Luận văn Thạc sĩ Khoa học giáo dục: Quản lý dạy học môn Lịch sử theo hướng trải nghiệm ở các trường THCS thị xã Đông Triều, tỉnh Quảng Ninh

Chia sẻ: Tomcangxanh90 | Ngày: | Loại File: PDF | Số trang:111

Thêm vào BST

Báo xấu

24
lượt xem 8
download

Download Vui lòng tải xuống để xem tài liệu đầy đủ

Mục tiêu nghiên cứu của đề tài là quản lý dạy học môn Lịch sử theo hướng trải nghiệm ở các trường THCS, luận văn đề xuất một số biện pháp quản lý dạy học môn môn Lịch sử theo hướng trải nghiệm ở các trường THCS thị xã Đông Triều, tỉnh Quảng Ninh nhằm đáp ứng yêu cầu đổi mới giáo dục trong giai đoạn hiện nay.

Chủ đề:

Bình luận(0) Đăng nhập để gửi bình luận!

Lưu

Nội dung Text: Luận văn Thạc sĩ Khoa học giáo dục: Quản lý dạy học môn Lịch sử theo hướng trải nghiệm ở các trường THCS thị xã Đông Triều, tỉnh Quảng Ninh

ĐẠI HỌC THÁI NGUYÊN TRƯỜNG ĐẠI HỌC SƯ PHẠM NGUYỄN THỊ LAN ANH QUẢN LÝ DẠY HỌC MÔN LỊCH SỬ THEO HƯỚNG TRẢI NGHIỆM Ở CÁC TRƯỜNG TRUNG HỌC CƠ SỞ THỊ XÃ ĐÔNG TRIỀU, TỈNH QUẢNG NINH LUẬN VĂN THẠC SĨ KHOA HỌC GIÁO DỤC THÁI NGUYÊN - 20180
ĐẠI HỌC THÁI NGUYÊN TRƯỜNG ĐẠI HỌC SƯ PHẠM NGUYỄN THỊ LAN ANH QUẢN LÝ DẠY HỌC MÔN LỊCH SỬ THEO HƯỚNG TRẢI NGHIỆM Ở CÁC TRƯỜNG TRUNG HỌC CƠ SỞ THỊ XÃ ĐÔNG TRIỀU, TỈNH QUẢNG NINH Ngành: QUẢN LÝ GIÁO DỤC Mã số: 8.14.01.14 LUẬN VĂN THẠC SĨ KHOA HỌC GIÁO DỤC Người hướng dẫn khoa học: PGS.TS. Phùng Thị Hằng THÁI NGUYÊN - 2018
LỜI CAM ĐOAN Tôi xin cam đoan đây là công trình nghiên cứu của riêng tôi, các kết quả nghiên cứu là trung thực và chưa được công bố trong bất kỳ công trình nào khác. Tác giả luận văn Nguyễn Thị Lan Anh i
LỜI CẢM ƠN Với tình cảm chân thành, em xin bày tỏ lòng biết ơn và sự kính trọng tới Lãnh đạo trường Đại học sư phạm - Đại học Thái Nguyên, các Thầy giáo Cô giáo đã tham gia giảng dạy và cung cấp những kiến thức cơ bản, sâu sắc, tạo điều kiện giúp đỡ em trong quá trình học tập và nghiên cứu tại nhà trường. Đặc biệt, với tấm lòng thành kính, em xin gửi lời cảm ơn sâu sắc nhất đến PGS.TS Phùng Thị Hằng, người đã trực tiếp hướng dẫn khoa học và tận tình giúp đỡ em trong suốt quá trình học tập, nghiên cứu và hoàn thành luận văn. Tác giả cũng xin gửi lời cảm ơn Lãnh đạo UBND, Phòng GD&ĐT, Cán bộ quản lý và giáo viên các trường THCS thị xã Đông Triều tỉnh Quảng Ninh cùng bạn bè, người thân đã tạo điều kiện cả về thời gian, vật chất, tinh thần cho tác giả trong suốt quá trình học tập, nghiên cứu và hoàn thành luận văn. Trong quá trình học tập, nghiên cứu và hoàn thành luận văn, mặc dù bản thân em đã luôn cố gắng nhưng chắc chắn không tránh khỏi những khiếm khuyết. Kính mong được sự góp ý, chỉ dẫn của các Thầy, các Cô và các bạn đồng nghiệp. Em xin trân trọng cảm ơn! Quảng Ninh, ngày 10 tháng 11 năm 2018 Tác giả Nguyễn Thị Lan Anh ii
MỤC LỤC LỜI CAM ĐOAN .......................................................................................................... i LỜI CẢM ƠN ............................................................................................................... ii MỤC LỤC ................................................................................................................... iii DANH MỤC CÁC CHỮ VIẾT TẮT .......................................................................... iv DANH MỤC CÁC BẢNG, BIỂU ĐỒ ......................................................................... v MỞ ĐẦU ...................................................................................................................... 1 1. Lý do chọn đề tài ...................................................................................................... 1 2. Mục đích nghiên cứu ................................................................................................ 3 3. Đối tượng và khách thể nghiên cứu .......................................................................... 3 4. Giới hạn nghiên cứu của đề tài ................................................................................. 3 5. Giả thuyết khoa học .................................................................................................. 3 6. Nhiệm vụ nghiên cứu ................................................................................................ 3 7. Phương pháp nghiên cứu .......................................................................................... 4 8. Cấu trúc luận văn ...................................................................................................... 5 Chương 1. CƠ SỞ LÝ LUẬN VỀ QUẢN LÝ DẠY HỌC MÔN LỊCH SỬ THEO HƯỚNG TRẢI NGHIỆM Ở TRƯỜNG TRUNG HỌC CƠ SỞ ....................... 6 1.1. Tổng quan về lịch sử nghiên cứu vấn đề ......................................................... 6 1.1.1. Trên thế giới..................................................................................................... 6 1.1.2. Ở Việt Nam ...................................................................................................... 8 1.2. Một số khái niệm cơ bản của đề tài ............................................................... 10 1.2.1. Quản lý, quản lý giáo dục .............................................................................. 10 1.2.2. Dạy học .......................................................................................................... 12 1.2.3. Dạy học theo hướng trải nghiệm ................................................................... 14 1.2.4. Quản lý dạy học theo hướng trải nghiệm ...................................................... 15 1.3. Một số vấn đề cơ bản về quản lý dạy học môn Lịch sử theo hướng trải nghiệm ở trường THCS ................................................................................. 17 1.3.1. Dạy học môn Lịch sử theo hướng trải nghiệm ở trường THCS .................... 17 1.3.2. Quản lý dạy học môn Lịch sử theo hướng trải nghiệm ở trường THCS ....... 25 1.4. Các yếu tố ảnh hưởng đến quản lý dạy học môn Lịch sử theo hướng trải nghiệm ở trường THCS ................................................................................. 32 iii
1.4.1. Các yếu tố chủ quan ....................................................................................... 32 1.4.2. Các yếu tố khách quan ................................................................................... 32 Chương 2. THỰC TRẠNG QUẢN LÝ DẠY HỌC MÔN LỊCH SỬ THEO HƯỚNG TRẢI NGHIỆM Ở CÁC TRƯỜNG TRUNG HỌC CƠ SỞ THỊ XÃ ĐÔNG TRIỀU, TỈNH QUẢNG NINH ....................................... 36 2.1. Khái quát chung về địa bàn nghiên cứu ........................................................ 36 2.1.1. Khái quát về tình hình kinh tế - xã hội thị xã Đông Triều, tỉnh Quảng Ninh ...... 36 2.1.2. Khái quát về tình hình giáo dục THCS thị xã Đông Triều ............................ 37 2.2. Mục đích, nội dung, phương pháp khảo sát................................................... 40 2.2.1. Mục đích khảo sát .......................................................................................... 40 2.2.2. Nội dung khảo sát .......................................................................................... 40 2.2.3. Phương pháp khảo sát .................................................................................... 40 2.3. Thực trạng hoạt động dạy học môn Lịch sử theo hướng trải nghiệm ở các trường THCS thị xã Đông Triều, tỉnh Quảng Ninh ....................................... 41 2.3.1. Thực trạng nhận thức của CBQL, GV và HS về tầm quan trọng của dạy học môn Lịch sử theo hướng trải nghiệm ở trường THCS............................ 41 2.3.2. Thực trạng triển khai nội dung dạy học môn Lịch sử theo hướng trải nghiệm ở các trường THCS thị xã Đông Triều ............................................. 43 2.3.3. Thực trạng về các hình thức dạy học môn Lịch sử theo hướng trải nghiệm ở các trường THCS thị xã Đông Triều, tỉnh Quảng Ninh ................ 47 2.3.4. Thực trạng về các phương pháp dạy học môn Lịch sử theo hướng trải nghiệm ở các trường THCS Thị xã Đông Triêu, tỉnh Quảng Ninh ................................. 50 2.3.5. Thực trạng kỹ năng tổ chức hoạt động trải nghiệm môn Lịch sử cho học sinh của giáo viên .......................................................................................... 51 2.3.6. Thực trạng về điều kiện tổ chức dạy học môn Lịch sử theo hướng trải nghiệm ở các trường THCS thị xã Đông Triều, tỉnh Quảng Ninh .................... 53 2.4. Thực trạng quản lý hoạt động dạy học môn Lịch sử theo hướng trải nghiệm ở các trường THCS thị xã Đông Triều, tỉnh Quảng Ninh ................ 54 2.4.1. Thực trạng lập kế hoạch dạy học môn Lịch sử theo hướng trải nghiệm ở các trường THCS thị xã Đông Triều, tỉnh Quảng Ninh ................................ 54 iv
2.4.2. Thực trạng tổ chức dạy học môn Lịch sử theo hướng trải nghiệm ở các trường THCS thị xã Đông Triều, tỉnh Quảng Ninh ....................................... 56 2.4.3. Thực trạng chỉ đạo DH môn Lịch sử theo hướng trải nghiệm ở các trường THCS thị xã Đông Triều, tỉnh Quảng Ninh ....................................... 58 2.4.4. Thực trạng kiểm tra, đánh giá hoạt động dạy học môn Lịch sử theo hướng trải nghiệm ở các trường THCS thị xã Đông Triều, tỉnh Quảng Ninh ................ 59 2.4.5. Những yếu tố ảnh hưởng đến quản lý dạy học môn lịch sử theo hướng trải nghiệm ở các trường THCS thị xã Đông Triều, tỉnh Quảng Ninh .......... 61 2.5. Đánh giá chung về thực trạng quản lý dạy học môn Lịch sử theo hướng trải nghiệm ở các trường THCS thị xã Đông Triều, tỉnh Quảng Ninh .......... 62 2.5.1. Những điểm mạnh ......................................................................................... 63 2.5.2. Những điểm yếu ............................................................................................ 64 2.5.3. Nguyên nhân .................................................................................................. 65 2.5.4. Các vấn đề cần giải quyết .............................................................................. 65 Tiểu kết chương 2 ....................................................................................................... 66 Chương 3. BIỆN PHÁP QUẢN LÝ DẠY HỌC MÔN LỊCH SỬ THEO HƯỚNG TRẢI NGHIỆM Ở CÁC TRƯỜNG TRUNG HỌC CƠ SỞ THỊ XÃ ĐÔNG TRIỀU, TỈNH QUẢNG NINH ....................................... 67 3.1. Các nguyên tắc đề xuất biện pháp ................................................................. 67 3.1.1. Đảm bảo tính thực tiễn và khả thi của các biện pháp .................................... 67 3.1.2. Đảm bảo tính hiệu quả của các biện pháp ..................................................... 67 3.1.3. Đảm bảo tính đặc thù môn học ...................................................................... 67 3.1.4. Đảm bảo tính toàn diện và đồng bộ của các biện pháp ................................. 68 3.2. Các biện pháp quản lý hoạt động dạy học môn Lịch sử theo hướng trải nghiệm ở các trường THCS thị xã Đông Triều, tỉnh Quảng Ninh. ............... 68 3.2.1. Tăng cường nâng cao nhận thức cho CBQL, GV, HS và các lực lượng giáo dục về tầm quan trọng của dạy học theo hướng trải nghiệm ở trường THCS ..... 68 3.2.2. Xây dựng kế hoạch DH môn Lịch sử theo hướng trải nghiệm phù hợp với tình hình thực tiễn .................................................................................... 71 3.2.3. Đẩy mạnh công tác bồi dưỡng năng lực dạy học môn Lịch sử theo hướng trải nghiệm cho giáo viên ở các trường THCS .............................................. 72 v
3.2.4. Chỉ đạo đa dạng hóa nội dung và hình thức trải nghiệm trong dạy học môn Lịch sử ở các trường THCS ................................................................... 75 3.2.5. Đổi mới phương thức kiểm tra, đánh giá kết quả dạy học môn Lịch sử theo hướng trải nghiệm ở các trường THCS ................................................. 77 3.2.6. Đầu tư cơ sở vật chất, trang thiết bị phục vụ DH môn Lịch sử theo hướng trải nghiệm ở các trường THCS .................................................................... 79 3.3. Mối quan hệ giữa các biện pháp .................................................................... 80 3.4. Khảo nghiệm tính khả thi, cần thiết của các biện pháp quản lý đề xuất ....... 81 3.4.1. Đối tượng khảo nghiệm ................................................................................. 81 3.4.2. Cách đánh giá ................................................................................................ 81 3.4.3. Kết quả đánh giá ............................................................................................ 82 Tiểu kết chương 3 ....................................................................................................... 84 KẾT LUẬN VÀ KHUYẾN NGHỊ........................................................................... 85 1. Kết luận ................................................................................................................... 85 2. Khuyến nghị ............................................................................................................ 86 TÀI LIỆU THAM KHẢO ........................................................................................ 88 PHỤ LỤC vi
DANH MỤC CÁC CHỮ VIẾT TẮT Viết tắt Viết đầy đủ CNH - HĐH Công nghiệp hóa - Hiện đại hóa GD Giáo dục GV Giáo viên GVBM Giáo viên bộ môn GVCN Giáo viên chủ nhiệm HĐDH Hoạt động dạy học HĐTN Hoạt động trải nghiệm HS Học sinh HT Hiệu trưởng LS Lịch sử PHHS Phụ huynh học sinh PPDH Phương pháp dạy học QL Quản lý QLGD Quản lý giáo dục THCS Trung học cơ sở iv
DANH MỤC CÁC BẢNG, BIỂU ĐỒ Bảng: Bảng 2.1: Quy mô mạng lưới trường, lớp, HS cấp THCS .................................... 37 Bảng 2.2: Kết quả xếp loại học lực môn Lịch sử của học sinh các trường THCS thị xã Đông Triều trong 3 năm trở lại đây ................................. 38 Bảng 2.3: Đội ngũ cán bộ quản lí các trường THCS 3 năm qua ........................... 39 Bảng 2.4: Đội ngũ giáo viên dạy môn Lịch sử các trường THCS 3 năm qua ....... 39 Bảng 2.5: Nhận thức của CBQL, GV về mức độ quan trọng của dạy học môn Lịch sử theo hướng trải nghiệm ............................................................ 41 Bảng 2.6: Đánh giá về vai trò của việc tổ chức hoạt động dạy học môn Lịch sử theo hướng trải nghiệm .................................................................... 42 Bảng 2.7: Mức độ thực hiện các nội dung dạy học môn Lịch sử theo hướng trải nghiệm ............................................................................................ 45 Bảng 2.8: Đánh giá của CBQL,GV về mức độ thực hiện các hình thức dạy học môn Lịch sử theo hướng trải nghiệm ............................................. 47 Bảng 2.9: Nhu cầu của học sinh về các hình thức học môn Lịch sử theo hướng trải nghiệm ............................................................................................ 49 Bảng 2.10: Đánh giá của CBQL, GV về mức độ thực hiện các phương pháp dạy học môn Lịch sử theo hướng trải nghiệm ...................................... 50 Bảng 2.11: Thực trạng kỹ năng tổ chức hoạt động trải nghiệm môn Lịch sử cho học sinh của giáo viên các trường THCS thị xã Đông Triều ................ 52 Bảng 2.12: Đánh giá của giáo viên về các điều kiện trong việc tổ chức DH môn Lịch sử theo hướng trải nghiệm ............................................................ 53 Bảng 2.13: Đánh giá của CBQL, GV về việc xây dựng kế hoạch DH môn Lịch sử theo hướng trải nghiệm của hiệu trưởng các trường THCS thị xã Đông Triều ............................................................................................ 54 Bảng 2.14: Đánh giá của CBQL,GV về việc tổ chức DH môn Lịch sử theo hướng trải nghiệm ................................................................................. 57 Bảng 2.15: Thực trạng chỉ đạo tổ chức DH môn Lịch sử theo hướng trải nghiệm ở các trường THCS Đông Triều, tỉnh Quảng Ninh ................. 58 v
Bảng 2.16: Các biện pháp kiểm tra, đánh giá hoạt động DH môn Lịch sử theo hướng trải nghiệm ở các trường THCS Thị xã Đông Triều, tỉnh Quảng Ninh.......... 60 Bảng 2.17: Mức độ thực hiện các chức năng quản lý dạy học môn Lịch sử theo hướng trải nghiệm của hiệu trưởng các trường THCS thị xã Đông Triều ..... 62 Bảng 3.1: Kết quả khảo nghiệm về mức độ cần thiết và tính khả thi của các biện pháp đề xuất .................................................................................. 82 Biểu đồ: Biểu đồ 3.1: Mức độ tương quan của tính cần thiết và tính khả thi của các biện pháp đề xuất ................................................................................................................. 83 vi
MỞ ĐẦU 1. Lý do chọn đề tài Giáo dục là một hình thái ý thức xã hội, nó có vị trí đặc biệt quan trọng trong đời sống con người. Giáo dục không chỉ là sản phẩm của xã hội mà đã trở thành nhân tố tích cực, một động lực thúc đẩy sự phát triển của xã hội loài người. Sản phẩm của Giáo dục là con người, con người là nguồn tài nguyên to lớn và vô giá đem lại sự hưng thịnh cho mỗi quốc gia. Trong giai đoạn đẩy mạnh CNH - HĐH đất nước và hội nhập quốc tế, nguồn lực con người Việt Nam càng trở nên có ý nghĩa quan trọng, quyết định sự thành công của công cuộc phát triển đất nước. Giáo dục có nhiệm vụ quan trọng trong việc xây dựng một thế hệ người Việt Nam mới, đáp ứng yêu cầu phát triển kinh tế - xã hội. Mục tiêu của giáo dục THCS đã được ghi trong Điều 27 Luật giáo dục 2005:. "Giáo dục trung học cơ sở nhằm giúp học sinh củng cố và phát triển những kết quả của giáo dục tiểu học; có học vấn phổ thông ở trình độ cơ sở và những hiểu biết ban đầu về kỹ thuật và hướng nghiệp để tiếp tục học trung học phổ thông, trung cấp, học nghề hoặc đi vào cuộc sống lao động'' [34]. Trong những năm gần đây, giáo dục phổ thông nước ta nói chung và giáo dục THCS nói riêng đã không ngừng phát triển. Chất lượng giáo dục đã có chuyển biến. Trình độ hiểu biết, năng lực tiếp cận tri thức mới của một bộ phận HS được nâng cao. Bên cạnh những thành tựu trên, giáo dục ở các trường THCS còn gặp một số vấn đề bất cập, trong đó có vấn đề quản lý hoạt động dạy học (HĐDH) bộ môn. Mỗi môn học trong nhà trường phổ thông với đặc trưng của từng bộ môn nhưng đều phải góp phần đào tạo học sinh một cách toàn diện. Trong đó môn Lịch sử có vị trí rất quan trọng, là môn học cung cấp cho học sinh tri thức của khoa học lịch sử, về Lịch sử thế giới và Lịch sử dân tộc. Đối tượng của của môn học là quá khứ đã diễn ra, không thể tái hiện và không thể trực quan sinh động. Dạy học lịch sử là giáo dục truyền thống văn hóa, giáo dục tư tưởng, tình cảm, ý thức đạo đức để hình thành nhân cách học sinh. Giáo dục lịch sử có vai trò đặc biệt đến sự trường tồn, hưng vượng của quốc gia dân tộc. Trong những năm chuẩn bị cho Cách mạng tháng Tám, Bác Hồ căn dặn: “Dân ta phải biết sử ta, Cho tường gốc tích nước nhà Việt Nam” [26]. 1
Lời dạy trên của Chủ tịch Hồ Chí Minh hàm chứa một ý nghĩa vô cùng sâu sắc về ý nghĩa, vai trò của lịch sử. Nhờ lịch sử chúng ta mới biết nguồn gốc của dân tộc, biết được quá trình dựng nước và giữ nước với những chiến công oanh liệt, những trang sử vàng chói lọi của các thế hệ đi trước. Học lịch sử, biết lịch sử cũng sẽ bồi đắp trong mỗi chúng ta lòng yêu quê hương đất nước, tinh thần tự hào dân tộc, từ đó củng cố ý chí, bản lĩnh, rèn luyện, phấn đấu vươn lên trong xây dựng và bảo vệ Tổ quốc. Tuy nhiên, trong thời gian qua chất lượng dạy học môn Lịch sử tại các nhà trường phổ thông chưa đạt kết quả như mong muốn, do lối dạy truyền thụ một chiều, áp đặt tạo cho người học cách học bị động, hạn chế việc phát triển các phẩm chất linh hoạt, độc lập sáng tạo của tư duy, khả năng ứng dụng những kiến thức và kỹ năng thu nhận được áp dụng vào thực hiện của người học còn yếu. Với điều kiện phát triển của các phương tiện truyền thông, trong bối cảnh hội nhập, mở rộng giao lưu, đặc biệt là Internet, học sinh được tiếp thu nhiều nguồn thông tin đa dạng, phong phú từ nhiều nguồn sử liệu khác nhau. Các em hiểu biết nhiều hơn, linh hoạt và thực tế hơn so với các thế hệ cùng lứa tuổi trước đây, đặc biệt là học sinh Trung học cơ sở thì những phương pháp dạy học truyền thống càng tỏ ra không còn phù hợp. Trong học tập, học sinh không thỏa mãn với vai trò của người tiếp thu thụ động, không chấp nhận những hoạt động dạy học một chiều. Vì lẽ đó, đổi mới quản lý hoạt động dạy học môn Lịch sử là điều hết sức cần thiết cùng với đổi mới mục tiêu, nội dung chương trình sách giáo khoa, đặc biệt là đổi mới quản lý hoạt động dạy học môn Lịch sử theo hướng trải nghiệm đang được các nhà trường triển khai thực hiện. Thị xã Đông Triều, tỉnh Quảng Ninh là một địa bàn có nhiều di tích lịch sử gắn liền với lịch sử dân tộc và văn hóa địa phương. Tuy nhiên, thực tế cho thấy, trong những năm gần đây, công tác quản lý hoạt động dạy học môn Lịch sử ở các trường THCS Thị xã Đông Triều, đặc biệt là vấn đề quản lý nội dung, chương trình DH môn Lịch sử theo hướng trải nghiệm thực tế tại địa phương còn có những hạn chế, bất cập, chưa đáp ứng được yêu cầu đổi mới giáo dục THCS hiện nay. Xuất phát từ những điều nêu trên, chúng tôi lựa chọn vấn đề "Quản lý dạy học môn Lịch sử theo hướng trải nghiệm ở các trường THCS thị xã Đông Triều, tỉnh Quảng Ninh" làm đề tài luận văn để nghiên cứu với mong muốn góp phần vào việc nâng cao chất lượng dạy học môn Lịch sử ở các trường THCS trên địa bàn thị xã. 2
2. Mục đích nghiên cứu Trên cơ sở nghiên cứu lý luận và thực tiễn quản lý dạy học môn Lịch sử theo hướng trải nghiệm ở các trường THCS, luận văn đề xuất một số biện pháp quản lý dạy học môn môn Lịch sử theo hướng trải nghiệm ở các trường THCS thị xã Đông Triều, tỉnh Quảng Ninh nhằm đáp ứng yêu cầu đổi mới giáo dục trong giai đoạn hiện nay. 3. Đối tượng và khách thể nghiên cứu - Khách thể nghiên cứu: Hoạt động dạy học môn Lịch sử theo hướng trải nghiệm ở trường THCS thị xã Đông Triều, tỉnh Quảng Ninh. - Đối tượng nghiên cứu: Quản lý dạy học môn Lịch sử theo hướng trải nghiệm của Hiệu trưởng các trường THCS thị xã Đông Triều, tỉnh Quảng Ninh. 4. Giới hạn nghiên cứu của đề tài - Về nội dung: Đề tài tập trung nghiên cứu và đề xuất một số biện pháp quản lý dạy học môn Lịch sử theo hướng trải nghiệm ở các trường THCS thị xã Đông Triều, tỉnh Quảng Ninh. - Về khách thể điều tra: Gồm 185 người, trong đó có: 10 CBQL, 75 GV và 100 HS. - Về địa bàn khảo sát: Tiến hành khảo sát tại 5 trường THCS thuộc thị xã Đông Triều, tỉnh Quảng Ninh: Trường THCS Nguyễn Du, THCS Hưng Đạo, THCS Lê Hồng Phong, THCS Bình Khê, THCS Đức Chính trong 3 năm học gần đây (2015- 2016, 2016-2017, 2017-2018). 5. Giả thuyết khoa học Hoạt động dạy học môn Lịch sử theo hướng trải nghiệm ở các trường THCS thị xã Đông Triều, tỉnh Quảng Ninh còn có những hạn chế, bất cập như: Chưa có tính thực tiễn cao, chưa tạo được hứng thú học tập cho học sinh. Có nhiều nguyên nhân dẫn đến thực trạng trên, trong đó có nguyên nhân thuộc về phía nhà quản lý, do đó, nếu đề xuất và thực hiện một cách đồng bộ các biện pháp quản lý dạy học môn Lịch sử theo hướng trải nghiệm phù hợp với tình hình thực tiễn thì chất lượng dạy học môn Lịch sử ở các trường THCS thị xã Đông Triều, tỉnh Quảng Ninh sẽ được nâng cao. 6. Nhiệm vụ nghiên cứu 6.1. Nghiên cứu cơ sở lý luận về quản lý dạy học môn Lịch sử theo hướng trải nghiệm ở trường THCS. 6.2. Khảo sát và đánh giá thực trạng về dạy học môn Lịch sử, quản lý dạy học môn Lịch sử theo hướng trải nghiệm ở các trường THCS thị xã Đông Triều, tỉnh Quảng Ninh. 3
6.3. Đề xuất một số biện pháp quản lý dạy học môn Lịch sử theo hướng trải nghiệm ở các trường THCS thị xã Đông Triều, tỉnh Quảng Ninh. 7. Phương pháp nghiên cứu Đề tài sử dụng phối hợp các nhóm phương pháp nghiên cứu sau đây: 7.1. Nhóm phương pháp nghiên cứu lý luận Phân tích, tổng hợp và hệ thống hoá các tài liệu, văn bản có liên quan đến dạy học môn LS và Quản lí dạy học môn Lịch sử theo hướng trải nghiệm sáng tạo ở trường THCS nhằm xây dựng khung lí thuyết cho đề tài. 7.2. Nhóm phương pháp nghiên cứu thực tiễn a) Phương pháp quan sát: Quan sát các biện pháp quản lý dạy học môn Lịch sử theo hướng trải nghiệm của Hiệu trưởng các trường THCS thị xã Đông Triều, tỉnh Quảng Ninh. b) Phương pháp phỏng vấn: Tiến hành phỏng vấn, tham khảo ý kiến của một số chuyên viên cán bộ quản lý phòng Giáo dục và Đào tạo thị xã Đông Triều, phỏng vấn cán bộ quản lý, giáo viên các trường THCS về hoạt động dạy học và quản lý dạy học môn Lịch sử theo hướng trải nghiệm nhằm bổ sung các thông tin thực tiễn cho luận văn. c) Phương pháp điều tra bằng bảng hỏi: Thiết kế các bảng hỏi dành cho cán bộ quản lý, giáo viên các trường THCS. Nhằm tìm hiểu thực trạng của quản lý dạy học môn Lịch sử theo hướng trải nghiệm ở các trường THCS thị xã Đông Triều, tỉnh Quảng Ninh. d) Phương pháp nghiên cứu sản phẩm hoạt động: Nghiên cứu các quyết định quản lý, các tài liệu văn bản, các kế hoạch hoạt động, báo cáo tổng kết công tác quản lý hoạt động dạy học môn Lịch sử theo hướng trải nghiệm của Hiệu trưởng các trường THCS thị xã Đông Triều, tỉnh Quảng Ninh. e) Phương pháp chuyên gia: Tham khảo các ý kiến của chuyên gia, trao đổi với nhà các nhà quản lý thu thập thông tin cần thiết liên quan đến đề tài. g) Phương pháp thăm dò: Khảo sát thăm dò một số biện pháp để khẳng định tính cấp thiết và khả thi của các biện pháp đề xuất. 7.3. Các phương pháp xử lý số liệu bằng thống kê toán học Sử dụng một số công thức toán học như tính phần trăm, tính trung bình cộng để xử lý các kết quả khảo sát thực tiễn. 4
8. Cấu trúc luận văn Ngoài phần Mở đầu; Kết luận, Khuyến nghị; Tài liệu tham khảo và Phụ lục, nội dung luận văn được trình bày trong 3 chương: Chương 1: Cơ sở lý luận về quản lý dạy học môn Lịch sử theo hướng trải nghiệm ở trường THCS. Chương 2: Thực trạng quản lý dạy học môn Lịch sử theo hướng trải nghiệm ở các trường THCS thị xã Đông Triều, tỉnh Quảng Ninh. Chương 3: Biện pháp quản lý dạy học môn Lịch sử theo hướng trải nghiệm ở các trường THCS thị xã Đông Triều, tỉnh Quảng Ninh. 5
Chương 1 CƠ SỞ LÝ LUẬN VỀ QUẢN LÝ DẠY HỌC MÔN LỊCH SỬ THEO HƯỚNG TRẢI NGHIỆM Ở TRƯỜNG TRUNG HỌC CƠ SỞ 1.1. Tổng quan về lịch sử nghiên cứu vấn đề 1.1.1. Trên thế giới Ngay từ khi mới xuất hiện trên trái đất, để tồn tại con người phải lao động. Trong lao động và cuộc sống hàng ngày con người nhận thức thế giới xung quanh, dần dần tích luỹ được kinh nghiệm sống, kinh nghiệm lao động và chinh phục thiên nhiên, từ đó nảy sinh ra nhu cầu truyền đạt những hiểu biết ấy cho nhau, đó chính là nguồn gốc phát sinh của hiện tượng GD. Giáo dục được thực hiện bằng nhiều con đường khác nhau, trong đó con đường quan trọng nhất là tổ chức dạy học (DH) trong nhà trường nhằm giúp cho HS nắm vững tri thức khoa học và kinh nghiệm xã hội, hình thành phương pháp tư duy năng động sáng tạo và kĩ năng vận dụng kiến thức vào thực tế cuộc sống. Lịch sử giáo dục thế giới đã ghi nhận J.A. Cômenxki người Tiệp Khắc (1592 - 1670) là “Ông Tổ của nền giáo dục cận đại”. Ông đã nêu lên hệ thống lý luận giáo dục, những nguyên tắc sư phạm. Ông yêu cầu giáo dục phải hệ thống, phải toàn diện. “dạy hết thẩy mọi điều cho hết thẩy mọi người”, phải “thích ứng với tự nhiên”, phải xuất phát từ đặc điểm nhận thức của trẻ, phải xuất phát từ tính thống nhất của thế giới… Ông là người sáng lập ra hệ thống trường, lớp; học tập theo niên học, bài học phù hợp với lứa tuổi, phù hợp với trình độ… Ngay sau khi lý luận GD, dạy học của Cômenxki ra đời đã được ứng dụng vào quá trình phát triển giáo dục ở các nước châu Âu và nó đang tồn tại cho đến ngày nay [11]. J.A. Cômenxki đã đưa ra những quan điểm về HĐDH mà chúng ta có thể vận dụng trong HĐDH môn Lịch sử. Theo ông, quá trình dạy học để truyền thụ và tiếp nhận tri thức là phải dựa vào sự vật hiện tượng do HS tự quan sát, tự suy nghĩ mà hiểu biết, không nên áp đặt, gò ép người ta chấp nhận bất kỳ một điều gì và ông đã nêu ra một số nguyên tắc dạy học có giá trị rất lớn: nguyên tắc trực quan; nguyên tắc phát huy tính tự giác tích cực của HS; nguyên tắc hệ thống và liên tục; nguyên tắc củng cố kiến thức; nguyên tắc dạy học theo khả năng tiếp thu của HS (vừa sức); dạy học phải thiết thực và dạy học theo nguyên tắc cá biệt [11]. 6
Trong những thập kỷ gần đây ở Liên xô (cũ) đã có một số công trình nghiên cứu hệ thống các vấn đề về PPDH mà tiêu biểu là công trình của các nhà khoa học: V.V.Davưdop, N.A.Menchinskaia, M.N.Statkin, I.Ia.Lecne,... trong đó việc công nghệ hóa quá trình dạy học của Giáo sư Viện sĩ V.V.Davưdop đã được tổ chức vận dụng tại Việt Nam. Tác giả V.A.Xukhomlinxki nêu ra một số vấn đề quản lý của Hiệu trưởng trường phổ thông như phân công nhiệm vụ giữa Hiệu trưởng và phó hiệu trưởng. Các tác giả thống nhất khẳng định người Hiệu trưởng phải là người lãnh đạo toàn diện và chịu trách nhiệm chính trong công tác quản lý nhà trường. Về tổ chức dự giờ và phân tích sư phạm bài dạy, tác giả V.A.Xukhomlinxki nhấn mạnh hoạt động dự giờ thăm lớp và đưa ra nhiều cách phân tích sư phạm bài dạy cho GV. Ông cho rằng đó là đòn bẩy nâng cao chất lượng giảng dạy của đội ngũ GV [48]. Trong những công trình nghiên cứu của mình, các nhà quản lý giáo dục Xô Viết đã cho rằng: “Kết quả toàn bộ hoạt động của nhà trường phụ thuộc rất nhiều vào việc tổ chức đúng đắn và hợp lý công tác hoạt động của đội ngũ giáo viên” [38]. Với hoạt động dạy học môn Lịch sử, trong cuốn “Phương pháp giảng dạy lịch sử” [49], Xtơrajốp. A.I đã nêu rõ tầm quan trọng của các tài liệu văn hóa - lịch sử trong các khóa trình lịch sử Liên xô trên tất cả các mặt: cung cấp tri thức, giáo dục đạo đức, tư tưởng và phát triển kỹ năng thực hành bộ môn. Tác giả quan niệm rằng những sự kiện về lịch sử - văn hóa rất phong phú, phức tạp, do đó cần xác lập một số nguyên tắc về phương pháp dạy học để GV vận dụng khi giảng dạy nội dung này: Giảng dạy những nội dung văn hóa - lịch sử không chỉ liệt kê các hiện tượng văn hóa nổi bật hoặc tiểu sử của các nhà văn mà điều quan trọng hơn là trình bày cho HS hiểu cuộc đấu tranh về thế giới quan, thể hiện trong tư tưởng, hành động và tác phẩm của các nhân vật văn hóa, để thấy được sự phát triển của xã hội; cần làm cho HS thấy được tính độc đáo, đa dạng của văn hóa các dân tộc trong một quốc gia đang ngày càng xích lại gần nhau, nhưng vẫn giữ được bản sắc văn hóa của riêng mình; khi giảng dạy nội dung văn hóa cần đảm bảo tính cụ thể, trực quan và truyền cảm. Trong cuốn “Phát triển tư duy học sinh trong dạy học lịch sử”[22], I.A.Lecne đã đề cập đến việc dạy học phải bắt đầu từ trực quan nhằm tạo ra trong óc trẻ một biểu tượng bền vững để từ đó đi sâu vào tìm hiểu bản chất sự kiện. 7
Trong cuốn “Phát triển tư duy học sinh” [1] Aleexep đã khẳng định: “cơ sở tâm lý của nhận thức trực quan sinh động trong học tập lịch sử khi tạo ra biểu tượng trong sáng muôn màu muôn vẻ về các sự vật hiện tượng đang học”. Để thực hiện nhiệm vụ này phải tổ chức cho học sinh tri giác các di tích lịch sử. Đây chính là hoạt động quan trọng, là phương thức dạy học cho học sinh đọc cuốn sách của cuộc sống. Bởi việc tri giác các di tích lịch sử sẽ không chỉ bồi dưỡng kiến thức mà còn góp phần vào việc giáo dục cho các em lòng tự hào về truyền thống của dân tộc. Nhìn chung, trên thế giới các nhà giáo dục đã đề cập tới nhiều khía cạnh khác nhau của việc dạy học môn Lịch sử ở các trường phổ thông như: Vấn đề nguyên tắc dạy học, vấn đề phương pháp dạy học, vấn đề tổ chức các hoạt động thực hành cho học sinh. Tuy nhiên việc nghiên cứu trực tiếp tới công tác quản lý hoạt động dạy học môn Lịch sử theo hướng trải nghiệm tại các trường phổ thông vẫn còn ít được quan tâm nghiên cứu. 1.1.2. Ở Việt Nam Việc dạy học môn Lịch sử tại các THCS ngày càng được chú trọng. Việc nâng cao chất lượng DH môn Lịch sử trong nhà trường phổ thông nói chung và nhà trường THCS nói riêng từ lâu đã trở thành vấn đề quan tâm của nhiều nhà khoa học. Chất lượng DH môn Lịch sử phụ thuộc vào rất nhiều yếu tố, trong đó yếu tố quản lý HĐDH nói chung và quản lý HĐDH bộ môn Lịch sử nói riêng. Do đó, quản lý HĐDH bộ môn Lịch sử là một nội dung được nhiều người quan tâm nghiên cứu. Trong công trình nghiên cứu“Sử dụng di tích trong dạy học lịch sử dân tộc ở trường THCS” [19], tác giả Hoàng Thanh Hải đã đề cập đến cở sở lí luận và các hình thức, biện pháp trong việc sử dụng di tích. Ngoài ra, tác giả đã có nhiều bài viết bàn về hình thức sử dụng di tích lịch sử trong dạy học lịch sử, giáo dục ý thức cho học sinh thông qua di sản như: Tổ chức hướng dẫn học sinh phổ thông tham gia lễ hội xuân tại các di tích lịch sử. Từ những năm của thế kỷ XX, nhiều nhà sư phạm như Trần Quốc Vượng, Phan Huy Lê, Đinh Xuân Lâm, Hà Văn Tấn,… đã tiến hành nghiên cứu một cách toàn diện các vấn đề về tổ chức quá trình DH môn Lịch sử, ý nghĩa của việc nâng cao chất lượng DH môn Lịch sử. Những ưu điểm và nhược điểm của hình thức tổ chức DH môn Lịch sử trên lớp, vai trò của người dạy và người học Lịch sử; cách tiến hành các hình thức tổ chức DH môn Lịch sử trên lớp. 8
Ngoài ra các nghiên cứu về quản lý và quản lý giáo dục ngày càng phong phú, đa dạng gắn liền với các tác giả tên tuổi như Đặng Quốc Bảo, Nguyễn Quốc Chí, Nguyễn Đức Chính, Trần Khánh Đức, Phạm Minh Hạc, Nguyễn Thị Mỹ Lộc, Phạm Quang Sáng, Bùi Đức Thiệp, Phạm Viết Vượng... Điểm chung mà các tác giả thể hiện trong các công trình nghiên cứu là: khẳng định vai trò quan trọng của công tác QL trong việc nâng cao chất lượng dạy và học ở các cấp học. Đây cũng chính là một trong những tư tưởng mang tính chiến lược về phát triển giáo dục của Đảng ta. Các tác giả trên đã làm sáng tỏ cơ sở lý luận về quản lý HĐDH bộ môn ở các nhà trường, đồng thời giúp cho tác giả luận văn nghiên cứu định hướng nghiên cứu đề tài của mình. Trước yêu cầu bức xúc của thực tiễn ở các trường THCS là đổi mới công tác quản lý HĐDH, trong đó có quản lý HĐDH môn Lịch sử, nhiều học viên cao học quản lý giáo dục đã đi vào nghiên cứu thực trạng quản lý HĐDH ở các trường phổ thông và đề xuất những biện pháp nhằm nâng cao chất lượng và hiệu quả trong công tác quản lý HĐDH như: Tác giả Vũ Thị Giang với đề tài "Quản lý hoạt động trải nghiệm sáng tạo của học sinh ở trường THCS thị xã Quảng Yên tỉnh Quảng Ninh, năm 2015", trong đề tài của mình tác giả đã phân tích vai trò, ý nghĩa của hoạt động trải nghiệm trong giáo dục ở các trường THCS hiện nay, hoặc tác giả Nguyễn Thị Tố Lan với đề tài “Biện pháp quản lý hoạt động dạy học môn Lịch sử tại các trường THCS huyện Vũ Thư tỉnh Thái Bình, năm 2008”; Tác giả Trần Quang Đức với “Quản lý ứng dụng công nghệ thông tin trong dạy học môn Lịch sử ở các trường THPT tỉnh Nam Định, năm 2010”; Tác giả Vũ Tuấn Anh với đề tài“Quản lý hoạt động bồi dưỡng học sinh giỏi môn Lịch sử tại các trường THPT thành phố Yên Bái, năm 2012”;... Trong các công trình nghiên cứu nêu trên, các tác giả đã phân tích cơ sở lý luận cũng như đã đưa ra một số biện pháp hữu hiệu trong quản lý hoạt động dạy học nói chung và hoạt động dạy học môn Lịch sử nói riêng tại địa bàn nghiên cứu của mình có giá trị về lý luận và thực tiễn, phù hợp với công việc của các tác giả trong thực hiện chức trách nhiệm vụ của mình, đồng thời cũng giúp cho CBQL các nhà trường tham khảo để vận dụng trong công tác quản lý của mình nhằm nâng cao chất lượng dạy học bộ môn Lịch sử tại các nhà trường. Tuy nhiên, việc quản lý HĐDH môn Lịch sử theo hướng trải nghiệm ở các trường THCS còn ít được đề cập đến. Chúng tôi cho rằng vấn đề này cần được nghiên cứu đầy đủ hơn. 9