Luận văn Thạc sĩ Khoa học giáo dục: Quản lý hoạt động dạy học môn khoa học tự nhiên theo định hướng phát triển năng lực học sinh ở các trường trung học cơ sở huyện Nậm Pồ, tỉnh Điện Biên

Chia sẻ: Trạc Thanh | Ngày: | Loại File: PDF | Số trang:167

Thêm vào BST

Báo xấu

63
lượt xem 10
download

Download Vui lòng tải xuống để xem tài liệu đầy đủ

Trên cơ sở nghiên cứu lý luận và thực trạng quản lý hoạt động dạy học môn Khoa học tự nhiên ở các trường THCS huyện Nậm Pồ, tỉnh Điện Biên, đề tài đề xuất các biện pháp quản lý hoạt động dạy học môn Khoa học tự nhiên theo hướng tiếp cận năng lực, nhằm đáp ứng yêu cầu đổi mới giáo dục phổ thông hiện nay.

Chủ đề:

Bình luận(0) Đăng nhập để gửi bình luận!

Lưu

Nội dung Text: Luận văn Thạc sĩ Khoa học giáo dục: Quản lý hoạt động dạy học môn khoa học tự nhiên theo định hướng phát triển năng lực học sinh ở các trường trung học cơ sở huyện Nậm Pồ, tỉnh Điện Biên

ĐẠI HỌC THÁI NGUYÊN TRƯỜNG ĐẠI HỌC SƯ PHẠM CHU VĂN QUẢNG QUẢN LÝ HOẠT ĐỘNG DẠY HỌC MÔN KHOA HỌC TỰ NHIÊN THEO ĐỊNH HƯỚNG PHÁT TRIỂN NĂNG LỰC HỌC SINH Ở CÁC TRƯỜNG TRUNG HỌC CƠ SỞ HUYỆN NẬM PỒ, TỈNH ĐIỆN BIÊN LUẬN VĂN THẠC SĨ KHOA HỌC GIÁO DỤC THÁI NGUYÊN - 2018
ĐẠI HỌC THÁI NGUYÊN TRƯỜNG ĐẠI HỌC SƯ PHẠM CHU VĂN QUẢNG QUẢN LÝ HOẠT ĐỘNG DẠY HỌC MÔN KHOA HỌC TỰ NHIÊN THEO ĐỊNH HƯỚNG PHÁT TRIỂN NĂNG LỰC HỌC SINH Ở CÁC TRƯỜNG TRUNG HỌC CƠ SỞ HUYỆN NẬM PỒ, TỈNH ĐIỆN BIÊN Ngành: Quản lý giáo dục Mã số: 8.14.01.14 LUẬN VĂN THẠC SĨ KHOA HỌC GIÁO DỤC Người hướng dẫn: TS. LÊ THỊ PHƯƠNG HOA THÁI NGUYÊN - 2018
LỜI CAM ĐOAN Tôi xin cam đoan đây là công trình nghiên cứu của cá nhân tôi dưới sự hướng dẫn của Tiến sĩ Lê Thị Phương Hoa. Các số liệu và tài liệu được trích dẫn trong công trình này là trung thực. Kết quả nghiên cứu trong luận văn không trùng với bất cứ công trình nào đã được công bố trước đó. Tôi chịu trách nhiệm với lời cam đoan của mình. Thái Nguyên, tháng năm 2018 TÁC GIẢ Chu Văn Quảng i
LỜI CẢM ƠN Để hoàn thành luận văn này, tôi xin trân trọng cảm ơn các thầy giáo, cô giáo trường Đại học Sư phạm Thái Nguyên, trường CĐSP Điện Biên, Phòng đào tạo, khoa Tâm lý - Giáo dục đã nhiệt tình giúp đỡ tôi trong quá trình học tập và nghiên cứu. Đặc biệt, tác giả xin bày tỏ lòng biết ơn sâu sắc tới Tiến sĩ Lê Thị Phương Hoa - cô giáo trực tiếp hướng dẫn khoa học và tận tình giúp đỡ tác giả trong suốt quá trình nghiên cứu thực hiện đề tài. Tác giả xin chân thành cảm ơn Lãnh đạo, chuyên viên Phòng GD&ĐT huyện Nậm Pồ, Cán bộ quản lý, Giáo viên, Học sinh các trường THCS Tân Phong, THCS Chà Nưa, PTDTBT THCS Nà Hỳ, PTDTBT THCS Nà Khoa, PTDTBT THCS Phìn Hồ, PTDTBT THCS Chà Cang, Đảng ủy - HDND - UBND huyện Nậm Pồ đã cung cấp số liệu quý báu, động viên và tạo điều kiện thuận lợi nhất cho tác giả trong quá trình viết luận văn. Xin cảm ơn đồng nghiệp và những người thân yêu trong gia đình đã động viên, giúp đỡ tác giả trong quá trình học tập, nghiên cứu và hoàn thành luận văn. Mặc dù đã rất cố gắng, song luận văn khó tránh khỏi những thiếu sót; Tác giả rất mong nhận được những ý kiến góp ý, chỉ bảo của các thầy giáo, cô giáo, các bạn đồng nghiệp và những người quan tâm để luận văn được hoàn thiện hơn. Xin trân trọng cảm ơn! Thái Nguyên, tháng năm 2018 TÁC GIẢ Chu Văn Quảng ii
MỤC LỤC LỜI CAM ĐOAN ............................................................................................................ i LỜI CẢM ƠN ....................................................................................................... ii MỤC LỤC ......................................................................................................... iii DANH MỤC CÁC CHỮ VIẾT TẮT ................................................................. iv DANH MỤC CÁC BẢNG, BIỂU ĐỒ ............................................................... v MỞ ĐẦU ............................................................................................................ 1 1. Lí do chọn đề tài ............................................................................................. 1 2. Mục đích nghiên cứu ...................................................................................... 3 3. Khách thể và đối tương nghiên cứu ................................................................ 3 4. Giới hạn phạm vi nghiên cứu ......................................................................... 3 5. Giả thuyết khoa học ........................................................................................ 4 6. Nhiệm vụ của nghiên cứu ............................................................................... 4 7. Phương pháp nghiên cứu ................................................................................ 5 8. Cấu trúc của luận văn ..................................................................................... 5 Chương 1. CƠ SỞ LÝ LUẬN VỀ QUẢN LÝ HOẠT ĐỘNG DẠY HỌC MÔN KHOA HỌC TỰ NHIÊN THEO ĐỊNH HƯỚNG PHÁT TRIỂN NĂNG LỰC HỌC SINH Ở TRƯỜNG TRUNG HỌC CƠ SỞ ...... 6 1.1. Tổng quan nghiên cứu vấn đề ...................................................................... 6 1.1.1. Nghiên cứu ngoài nước ............................................................................. 6 1.1.2. Nghiên cứu trong nước .............................................................................. 8 1.2. Khái niệm công cụ ...................................................................................... 10 1.2.1. Quản lý..................................................................................................... 10 1.2.2. Hoạt động dạy học ................................................................................... 12 1.2.3. Dạy học theo định hướng phát triển năng lực ......................................... 14 1.3. Một số vấn đề lý luận về hoạt động dạy học môn khoa học tự nhiên theo định hướng phát triển năng lực người học ở trường trung học cơ sở ......... 15 1.3.1. Về mục tiêu dạy học ................................................................................ 16 1.3.2. Về nội dung dạy học ................................................................................ 16 iii
1.3.3. Về phương pháp dạy học ......................................................................... 17 1.3.4. Về kiểm tra đánh giá ................................................................................. 17 1.3.5. Môn Khoa học tự nhiên ........................................................................... 18 1.4. Một số vấn đề quản lý hoạt động dạy học môn Khoa học tự nhiên theo định hướng phát triển năng lực học sinh ở các trường trung học cơ sở ................. 21 1.4.1. Khái niệm................................................................................................. 21 1.4.2. Nội dung quản lý hoạt động dạy học môn Khoa học tự nhiên theo định hướng phát triển năng lực học sinh ........................................................... 21 1.4.3. Trường trung học cơ sở ........................................................................... 30 1.4.4. Những yếu tố ảnh hưởng đến quản lý hoạt động dạy học môn Khoa học tự nhiên theo định hướng phát triển năng lực học sinh ở các trường THCS ..................................................................................................... 32 Chương 2. THỰC TRẠNG QUẢN LÝ HOẠT ĐỘNG DẠY HỌC MÔN KHOA HỌC TỰ NHIÊN THEO ĐỊNH HƯỚNG PHÁT TRIỂN NĂNG LỰC HỌC SINH Ở CÁC TRƯỜNG THCS HUYỆN NẬM PỒ, TỈNH ĐIỆN BIÊN ......................................................................... 35 2.1. Khái quát về khảo sát thực trạng ................................................................ 35 2.1.1. Điều kiện tự nhiên, kinh tế - xã hội ......................................................... 35 2.1.2. Tình hình giáo dục ................................................................................... 36 2.2. Tổ chức khảo sát thực trạng quản lý hoạt động dạy học môn Khoa học tự nhiên theo định hướng phát triển năng lực học sinh ở các trường THCS huyện Nậm Pồ, tỉnh Điện Biên............................................................... 36 2.2.1. Mục tiêu khảo sát ..................................................................................... 36 2.2.2. Đối tượng khảo sát................................................................................... 37 2.2.3. Nội dung khảo sát .................................................................................... 37 2.2.4. Phương pháp khảo sát .............................................................................. 37 2.3. Thực trạng dạy học môn Khoa học tự nhiên ở các trường THCS của huyện Nậm Pồ, tỉnh Điện Biên .......................................................................... 39 2.3.1. Thực trạng về quy mô phát triển và chất lượng học sinh ........................ 40 2.3.2. Thực trạng về cơ sở vật chất, trang thiết bị dạy học ............................... 41 iv
2.4. Thực trạng hoạt động dạy học môn Khoa học tự nhiên theo định hướng phát triển năng lực học sinh ............................................................................... 41 2.4.1. Thực trạng thực hiện hoạt động dạy học môn Khoa học tự nhiên theo định hướng phát triển năng lực thực hiện cho học sinh THCS ........................... 41 2.4.2. Các yếu tố ảnh hưởng đến chất lượng dạy học môn Khoa học tự nhiên ........ 45 2.5. Thực trạng quản lý hoạt động dạy học môn Khoa học tự nhiên theo định hướng phát triển năng lực thực hiện cho học sinh THCS ......................... 48 2.5.1. Quản lý việc thực hiện chương trình dạy học môn Khoa học tự nhiên theo định hướng phát triển năng lực học sinh ......................................... 48 2.5.2. Thực trạng quản lý việc thiết kế giáo án của giáo viên dạy môn Khoa học tự nhiên theo định hướng phát triển năng lưc học sinh..................... 50 2.5.3. Quản lý hoạt động học tập môn Khoa học tự nhiên theo định hướng phát triển năng lực thực hiện cho học sinh THCS ............................................. 52 2.5.4. Quản lý việc thực hiện giảng dạy trên lớp, nề nếp dạy học và dự giờ của giáo viên giảng dạy môn KHTN ................................................................. 54 2.5.5. Quản lý việc thực hiện kiểm tra, đánh giá kết quả học tập môn KHTN của giáo viên giảng dạy môn KHTN ..................................................... 56 2.5.6. Quản lý về cơ sở vật chất phục vụ giảng dạy môn KHTN..................... 58 2.5.7. Quản lý việc bồi dưỡng đội ngũ giáo viên dạy môn KHTN ................... 60 2.6. Đánh chung về thành công và hạn chế trong quản lý hoạt động dạy học môn Khoa học tự nhiên theo định hướng phát triển năng lực học sinh thực hiện ở các trường trung học cơ sở huyện Nậm Pồ, tỉnh Điên Biên........... 61 2.6.1. Những thành công ................................................................................... 63 2.6.2. Những hạn chế ......................................................................................... 64 2.6.3. Nguyên nhân của những hạn chế............................................................. 65 2.7. Các yếu tố ảnh hưởng đến công tác quản lý hoạt động dạy học môn Khoa học tự nhiên .............................................................................................. 66 v
Chương 3. BIỆN PHÁP QUẢN LÝ HOẠT ĐỘNG DẠY HỌC MÔN KHOA HỌC TỰ NHIÊN THEO ĐỊNH HƯỚNG PHÁT TRIỂN NĂNG LỰC HỌC SINH Ở CÁC TRƯỜNG TRUNG HỌC CỞ SỞ HUYỆN NẬM PỒ, TỈNH ĐIỆN BIÊN ......................................................... 69 3.1. Các nguyên tắc xây dựng biện pháp ........................................................... 69 3.1.1. Đảm bảo về mặt pháp lí ........................................................................... 69 3.1.2. Đảm bảo đặc thù môn học ....................................................................... 69 3.1.3. Đảm bảo tính kế thừa và phát triển ......................................................... 69 3.1.4. Đảm bảo tính đồng bộ ............................................................................. 70 3.1.5. Đảm bảo tính thực tiễn ............................................................................ 70 3.1.6. Đảm bảo tính khả thi và hiệu quả ............................................................ 70 3.2. Một số biện pháp quản lý hoạt động dạy học môn Khoa học tự nhiên theo định hướng phát triển năng lực học sinh ở các trường trung học cơ sở huyện Nậm Pồ, tỉnh Điện Biên ......................................................................... 70 3.2.1. Tổ chức tuyên truyền tác động nhằm thay đổi nhận thức cho cán bộ quản lý, giáo viên về tầm quan trọng hoạt động dạy học môn Khoa học tự nhiên theo định hướng phát triển năng lực ........................................................ 71 3.2.2. Thực hiện quản lý chặt chẽ mục tiêu, chương trình và nội dung dạy học môn Khoa học tự nhiên theo định hướng phát triển năng lực ................... 74 3.2.3. Tổ chức bồi dưỡng đổi mới phương pháp dạy học môn Khoa học tự nhiên theo định hướng phát triển năng lực thực ............................................... 76 3.2.4. Đổi mới cách thức kiểm tra, đánh giá hoạt động dạy và kết quả học tập môn Khoa học tự nhiên theo định hướng phát triển năng lực thực hiện ............... 79 3.2.5. Đẩy mạnh đầu tư cơ sở vật chất, trang thiết bị dạy học và các điều kiện đáp ứng yêu cầu dạy học môn Khoa học tự nhiên theo định hướng phát triển năng lực ............................................................................................ 82 3.3. Mối quan hệ giữa các biện pháp ................................................................ 85 vi
3.4. Khảo nghiệm về tính cần thiết và khả thi của các biện pháp đề xuất 86 3.4.1. Mục đích khảo nghiệm ............................................................................ 86 3.4.2. Đối tượng khảo nghiệm .......................................................................... 86 3.4.3. Nội dung, phương pháp khảo nghiệm .................................................... 86 KẾT LUẬN VÀ KHUYẾN NGHỊ ................................................................ 94 TÀI LIỆU THAM KHẢO............................................................................... 99 PHỤ LỤC ...................................................................................................... 102 vii
DANH MỤC CÁC CHỮ VIẾT TẮT Chữ viết tắt Chữ viết đầy đủ BCH Ban chấp hành BPQL Biện pháp quản lý CB, GV, NV, HS Cán bộ, giáo viên, nhân viên, học sinh CBQL Cán bộ quản lý CM Chuyên môn CNH - HĐH Công nghiệp hóa - Hiện đại hóa CNTT Công nghệ thông tin CSTĐ Chiến sĩ thi đua CSVC Cơ sở vật chất CSVC&TBDH Cơ sở vật chất và thiết bị dạy học DH Dạy học ĐH Đại học GD&ĐT Giáo dục và Đào tạo GV- HS Giáo viên - Học sinh HĐDH Hoạt động dạy học KH- TC Kế hoạch - Tài chính KTQLCLGD Khảo thí quản lý chất lượng giáo dục Nxb Nhà xuất bản PPDH Phương pháp dạy học PTDTBT THCS Phổ thông dân tộc bán trú - trung học cơ sở QL Quản lý TBDH Thiết bị dạy học THCS Trung học cơ sở UBND Ủy ban nhân dân XHCN Xã hội chủ nghĩa iv
DANH MỤC CÁC BẢNG, BIỂU ĐỒ Trang Bảng Bảng 2.1. Thống kê số trường, lớp, số học sinh THCS................................. 40 Bảng 2.2. Thống kê chất lượng môn Khoa học tự nhiên............................... 40 Bảng 2.3. Thống kê cơ sở vật chất, trang thiết bị dạy học ............................ 41 Bảng 2.4. Đánh giá của học sinh về việc dạy học môn KHTN của giáo viên ... 42 Bảng 2.5. Nguyên nhân ảnh hưởng đến chất lượng dạy môn KHTN của giáo viên theo định hướng phát triển năng lực ............................. 46 Bảng 2.6. Kết quả khảo sát về thực trạng quản lý việc thực hiện chương trình giảng dạy môn KHTN của CBQL và giáo viên dạy môn KHTN.......... 49 Bảng 2.7. Thực trạng quản lý việc soạn bài và chuẩn bị lên lớp của giáo viên giảng dạy môn KHTN ........................................................... 51 Bảng 2.8. Hiệu quả quản lý hoạt động học tập của học sinh môn Khoa học tự nhiên theo định hướng phát triển năng lực học sinh ........................................................................................ 53 Bảng 2.9. Thực trạng quản lý việc thực hiện giảng dạy trên lớp, nề nếp dạy học và dự giờ của giáo viên giảng dạy môn KHTN .............. 55 Bảng 2.10. Thực trạng quản lý việc thực hiện kiểm tra, đánh giá kết quả học tập môn KHTN của giáo viên giảng dạy môn KHTN ........... 57 Bảng 2.11. Kết quả khảo sát quản lý về cơ sở vật chất phục vụ giảng dạy môn KHTN.................................................................................... 59 Bảng 2.12. Kết quả khảo sát quản lý việc bồi dưỡng đội ngũ giáo viên dạy môn KHTN ............................................................................. 60 Bảng 2.13. Đánh giá của CBQL và giáo viên về hiệu quả quản lý hoạt động day học môn khoa học tự nhiên theo định hướng phát triển năng lực thực hiện cho học sinh ........................................... 62 v
Bảng 2.14. Kết quả khảo sát CBQL và giáo viên về nguyên nhân ảnh hưởng đến chất lượng đội ngũ giáo viên dạy môn KHTN ........... 66 Bảng 3.1. Kết quả khảo sát về tính cần thiết và khả thi của các biện pháp quản lý đề xuất ..................................................................... 88 Bảng 3.2. Mức độ tương quan giữa tính cần thiết và tính khả thi của các biện pháp ....................................................................................... 91 Biểu đồ Biểu đồ 2.1. Đánh giá của CBQL và giáo viên về việc thực hiện hoạt động dạy học môn Khoa học tự nhiên theo định hướng phát triển năng lực học sinh ................................................................................ 43 Biểu đồ 3.1. Tương quan giữa tính cần thiết và tính khả thi ............................. 92 vi
MỞ ĐẦU 1. Lí do chọn đề tài Ngày nay, cùng với xu thế phát triển của nền kinh tế - xã hội, đặc biệt trong bối cảnh toàn cầu hoá đã đặt ra những yêu cầu mới cho sự nghiệp giáo dục thế hệ trẻ trong việc đào tạo nguồn nhân lực có đủ phẩm chất và năng lực cho đất nước. Một trong những định hướng cơ bản của việc đổi mới giáo dục hiện nay là chuyển từ nền giáo dục mang tính hàn lâm, xa rời thực tiễn sang một nền giáo dục chú trọng việc hình thành phẩm chất, năng lực, phát huy tính tích cực, chủ động, sáng tạo của người học. Hội nghị Trung ương 8 khóa XI đã ban hành Nghị quyết số 29-NQ/TW về đổi mới căn bản, toàn diện giáo dục và đào tạo đã nêu rõ: “Tiếp tục đổi mới mạnh mẽ phương pháp dạy và học theo hướng hiện đại; Phát huy tính tích cực, chủ động, sáng tạo và vận dụng kiến thức, kỹ năng của người học; khắc phục lối truyền thụ áp đặt một chiều, ghi nhớ máy móc; Tập trung dạy cách học, cách nghĩ, khuyến khích tự học, tạo cơ sở để người học tự cập nhật và đổi mới tri thức, kỹ năng, phát triển năng lực; Chuyển từ học chủ yếu trên lớp sang tổ chức hình thức học tập đa dạng, chú ý các hoạt động xã hội, ngoại khóa, nghiên cứu khoa học; Đẩy mạnh ứng dụng công nghệ thông tin và truyền thông trong dạy và học”. Vậy để thực hiện tốt mục tiêu của Nghị quyết số 29-NQ/TW về đổi mới căn bản, toàn diện giáo dục và đào tạo ngành giáo dục cần phải đổi mới phương pháp dạy học. Trong những năm gần đây, để nâng cao chất lượng dạy học, giáo dục phổ thông, nước ta đã và đang từng bước chuyển từ chương trình giáo dục tiếp cận nội dung sang tiếp cận năng lực của người học; từ chỗ quan tâm tới việc học sinh tiếp thu được những gì đến chỗ quan tâm tới việc học sinh nhận thức được gì qua việc học tức là chuyển từ phương pháp dạy học theo lối "truyền thụ một chiều" sang dạy học sinh cách học, cách vận dụng kiến thức và kỹ năng 1
vào trong thực tế và cuộc sống, hình thành phẩm chất và năng lực. Từ đó,cũng phải thay đổi cách đánh giá kết quả từ nặng về kiểm tra trí nhớ sang kiểm tra, đánh giá năng lực vận dụng kiến thức, giải quyết vấn đề thực tiễn trong cuộc sống. Chính vì lẽ đó môn Khoa học tự nhiên (KHTN) là môn học phù hợp, gắn với đời sống thực tiễn của các em, giúp các em có cái nhìn tổng quan về thế giới. Dạy học Khoa học tự nhiên cần truyền thụ cho học sinh kiến thức cơ bản về sinh giới một cách vững chắc, đó là những khái niệm sinh học. Ðồng thời, làm rõ khả năng vận dụng những kiến thức này trong đời sống; Học sinh phải được làm quen với các phương pháp và biện pháp kỹ thuật khoa học tự nhiên. Kiến thức đạt được là cơ sở cho hoạt động hướng nghiệp cũng như khả năng hình thành, phát triển toàn diện nhân cách cho học sinh. Huyện Nậm Pồ là một trong những huyện nghèo của tỉnh Điện Biên, học sinh chủ yếu là dân tộc như Mông, Khơ Mú, Dao... Từ khi chia tách huyện từ tháng 6 năm 2013 đến nay, quá trình quản lý và công tác giáo dục chương trình phổ thông cho con em đồng bào các dân tộc trong huyện đã đem lại hiệu quả nhất định song vẫn còn tồn tại nhiều bất cập, hạn chế: Việc dạy học của các trường THCS trong toàn huyện vẫn còn nặng về truyền thụ kiến thức, bắt học sinh ghi nhớ máy móc, chưa chú ý nhiều tới việc rèn luyện kỹ năng vận dụng, hoạt động trải nghiệm; Việc kiểm tra đánh giá chủ yếu tái hiện kiến thức, chú trọng đánh giá giữa kì và cuối kỳ, chưa chú trọng đến đánh giá quá trình nhận thức của học sinh. Với phương pháp dạy học đó dẫn tới học sinh chưa chủ động, còn lúng túng trong việc giải quyết các tình huống trong thực tiễn. Trên địa bàn huyện Nậm Pồ thực tế học sinh thiếu kiến thức về sinh học dẫn đến những hệ lụy như: kĩ năng tự chăm sóc bản thân yếu, không có khả năng phòng vệ, nguy cơ bị xâm hại cao, thiếu kĩ năng bảo vệ môi trường, phòng chống thiên tai, dịch bệnh... Đừng trước yêu cầu đổi mới chương trình giáo dục phổ thông tổng thể của Bộ Giáo dục và Đạo tạo sau năm 2018, việc dạy học và kiểm tra đánh giá theo định hướng tiếp cận năng lực là cần thiết. 2
Từ những lí do trên tôi lựa chọn đề tài nghiên cứu: “Quản lý hoạt động dạy học môn Khoa học tự nhiên theo định hướng phát triển năng lực học sinh ở các trường trung học cơ sở huyện Nậm Pồ, tỉnh Điện Biên” làm đề tài luận văn tốt nghiệp thạc sỹ chuyên ngành quản lý giáo dục. 2. Mục đích nghiên cứu Trên cơ sở nghiên cứu lý luận và thực trạng quản lý hoạt động dạy học môn Khoa học tự nhiên ở các trường THCS huyện Nậm Pồ, tỉnh Điện Biên, đề tài đề xuất các biện pháp quản lý hoạt động dạy học môn Khoa học tự nhiên theo hướng tiếp cận năng lực, nhằm đáp ứng yêu cầu đổi mới giáo dục phổ thông hiện nay. 3. Khách thể và đối tương nghiên cứu 3.1. Khách thể nghiên cứu Hoạt động dạy học môn Khoa học tự nhiên theo định hướng phát triển năng lực học sinh ở 06 trường THCS. 3.2. Đối tượng nghiên cứu Biện pháp quản lý hoạt động dạy học theo định hướng phát triển năng lực học sinh ở 06 trường THCS huyện Nậm Pồ, tỉnh Điện Biên. 4. Giới hạn phạm vi nghiên cứu 4.1. Giới hạn về đối tượng nghiên cứu Đề tài tập trung nghiên cứu thực trạng hoạt động giảng dạy môn Khoa học tự nhiên và thực trạng quản lý hoạt động dạy học môn KHTN theo định hướng phát triển năng lực học sinh ở các trường THCS huyện Nậm Pồ, tỉnh Điện Biên và đề xuất các biện pháp nhằm nâng cao hiệu quả quản lý hoạt động dạy học môn Khoa học tự nhiên theo định hướng phát triển năng lực học sinh ở các trường THCS huyện Nậm Pồ, tỉnh Điện Biên. Đề tài tiến hành điều tra lấy ý kiến của 18 cán bộ quản lý (bao gồm Ban giám hiệu, Tổ trưởng chuyên môn), 52 giáo viên môn Khoa học tự nhiên, 240 học sinh của 06 trường THCS trên địa bàn huyện Nậm Pồ, tỉnh Điện Biên. Tổng: 310 người tham gia khảo sát. 3
4.2. Giới hạn địa bàn nghiên cứu Đề tài tập trung khảo sát 06 trường: PTDTBT THCS Nà Hỳ, THCS Tân Phong, THCS Chà Nưa, PTDTBT THCS Nà Khoa, PTDTBT Chà Cang, PTDTBT THCS Phìn Hồ trên địa bàn huyện Nậm Pồ, tỉnh Điện Biên. 4.3. Giới hạn về khách thể khảo sát - Đội ngũ cán bộ quản lý trường THCS bao gồm: Hiệu trưởng, Phó hiệu trưởng, tổ trưởng chuyên môn; - Giáo viên dạy môn Khoa học tự nhiên ở 06 trường THCS trên địa bàn huyện Nậm Pồ, tỉnh Điện Biên. - Học sinh cấp THCS ở 06 trường THCS trên địa bàn huyện. 4.4. Giới hạn về thời gian khảo sát Khảo sát từ năm học 2015 - 2016 đến năm học 2017 - 2018 5. Giả thuyết khoa học Thực trạng việc dạy học môn KHTN theo định hướng phát triển năng lực học sinh ở các trường THCS huyện Nậm Pồ, tỉnh Điện Biên trong những năm qua còn hạn chế. Một trong những nguyên nhân dẫn đến thực trạng này là do công tác quản lý còn nhiều bất cập. Nếu đề xuất được các biện pháp quản lý hoạt động dạy học môn Khoa học tự nhiên theo định hướng phát triển năng lực học sinh một cách đồng bộ, khoa học, hợp lý thì sẽ phát huy được tính tích cực, chủ động, sáng tạo của học sinh, nâng cao chất lượng dạy học môn KHTN theo định hướng phát triển năng lực học sinh ở các trường THCS huyện Nậm Pồ, tỉnh Điện Biên. 6. Nhiệm vụ của nghiên cứu 6.1. Nghiên cứu cơ sở lý luận về quản lý hoạt động dạy học môn Khoa học tự nhiên theo định hướng phát triển năng lực học sinh ở các trường THCS. 6.2. Khảo sát, phân tích, đánh giá thực trạng công tác quản lý hoạt động dạy học môn Khoa học tự nhiên theo định hướng phát triển năng lực học sinh ở các trường THCS huyện Nậm Pồ, tỉnh Điện Biên. 6.3. Đề xuất các biện pháp quản lý hoạt động dạy học môn Khoa học tự nhiên theo định hướng phát triển năng lực học sinh ở trường THCS huyện Nậm Pồ, tỉnh Điện Biên, đáp ứng yêu cầu đổi mới giáo dục phổ thông hiện nay. 4
7. Phương pháp nghiên cứu 7.1. Phương pháp nghiên cứu lý luận Phương pháp này được sử dụng nhằm phân tích, tổng hợp, hệ thống hóa, khái quát hóa các vấn đề lý luận từ các văn bản, tài liệu, Nghị quyết của Đảng, Chính phủ, Bộ Giáo dục và Đào tạo, Sở Giáo dục và Đào tạo, Phòng Giáo dục và Đào tạo, từ đó xây dựng khung lý thuyết, các khái niệm công cụ làm căn cứ lý luận cho vấn đề nghiên cứu. 7.2. Phương pháp nghiên cứu thực tiễn - Phương pháp quan sát: Dự giờ, quan sát hoạt động dạy học của giáo viên và hoạt động học môn Khoa học tự nhiên của học sinh. Thu thập thông tin về thực trạng quản lý hoạt động dạy học môn Khoa học tự nhiên tại các trường THCS trên địa bàn huyện Nậm Pồ, tỉnh Điện Biên. - Phương pháp điều tra bằng bảng hỏi. - Phương pháp phỏng vấn sâu - Phương pháp tổng kết kinh nghiệm dạy và học ở các trường THCS huyện Nậm Pồ, tỉnh Điện Biên. - Phương pháp khảo nghiệm: để khẳng định tính cấp thiết và tính khả thi của các biện pháp đề xuất. 7.3. Phương pháp xử lý số liệu bằng toán thống kê 8. Cấu trúc của luận văn Ngoài phần mở đầu, kết luận và khuyến nghị, tài liệu tham khảo, nội dung của luận văn được chia thành 3 chương: Chương 1: Cơ sở lý luận về quản lý hoạt động dạy học môn Khoa học tự nhiên theo định hướng phát triển năng lực học sinh ở trường THCS. Chương 2: Thực trạng quản lý hoạt động dạy học môn Khoa học tự nhiên ở các trường THCS theo định hướng phát triển năng lực học sinh ở các trường THCS huyện Nậm Pồ, tỉnh Điện Biên. Chương 3: Biện pháp quản lý hoạt động dạy học học môn môn Khoa học tự nhiên ở các trường THCS theo định hướng phát triển năng lực học sinh ở các trường THCS huyện Nậm Pồ, tỉnh Điện Biên. 5
Chương 1 CƠ SỞ LÝ LUẬN VỀ QUẢN LÝ HOẠT ĐỘNG DẠY HỌC MÔN KHOA HỌC TỰ NHIÊN THEO ĐỊNH HƯỚNG PHÁT TRIỂN NĂNG LỰC HỌC SINH Ở TRƯỜNG TRUNG HỌC CƠ SỞ 1.1. Tổng quan nghiên cứu vấn đề 1.1.1. Nghiên cứu ngoài nước Vấn đề dạy học và quản lí dạy học đã được nhiều nhà giáo dục ở trên thế giới nghiên cứu tổng kết và được vận dụng vào trong thực tiễn. Có thể nhận thấy nền giáo dục phổ thông trên thế giới đã có sự chuyển biến từ giáo dục tinh hoa sang giáo dục đại chúng, từ giáo dục truyền thống sang giáo dục hiện đại, từ giáo dục theo mục tiêu (nội dung) sang giáo dục theo đầu ra (năng lực). Cùng với xu thế phát triển dạy học theo tiếp cận năng lực thực hiện thì những nghiên cứu về quản lý dạy học theo tiếp cận năng lực thực hiện cũng được thực hiện và công bố rộng rãi. Quan điểm quản lý hoạt động dạy học theo tiếp cận năng lực người học được hình thành và phát triển rộng khắp tại Nga vào những năm 1970 trong phong trào đào tạo và giáo dục, các nhà giáo dục và đào tạo nghề dựa trên việc thực hiện nhiệm vụ, các tiếp cận về năng lực đã phát triển mạnh mẽ trên một nấc thang mới trong những năm 1990 với hàng loạt các tổ chức có tầm cỡ quốc gia ở Mỹ, Anh, Úc, Xứ Wales... Trong những công trình nghiên cứu của mình, các nhà quản lý giáo dục Xô Viết đã cho rằng kết quả toàn bộ hoạt động của nhà trường phụ thuộc rất nhiều vào việc tổ chức đúng đắn và hợp lý công tác hoạt động của đội ngũ giáo viên. Tác giả Robert J. Marzano trong cuốn The Art and Science of teaching cho rằng: Hoạt động dạy học có thành công hay không tùy thuộc nhiều vào năng lực của người giáo viên. Dạy học theo định hướng phát triển năng lực đòi hỏi người giáo viên phải lấy khả năng sáng tạo kiến thức của người học làm mục tiêu của giáo dục. Ông phê phán quan điểm dạy học áp dụng một phương pháp dạy học cho mọi đối tượng học sinh. 6
Tác giả Dierick và Dochi, 2011, cho rằng: Dạy học theo định hướng phát triển năng lưc cần quan tâm đến khâu đánh giá trên lớp học. Người giáo viên cần sử dụng đa dạng các hình thức đánh giá để phát huy tính tự giác học tập của học sinh. Qua các nghiên cứu của tác giả nước ngoài cho thấy vấn đề dạy học và quản lý HĐDH được nghiên cứu một cách có hệ thống. Các nghiên cứu đều coi trọng vị trí của giáo dục đối với con người và sự tiến bộ xã hội. Kết quả giáo dục phụ thuộc rất nhiều vào công tác quản lý HĐDH và nhân tố người thầy với khả năng tự học và sáng tạo P.V. Zimin, M.I.Konđakôp, N.I.Saxerđôtôp đã đi sâu nghiên cứu công tác lãnh đạo hoạt động giảng dạy, giáo dục trong nhà trường và xem đây là khâu then chốt trong công tác quản lý của hiệu trưởng. Đối với công tác xây dựng và bồi dưỡng đội ngũ giáo viên, các nhà nghiên cứu đều cho rằng trong những nhiệm vụ của hiệu trưởng thì nhiệm vụ hết sức quan trọng là xây dựng và bồi dưỡng đội ngũ giáo viên. Hiệu trưởng phải biết lựa chọn đội ngũ giáo viên bằng nhiều nguồn khác nhau và bồi dưỡng họ trở thành những giáo viên tốt theo tiêu chuẩn nhất định bằng những biện pháp khác nhau. Harld - Kôntz, trong cuốn Những vấn đề cốt yếu về quản lí, nhà xuất bản khoa học kỹ thuật 1992; V.A Xukhomlinxki (1974), Một số kinh nghiệm lãnh đạo của Hiệu trưởng trường phổ thông (Hoàng Tân Sơn lược dịch), Cục đào tạo và bồi dưỡng. Bộ Giáo dục đào tạo) đã đưa ra nhiều tình huống quản lý giáo dục và quản lý dạy học trong nhà trường. Nhà nghiên cứu về quản lý giáo dục Nga V.A Khu-đô-min-ki đã tổng kết những thành công, thất bại của mình trong hơn 25 năm làm Hiệu trưởng cùng với nhiều tác giả; ông đã đưa ra một số biện pháp quản lý hoạt động dạy học ở trường THPT, đó là sự phân công hợp lý trong Ban giám hiệu; xây dựng và bồi dưỡng giáo viên; tổ chức hội thảo khoa học… Nghiên cứu về quản lý hoạt động dạy môn khoa học tự nhiên, các tác giả Dennis Goosdrum đã khẳng định việc quản lý, định hướng hoạt động dạy học, hoạt động tổ chức giúp học sinh lĩnh hội và vận dụng kiến thức, các thuật ngữ, các thông số khoa học là vô cùng quan trọng và cần được nghiên cứu lâu dài, trên nhiều bình diện của vấn đề. [29] 7
Có thể thấy rằng, xã hội ngày càng đổi mới và phát triển, tất yếu dẫn đến nội dung và phương pháp giáo dục phải có đổi mới để đáp ứng yêu cầu của xã hội. Trên thế giới đã có nhiều công trình khoa học nghiên cứu cải tổ nền giáo dục theo hướng phát huy tính tích cực chủ động sáng tạo của người học. Những công trình nghiên cứu nổi tiếng đề cập đến hoạt động dạy học gắn với các tên tuổi của Pi-a-giet, Le-on-chi-ep, Đan-nhi-lop, E-xi-pop,.... Các nghiên cứu cũng đã chỉ ra một số nguyên nhân khiến chất lượng dạy học đi xuống như việc quản lý hoạt động dạy học kém, học sinh không có phương pháp học, việc phân bổ thời gian cho việc học giữa ở nhà và ở trường chưa hợp lý. 1.1.2. Nghiên cứu trong nước Từ thời phong kiến, các tư tưởng dạy học cũng đã được đề cập đến trong các tác phẩm của các nhà giáo dục lớn như Nguyễn Trãi, Chu Văn An. Đến thời kì cách mạng, trước hết phải nói đến tư tưởng của Chủ tịch Hồ Chí Minh về quản lý giáo dục và dạy học. Người đã để lại cho nền giáo dục cách mạng Việt Nam những nền tảng phương pháp luận về: vai trò của giáo dục đối với sự phát triển của xã hội, phát triển con người theo định hướng phát triển dạy học; các nguyên lý dạy học, các phương thức dạy học; mục đích dạy học; vai trò của quản lý và cán bộ quản lý giáo dục... Dựa trên nền tảng lý luận của Chủ nghĩa Mác-Lênin và tư tưởng Hồ Chí Minh, các nhà khoa học Việt Nam đã tiếp cận quản lý giáo dục và quản lý HĐDH chủ yếu dựa trên nền tảng lý luận giáo dục học. Trước nhiệm vụ đổi mới giáo dục hiện nay, việc yêu cầu đổi mới nội dung, phương pháp dạy học, kiểm tra đánh giá là việc làm cần thiết và cấp bách. Các nhà nghiên cứu giáo dục cũng cho ra đời nhiều công trình trong lĩnh vực này như: Đặng Quốc Bảo, Đỗ Ngọc Đạt, Phạm Thành Hưng, Trần Kiểm, Phạm Minh Mục, Nguyễn Văn Cường... Tác giả Nguyễn Văn Lê trong các công trình nghiên cứu của mình đã nhấn mạnh vai trò của quản lý trong việc thực hiện mục tiêu giáo dục. [21] 8