Luận văn Thạc sĩ Khoa học giáo dục: Quản lí hoạt động giáo dục phòng tránh bạo lực học đường cho học sinh ở các trường trung học cơ sở thành phố Thái Nguyên

Chia sẻ: Ganuongmuoilu | Ngày: | Loại File: PDF | Số trang:138

Thêm vào BST

Báo xấu

42
lượt xem 7
download

Download Vui lòng tải xuống để xem tài liệu đầy đủ

Mục tiêu nghiên cứu của đề tài là lí luận và thực trạng về quản lý hoạt động phòng tránh bạo lực học đường cho học sinh ở các trường Trung học cơ sở Thành phố Thái Nguyên, đề tài đề xuất biện pháp quản lý giáo dục phòng tránh bạo lực học đường cho học sinh các trường trung học cơ sở Thành phố Thái Nguyên; từ đó nâng cao hiệu quả công tác giáo dục phòng tránh bạo lực học đường cho học sinh trung học cơ sở.

Chủ đề:

Bình luận(0) Đăng nhập để gửi bình luận!

Lưu

Nội dung Text: Luận văn Thạc sĩ Khoa học giáo dục: Quản lí hoạt động giáo dục phòng tránh bạo lực học đường cho học sinh ở các trường trung học cơ sở thành phố Thái Nguyên

ĐẠI HỌC THÁI NGUYÊN TRƯỜNG ĐẠI HỌC SƯ PHẠM NGUYỄN VIỆT HÀ QUẢN LÍ HOẠT ĐỘNG GIÁO DỤC PHÒNG TRÁNH BẠO LỰC HỌC ĐƯỜNG CHO HỌC SINH Ở CÁC TRƯỜNG TRUNG HỌC CƠ SỞ THÀNH PHỐ THÁI NGUYÊN Ngành: Quản lý giáo dục Mã số: 8140114 LUẬN VĂN THẠC SĨ KHOA HỌC GIÁO DỤC Người hướng dẫn khoa học: TS. NGUYỄN THỊ ÚT SÁU THÁI NGUYÊN - 2020
LỜI CAM ĐOAN Tôi xin cam đoan đây là công trình nghiên cứu của riêng tôi, các kết quả nghiên cứu là trung thực và chưa được công bố trong bất kỳ công trình nào khác. Thái Nguyên, tháng 8 năm 2020 Tác giả luận văn Nguyễn Việt Hà i
LỜI CẢM ƠN Với tình cảm chân thành, em xin bày tỏ lòng biết ơn và sự kính trọng tới Lãnh đạo trường Đại học sư phạm - Đại học Thái Nguyên, các Thầy giáo Cô giáo đã tham gia giảng dạy và cung cấp những kiến thức cơ bản, sâu sắc, tạo điều kiện giúp đỡ em trong quá trình học tập và nghiên cứu tại nhà trường. Đặc biệt, em xin gửi lời cảm ơn sâu sắc đến TS. Nguyễn Thị Út Sáu, người đã trực tiếp hướng dẫn khoa học và tận tình giúp đỡ em trong suốt quá trình học tập, nghiên cứu và hoàn thành luận văn. Trong quá trình học tập, nghiên cứu và hoàn thành luận văn, mặc dù bản thân em đã luôn cố gắng nhưng chắc chắn không tránh khỏi những khiếm khuyết. Kính mong được sự góp ý, chỉ dẫn của các Thầy, các Cô và các bạn đồng nghiệp. Em xin trân trọng cảm ơn! Thái Nguyên, tháng 8 năm 2020 Tác giả luận văn Nguyễn Việt Hà ii
MỤC LỤC LỜI CAM ĐOAN .......................................................................................................... i LỜI CẢM ƠN ............................................................................................................... ii MỤC LỤC .................................................................................................................... iii DANH MỤC CÁC TỪ VIẾT TẮT ............................................................................ vii DANH MỤC CÁC BẢNG, SƠ ĐỒ .......................................................................... viii MỞ ĐẦU ...................................................................................................................... 1 1. Lý do chọn đề tài....................................................................................................... 1 2. Mục đích nghiên cứu ................................................................................................ 2 3. Khách thể và đối tượng nghiên cứu .......................................................................... 3 4. Giới hạn và phạm vi nghiên cứu ............................................................................... 3 5. Giả thuyết khoa học .................................................................................................. 3 6. Nhiệm vụ nghiên cứu ................................................................................................ 3 7. Phương pháp nghiên cứu .......................................................................................... 4 8. Cấu trúc luận văn ...................................................................................................... 5 Chương 1: CƠ SỞ LÝ LUẬN VỀ QUẢN LÝ HOẠT ĐỘNG GIÁO DỤC PHÒNG TRÁNH BẠO LỰC HỌC ĐƯỜNG Ở CÁC TRƯỜNG TRUNG HỌC CƠ SỞ ................................................................................................................ 6 1.1. Tổng quan nghiên cứu vấn đề ................................................................................ 6 1.1.1. Các nghiên cứu trên thế giới ............................................................................... 6 1.1.2. Các nghiên cứu ở Việt Nam................................................................................ 9 1.2. Một số khái niệm cơ bản của đề tài ..................................................................... 11 1.2.1. Quản lý .............................................................................................................. 11 1.2.2. Hoạt động giáo dục ........................................................................................... 12 1.2.3. Bạo lực học đường, phòng tránh bạo lực học đường........................................ 12 1.2.4. Quản lý hoạt động giáo dục phòng tránh bạo lực học đường ........................... 14 1.3. Lý luận về hoạt động giáo dục phòng tránh bạo lực học đường ở các trường trung học cơ sở ................................................................................................. 14 1.3.1. Vai trò, sự cần thiết của giáo dục phòng tránh bạo lực học đường ......................... 15 1.3.2. Mục tiêu giáo dục phòng tránh bạo lực học đường ở các trường trung học cơ sở .......... 16 iii
1.3.2. Nội dung giáo dục phòng tránh bạo lực học đường ở các trường trung học cơ sở..... 16 1.3.3. Phương pháp giáo dục phòng tránh bạo lực học đường ở các trường trung học cơ sở .......................................................................................................... 18 1.3.4. Con đường giáo dục phòng tránh bạo lực học đường ở các trường trung học cơ sở .......................................................................................................... 19 1.3.5. Đánh giá kết quả giáo dục phòng tránh bạo lực học đường ở các trường trung học cơ sở ................................................................................................. 20 1.4. Lý luận về quản lý hoạt động giáo dục phòng tránh bạo lực học đường ở các trường trung học cơ sở ..................................................................................... 21 1.4.1. Lập kế hoạch giáo dục phòng tránh bạo lực học đường ở các trường trung học cơ sở .......................................................................................................... 21 1.4.2. Tổ chức giáo dục phòng tránh bạo lực học đường ở các trường trung học cơ sở ......... 23 1.4.3. Chỉ đạo giáo dục phòng tránh bạo lực học đường ở các trường trung học cơ sở ............ 24 1.4.4. Kiểm tra, đánh giá hoạt động giáo dục phòng tránh bạo lực học đường ở các trường trung học cơ sở ............................................................................... 25 1.5. Các yếu tố ảnh hưởng đến quản lí hoạt động giáo dục phòng tránh bạo lực học đường ở các trường trung học cơ sở ......................................................... 26 1.5.1. Các yếu tố chủ quan .......................................................................................... 26 1.5.2. Các yếu tố khách quan ...................................................................................... 28 Kết luận chương 1 ....................................................................................................... 31 Chương 2: THỰC TRẠNG QUẢN LÝ HOẠT ĐỘNG GIÁO DỤC PHÒNG TRÁNH BẠO LỰC HỌC ĐƯỜNG Ở CÁC TRƯỜNG TRUNG HỌC CƠ SỞ THÀNH PHỐ THÁI NGUYÊN ........................................................................ 32 2.1. Vài nét về các trường trung học cơ sở thành phố Thái Nguyên .......................... 32 2.2. Tổ chức khảo sát thực trạng ................................................................................. 34 2.2.1. Mục tiêu khảo sát ............................................................................................. 34 2.2.2. Nội dung khảo sát ............................................................................................. 34 2.2.3. Khách thể khảo sát và địa bàn khảo sát ............................................................ 34 2.2.4. Phương pháp khảo sát ....................................................................................... 34 2.3. Thực trạng hoạt động phòng tránh bạo lực học đường ở các trường trung học cơ sở thành phố Thái Nguyên, tỉnh Thái Nguyên ............................................ 35 iv
2.3.1. Nhận thức của cán bộ quản lý, giáo viên và học sinh về mục tiêu giáo dục phòng tránh bạo lực học đường cho HS trong nhà trường trung học cơ sở ..................... 35 2.3.2. Thực trạng nội dung giáo dục phòng tránh bạo lực học đường ở các trường trung học cơ sở thành phố Thái Nguyên .......................................................... 38 2.3.3. Thực trạng phương pháp giáo dục phòng tránh bạo lực học đường ở các trường trung học cơ sở thành phố Thái Nguyên .............................................. 42 2.3.4. Thực trạng con đường giáo dục phòng tránh bạo lực học đường ở các trường trung học cơ sở thành phố Thái Nguyên .............................................. 45 2.3.5. Thực trạng đánh giá kết quả giáo dục phòng tránh bạo lực học đường ở các trường trung học cơ sở thành phố Thái Nguyên .............................................. 48 2.3.6. Đánh giá chung về thực trạng hoạt động giáo dục phòng tránh bạo lực học đường cho học sinh .......................................................................................... 52 2.4. Thực trạng quản lý giáo dục phòng tránh bạo lực học đường ở các trường trung học cơ sở thành phố Thái Nguyên .......................................................... 53 2.4.1. Thực trạng lập kế hoạch giáo dục phòng tránh bạo lực học đường ở các trường trung học cơ sở thành phố Thái Nguyên .............................................. 53 2.4.2. Tổ chức thực hiện giáo dục phòng tránh bạo lực học đường ở các trường trung học cơ sở thành phố Thái Nguyên .......................................................... 57 2.4.3. Chỉ đạo thực hiện giáo dục phòng tránh bạo lực học đường ở các trường trung học cơ sở thành phố Thái Nguyên .......................................................... 63 2.4.4. Đánh giá hoạt động giáo dục phòng tránh bạo lực học đường ở các trường trung học cơ sở thành phố Thái Nguyên .......................................................... 68 2.4.5. Đánh giá chung về thực trạng quản lý giáo dục phòng tránh bạo lực học đường cho học sinh ở trường trung học cơ sở thành phố Thái Nguyên ........................... 71 2.5. Thực trạng những yếu tố ảnh hưởng đến công tác quản lý giáo dục phòng tránh bạo lực học đường cho học sinh ở trường trung học cơ sở thành phố Thái Nguyên..................................................................................................... 73 Kết luận chương 2 ....................................................................................................... 76 Chương 3: BIỆN PHÁP QUẢN LÍ HOẠT ĐỘNG GIÁO DỤC PHÒNG, TRÁNH BẠO LỰC HỌC ĐƯỜNG CHO HỌC SINH Ở CÁC TRƯỜNG TRUNG HỌC CƠ SỞ THÀNH PHỐ THÁI NGUYÊN ....................................... 77 3.1. Nguyên tắc đề xuất biện pháp .............................................................................. 77 3.1.1. Nguyên tắc đảm bảo tính hệ thống ................................................................... 77 v
3.1.2. Nguyên tắc đảm bảo tính kế thừa ..................................................................... 77 3.1.3. Nguyên tắc đảm bảo tính thực tiễn ................................................................... 77 3.1.4. Nguyên tắc đòi hỏi tính hiệu quả ...................................................................... 77 3.2. Biện pháp quản lí hoạt động phòng tránh bạo lực học đường cho học sinh các trường trung học cơ sở thành phố Thái Nguyên .............................................. 78 3.2.1. Chỉ đạo ứng dụng công nghệ thông tin trong quản lý giáo dục, thực hiện hoạt động giáo dục phòng tránh bạo lực học đường cho học sinh .................. 78 3.2.2. Chỉ đạo thực hiện đa dạng hóa các con đường giáo dục phòng tránh bạo lực học đường cho học sinh trung học cơ sở thành phố Thái Nguyên ............ 84 3.2.3. Chỉ đạo tổ chức bồi dưỡng năng lực giáo dục phòng tránh bạo lực học đường cho giáo viên trung học cơ sở thành phố Thái Nguyên ........................ 93 3.2.4. Xây dựng phòng tham vấn học đường ở các trường trung học cơ sở thực hiện giáo dục phòng tránh bạo lực học đường cho học sinh ........................... 98 3.2.5. Quản lý phối hợp các lực lượng giáo dục trong giáo dục phòng tránh bạo lực học đường cho học sinh ........................................................................... 100 3.3. Mối quan hệ giữa các biện pháp ........................................................................ 103 3.4. Khảo nghiệm tính khả thi của các biện pháp ..................................................... 104 3.4.1. Những vấn đề chung về khảo nghiệm ............................................................ 104 3.4.2. Phân tích kết quả khảo nghiệm ....................................................................... 105 Kết luận chương 3 ..................................................................................................... 109 KẾT LUẬN .............................................................................................................. 110 TÀI LIỆU THAM KHẢO ...................................................................................... 114 PHỤ LỤC....................................................................................................................... vi
DANH MỤC CÁC TỪ VIẾT TẮT CBQL Cán bộ quản lý GD & ĐT Giáo dục & Đào tạo GV Giáo viên HS Học sinh THCS Trung học cơ sở vii
DANH MỤC CÁC BẢNG, SƠ ĐỒ Bảng 2.1. Tổng số lớp, số HS trung học cơ sở thành phố Thái Nguyên ............... 33 Bảng 2.2. Kết quả hạnh kiểm, học lực của HS trung học cơ sở thành phố Thái Nguyên năm học 2018 -2019 ................................................................ 33 Bảng 2.3. Nhận thức của cán bộ quản lý, giáo viên và học sinh về tầm quan trọng của giáo dục phòng tránh bạo lực học đường trong nhà trường trung học cơ sở ...................................................................................... 35 Bảng 2.4. Thực trạng nội dung giáo dục phòng tránh bạo lực học đường ở các trường trung học cơ sở thành phố Thái Nguyên ................................... 38 Bảng 2.5. Thực trạng phương pháp giáo dục phòng tránh bạo lực học đường ở các trường trung học cơ sở thành phố Thái Nguyên.......................... 43 Bảng 2.6. Thực trạng nội dung giáo dục phòng tránh bạo lực học đường ở các trường trung học cơ sở thành phố Thái Nguyên ................................... 46 Bảng 2.7. Thực trạng đánh giá giáo dục phòng tránh bạo lực học đường ở các trường trung học cơ sở thành phố Thái Nguyên ................................... 49 Bảng 2.8. Thực trạng lập kế hoạch giáo dục phòng tránh bạo lực học đường ở các trường trung học cơ sở thành phố Thái Nguyên ............................. 54 Bảng 2.9. Tổ chức thực hiện giáo dục phòng tránh bạo lực học đường ở các trường trung học cơ sở thành phố Thái Nguyên ................................... 59 Bảng 2.10. Chỉ đạo thực hiện giáo dục phòng tránh bạo lực học đường ở các trường trung học cơ sở thành phố Thái Nguyên ................................... 64 Bảng 2.11. Đánh giá hoạt động giáo dục phòng tránh bạo lực học đường ở các trường trung học cơ sở thành phố Thái Nguyên ................................... 69 Bảng 2.12. Thực trạng những yếu tố ảnh hưởng đến công tác quản lý giáo dục phòng, tránh bạo lực học đường cho học sinh ở trường trung học cơ sở thành phố Thái Nguyên .................................................................... 73 Bảng 3.1. Mức độ cần thiết của các biện pháp .................................................... 105 Bảng 3.2. Mức độ khả thi của các biện pháp ...................................................... 107 viii
MỞ ĐẦU 1. Lý do chọn đề tài Bạo lực học đường không phải là vấn đề mới nhưng cũng chưa bao giờ cũ trong xã hội hiện nay. Cùng với sự phát triển của nền kinh tế thị trường, sự mở cửa hội nhập, giao thoa văn hóa đã có những tác động làm biến đổi lối sống của đại bộ phận dân cư theo cả hai hướng tích cực lẫn tiêu cực. Đặc biệt trong giới trẻ hiện nay, với những điều kiện mới và môi trường mới làm biến đổi nhận thức của họ một cách sâu sắc, rõ nét. Một mặt, họ có bản lĩnh cũng như lối sống hiện đại, bắt kịp với xu thế trên toàn thế giới, đáp ứng được đòi hỏi của một xã hội công nghiệp. Mặt khác, lối sống thực dụng và sự mai một các giá trị chuẩn mực xã hội cũng theo đó mà gia tăng. Hiện nay, lứa tuổi học sinh THCS là lứa tuổi đang hình thành những giá trị nhân cách, đây là thời kì quá độ từ trẻ em sang người lớn, là giai đoạn hình thành những giá trị nhân cách, giàu mơ ước, thích tìm tòi, khám phá song thiếu hiểu biết sâu sắc về xã hội, thiếu kinh nghiệm sống, dễ bị lôi kéo và dễ bị kích động… Đặc biệt là trong bối cảnh hội nhập quốc tế và cơ chế thị trường cùng với sự bùng nổ thông tin, thế hệ trẻ thường xuyên chịu tác động đan xen của những yếu tố tích cực và tiêu cực, luôn được đặt vào hoàn cảnh phải lựa chọn những giá trị, phải đương đầu với những khó khăn, thử thách, những áp lực tiêu cực, làm cho thế hệ trẻ có nhiều biểu hiện nhận thức lệch lạc và sống xa rời các giá trị đạo đức truyền thống, có thể bị lôi cuốn vào các hành vi tiêu cực, bạo lực, lối sống ích kỉ, lai căng, thực dụng, dễ bị phát triển lệch lạc về nhân cách. Số lượng trẻ em chưa thành niên tham gia vào tệ nạn xã hội cũng như làm trái pháp luật ngày càng gia tăng đáng báo động. Nghiêm trọng hơn là những chuẩn mực của xã hội, đạo đức con người ngày càng bị vi phạm. Gần đây, liên tục xuất hiện các trường hợp bạo lực học đường gây chấn động dư luận xã hội. Ban đầu chỉ là những xích mích nhỏ trong lớp học nhưng do thiếu kinh nghiệm và kỹ năng giải quyết vấn đề, mâu thuẫn nhỏ trở thành nguyên nhân của các vụ ẩu đả, thậm chí là chém giết lẫn nhau trong học sinh. Bạo lực học đường ngày càng diễn biến phức tạp dưới nhiều hình thức khác nhau. Bên cạnh tình trạng các nam sinh đánh chém nhau được coi là rất phổ biến thì việc nữ sinh xúc phạm, xỉ nhục, đánh nhau không ngừng tăng lên trong thời gian gần đây. Cũng như vậy, hàng loạt vụ học sinh bị thầy cô bạo lực xuất hiện trên các diễn đàn, mạng xã hội, báo chí, youtube...gây xôn xao dư luận về nhân phẩm và đạo đức nghề giáo. Nhưng không chỉ thầy cô đối xử thô bạo với học sinh mà ngược lại có những học sinh bạo lực 1
với chính thầy cô của mình chỉ do những hiểu nhầm, mâu thuẫn nhỏ trong quá trình tiếp xúc, học tập. Bạo lực học đường đã trở thành mối lo ngại của các bậc cha mẹ học sinh, của ngành giáo dục và toàn xã hội. Ngày nay cùng với sự phát triển của công nghệ thông tin, điện thoại thông minh trở lên phổ biến, khi có bạo lực học đường xảy ra các em thường quay hình bằng các video, đứng xem, cổ vũ sau đó phát tán trên mạng xã hội để tung hô, câu like, ... tạo ra những luồng dư luận trái chiều. Bạo lực học đường cũng trở thành những chủ đề nóng trên các phương tiện thông tin đại chúng như báo viết, báo mạng, đài phát thanh, đài truyền hình. Bạo lực học đường đang là một trong những lực cản lớn với thực tiễn giáo dục, làm ảnh hưởng xấu đến môi trường học đường và mất an toàn trong trường học. Khi bạo lực học đường xảy ra cùng với sự phát triển công nghệ thông tin như hiện nay dễ dẫn đến những hiệu ứng xấu trong học sinh, gây hoang mang lo lắng cho các bậc PHHS, lòng tin vào môi trường giáo dục đạo đức đạo đức của các nhà trường đối với xã hội mất đi rất nhiều không những thế nó còn gây ra sự ám ảnh cho người chứng kiến, người trong cuộc và nỗi đau về sự suy thoái của một bộ phận thế hệ trẻ còn đang trong độ tuổi cắp sách đến trường. Những nhà nghiên cứu về bạo lực học đường đưa ra dự báo nếu không có những giải pháp hữu hiệu thì bạo lực học đường còn gia tăng hơn nữa. Nhận thức được điều đó nên hầu hết các cấp quản lý giáo dục đặc biệt là trưởng các nhà trường trong thành phố Thái Nguyên tỉnh Thái Nguyên đã và đang triển khai rất tích cực các giải pháp nhằm phòng ngừa hiện tượng bạo lực học đường diễn ra và đã đạt được những kết quả nhất định. Tuy nhiên đây là vấn đề phức tạp có liên quan tới nhiều người, nhiều thành phần, nhiều tổ chức trong xã hội nên các giải pháp mà các nhà quản lý đưa chưa có sự đồng bộ, hiệu quả của các giải pháp chưa cao mới chỉ dừng lại ở mức độ xảy ra sự vụ mới giải quyết, chưa đi sâu tìm hiểu các biện pháp phòng, tránh bạo lực học đường xảy ra. Xuất phát từ những lý do trên, tôi lựa chọn đề tài:“Quản lí hoạt động giáo dục phòng tránh bạo lực học đường cho học sinh ở các trường trung học cơ sở thành phố Thái Nguyên” làm luận văn tốt nghiệp cao học, chuyên ngành Quản lí giáo dục. 2. Mục đích nghiên cứu Trên cơ sở nghiên cứu lí luận và thực trạng về quản lý hoạt động phòng tránh bạo lực học đường cho học sinh ở các trường Trung học cơ sở Thành phố Thái Nguyên, đề tài đề xuất biện pháp quản lý giáo dục phòng tránh bạo lực học đường cho học sinh các trường 2
trung học cơ sở Thành phố Thái Nguyên; từ đó nâng cao hiệu quả công tác giáo dục phòng tránh bạo lực học đường cho học sinh trung học cơ sở. 3. Khách thể và đối tượng nghiên cứu 3.1. Khách thể nghiên cứu Hoạt động giáo dục phòng tránh bạo lực học đường cho học sinh ở trường trung học cơ sở. 3.2. Đối tượng nghiên cứu Biện pháp quản lý hoạt động giáo dục phòng tránh bạo lực học đường cho học sinh ở các nhà trường trung học cơ sở thành phố Thái Nguyên. 4. Giới hạn và phạm vi nghiên cứu Giới hạn nội dung nghiên cứu: Đề tài đi sâu nghiên cứu, đề xuất các biện pháp quản lý giáo dục phòng tránh bạo lực học đường cho học sinh của hiệu trưởng các trường trung học cơ sở thành phố Thái Nguyên. Giới hạn thời gian nghiên cứu: Đề tài nghiên cứu thực trạng quản lý hoạt động giáo dục phòng tránh bạo lực học đường cho học sinh ở các trường trung học cơ sở trong 2 năm học: 2017 - 2018; 2018 - 2019. Giới hạn về khách thể điều tra: Đề tài khảo sát 35 CBQL gồm Hiệu trưởng, Phó hiệu trưởng, Tổ trưởng chuyên môn ở các trường trung học cơ sở thành phố Thái Nguyên; 100 GV các trường trung học cơ sở thành phố Thái Nguyên. 5. Giả thuyết khoa học Trong những năm qua, các trường trung học cơ sở trên địa bàn thành phố Thái Nguyên đã có nhiều biện pháp quản lý phòng tránh bạo lực học đường và đạt được những kết quả nhất định. Song trên thực tế công tác quản lý hoạt động phòng tránh bạo lực học đường vẫn tồn tại một số hạn chế nhất định ở các khâu: lập kế hoạch, tổ chức, chỉ đạo, đánh giá hoạt động giáo dục phòng tránh bạo lực học đường cho học sinh. Nếu đề xuất được các biện pháp quản lý hoạt động phòng tránh bạo lực học đường cho học sinh ở các trường trung học cơ sở một cách khoa học, phù hợp với điều kiện thực tiễn của nhà trường và đặc điểm tâm sinh lý lứa tuổi học sinh thì sẽ nâng cao hiệu quả giáo dục phòng tránh bạo lực học đường cho học sinh từ đó góp phần nâng cao chất lượng giáo dục học sinh trong các trường trung học cơ sở. 6. Nhiệm vụ nghiên cứu 6.1. Xây dựng cơ sở lý luận về quản lý hoạt động giáo dục phòng tránh bạo lực học đường cho học sinh ở các trường trung học cơ sở. 3
6.2. Khảo sát và đánh giá thực trạng quản lý hoạt động giáo dục phòng tránh bạo lực học đường cho học sinh ở các trường trung học cơ sở thành phố Thái Nguyên. 6.3. Đề xuất các biện pháp quản lý hoạt động giáo dục phòng tránh bạo lực học đường cho học sinh ở các trường trung học cơ sở trên địa bàn thành phố Thái Nguyên. 7. Phương pháp nghiên cứu 7.1. Phương pháp nghiên cứu lý luận Sử dụng các phương pháp phân tích, tổng hợp, so sánh, khái quát hóa... để xây dựng các cơ sở lý luận cho đề tài. Thực hiện nghiên cứu các tài liệu, văn bản, sách báo có liên quan đến đề tài. Từ kết quả nghiên cứu đó tổng hợp, khái quát hóa tìm ra những vấn đề chung nhất làm cơ sở cho việc đề xuất biện pháp quản lý hiệu quả các hoạt động phòng tránh bạo lực học đường ở các trường trung học cơ sở trên địa bàn thành phố Thái Nguyên. 7.2. Các phương pháp nghiên cứu thực tiễn 7.2.1. Phương pháp quan sát Quan sát hoạt động giáo dục phòng tránh bạo lực học đường của giáo viên thông qua thực hiện lồng ghép ở một số môn học chiếm ưu thế; quan sát hoạt động trải nghiệm của học sinh ở các trường trung học cơ sở Thành phố Thái Nguyên để làm rõ thực trạng hoạt động giáo dục phòng tránh bạo lực học đường cho học sinh. 7.2.2. Phương pháp điều tra bằng phiếu hỏi Chúng tôi xây dựng phiếu hỏi dành cho CBQL, GV, học sinh các trường trung học cơ sở trong thành phố Thái Nguyên để tìm hiểu thực trạng hoạt động phòng tránh bạo lực học đường ở các trường và thực trạng quản lý hoạt động giáo dục phòng tránh bạo lực học đường ở các trường trung học cơ sở Thành phố Thái Nguyên. 7.2.3. Phương pháp phỏng vấn Chúng tôi tiến hành phỏng vấn sâu CBQL, GV, học sinh các trường trung học cơ sở trong thành phố Thái Nguyên để tìm hiểu thực trạng hoạt động phòng tránh bạo lực học đường ở các trường và thực trạng quản lý hoạt động giáo dục phòng tránh bạo lực học đường ở các trường trung học cơ sở Thành phố Thái Nguyên. 7.2.4. Phương pháp chuyên gia Chúng tôi tiến hành trưng cầu ý kiến cán bộ quản lý nhà trường, phòng giáo dục, sở giáo dục để tìm hiểu tính cần thiết và khả thi của các biện pháp đã đề xuất. 4
7.3. Phương pháp thống kê toán học Phương pháp thống kê trong toán học: Sử dụng phương pháp thống kê trong toán học để xử lí và phân tích các số liệu từ các bảng hỏi thu thập được. 8. Cấu trúc luận văn Ngoài phần mở đầu, kết luận, khuyến nghị, tài liệu tham khảo và phụ lục; luận văn được cấu trúc thành ba chương như sau: Chương 1. Cơ sở lý luận về quản lý hoạt động giáo dục phòng tránh bạo lực học đường cho học sinh ở trường trung học cơ sở Chương 2. Thực trạng quản lý hoạt động giáo dục phòng tránh bạo lực học đường cho học sinh ở các trường trung học cơ sở Thành phố Thái Nguyên. Chương 3. Biện pháp quản lý hoạt động giáo dục phòng tránh bạo lực học đường cho học sinh ở các trường trung học cơ sở Thành phố Thái Nguyên. 5
Chương 1 CƠ SỞ LÝ LUẬN VỀ QUẢN LÝ HOẠT ĐỘNG GIÁO DỤC PHÒNG TRÁNH BẠO LỰC HỌC ĐƯỜNG Ở CÁC TRƯỜNG TRUNG HỌC CƠ SỞ 1.1. Tổng quan nghiên cứu vấn đề 1.1.1. Các nghiên cứu trên thế giới Trên thế giới đã có những nghiên cứu và đánh giá về thực trạng bạo lực học đường diễn ra, cụ thể: Theo báo cáo của tổ chức UNICEF với tiêu đề Bài học mỗi ngày: chấm dứt bao lực trong nhà trường thì một nửa số học sinh từ 13 đến 15 trên toàn thế giới (khoảng 150 triệu học sinh) đã chịu ảnh hưởng của bạo lực học đường và đã từng bị bạo lực học đường, cho biết đã từng bị bạo lực bởi các bạn đồng trang lứa ngay trong nhà trường và ở các khu vực xung quanh trường học. Trong báo cáo đã chỉ ra bạo lực học đường giữa những học sinh cùng tuổi ảnh hưởng đến việc học tập của học sinh, điều này xảy ra ở các những quốc gia phát triển và những nước nghèo khó. Theo báo cáo của Viện Kiểm sát Nhân dân tối cao Trung Quốc, số liệu trong báo cáo cho thấy trong 11 tháng đầu năm 2016 có 2.337 học sinh bị kết tội vì gây bạo lực học đường. Theo khảo sát của Bộ Giáo dục Đào tạo tại Nhật Bản, năm 2016 số vụ bắt nạt ở cấp tiểu học và trung học tăng lên mức kỷ lục là 224.540 trường hợp, tăng hơn 36.400 trường hợp so với năm 2015. Quỹ Phòng, chống bạo lực thanh thiếu niên Hàn Quốc khi thực hiện khảo sát vào tháng 11 và 12 năm 2009 có đến 22% học sinh tiểu học và trung học cơ sở bị bắt nạt ở trường. Cho đến năm 2016, số lượng học sinh Tiểu học bị bạo lực học đường chiếm đến 67% số vụ bạo lực học đường... [7]. Để phòng chống bạo lực học đường, các nước như Hàn Quốc, Thụy Điển, Philipin.... đã ban hành luật và đạo luật, đơn cử như Australia có Khung chuẩn quốc gia về trường học an toàn (2004), Hàn Quốc đã ban hành luật chống bạo lực và bắt nạt học đường vào năm 2004, Thụy Điển có Luật chống phân biệt (2009) và Luật Giáo dục sửa đổi (2010) cấm tất cả các hình thức phân biệt và bắt nạt ở trường học hay Philippines cũng ban hành Đạo luật chống bắt nạt (2016) đề cập đến cả bắt nạt truyền thống và bắt nạt trực tuyến;... Ở Mỹ không có riêng một điều luật về phòng, chống bạo lực và bắt nạt, nhưng tất cả nội dung này đều được quy định trong các điều luật về nhà trường, luật về môi trường trường học an toàn và không có chất gây nghiện; đạo luật về môi trường cộng đồng an toàn thân thiện.... 6
Tổ chức Y tế thế giới đã đưa ra một mô hình phòng chống bạo lực dựa vào trường học trong đó có những thành tố sau: Xem xét khung pháp lý, điều chỉnh chính sách có liên quan; Định kỳ thu thập dữ liệu về bạo lực và theo dõi sự thay đổi theo thời gian; Triển khai các chương trình phòng ngừa bạo lực phù hợp với lứa tuổi; Phản ứng nhanh với bạo lực khi nó xảy ra. Bên cạnh đó, để phòng chống bạo lực học đường hiệu quả cần thực hiện các chính sách và đào tạo GV phù hợp; Xem xét và điều chỉnh môi trường an toàn cho HS; Kết nối, thu hút phụ huynh tham gia vào hoạt động phòng chống bạo lực; Kết nối, thu hút cộng động tham gia vào hoạt động phòng chống bạo lực; Định kỳ đánh giá hoạt động phòng chống bạo lực học đường. Lane, Kalberg và Menzies (2009) đã đưa ra mô hình phòng chống bạo lực học đường như sau: 1) Xây dựng mục tiêu phòng ngừa bạo lực học đường và được triển khai trong toàn trường cho tất cả HS, GV và nhân viên. 2) Đảo ngược khả năng gây hại tập trung vào hệ thống một nhóm HS có nguy cơ bạo lực ở mức thấp (cụ thể là hệ thống hòa giải). 3) Giảm thiểu khả năng gây hại tập trung vào những HS có nguy cơ bạo lực cao (bao gồm cả chương trình theo dõi, cam kết hành vi và chuyển tuyến chăm chữa về sức khỏe tâm thần...). Lane, Kalberg và Menzies nhấn mạnh để thực hiện mô hình hiệu quả đòi hỏi khả năng lãnh đạo của cán bộ quản lý, xây dựng môi trường học hòa nhập và an toàn, đối với HS phải phát triển kiến thức, thái độ và kỹ năng; mối quan hệ hợp tác hiệu quả. Các tác giả đã đưa ra các biện pháp như: Tuyên truyền về quy tắc ứng xử trong nhà trường; Xây dựng môi trường học tập toàn diện và an toàn cho HS, cung cấp các chương trình giảng dạy và tài liệu học tập có liên quan đến phòng chống bạo lực, thay đổi văn hóa các trường học…. Năm 2005, Glew GM và các cộng sự ở Khoa Tâm thần và khoa học hành vi, Đại học Washington School of Medicine, Mỹ đã tiến hành trên 3.530 học sinh lớp ba, lớp bốn, lớp năm tại Mỹ với đề tài “Bắt nạt, tâm lý xã hội điều chỉnh và kết quả học tập ở trường tiểu học”, các tác giả đã xác định tỷ lệ bắt nạt trong trường tiểu học, kết quả 22,0% trẻ em được khảo sát đã tham gia vào việc bắt nạt hoặc như là một nạn nhân, bị bắt nạt, hoặc cả hai, các tác giả nhận định bắt nạt học đường đã ảnh hưởng tới nhà trường và các thành tích học tập của HS, gây ảnh hưởng tâm lý tới HS khi một số em có cảm giác buồn, không an toàn. Tác giả cho rằng: sự phổ biến của hành vi bắt nạt thường xuyên ở trẻ em trường tiểu học là rất đáng kể. Mối liên hệ giữa hành vi bắt nạt và các vấn đề trong trường học cho thấy đây là một vấn đề nghiêm trọng đối với các trường tiểu học nơi đây [dẫn theo 9]. 7
Năm 2012, Trung tâm kiểm soát và phòng ngừa bệnh tật (CDC) tại Mỹ vào năm 2012 một cuộc khảo sát trên quy mô lớn của “Hiểu biết về bạo lực học đường” (Underdtanding school vilolence) đã thống kê có 5,9% học sinh mang theo một loại vũ khí (như súng, dao) vào trường học trong 30 ngày trước thời điểm điều tra. Trong 12 tháng trước cuộc điều tra, 7,8% học sinh trung học được thông báo bị đe dọa hay bị thương tích bằng một loại vũ khí trong trường học ít nhất một lần, với tỷ lệ nam cao gấp hai lần nữ, 12,4% học sinh từng tham gia vào một vụ đánh nhau tại trường ít nhất một lần. Tỷ lệ này ở nam cũng cao gấp hai lần nữ. Trong 30 ngày trước cuộc điều tra, 5,5% học sinh được cảnh báo những nguy cơ không an toàn nên họ đã không tới trường ít nhất một ngày. Các tỷ lệ này ở nam và nữ xấp xỉ bằng nhau [dẫn theo 9]. Ngoài ra, các lý thuyết trong nghiên cứu về bạo lực học đường hiện nay như: Lý thuyết sinh thái gắn liền với Bronfenbrenner (1979), mặc dù nó xuất phát từ lý thuyết của Lewin (1935), các tác giả xem xét sự tương tác giữa các yếu tố khách quan như hoàn cảnh gia đình, môi trường học đường, môi trường tự nhiên và xã hội xung quanh trường học với các yếu tố thuộc cá nhân học sinh như gen, hệ thần kinh, giới tính, các quá trình tâm lý cá nhân, các sự kiện xảy ra trong quá khứ của trẻ [3]. Nghiên cứu hành vi bạo lực của học sinh trong và ngoài trường học theo lý thuyết căng thẳng, các nhà nghiên cứu tập trung phân tích mối quan hệ giữa hành vi bạo lực học đường và trạng thái cảm xúc của học sinh trong các tình huống: bị giáo viên trừng phạt, chứng kiến bạn khác bị bắt nạt hoặc bị trừng phạt; chứng kiến cảnh cha mẹ mắng chửi, đánh nhau, chứng kiến cảnh bạo lực trong cộng đồng. Kết quả nghiên cứu chỉ ra rằng, hành vi bạo lực gắn với trạng thái căng thẳng của học sinh ở trường học. Những cơn tức giận, lo âu, trầm cảm của học sinh liên quan đến sự ứng xử của giáo viên đối với học sinh, kể cả đối với học sinh cá biệt (Brezina, 1996). Các yếu tố gây stress ở trường học tiềm ẩn nguy cơ làm gia tăng hành vi bắt nạt học đường (Natvig, 2001). Việc chứng kiến bạo lực hoặc là nạn nhân của hành vi bạo lực tại cộng đồng có mối quan hệ với hành vi chống đối xã hội của trẻ ở trường học [dẫn theo 3]. Lý thuyết về học tập xã hội gắn liền với Albert Bandura (1977) và Ronald Akers (1983). Theo lý thuyết học tập xã hội nhiều hành vi của con người, trong đó có cả những hành vi gây hấn và bạo lực được học bằng cách quan sát, tập nhiễu từ sự quan sát hành vi của người khác. Lý giải hành vi bạo lực trong và ngoài trường học của học sinh theo lý thuyết học tập xã hội, các nhà nghiên cứu tập trung phân tích việc học sinh chứng kiến và trải nghiệm qua các tình huống bạo lực trong gia đình và cộng đồng từ 8
đó dự báo hành vi bạo lực của học sinh. Kết quả nghiên cứu cho thấy những trẻ bị cha mẹ trừng phạt thân thể có xu hướng ứng xử bạo lực với bạn nhiều hơn những trẻ không bị cha mẹ trừng phạt. Những học sinh có khả năng kiểm soát bản thân thấp nếu chơi với nhóm bạn xấu, sẽ tập nhiễm hành vi của nhóm bạn này và có xu hướng sử dụng bạo lực trong các tình huống hẫng hụt [3]. 1.1.2. Các nghiên cứu ở Việt Nam Các nghiên cứu về bạo lực học đường Tác giả Trần Thị Mỵ Lương đã đưa ra những đánh giá hành vi hung tính trong bài viết Nhìn nhận vấn đề bạo lực học đường và hành vi hung tính dưới tiếp cận tâm lý học, hung tính được xác định là hành vi kiểu tấn công, gây tổn hại thương tích cho người khác một cách có chủ ý, vi phạm các chuẩn mực xã hội. Tác giả đưa ra các biện pháp để cải thiện hành vi hung tính như: Một số chương trình ngăn chặn hướng tới cải thiện các mối quan hệ gia đình, một số chương trình ngăn chặn và can thiệp tập trung vào các chiến lược cấp độ cá nhân…[16]. Tác giả Nguyễn Bá Đạt đã nghiên cứu các lý thuyết về bạo lực học đường trong bài viết Các lý thuyết trong nghiên cứu về bạo lực học đường hiện nay đã khẳng định có năm lý thuyết căn bản: sinh thái, căng thẳng, kiểm soát, học tập xã hội, xử lý thông tin được các nhà nghiên cứu sử dụng trong việc lý giải nguyên nhân, nguồn gốc dẫn đến hành vi bạo lực học đường. Trong công tác phòng ngừa và can thiệp bạo lực học đường, việc hiểu và vận dụng các lý thuyết này mang đến nhiều ích lợi [3]. Tác giả Nguyễn Thị Thảo trong bài viết Một số biện pháp giáo dục nhận thức về vấn đề “bạo lực học đường” cho HS tại trường trung học phổ thông Tân Kỳ 3, huyện Tân Kỳ, tỉnh Nghệ An đã đưa ra những nguyên nhân dẫn tới bạo lực học đường như: nguyên nhân từ gia đình, nguyên nhân từ phía HS, nguyên nhân từ phía nhà trường. Từ đó tác giả đưa ra các biện pháp, trong đó chú trọng biện pháp tổ chức nhiều sân chơi lành mạnh, tạo sự tương tác giữa các nhóm nhỏ HS, tăng cường công tác quản lí HS…[22]. Tác giả Nguyễn Thanh Huyền trong bài viết Giáo dục phòng, chống bắt nạt học đường cho học sinh các trường trung học cơ sở đã đưa ra các biện pháp như: Nâng cao nhận thức về trách nhiệm của các em về bắt nạt học đường, về hành vi bắt nạt học đường, giáo dục kĩ năng nhận diện các biểu hiện bắt nạt học đường, giáo dục kĩ năng giao tiếp và xử lí các mối quan hệ, ngăn chặn kịp thời khi thấy các biểu hiện bắt nạt, giải quyết tình huống các mâu thuẫn các mối quan hệ trong trường, lớp và xã hội; Có 9
kĩ năng giao tiếp, xưng hô, trao đổi, cư xử đúng mực trong nhà trường, gia đình và xã hội; kĩ năng xử lí, các cách giải quyết phù hợp khi gặp các hành vi bắt nạt học đường trong nhà trường cũng như trong cuộc sống [13]. Ngoài ra, còn có các công trình nghiên cứu như: Tác giả Nguyễn Văn Tường (2019) với luận án Ứng phó với hành vi bạo lực học đường của học sinh trung học cơ sở [24]; Nguyễn Thị Loan, Phan Tường Yên, Hoàng Anh Vũ, Nguyễn Thị Ngọc Giàu (2016), Thực trạng bạo lực học đường trên địa bàn thành phố Hồ Chí Minh và giải pháp khuyến nghị; Đặng Thị Mỹ Phương (2016), Bạo lực học đường ở các trường chuyên biệt khiếm thính tại thành phố Hồ Chí Minh…Các nghiên cứu tập trung phân tích thực trạng bạo lực học đường của học sinh từ đó đề xuất các giải pháp khuyến nghị phòng tránh bạo lực học đường. Các nghiên cứu về quản lí hoạt động giáo dục phòng tránh bạo lực học đường cho học sinh Trong luận văn Quản lí giáo dục phòng, chống bạo lực học đường cho học sinh ở các trường trung học cơ sở thị xã Chí Linh, tỉnh Hải Dương của tác giả Nguyễn Trọng Thắng (2016) đã đề cập đến mục tiêu, nội dung, các phương pháp và hình thức phòng, chống bạo lực học đường; nhấn mạnh đến lập kế hoạch, tổ chức thực hiện, chỉ đạo thực hiện và kiểm tra, đánh giá việc thực hiện kế hoạch. Trên cơ sở đánh giá thực trạng, tác giả đưa ra các biện pháp: Tuyên truyền nâng cao nhận thức cho cán bộ quản lý, giáo viên, phụ huynh về công tác giáo dục phòng chống bạo lực học đường; Bồi dưỡng nghiệp vụ công tác quản lý học sinh cho lực lượng giáo viên chủ nhiệm, giáo viên bộ môn và cho đội ngũ những người làm công tác Đội trong nhà trường trung học cơ sở; Tăng cường tổ chức sinh hoạt tập thể có nội dung phòng, chống bạo lực học đường cho học sinh; Tăng cường giáo dục kỹ năng sống cho học sinh….[20]. Tác giả Nguyễn Phương Linh (2017) trong luận văn Quản lí hoạt động phòng chống bạo lực học đường cho học sinh các trường trung học phổ thông trên địa bàn thành phố Yên Bái, tỉnh Yên Bái đã đưa ra các biện pháp như: Xây dựng kế hoạch phòng chống bạo lực học đường cho học sinh các trường trung học phổ thông phù hợp với chương trình giáo dục chung; Bồi dưỡng năng lực tổ chức hoạt động phòng chống bạo lực học đường cho học sinh các trường trung học phổ thông; Chỉ đạo triển khai kế hoạch phòng chống bạo lực học đường cho học sinh các trường trung học phổ thông…[14]. 10
Tác giả Nông Thị Thu Hà (2018) trong luận văn Quản lí hoạt động giáo dục phòng ngừa bạo lực học đường ở các trường trung học cơ sở thành phố Thái Nguyên đã nhấn mạnh vai trò của Hiệu trưởng đối với quản lí hoạt động giáo dục phòng ngừa bạo lực học đường, tác giả đã đưa ra các biện pháp cụ thể sau: Tổ chức tuyên truyền nâng cao nhận thức cho cán bộ quản lí, giáo viên, học sinh về giáo dục phòng ngừa bạo lực học đường; Tổ chức bồi dưỡng kỹ năng tổ chức các hoạt động giáo dục phòng ngừa bạo lực học đường; Đổi mới nội dung và đa dạng hóa các hình thức giáo dục phòng ngừa bạo lực học đường; Tăng cường phối hợp các lực lượng giáo dục để tổ chức hiệu quả các hoạt động giáo dục phòng ngừa bạo lực học đường [5]. Ngoài ra, còn có các công trình nghiên cứu của tác giả Bế Văn Chúc (2018), Quản lý phòng, chống bạo lực học đường cho học sinh ở các trường THPT huyện Ngân Sơn, tỉnh Bắc Kạn; Phạm Mạnh Hà với luận văn Giáo dục kỹ năng, phòng chống bạo lực học đường và tệ nạn xã hội cho học sinh trung học cơ sở… Như vậy, bạo lực học đường, phòng chống bạo lực học đường và quản lí phòng chống bạo lực học đường cho HS đã được các nhà khoa học trên thế giới và Việt Nam đặc biệt quan tâm nghiên cứu. Các công trình nghiên cứu đã tìm hiểu và khám phá nhiều phương diện của vấn đề như: Thực trạng, những yếu tố ảnh hưởng, hậu quả và các biện pháp can thiệp. Trong đó, nghiên cứu về phòng chống bạo lực học đường và quản lí phòng chống bạo lực học đường được đặc biệt quan tâm và có nhiều nghiên cứu tiêu biểu. Tuy nhiên, vấn đề quản lí hoạt động phòng tránh bạo lực học đường cho HS ở các trường trung học cơ sở thành phố Thái Nguyên cần phải tiếp tục nghiên cứu, đánh giá thực trạng để đề xuất các biện pháp nâng cao hiệu quả quản lí của hoạt động này. 1.2. Một số khái niệm cơ bản của đề tài 1.2.1. Quản lý Các tác giả Bùi Minh Hiền, Vũ Ngọc Hải, Đặng Quốc Bảo đã định nghĩa: “Quản lý là sự tác động có tổ chức, có hướng đích của chủ thể quản lý tới đối tượng quản lý nhằm đạt mục tiêu đề ra” [8]. Tác giả Nguyễn Ngọc Quang đưa ra lại cụ thể hóa quy trình và mối quan hệ trong quản lý hơn so với các khái niệm trên. Ông cho rằng: Quản lý là những tác động có định hướng, có kế hoạch của chủ thể quản lý đến đối tượng bị quản lý trong tổ chức để vận hành tổ chức, nhằm đạt mục đích nhất định [18]. 11