊN TRƯỜNG ĐẠI HỌC SƯ PHẠM ĐINH THỊ HƯƠNG ĐÁNH GIÁ NĂNG LỰC DẠY HỌC CỦA SINH VIÊN NGÀNH SƯ PHẠM SINH HỌC TRONG THỰC TẬP SƯ PHẠM Ngành: Lý luận và Phương pháp dạy học bộ môn Sinh học Mã ngành: 8.14.01.11 LUẬN VĂN THẠC SĨ KHOA HỌC GIÁO DỤC Người hướng dẫn khoa học: PGS. TS NGUYỄN PHÚC CHỈNH THÁI NGUYÊN - 2018
LỜI CAM ĐOAN Tôi xin cam đoan đây là công trình nghiên cứu của riêng tôi, dưới sự hướng dẫn của PGS.TS. Nguyễn Phúc Chỉnh. Các kết quả, số liệu trình bày trong luận văn là trung thực và chưa được công bố trong bất kì công trình nào khác. Thái Nguyên, tháng …… năm 2018 Tác giả Đinh Thị Hương i
LỜI CẢM ƠN Trong quá trình học tập và nghiên cứu tại trường ĐHSP Thái Nguyên tôi đã nhận được nhiều sự giúp đỡ quý báu từ các tập thể và cá nhân: Tôi xin chân thành cảm ơn các thầy giáo, cô giáo của trường Đại học Sư phạm - Đại học Thái Nguyên đã giúp đỡ và tạo nhiều điều kiện cho tôi học tập, nghiên cứu và hoàn thành luận văn. Đặc biệt, tôi xin bày tỏ lòng biết ơn chân thành, sâu sắc đến thầy giáo hướng dẫn khoa học PGS.TS. Nguyễn Phúc Chỉnh đã tận tâm giúp đỡ, hướng dẫn tôi trong suốt quá trình nghiên cứu, thực hiện và hoàn thành luận văn. Tôi xin chân thành cảm ơn Bạn giám hiệu, quý thầy cô ở các trường phổ thông đã tạo điều kiện thuận lợi và giúp đỡ để tôi hoàn thành luận văn này. Cuối cùng, tôi cũng xin bày tỏ lòng biết ơn tới các thành viên trong gia đình, bạn bè, đồng nghiệp đã động viên, giúp đỡ tôi trong suốt quá trình học tập và nghiện cứu. Thái Nguyên, tháng …… năm 2018 Tác giả Đinh Thị Hương ii
MỤC LỤC LỜI CAM ĐOAN ................................................................................................. i LỜI CẢM ƠN ...................................................................................................... ii MỤC LỤC ..........................................................................................................iii DANH MỤC NHỮNG TỪ VIẾT TẮT ............................................................. iv DANH MỤC CÁC BẢNG .................................................................................. v DANH MỤC CÁC BIỂU ĐỒ ............................................................................ vi MỞ ĐẦU ............................................................................................................. 1 1. Lí do chọn đề tài .............................................................................................. 1 2. Mục đích nghiên cứu ....................................................................................... 3 3. Giả thuyết khoa học ......................................................................................... 3 4. Khách thể và đối tượng nghiên cứu................................................................. 3 5. Nhiệm vụ nghiên cứu ...................................................................................... 4 6. Phương pháp nghiên cứu ................................................................................. 4 7. Những đóng góp mới của luận văn ................................................................. 5 8. Giới hạn nghiên cứu ........................................................................................ 5 9. Cấu trúc luận văn ............................................................................................. 5 Chương 1. CƠ SỞ LÝ LUẬN VÀ THỰC TIỄN ĐÁNH GIÁ NĂNG LỰC DẠY HỌC CỦA SINH VIÊN NGÀNH SƯ PHẠM SINH HỌC ........ 6 1.1. Tổng quan vấn đề nghiên cứu....................................................................... 6 1.1.1. Những nghiên cứu ở nước ngoài về NLDH .............................................. 6 1.1.2. Những nghiên cứu ở trong nước về NLDH ............................................... 8 1.2. Khái niệm kiểm tra đánh giá trong giáo dục .............................................. 11 1.2.1. Khái niệm đánh giá .................................................................................. 11 1.2.2. Vai trò của kiểm tra đánh giá .................................................................. 12 1.2.3. Yêu cầu của kiểm tra đánh giá ................................................................ 12 1.2.4. Một số công cụ kiểm tra - đánh giá ......................................................... 13 iii
1.3. Một số vấn đề về năng lực dạy học ............................................................ 14 1.3.1. Khái niệm năng lực.................................................................................. 14 1.3.2. Khái niệm năng lực dạy học .................................................................... 15 1.3.3. Vai trò của NLDH đối với sinh viên ngành SPSH .................................. 15 1.3.4. Hệ thống các năng lực dạy học................................................................ 15 1.3.5. Đánh giá năng lực dạy học ...................................................................... 16 1.4. Chuẩn nghề nghiệp giáo viên trung học phổ thông .................................... 17 1.5. Cơ sở thực tiễn ............................................................................................ 19 Chương 2. ĐÁNH GIÁ NĂNG LỰC DẠY HỌC CỦA SINH VIÊN NGÀNH SƯ PHẠM SINH HỌC TRONG THỰC TẬP SƯ PHẠM .......... 22 2.1. Mục tiêu đánh giá NLDH của sinh viên ..................................................... 22 2.2. Nội dung đánh giá NLDH của sinh viên .................................................... 22 2.3. Hình thức, phương pháp, công cụ đánh giá NLDH của sinh viên ............. 23 2.3.1. Hình thức đánh giá NLDH của sinh viên ................................................ 23 2.3.2. Phương pháp đánh giá NLDH của sinh viên ........................................... 23 2.3.3. Công cụ đánh giá NLDH của sinh viên ................................................... 24 2.4. Quy trình đánh giá NLDH của sinh viên .................................................... 24 2.5. Xây dựng tiêu chuẩn đánh giá NLDH ........................................................ 28 2.5.1. Căn cứ xây dựng tiêu chuẩn đánh giá...................................................... 28 2.5.2. Quy trình xây dựng tiêu chuẩn ................................................................ 29 2.5.3. Bộ công cụ đánh giá NLDH của sinh viên .............................................. 30 2.6. Phiếu đánh giá NLDH của sinh viên ngành SPSH trường ĐHSP Thái Nguyên ..................................................................................................... 43 2.7. Kiểm chứng độ tin cậy của bộ công cụ đánh giá NLDH của sinh viên ngành SPSH trong TTSP ................................................................................... 43 2.7.1. Cách thức xin ý kiến chuyên gia ............................................................. 43 2.7.2. Ý kiến giáo viên phổ thông ..................................................................... 43 iv
Chương 3. KIỂM NGHIỆM VÀ ĐÁNH GIÁ ............................................... 46 3.1. Mục đích kiểm nghiệm ............................................................................... 46 3.2. Đối tượng kiểm nghiệm .............................................................................. 46 3.3. Nội dung và cách thức kiểm nghiệm .......................................................... 46 3.3.1. Nội dung kiểm nghiệm ............................................................................ 46 3.3.2. Cách thức kiểm nghiệm ........................................................................... 46 3.4. Phương pháp đánh giá kết quả kiểm nghiệm ............................................. 47 3.4.1. Đánh giá định lượng ................................................................................ 47 3.4.2. Cách thức quy ra điểm và phân loại ........................................................ 47 3.5. Kết quả kiểm nghiệm.................................................................................. 47 3.5.1. Kết quả kiểm nghiệm đánh giá NLDH của sinh viên ngành SPSH ........ 47 3.5.2. Tương quan giữa các NLDH với chương trình đào tạo NLDH của sinh viên ngành SPSH ở trường ĐHSP Thái Nguyên ....................................... 52 3.6. Đổi mới chương trình đào tạo..................................................................... 54 3.6.1. Căn cứ đổi mới chương trình đào tạo ...................................................... 54 3.6.2. Định hướng đổi mới chương trình đào tạo .............................................. 58 KẾT LUẬN VÀ KIẾN NGHỊ ......................................................................... 62 TÀI LIỆU THAM KHẢO............................................................................... 63 PHỤ LỤC v
DANH MỤC NHỮNG TỪ VIẾT TẮT STT Viết tắt Viết đầy đủ 1 ĐHSP Đại học Sư phạm 2 NLDH Năng lực dạy học 3 SPSH Sư phạm Sinh học 4 TC 1 Tiêu chuẩn 1 5 TC 2 Tiêu chuẩn 2 6 TC 3 Tiêu chuẩn 3 7 TC 4 Tiêu chuẩn 4 8 TC 5 Tiêu chuẩn 5 9 TC 6 Tiêu chuẩn 6 10 TC 7 Tiêu chuẩn 7 11 TC 8 Tiêu chuẩn 8 12 THPT Trung học phổ thông 13 TTSP Thực tập sư phạm iv
DANH MỤC CÁC BẢNG Bảng 2.1. Tiêu chuẩn 1: Đánh giá năng lực xây dựng kế hoạch dạy học ....... 31 Bảng 2.2. Tiêu chuẩn 2: Đánh giá năng lực đảm bảo kiến thức môn học ...... 35 Bảng 2.3. Tiêu chuẩn 3: Đánh giá năng lực phát triển chương trình môn học ..................................................................................................... 37 Bảng 2.4. Tiêu chuẩn 4: Đánh giá năng lực vận dụng các phương pháp dạy học ...................................................................................................... 38 Bảng 2.5. Tiêu chuẩn 5: Đánh giá năng lực sử dụng phương tiện dạy học .......... 39 Bảng 2.6. Tiêu chuẩn 6: Đánh giá năng lực xây dựng môi trường học tập ......... 39 Bảng 2.7. Tiêu chuẩn 7: Đánh giá năng lực quản lý hồ sơ dạy học ................ 41 Bảng 2.8. Tiêu chuẩn 8: Đánh giá năng lực kiểm tra - đánh giá kết quả học tập của học sinh ........................................................................ 42 Bảng 3.1. Bảng thống kê mô tả các năng lực cấu thành NLDH .................... 48 Bảng 3.2. Bảng phân bố tần số (Fi) và tần suất (fi) kết quả đánh giá các năng lực cấu thành NLDH .............................................................. 49 v
DANH MỤC CÁC BIỂU ĐỒ, SƠ ĐỒ Sơ đồ 2.1. Quy trình đánh giá NLDH của sinh viên ............................. 25 Biểu đồ 2.1. Ý kiến giáo viên phổ thông về việc lựa chọn năng lực cấu thành NLDH ....................................................................... 44 Biểu đồ 3.1. Biểu đồ tần số kết quả đánh giá các năng lực cấu thành NLDH ..... 50 Biểu đồ 3.2. Biểu đồ tần suất kết quả đánh giá các năng lực cấu thành NLDH .. 50 vi
MỞ ĐẦU 1. Lí do chọn đề tài 1.1. Xuất phát từ yêu cầu đổi mới toàn diện trong giáo dục Trước tình hình công nghiệp hóa, hiện đại hóa đất nước, xu hướng hội nhập khu vực và quốc tế đang đặt ra những yêu cầu to lớn về nguồn nhân lực vừa có trình độ chuyên môn cao, vừa có kỹ năng nghề nghiệp. Điều đó đòi hỏi Đảng và Nhà nước phải có một chiến lược phát triển Giáo dục và Đào tạo và phải được cụ thể hóa trong việc xây dựng chương trình, nội dung và kế hoạch giảng dạy ở các trường đại học để thực hiện mục tiêu giáo dục là: Tập trung đào tạo nhân lực trình độ cao, bồi dưỡng nhân tài, phát triển phẩm chất và năng lực tự học, tự làm giàu tri thức, sáng tạo của người học. Nghị quyết số 29- NQ/TW ngày 04/11/2013 Hội nghị Trung ương 8 khóa XI về đổi mới căn bản, toàn diện giáo dục và đào tạo đã chỉ đạo đáp ứng các yêu cầu đó. Mặt khác, xu hướng chung của dạy học trên thế giới hiện nay là chuyển từ mục tiêu truyền thụ tri thức sang hình thành năng lực ở người học. Chính vì vậy, đánh giá năng lực dạy học (NLDH) của sinh viên ngành Sư phạm phải dựa vào Chuẩn nghề nghiệp nhằm mục đích đánh giá mức độ đáp ứng của sinh viên so với yêu cầu thực tiễn. Từ đó định hướng xây dựng chương trình đào tạo, cách thức đào tạo nhằm nâng cao chất lượng đào tạo giáo viên, góp phần thực hiện yêu cầu đổi mới trong giáo dục theo Nghị quyết đã đề ra. Theo các bài báo cáo tổng kết công tác giáo dục đào tạo trong những năm gần đây cho thấy chất lượng giáo dục đã có những chuyển biến tích cực, tuy nhiên chưa thực sự đáp ứng được yêu cầu của sự nghiệp công nghiệp hóa hiện đại hóa, đặc biệt là chất lượng đào tạo của các trường đại học trong đó có cả các trường Đại học Sư phạm (ĐHSP). Trong những năm gần đây toàn ngành giáo dục nói chung, các trường ĐHSP nói riêng đã và đang nỗ lực hết mình để đáp ứng được những yêu cầu mới của xã hội như: Đổi mới chương trình đào tạo, hình thức đào tạo, đổi mới kiểm tra - đánh giá, xây dựng chuẩn đầu ra … 1
Chuẩn nghề nghiệp giáo viên trung học phổ thông ban hành ngày 22 tháng 10 năm 2009 kèm theo Thông tư số 30/2009/TT-BGDĐT của Bộ trưởng Bộ Giáo dục và Đào tạo nhằm định hướng cho các trường sư phạm xây dựng chương trình đào tạo ra đội ngũ giáo viên có đầy đủ các phẩm chất đáp ứng nhu cầu của xã hội trong thời kì đổi mới. Đặc biệt nhất trong số phẩm chất ấy chính là NLDH - một phẩm chất căn bản nhất của người giáo viên nói chung, giáo viên trung học phổ thông (THPT) nói riêng [3]. Việc hình thành và rèn luyện NLDH mang tính chuyên biệt và phải được tiến hành ngay từ khi sinh viên bước chân vào các trường sư phạm. Để có được năng lực sư phạm, người thầy giáo phải có những kiến thức và kỹ năng cần thiết, trong đó NLDH là một trong những năng lực không thể thiếu được và có ảnh hưởng rất lớn đến kết quả công tác dạy học. Hình thành và rèn luyện tốt các NLDH giúp cho giáo viên có tư duy sư phạm linh hoạt, mềm dẻo, định hướng được kịp thời hành động sư phạm của mình. Như vậy, trong quá trình đào tạo của các trường sư phạm bên cạnh việc cung cấp cho sinh viên những tri thức khoa học cơ bản còn cần phải chú ý hình thành cho sinh viên những năng lực sư phạm cần thiết khác đặc biệt là kỹ năng dạy học nhằm đáp ứng Chuẩn nghề nghiệp giáo viên THPT mà Bộ Giáo dục và Đào tạo đã quy định. 1.2. Xuất phát từ vị trí của NLDH trong các phẩm chất của người giáo viên Chuẩn đầu ra của một số trường ĐHSP và Chuẩn nghề nghiệp giáo viên THPT của Bộ Giáo dục và Đào tạo đề cập đến NLDH như là một trong những tiêu chuẩn bắt buộc cần có của một người giáo viên. Mặt khác, hầu hết các công trình nghiên cứu đều khẳng định giáo viên là trung tâm của mọi chương trình cải cách, đổi mới giáo dục. Từ đó cho thấy NLDH của giáo viên có một vị trí đặc biệt quan trọng đối với nghề dạy học nói chung và đối với sinh viên ngành Sư phạm nói riêng. 2
1.3. Xuất phát từ những hạn chế trong chương trình đào tạo và đánh giá NLDH của sinh viên ở các trường Sư phạm Thực trạng chương trình đào tạo của một số trường ĐHSP cho thấy bên cạnh rất nhiều những ưu điểm còn tồn tại một số hạn chế như: Đánh giá tập trung vào kiến thức mà ít chú trọng đánh giá kỹ năng, chương trình đào tạo giáo viên của các trường còn nặng về lí thuyết, thời lượng thực hành nghiệp vụ sư phạm còn hạn chế. Đặc biệt việc liên kết giữa đào tạo giáo viên ở trường đại học với đào tạo kĩ năng nghề nghiệp cho sinh viên ở trường phổ thông còn lỏng lẻo, chưa khai thác được tiềm năng phổ thông để hỗ trợ cho quá trình đào tạo. Mặt khác, hầu hết các trường ĐHSP hiện nay vẫn chưa xây dựng được quy trình, tiêu chí, bộ công cụ đánh giá NLDH của sinh viên. Việc đánh giá NLDH chủ yếu giao cho giáo viên ở các trường phổ thông đánh giá. Các thông tin về kết quả đào tạo sinh viên mới dừng lại ở các bài kiểm tra, các kì thi kết thúc môn học nên chưa toàn diện do đó chưa đủ thông tin phản hồi để đánh giá, điều chỉnh chương trình đào tạo ở trường ĐHSP. Từ những lí do trên, với mong muốn đóng góp vào công cuộc đổi mới căn bản toàn diện trong giáo dục, nâng cao chất lượng đào tạo đội ngũ giáo viên sinh học tương lai, chúng tôi nghiên cứu đề tài: “Đánh giá năng lực dạy học của sinh viên ngành Sư phạm Sinh học trong thực tập sư phạm”. 2. Mục đích nghiên cứu Xây dựng quy trình đánh giá NLDH của sinh viên ngành SPSH trong thực tập sư phạm (TTSP). 3. Giả thuyết khoa học Nếu xây dựng được quy trình, tiêu chí đánh giá NLDH của sinh viên ngành SPSH một cách tường minh thì sẽ đánh giá chính xác, khách quan, cung cấp những cứ liệu quan trọng định hướng hoạt động đào tạo giáo viên. 4. Khách thể và đối tượng nghiên cứu 4.1. Khách thể nghiên cứu Quá trình đào tạo ngành SPSH tại Trường ĐHSP - Đại học Thái Nguyên. 3
4.2. Đối tượng nghiên cứu NLDH, quy trình, tiêu chí đánh giá NLDH của sinh viên ngành SPSH ở trường ĐHSP - Đại học Thái Nguyên. 5. Nhiệm vụ nghiên cứu 5.1. Nghiên cứu cơ sở lý luận về NLDH, đánh giá NLDH tại Trường ĐHSP - Đại học Thái Nguyên. 5.2. Nghiên cứu thực trạng đánh giá NLDH, chương trình đào tạo ngành SPSH tại Trường ĐHSP - Đại học Thái Nguyên. 5.3. Xây dựng quy trình, tiêu chí đánh giá NLDH của sinh viên ngành SPSH tại Trường ĐHSP - Đại học Thái Nguyên. 5.4. Thực nghiệm đánh giá NLDH của sinh viên ngành SPSH tại Trường ĐHSP - Đại học Thái Nguyên. 6. Phương pháp nghiên cứu 6.1. Nghiên cứu lý thuyết - Nghiên cứu các tài liệu, công trình làm cơ sở cho việc xây dựng quy trình đánh giá NLDH của sinh viên ngành SPSH. - Nghiên cứu các công trình, tài liệu liên quan đến các tiêu chuẩn, phẩm chất, NLDH của người giáo viên, để làm cơ sở xây dựng tiêu chí đánh giá NLDH của sinh viên ngành SPSH. - Nghiên cứu chương trình đào tạo NLDH cho sinh viên ngành SPSH của Trường ĐHSP - Đại học Thái Nguyên để đánh giá thực trạng. - Nghiên cứu các tài liệu liên quan đến kiến thức chuyên ngành Sinh học, kiến thức nghiệp vụ sư phạm làm cơ sở xây dựng tiêu chí, minh chứng, đánh giá NLDH của sinh viên ngành SPSH ở Trường ĐHSP - Đại học Thái Nguyên. 6.2. Phương pháp điều tra cơ bản - Điều tra thực trạng NLDH của sinh viên ngành SPSH ở trường ĐHSP - Đại học Thái Nguyên trong TTSP cuối khóa tại trường phổ thông. 6.3. Phương pháp chuyên gia Trao đổi với giáo viên Sinh học về quy trình, tiêu chí đánh giá NLDH của sinh viên ngành SPSH thông qua phiếu hỏi. 4
6.4. Thực nghiệm sư phạm Thực nghiệm đánh giá NLDH của sinh viên ngành SPSH trong thời gian TTSP cuối khóa tại trường THPT. 6.5. Thống kê toán học Sử dụng toán thống kê và một số phần mềm tin học để hỗ trợ quá trình tổng hợp, phân tích dữ liệu, đánh giá độ tin cậy của quy trình, tiêu chí đề xuất và độ tin cậy của kết quả thực nghiệm. 7. Những đóng góp mới của luận văn - Xác định được cấu trúc NLDH của sinh viên ngành SPSH. - Xây dựng được quy trình đánh giá NLDH của sinh viên ngành SPSH. - Xác định được hệ thống tiêu chí đánh giá NLDH của sinh viên ngành SPSH. - Đề xuất được định hướng điều chỉnh chương trình đào tạo NLDH của sinh viên ngành SPSH. - Xây dựng được tài liệu hướng dẫn đánh giá NLDH của sinh viên ngành SPSH trong TTSP tại trường THPT. 8. Giới hạn nghiên cứu Luận văn xây dựng quy trình, tiêu chí đánh giá NLDH của sinh viên ngành SPSH thuộc Trường ĐHSP - Đại học Thái Nguyên vào thời điểm TTSP cuối khóa tại trường THPT. 9. Cấu trúc luận văn Ngoài phần mở đầu và phần kết luận, nội dung chính của luận văn gồm 3 chương: Chương 1: Cơ sở lý luận và thực tiễn đánh giá NLDH của sinh viên ngành sư phạm Sinh học. Chương 2: Đánh giá NLDH của sinh viên ngành SPSH ở trường ĐHSP - Đại học Thái Nguyên. Chương 3: Kiểm nghiệm và đánh giá. 5
Chương 1 CƠ SỞ LÝ LUẬN VÀ THỰC TIỄN ĐÁNH GIÁ NĂNG LỰC DẠY HỌC CỦA SINH VIÊN NGÀNH SƯ PHẠM SINH HỌC 1.1. Tổng quan vấn đề nghiên cứu 1.1.1. Những nghiên cứu ở nước ngoài về NLDH Sự hình thành năng lực sư phạm nói chung và NLDH cho sinh viên nói riêng được xác định là có vai trò rất quan trọng trong quá trình đào tạo nghề sư phạm. Điều đó đã được khẳng định tại hội thảo khoa học: “Đổi mới việc đào tạo, bồi dưỡng giáo viên của các nước Châu Á và Thái Bình Dương” mà tổ chức APEID (thuộc UNESCO) tổ chức tại Seoul (Hàn Quốc). Các báo cáo tại hội thảo, bên cạnh việc coi trọng hệ thống tri thức, cũng đã khẳng định vai trò quan trọng của việc hình thành hệ thống NLDH trong quá trình đào tạo nghề. Trên quan điểm đó các nước có nền giáo dục phát triển đều có những nghiên cứu về vấn đề này theo những hướng khác nhau và cơ sở lý luận khác nhau dựa trên đặc điểm, điều kiện và tình hình phát triển kinh tế của mỗi nước. Ở Mỹ và một số nước khác, việc nghiên cứu vấn đề này được dựa trên cơ sở của Tâm lí học hành vi và Tâm lí học chức năng. Theo đó, sự hình thành năng lực sư phạm, mà chủ yếu là năng lực thực hành dạy học được tổ chức thành một quá trình rèn luyện hành vi của sinh viên theo quan điểm của J.Oat - Son, A.Pojoux, F.Skin-nơ … Đã có nhiều công trình nghiên cứu và giảng dạy về vấn đề này như: “The process of learning” của J.B.Bigs và Tellfer (1987), “Beginning teaching” của K.Barry và L.King (1993) … Ở Liên Xô và các nước Xã hội chủ nghĩa Đông Âu trước đây thì vấn đề này cũng được chú trọng nghiên cứu, mà trọng tâm là nghiên cứu cấu trúc nhân cách nói chung và năng lực sư phạm của người thầy nói riêng. Sự hình thành NLDH được thực hiện trong quá trình đào tạo và dần được hoàn thiện trong quá trình dạy học. 6
Người đầu tiên nghiên cứu vấn đề này là N.V.Cudomina với công trình “Hình thành các năng lực sư phạm”, trong đó đã xác định được các năng lực sư phạm cần có của người giáo viên, phát hiện và bồi dưỡng các năng khiếu sư phạm. Tác giả O.A.Apđulinna trong tác phẩm “bàn về kỹ năng sư phạm”, vấn đề kỹ năng sư phạm trở thành một hệ thống lý luận tương đối hoàn chỉnh. Trong đó, tác giả phân biệt hai nhóm kỹ năng sư phạm cơ bản đó là kỹ năng chung và kỹ năng chuyên biệt cho từng hoạt động. Tác giả cũng chỉ ra được nội dung của từng kỹ năng sư phạm cụ thể. Trong tác phẩm “Những phẩm chất tâm lý của người giáo viên” Ph.N.Gô-nô-boolin đã chỉ ra được những năng lực sư phạm mà người giáo viên cần phải có và con đường, cách thức rèn luyện để hình thành, phát triển và hoàn thiện những năng lực đó. Trong công trình “Hình thành các kỹ năng, kỹ xảo sư phạm trong điều kiện giáo dục đại học” X.L.kixegov và các cộng sự đã nêu ra hơn 100 kỹ năng, trong đó có 50 kỹ năng cơ bản và tối thiểu cần thiết cho hoạt động nghề nghiệp của người giáo viên. Nghiên cứu cũng chỉ ra được con đường và các giai đoạn của việc hình thành chúng. Cũng theo phương án này, O.A.Apđulinna trong công trình “Nội dung và cấu trúc hình thành sư phạm trong các trường đại học sư phạm giai đoạn hiện nay”, đã xác định được một hệ thống các kỹ năng sư phạm và sắp xếp chúng theo thứ bậc. Vấn đề đánh giá trong giáo dục đại học cũng được nhiều quốc gia quan tâm. Nổi bật lên là một số nghiên cứu của các tác giả sau đây: Roth, Robert A; Mahoney, Peggy (1975) [37]; Erwin, T.Dary (1991) [33]; Boston, Carol (2002) [31]; Gronlund N. E (1985) [34]; Howard B.L (1986) [35] … Các nghiên cứu tập trung xác định các tiêu chí đánh giá năng lực giảng dạy của giáo viên, có các tác giả: Alnoor, A.G; Yuanxiang, Guo; Abudhuim, F.S (2007) [30]; Brookhart, Susan M (2011) [32]; Maryam Ilanlou, Maryam Zand (2011) [36] … 7
Nhìn chung các nghiên cứu về đánh giá trong giáo dục đại học, trọng tâm là đánh giá sinh viên, giảng viên, chương trình đào tạo của các cơ sở đào tạo giáo viên. Còn các nghiên cứu về NLDH đã chỉ ra được nội dung và cách thức cơ bản của việc đào tạo tay nghề cho sinh viên sư phạm. Tuy nhiên các công trình nghiên cứu trên chủ yếu mới chỉ đề cập đến những vấn đề chung của năng lực sư phạm chứ chưa đề cập đến những năng lực cụ thể. Vì vậy, để đào tạo được người giáo viên đáp ứng yêu cầu của nhà trường và của xã hội cần phải có những nghiên cứu chi tiết hơn về vấn đề này. 1.1.2. Những nghiên cứu ở trong nước về NLDH Vấn đề rèn luyện NLDH cho sinh viên sư phạm chỉ thực sự được các tác giả chú ý nghiên cứu từ những năm 80 (thế kỷ XX). Những năm trước đó, ở các trường sư phạm hằng năm tổ chức những buổi hội nghị chuyên đề tổng kết TTSP … song những hội nghị này thực tế còn mang nặng tính chất hình thức, báo cáo trùng với thành tích thực tập, do vậy giá trị khoa học của nó còn thấp. Năm 1987, tác giả Nguyễn Cảnh Toàn chủ trì đề tài nghiên cứu “Hệ đào tạo giáo dục phổ thông trung học theo hình thức học có hướng dẫn kết hợp với thực tập dài hạn tại trường phổ thông”, đã biên soạn một số tài liệu thực hành giảng dạy. Từ năm 1986, khi bộ Đại học và Trung học chuyên nghiệp (nay là Bộ Giáo dục và Đào tạo) triển khai rộng rãi chủ trương đổi mới quy trình đào tạo, trong đó có vấn đề rèn luyện nghiệp vụ sư phạm thì các hoạt động thực hành, thực tập sư phạm mới được chú ý hơn. Một số trường đã bắt đầu coi trọng NLDH và coi đó là đòn bẩy chất lượng đào tạo sư phạm. Năm 1995 tác giả Trần Anh Tuấn công bố luận án: “Xây dựng quy trình luyện tập các kỹ năng giảng dạy cơ bản trong các hình thức thực hành, thực tập sư phạm” [29], đây là công trình nghiên cứu công phu của tác giả trên hàng loạt trường sư phạm của cả nước với số liệu điều tra trên rất nhiều sinh viên ở nhiều khoa, nhiều chuyên ngành khác nhau và trên một số đông giáo viên hướng dẫn TTSP ở các trường phổ thông. Luận án đã đưa ra một quy trình rèn luyện các kỹ năng dạy học cơ bản thông qua hoạt động thực hành thực tập. 8
Các tác giả Nguyễn Đình Chỉnh và Phạm Trọng Thanh [8] đã đi sâu vào nghiên cứu vai trò của hoạt động thực tập trong rèn luyện kỹ năng sư phạm nói riêng làm cơ sở cho công tác chỉ đạo thực tập ở các trường sư phạm. Kết quả của công trình nghiên cứu này thể hiện trong cuốn “Kiến tập và thực tập sư phạm” xuất bản năm 1999. Trong hội thảo khoa học của các trường đại học sư phạm lần 2 tại thành phố Vinh, tỉnh Nghệ An năm 1998, tác giả Nguyễn Đình Tuấn [28] với công trình “Rèn luyện kỹ năng tổ chức giờ lên lớp sinh học cho sinh viên bằng bài tập tình huống” đã nghiên cứu cải tiến nội dung và phương pháp rèn luyện kỹ năng dạy học cho sinh viên, đưa ra biện pháp mới để rèn luyện kỹ năng giảng dạy cho sinh viên khoa Sinh - Kỹ thuật nông nghiệp, đó là rèn luyện kỹ năng giảng dạy bằng bài tập tình huống. Có thể nói, trong lĩnh vực rèn luyện NLDH cho sinh viên đã có những công trình nghiên cứu và xây dựng cơ sở lý luận cho việc tổ chức hoạt động thực tập, có công trình nghiên cứu quy trình rèn luyện NLDH qua hoạt động thực hành, thực tập nhằm xây dựng cơ sở vững chắc cho việc rèn luyện tay nghề, đồng thời có công trình đi sâu vào nghiên cứu cải tiến nội dung và phương pháp rèn luyện tay nghề nhằm đạt hiệu quả cao trong quá trình đào tạo NLDH cho sinh viên sư phạm. Nhiều bài báo và báo cáo khoa học cũng đã chỉ ra sự cần thiết phải rèn luyện NLDH nhằm đạt hiệu quả cao trong quá trình đào tạo nghề cho sinh viên, phải rèn luyện ngay khi sinh viên mới vào trường, đưa ra một số giải pháp nhằm nâng cao chất lượng NLDH cho sinh viên sư phạm. Việc kiểm tra - đánh giá tại các trường đại học là việc làm thường xuyên và định kì. Tuy nhiên, trong thực tế việc đánh giá NLDH của sinh viên nói chung và sinh viên sư phạm nói riêng chưa có tính hệ thống và khoa học. Nghiên cứu về các tiêu chuẩn đánh giá chương trình, đánh giá phẩm chất của sinh viên, đánh giá theo chuẩn đầu ra có nghiên cứu của các tác giả: 9
Lê Nguyễn Trung Nguyên (2007) [20] nghiên cứu các tiêu chuẩn đánh giá phẩm chất đạo đức của sinh viên. Trong đó, giới thiệu 14 tiêu chuẩn đánh giá phẩm chất đạo đức của sinh viên sư phạm, kiến nghị cho các trường sư phạm Việt Nam. Nguyễn Đức Chính [7] nghiên cứu đánh giá kết quả học tập của sinh viên cho rằng việc kiểm tra - đánh giá kết quả học tập là một khâu quan trọng nhưng chỉ được tiến hành thông qua những hình thức truyền thống như câu hỏi trắc nghiệm khách quan hoặc câu hỏi tự luận. Phạm Hồng Quang (2009) trong bài viết: “Giải pháp đào tạo giáo viên theo định hướng năng lực” nhấn mạnh năng lực của giáo viên là yếu tố cơ bản quyết định chất lượng giáo dục và nêu ra 4 giải pháp đào tạo bồi dưỡng giáo viên theo quan điểm mới của UNESCO [23] Các tác giả Đào Ngọc Đệ (2010); Lê Thị Thu Liễu, Huỳnh Xuân Nhựt (2009), nghiên cứu các tiêu chí đánh giá, xếp loại năng lực giáo viên là đánh giá giờ dạy, đánh giá sáng kiến kinh nghiệm và nghiên cứu khoa học [11], [19]. Mỵ Giang Sơn (2010) lại nhấn mạnh yếu tố chương trình đào tạo của các trường đại học là yếu tố mang tính tiên quyết đảm bảo chất lượng đào tạo, đặc biệt ở các trường sư phạm. Nghiên cứu đưa ra được mô hình đánh giá chất lượng chương trình đào tạo: Mô hình mục tiêu, mô hình nghiên cứu trường hợp, mô hình đánh giá bề ngoài [24]. Nghiên cứu các tiêu chí đánh giá năng lực của sinh viên thực tập có các tác giả Nguyễn Thanh Bình (2012), Vũ Xuân Hùng (2011). Trong đó, tác giả Vũ Xuân Hùng đã xây dựng được mục tiêu, nội dung, quy trình, tiêu chí, công cụ đánh giá kết quả rèn luyện NLDH cho sinh viên ĐHSP kĩ thuật theo hướng tiếp cận năng lực thực hiện. Nguyễn Thanh Bình mô tả khá chi tiết các mức độ năng lực của giáo dục cho sinh viên thực tập sư phạm [1], [13]. 10