Luận văn Thạc sĩ Khoa học giáo dục: Quản lý hoạt động dạy học tích hợp các môn khoa học tự nhiên ở các trường THCS thị xã Quảng Yên tỉnh Quảng Ninh

Chia sẻ: Tomcangxanh90 | Ngày: | Loại File: PDF | Số trang:102

Thêm vào BST

Báo xấu

38
lượt xem 11
download

Download Vui lòng tải xuống để xem tài liệu đầy đủ

Mục tiêu nghiên cứu của đề tài là quản lý hoạt động dạy học tích hợp các môn KHTN đề tài đề xuất một số biện pháp quản lý góp phần nâng cao chất lượng dạy học tích hợp các môn KHTN ở các trường THCS thị xã Quảng Yên tỉnh Quảng Ninh.

Chủ đề:

Bình luận(0) Đăng nhập để gửi bình luận!

Lưu

Nội dung Text: Luận văn Thạc sĩ Khoa học giáo dục: Quản lý hoạt động dạy học tích hợp các môn khoa học tự nhiên ở các trường THCS thị xã Quảng Yên tỉnh Quảng Ninh

ĐẠI HỌC THÁI NGUYÊN TRƯỜNG ĐẠI HỌC SƯ PHẠM NGUYỄN MINH TUẤN QUẢN LÝ HOẠT ĐỘNG DẠY HỌC TÍCH HỢP CÁC MÔN KHOA HỌC TỰ NHIÊN Ở CÁC TRƯỜNG TRUNG HỌC CƠ SỞ THỊ XÃ QUẢNG YÊN TỈNH QUẢNG NINH LUẬN VĂN THẠC SĨ KHOA HỌC GIÁO DỤC THÁI NGUYÊN - 2018
ĐẠI HỌC THÁI NGUYÊN TRƯỜNG ĐẠI HỌC SƯ PHẠM NGUYỄN MINH TUẤN QUẢN LÝ HOẠT ĐỘNG DẠY HỌC TÍCH HỢP CÁC MÔN KHOA HỌC TỰ NHIÊN Ở CÁC TRƯỜNG TRUNG HỌC CƠ SỞ THỊ XÃ QUẢNG YÊN TỈNH QUẢNG NINH Ngành: Quản lý giáo dục Mã số: 8.14.01.14 LUẬN VĂN THẠC SĨ KHOA HỌC GIÁO DỤC Người hướng dẫn khoa học: PGS.TS. NGUYỄN ĐỨC SƠN THÁI NGUYÊN - 2018
LỜI CAM ĐOAN Tôi xin cam đoan đây là công trình nghiên cứu của riêng tôi, các kết quả nghiên cứu là trung thực và chưa được công bố trong bất kỳ công trình nào khác. Tác giả luận văn Nguyễn Minh Tuấn i
LỜI CẢM ƠN Trong suốt quá trình học tập và hoàn thành luận văn này, tôi đã nhận được sự giúp đỡ tận tình của các thầy cô giáo, đồng nghiệp và các bạn. Tôi xin bày tỏ sự biết ơn sâu sắc đến PGS.TS. Nguyễn Đức Sơn, người đã tận tâm, trực tiếp hướng dẫn và giúp đỡ tôi trong suốt quá trình học tập và quá trình nghiên cứu luận văn. Tôi cũng xin gửi lời cảm ơn đến các thầy cô giáo khoa Tâm lý - Giáo dục trường Đại học Sư phạm - Đại học Thái Nguyên đã trực tiếp giảng dạy lớp Thạc sỹ QLGD K24A. Tôi chân thành cảm ơn sự giúp đỡ nhiệt tình, tạo mọi điều kiện của Lãnh đạo phòng GD&ĐT thị xã Quảng Yên, Ban Giám hiệu và giáo viên các trường THCS trên địa bàn thị xã đã cung cấp cho tôi những tư liệu bổ ích, tạo mọi điều kiện giúp tôi hoàn thành luận văn này. Mặc dù đã cố gắng nhưng luận văn cũng không thể tránh khỏi một số thiếu sót. Tác giả mong nhận được sự đóng góp ý kiến từ thầy cô, đồng nghiệp và bạn bè. Xin chân thành cảm ơn! Tác giả Nguyễn Minh Tuấn ii
MỤC LỤC LỜI CAM ĐOAN ................................................................................................. i LỜI CẢM ƠN ...................................................................................................... ii MỤC LỤC ..........................................................................................................iii DANH MỤC TỪ, CỤM TỪ VIẾT TẮT ........................................................... iv DANH MỤC CÁC BẢNG .................................................................................. v DANH MỤC BIỂU ĐỒ, SƠ ĐỒ ....................................................................... vi MỞ ĐẦU ............................................................................................................. 1 1. Lý do chọn đề tài ............................................................................................. 1 2. Mục đích nghiên cứu ....................................................................................... 3 3. Khách thể và đối tượng nghiên cứu ................................................................. 3 4. Giả thuyết khoa học ......................................................................................... 4 5. Nhiệm vụ nghiên cứu ...................................................................................... 4 6. Phạm vi nghiên cứu ......................................................................................... 4 7. Phương pháp nghiên cứu ................................................................................. 4 8. Cấu trúc luận văn ............................................................................................. 5 Chương 1. CƠ SỞ LÝ LUẬN VỀ QUẢN LÝ HOẠT ĐỘNG DẠY HỌC TÍCH HỢP CÁC MÔN KHOA HỌC TỰ NHIÊN Ở TRƯỜNG TRUNG HỌC CƠ SỞ .......................................................... 6 1.1. Tổng quan lịch sử nghiên cứu vấn đề ........................................................ 6 1.2. Một số khái niệm cơ bản của đề tài ........................................................... 8 1.2.1. Quản lý ...................................................................................................... 8 1.2.2. Quản lý hoạt động dạy học ........................................................................ 9 1.2.3. Dạy học tích hợp...................................................................................... 12 1.2.4. Quản lý dạy học tích hợp các môn khoa học tự nhiên ............................ 13 1.3. Những vấn đề cơ bản về quản lý dạy học tích hợp các môn khoa học tự nhiên ở trường THCS .......................................................................... 13 1.3.1. Hiệu trưởng trường THCS với hoạt động quản lý dạy học tích hợp các môn khoa học tự nhiên ...................................................................... 13 iii
1.3.2. Mục tiêu quản lý hoạt động dạy học tích hợp các môn khoa học tự nhiên ở trường THCS .............................................................................. 16 1.3.3. Nguyên tắc quản lý hoạt động dạy học tích hợp các môn KHTN ở trường THCS ........................................................................................... 17 1.3.4. Nội dung quản lý hoạt động dạy học tích hợp các môn KHTN ở trường THCS ........................................................................................... 19 1.4. Những yếu tố ảnh hưởng đến quản lý hoạt động dạy học tích hợp các môn KHTN ở trường THCS .................................................................... 23 1.4.1. Yếu tố chủ quan ....................................................................................... 23 1.4.2. Các yếu tố khách quan ............................................................................. 24 Tiểu kết chương 1 .............................................................................................. 26 Chương 2. THỰC TRẠNG QUẢN LÝ HOẠT ĐỘNG DẠY HỌC TÍCH HỢP CÁC MÔN KHOA HỌC TỰ NHIÊN Ở CÁC TRƯỜNG THCS THỊ XÃ QUẢNG YÊN TỈNH QUẢNG NINH .... 27 2.1. Vài nét khái quát về khách thể khảo sát .................................................. 27 2.1.1. Đặc điểm tình hình kinh tế - xã hội thị xã Quảng Yên, tỉnh Quảng Ninh .... 27 2.1.2. Đặc điểm giáo dục THCS thị xã Quảng Yên, tỉnh Quảng Ninh ............. 28 2.2. Tổ chức khảo sát thực trạng .................................................................... 31 2.2.1. Mục đích khảo sát .................................................................................... 31 2.2.2. Nội dung khảo sát .................................................................................... 32 2.2.3. Đối tượng khảo sát .................................................................................. 32 2.2.4. Phương pháp khảo sát.............................................................................. 32 2.1.5. Các bước khảo sát.................................................................................... 33 2.3. Thực trạng hoạt động dạy học tích hợp các môn KHTN ở các trường THCS thị xã Quảng Yên tỉnh Quảng Ninh ............................................. 34 2.3.1. Thực trạng nhận thức của CBQL, GV và HS về dạy học tích hợp các môn KHTN .............................................................................................. 34 2.3.2. Thực trạng xác định mục tiêu dạy học tích hợp các môn KHTN ........... 38 2.3.3. Mức độ đạt được mục tiêu dạy học tích hợp các môn KHTN ở các trường THCS thị xã Quảng Yên .............................................................. 40 iv
2.3.4. Thực trạng xác định nội dung dạy học tích hợp các môn KHTN ở các trường THCS thị xã Quảng Yên .............................................................. 41 2.3.5. Thực trạng các hình thức, phương pháp thực hiện dạy học tích hợp các môn KHTN ở các trường THCS thị xã Quảng Yên ......................... 43 2.4. Thực trạng quản lý hoạt động dạy học tích hợp các môn KHTN ở các trường THCS thị xã Quảng Yên tỉnh Quảng Ninh .................................. 44 2.4.1. Thực trạng lập kế hoạch quản lý hoạt động dạy học tích hợp các môn KHTN ở các trường THCS thị xã Quảng Yên ........................................ 44 2.4.2. Thực trạng tổ chức thực hiện kế hoạch dạy học tích hợp các môn KHTN ở các trường THCS thị xã Quảng Yên ........................................ 46 2.4.3. Thực trạng chỉ đạo thực hiện kế hoạch dạy học tích hợp các môn khoa học tự nhiên ở các trường THCS thị xã Quảng Yên ...................... 47 2.4.4. Thực trạng kiểm tra, đánh giá kết quả thực hiện dạy học tích hợp các môn khoa học tự nhiên ở các trường THCS thị xã Quảng Yên .............. 51 2.5. Đánh giá chung về quản lý hoạt động dạy học tích hợp các môn khoa học tự nhiên ở các trường THCS thị xã Quảng Yên ............................... 53 2.5.1. Ưu điểm ................................................................................................... 53 2.5.2. Hạn chế .................................................................................................... 54 2.5.3. Nguyên nhân của thành công và hạn chế trong công tác quản lý hoạt động dạy học tích hợp các môn khoa học tự nhiên ở các trường THCS thị xã Quảng Yên.......................................................................... 54 Tiểu kết chương 2 .............................................................................................. 57 Chương 3. BIỆN PHÁP QUẢN LÝ HOẠT ĐỘNG DẠY HỌC TÍCH HỢP CÁC MÔN KHOA HỌC TỰ NHIÊN Ở CÁC TRƯỜNG TRUNG HỌC CƠ SỞ THỊ XÃ QUẢNG YÊN TỈNH QUẢNG NINH ................... 58 3.1. Các nguyên tắc đề xuất biện pháp ........................................................... 58 3.1.1. Nguyên tắc đảm bảo tính kế thừa ............................................................ 58 3.1.2. Nguyên tắc đảm bảo tính thực tiễn .......................................................... 58 3.1.3. Nguyên tắc đảm bảo tính đồng bộ ........................................................... 58 3.1.4. Nguyên tắc đảm bảo tính khả thi ............................................................. 58 v
3.1.5. Nguyên tắc đảm bảo phát huy khả năng của học sinh trong quá trình học tập...................................................................................................... 59 3.2. Các biện pháp quản lý hoạt động dạy học tích hợp các môn khoa học tự nhiên ở các trường THCS thị xã Quảng Yên tỉnh Quảng Ninh .......... 59 3.2.1. Kế hoạch hoá công tác quản lý hoạt động dạy học tích hợp các môn khoa học tự nhiên .................................................................................... 59 3.2.2. Đổi mới hoạt động của tổ chuyên môn trong quản lý DHTH các môn KHTN của GV ......................................................................................... 63 3.2.3. Tăng cường xây dựng kỷ cương, nề nếp trong việc thực hiện dạy học tích hợp các môn khoa học tự nhiên ........................................................ 65 3.2.4. Tăng cường bồi dưỡng nâng cao năng lực chuyên môn và kĩ năng dạy học tích hợp cho đội ngũ GV khoa học tự nhiên .............................. 67 3.2.5. Tăng cường việc giáo dục động cơ, tinh thần, thái độ học tập và bồi dưỡng phương pháp học tập tích cực cho học sinh ................................. 70 3.2.6. Tăng cường chỉ đạo, kiểm tra, đánh giá và rút kinh nghiệm công tác tổ chức các hoạt động dạy học tích hợp các môn khoa học tự nhiên ...... 73 3.3. Mối quan hệ giữa các biện pháp đề xuất ................................................. 76 3.4. Khảo nghiệm về tính cần thiết, tính khả thi của các biện pháp đề xuất .. 76 3.4.1. Mục đích khảo nghiệm ............................................................................ 76 3.4.2. Đối tượng khảo nghiệm ........................................................................... 77 3.4.3. Kết quả đánh giá ...................................................................................... 77 Tiểu kết chương 3 .............................................................................................. 79 KẾT LUẬN VÀ KHUYẾN NGHỊ ................................................................. 80 1. Kết luận .......................................................................................................... 80 2. Khuyến nghị................................................................................................... 81 TÀI LIỆU THAM KHẢO............................................................................... 84 PHỤ LỤC vi
DANH MỤC TỪ, CỤM TỪ VIẾT TẮT CBGV : Cán bộ giáo viên CNH - HĐH : Công nghiệp hóa - Hiện đại hóa CSVC - TBDH : Cơ sở vật chất - Thiết bị dạy học DH : Dạy học DHTH : Dạy học tích hợp GD&ĐT : Giáo dục và đào tạo GV : Giáo viên GVCN : Giáo viên chủ nhiệm HĐDH : Hoạt động dạy học HS : Học sinh HT : Hiệu trưởng KHTN : Khoa học tự nhiên PPDH : Phương pháp dạy học QL : Quản lý TH&THCS : Tiểu học và Trung học cơ sở THCS : Trung học cơ sở TNCS : Thanh niên cộng sản TNTP : Thiếu niên tiền phong iv
DANH MỤC CÁC BẢNG Bảng 2.1: Quy mô mạng lưới trường, lớp, HS cấp THCS ............................ 28 Bảng 2.2: Kết quả 2 mặt giáo dục 3 năm qua ................................................ 29 Bảng 2.3: Đội ngũ CBQL THCS 3 năm qua ................................................. 30 Bảng 2.4: Đội ngũ GV THCS 3 năm qua ...................................................... 31 Bảng 2.5: Thực trạng nhận thức của CBQL, GV về HĐDH tích hợp các môn KHTN .................................................................................... 35 Bảng 2.6: Thực trạng xác định mục tiêu DH tích hợp các môn KHTN của CBGV các trường THCS thị xã Quảng Yên ................................. 39 Bảng 2.7: Mức độ đạt được mục tiêu DH tích hợp các môn KHTN ở các trường THCS thị xã Quảng Yên ................................................... 40 Bảng 2.8: Đánh giá của GV về mức độ phù hợp của nội dung DH tích hợp các môn KHTN với nhận thức của HS .................................. 42 Bảng 2.9: Mức độ thực hiện và hiệu quả của các hình thức, phương pháp trong việc thực hiện DH tích hợp các môn KHTN ở các trường THCS thị xã Quảng Yên ............................................................... 43 Bảng 2.10: Thực trạng việc xây dựng kế hoạch HĐDH tích hợp các môn KHTN ở các trường THCS thị xã Quảng Yên .............................. 45 Bảng 2.11: Thực trạng việc tổ chức thực hiện kế hoạch quản lý HĐDH tích hợp các môn KHTN ở các trường THCS thị xã Quảng Yên............. 46 Bảng 2.12: Thực trạng chỉ đạo tổ chuyên môn hướng dẫn giáo viên lập kế hoạch DHTH các môn KHTN....................................................... 48 Bảng 2.13: Thực trạng chỉ đạo tổ chuyên môn bồi dưỡng năng lực cho GV về DHTH các môn KHTN ............................................................ 50 Bảng 2.14: Thực trạng việc kiểm tra đánh giá kết quả thực hiện DHTH các môn KHTN ở các trường THCS thị xã Quảng Yên ...................... 52 Bảng 3.1: Kết quả khảo nghiệm mức độ cần thiết và tính khả thi của 7 biện pháp quản lý hoạt động DHTH các môn KHTN ở các trường THCS thị xã Quảng Yên tỉnh Quảng Ninh ....................... 77 v
DANH MỤC BIỂU ĐỒ, SƠ ĐỒ Biểu đồ: Biểu đồ 2.1: Mức độ phù hợp của nội dung DHTH các môn KHTN với nhận thức của HS ........................................................................ 42 Biểu đồ 2.2: Thực trạng chỉ đạo tổ chuyên môn bồi dưỡng năng lực cho GV về DHTH các môn KHTN.................................................... 51 Biểu đồ 3.1: Mức độ tương quan của tính cần thiết và tính khả thi của các biện pháp đề xuất......................................................................... 78 Sơ đồ: Sơ đồ 1.3: QL các thành tố của quá trình DH ................................................... 11 vi
MỞ ĐẦU 1. Lý do chọn đề tài Giáo dục luôn được xác định là nhân tố quan trọng đối với sự phát triển và tiến bộ của xã hội. Bài học của nhiều quốc gia có bước nhảy vọt trong sự phát triển kinh tế - xã hội là biết đầu tư và sử dụng thành quả của giáo dục một cách đúng đắn. Đất nước ta đang bước vào thế kỷ XXI, thế kỷ của nền kinh tế tri thức với tốc độ phát triển mạnh mẽ trong các lĩnh vực khoa học và công nghệ. Nước ta đang đứng trước cơ hội và thách thức to lớn để thực hiện thành công sự nghiệp công nghiệp hoá, hiện đại hoá đất nước. Xu thế phát triển của thời đại và công cuộc xây dựng đất nước đòi hỏi chúng ta phải có nguồn nhân lực chất lượng cao. Tại Nghị quyết số 29-NQ/TW ngày 4/11/2013 Hội nghị Trung ương 8 khóa XI về đổi mới căn bản, toàn diện giáo dục và đào tạo đã khẳng định "Chủ động, tích cực hội nhập quốc tế để phát triển giáo dục và đào tạo, đồng thời giáo dục và đào tạo phải đáp ứng yêu cầu hội nhập quốc tế để phát triển đất nước" [9]. Muốn đào tạo nguồn nhân lực đáp ứng nhu cầu của xã hội hiện nay cần tiếp tục những định hướng đúng đắn của mục tiêu giáo dục hiện hành, nhưng cần điều chỉnh, khắc phục hạn chế “nặng về dạy chữ, nhẹ về dạy người”, đảm bảo phát triển toàn diện và phát huy tối đa tiềm năng riêng của mỗi học sinh; phát triển hài hòa con người cá nhân và con người xã hội; coi trọng giáo dục cả phẩm chất và năng lực của người học. Nghị quyết số 29- NQ/TW ngày 4/11/2013 Hội nghị Trung ương 8 khóa XI về đổi mới căn bản, toàn diện giáo dục và đào tạo đã chỉ rõ "Phát triển giáo dục và đào tạo là nâng cao dân trí, đào tạo nhân lực, bồi dưỡng nhân tài. Chuyển mạnh quá trình giáo dục từ chủ yếu trang bị kiến thức sang phát triển toàn diện năng lực và phẩm chất người học. Học đi đôi với hành; lý luận gắn với thực tiễn; giáo dục nhà trường kết hợp với giáo dục gia đình và giáo dục xã hội" [9]. 1
Trong định hướng của đổi mới chương trình giáo dục phổ thông nước ta sau năm 2015 thì giáo dục tích hợp là một trong những nội dung quan trọng được thực hiện nhằm hướng tới mục tiêu chuyển nền giáo dục nước ta từ chủ yếu cung cấp kiến thức và kỹ năng sang nền giáo dục phát triển phẩm chất và năng lực học sinh. Do vậy quản lý hoạt động giáo dục theo hướng tích hợp có ý nghĩa vô cùng quan trọng đối với việc đổi mới nâng cao chất lượng đào tạo trong nhà trường... Hiện nay, hoạt động giáo dục theo hướng tích hợp nói chung và tích hợp các môn KHTN nói riêng vẫn chưa thực sự được quan tâm. Thậm chí nhiều giáo viên chưa hiểu DH tích hợp là như thế nào. Chính vì chưa hiểu rõ tầm quan trọng của hoạt động DH theo hướng tích hợp nên việc quản lý vấn đề này ở các trường hiện nay chưa được quan tâm đầu tư thoả đáng về nhân lực, tài chính dẫn đến chất lượng giáo dục còn thấp. Trường THCS là đơn vị cơ sở của hệ thống giáo dục quốc dân ở nước ta, trực tiếp đảm nhiệm giáo dục HS từ lớp 6 đến lớp 9, đáp ứng yêu cầu dạy học theo hướng phát huy tính tích cực, tự giác, chủ động, sáng tạo, rèn luyện thói quen và khả năng tự học, tinh thần hợp tác của HS phù hợp với đặc điểm từng lớp học, môn học. Đổi mới PPDH rèn kĩ năng vận dụng kiến thức vào những tình huống khác nhau trong học tập vào thực tiễn, tác động đến tình cảm đem lại niềm vui, hứng thú học tập cho HS. Những thay đổi quan trọng về nội dung và PPDH nhằm đạt tới mục tiêu của chương trình. Đây là vấn đề then chốt của giáo dục THCS. Để đạt được mục tiêu giáo dục của cấp THCS thì đổi mới trong công tác quản lý hoạt động DH tích hợp nói chung và DH tích hợp các môn KHTM nói riêng là khâu đột phá để nâng cao chất lượng học tập của HS. Quảng Yên là một thị xã non trẻ nằm ở phía Tây Nam của tỉnh Quảng Ninh, trong những năm qua, Ngành GD&ĐT nói chung, bậc học THCS nói riêng đã thực hiện nhiều biện pháp quản lí phong phú để chỉ đạo, điều hành 2
hoạt động đổi mới phương pháp dạy học và kiểm tra đánh giá, duy trì nền nếp, kỷ cương, thực hiện có chất lượng nội dung, chương trình dạy học, đảm bảo đúng mục tiêu giáo dục. Tuy nhiên hoạt động quản lý đổi mới phương pháp dạy học của cấp học vẫn còn một số hạn chế như: Việc vận dụng các phương pháp dạy học tích hợp, đặc biệt là việc quản lý hoạt động dạy học tích hợp các môn KHTN của các nhà trường theo hướng phát huy tính tích cực, chủ động và sáng tạo của học sinh, phát triển năng lực tự học và tư duy của học sinh chưa thường xuyên, liên tục, chưa thành nhu cầu của giáo viên và học sinh; việc đầu tư khai thác sử dụng thiết bị đồ dùng còn hạn chế, kiểm tra đánh giá học sinh vẫn chưa sát với chất lượng thực tế, chất lượng kiểm tra giám sát hoạt động dạy học của các trường còn hạn chế,… Những hạn chế tồn tại đó đòi hỏi các trường THCS thị xã Quảng Yên phải đổi mới, nâng cao chất lượng thực hiện các biện pháp quản lí hoạt động dạy học của GV để hoạt động dạy học đạt hiệu quả cao hơn. Xuất phát từ những lý do trình bày trên, tôi chọn đề tài: “Quản lý hoạt động dạy học tích hợp các môn khoa học tự nhiên ở các trường THCS thị xã Quảng Yên tỉnh Quảng Ninh” làm đề tài luận văn. 2. Mục đích nghiên cứu Trên cơ sở nghiên cứu lý luận và thực trạng quản lý hoạt động dạy học tích hợp các môn KHTN đề tài đề xuất một số biện pháp quản lý góp phần nâng cao chất lượng dạy học tích hợp các môn KHTN ở các trường THCS thị xã Quảng Yên tỉnh Quảng Ninh. 3. Khách thể và đối tượng nghiên cứu 3.1. Khách thể nghiên cứu Quản lý hoạt động dạy học tích hợp các môn KHTN ở trường THCS. 3.2. Đối tượng nghiên cứu Quản lý hoạt động dạy học tích hợp các môn KHTN ở các trường THCS thị xã Quảng Yên tỉnh Quảng Ninh. 3
4. Giả thuyết khoa học Quản lý hoạt động dạy học tích hợp các môn KHTN ở các trường THCS thị xã Quảng Yên bước đầu đã có những thành công song còn nhiều hạn chế. Nguyên nhân của những hạn chế, bất cập đó là do việc quản lý chưa thật phù hợp. Nếu đề xuất được những biện pháp quản lý có tính khoa học và khả thi thì sẽ nâng cao được chất lượng giáo dục toàn diện ở các trường THCS thị xã Quảng Yên tỉnh Quảng Ninh. 5. Nhiệm vụ nghiên cứu 5.1. Hệ thống hóa cơ sở lý luận về quản lý hoạt dạy học tích hợp các môn KHTN ở trường THCS 5.2. Đánh giá thực trạng công tác quản lý hoạt động dạy học tích hợp các môn KHTN ở các trường THCS thị xã Quảng Yên 5.3. Đề xuất các biện pháp quản lý hoạt động dạy học tích hợp các môn KHTN ở các trường THCS thị xã Quảng Yên 6. Phạm vi nghiên cứu 6.1. Giới hạn phạm vi nội dung nghiên cứu Đề tài tập trung nghiên cứu một số hoạt động dạy học tích hợp và quản lý hoạt động dạy học tích hợp các môn KHTN của cán bộ, giáo viên và học sinh ở các trường THCS trên địa bàn thị xã Quảng Yên. 6.2. Giới hạn về địa bàn nghiên cứu Tiến hành khảo sát thực trạng, khảo nghiệm công tác quản lý hoạt động dạy học tích hợp các môn KHTN ở một số trường THCS thị xã Quảng Yên. 6.3. Giới hạn về khách thể khảo sát - CBQL và GV và học sinh các trường THCS. - Lãnh đạo, chuyên viên Phòng GD&ĐT liên quan đến công tác chỉ đạo, quản lý trường THCS. 7. Phương pháp nghiên cứu 7.1. Phương pháp nghiên cứu lý luận Nghiên cứu và tổng hợp các tài liệu lý luận, hệ thống hóa những chủ trương, Nghị quyết của Đảng và Nhà nước, các thông tư, chỉ thị của Bộ Giáo 4
dục có liên quan đến vấn đề nghiên cứu; tham khảo các luận văn cùng chuyên ngành và các tài liệu khác về quản lý hoạt động dạy học tích hợp ở các trường THCS để xây dựng khung lý thuyết cho đề tài. 7.2. Phương pháp nghiên cứu thực tiễn - Phương pháp điều tra viết: Xây dựng các mẫu phiếu điều tra dành cho cán bộ quản lý và giáo viên để thu thập thông tin về thực trạng quản lý hoạt động dạy học tích hợp các môn KHTN ở các trường THCS thị xã Quảng Yên - Phương pháp phỏng vấn: Tiến hành phỏng vấn cán bộ quản lý, giáo viên, học sinh về dạy học tích hợp các môn KHTN ở các trường THCS thị xã Quảng Yên hiện nay để thu thập thông tin thực tiễn cho đề tài. - Phương pháp quan sát: Quan sát thái độ, hành vi của học sinh và cách thức tổ chức các hoạt động dạy học tích hợp các môn KHTN ở các trường THCS thị xã Quảng Yên. - Phương pháp lấy ý kiến chuyên gia: Xin ý kiến các chuyên gia về tính cần thiết và khả thi của các biện pháp đề xuất. 7.3. Phương pháp thống kê toán học Sử dụng 1 số công thức toán học để xử lý các số liệu thu được. 8. Cấu trúc luận văn Ngoài phần Mở đầu, Kết luận và khuyến nghị, Tài liệu tham khảo và Phụ lục, nội dung chính của luận văn được trình bày trong 3 chương: Chương 1: Cơ sở lý luận về quản lý hoạt động dạy học tích hợp các môn KHTN ở trường THCS. Chương 2: Thực trạng quản lý hoạt động dạy học tích hợp các môn KHTN ở các trường THCS thị xã Quảng Yên tỉnh Quảng Ninh. Chương 3: Biện pháp quản lý hoạt động dạy học tích hợp các môn KHTN ở các trường THCS thị xã Quảng Yên tỉnh Quảng Ninh. 5
Chương 1 CƠ SỞ LÝ LUẬN VỀ QUẢN LÝ HOẠT ĐỘNG DẠY HỌC TÍCH HỢP CÁC MÔN KHOA HỌC TỰ NHIÊN Ở TRƯỜNG TRUNG HỌC CƠ SỞ 1.1. Tổng quan lịch sử nghiên cứu vấn đề Trên thế giới đã có nhiều nhà khoa học nghiên cứu về quan điểm tích hợp, trong đó có Xavier Roegiers (1996) với công trình nghiên cứu “Khoa sư phạm tích hợp hay cần làm thế nào để phát triển năng lực ở các trường học”. Trong công trình nghiên cứu của mình, ông nhấn mạnh rằng cần đưa toàn bộ quá trình học tập vào một tình huống có ý nghĩa đối với HS. Đồng thời với việc phát triển mục tiêu đơn lẻ, cần tích hợp các quá trình học tập này trong một tình huống có ý nghĩa với HS. Mục tiêu tích hợp là nhằm hình thành cho HS những năng lực thực tiễn - khả năng để HS có thể đối phó với những tình huống cụ thể xảy ra trong cuộc sống. Nhưng cũng cần lưu ý đến việc chọn lọc thông tin phù hợp với tình huống, mục đích của bài học đặt ra. X.Roegiers cũng cho rằng cần thiết phải có sự vượt lên trên các nội dung học tập. Các kiến thức học được chỉ thực sự có ý nghĩa khi chúng được huy động vào các tình huống cụ thể và những kiến thức đó sẽ được HS ghi nhớ lâu hơn. Học chỉ để biết, để nhớ và giải quyết các vấn đề trong bài học thì chưa đủ, HS phải biết vận dụng sáng tạo những kiến thức đã học vào những tình huống xảy ra trong thực tiễn [26]. Ở nước ta, quản lý hoạt động dạy học (HĐDH) nói chung, quản lý hoạt động dạy học tích hợp (DHTH) nói riêng là hoạt động trung tâm của người HT cũng như là mục tiêu trung tâm và quan trọng nhất của QL nhà trường. Vì vậy nó là vấn đề được nhiều người quan tâm và nghiên cứu. Do vậy, đã có nhiều nhà nghiên cứu giáo dục nghiên cứu cơ sở lý luận về tích hợp và các biện pháp nhằm vận dụng tích hợp vào quá trình giảng dạy như: Tác giả Đào Trọng Quang với bài: “Biên soạn SGK theo quan điểm tích hợp, cơ sở lý luận và một số kinh nghiệm” đã đề cập bản chất của sư phạm tích 6
hợp, quan điểm tích hợp và một số nguyên tắc chỉ đạo tích hợp, một số kỹ thuật tích hợp [22]. Tác giả Nguyễn Thanh Hùng nghiên cứu vấn đề Tích hợp trong dạy học Ngữ văn. Trong đề tài này, tác giả coi việc tích hợp trong dạy học Ngữ văn là quan điểm, là hình thức, phương pháp, phương tiện đã và đang được các nhà trường phổ thông áp dụng, cụ thể là tích hợp Làm văn, Văn học, Ngữ pháp vào trong môn Ngữ Văn. Cuối cùng tác giả đề xuất một số biện pháp nhằm nâng cao hiệu quả dạy học theo chương trình tích hợp đối với môn Ngữ Văn [13]. Trong đề tài Dạy học tích hợp, tác giả Trần Bá Hoành đưa ra một số khái niệm nền tảng về sư phạm tích hợp, các quan điểm và mục tiêu của sư phạm tích hợp, điều kiện và triển vọng để triển khai dạy học theo hướng tích hợp ở trường phổ thông tại Việt Nam [12]. Đối với các nhà trường sư phạm, việc vận dụng quan điểm tích hợp trong quá trình đào tạo giáo viên cũng đang là vấn đề nhận được sự quan tâm của rất nhiều nhà nghiên cứu. Có thể kể ra một số công trình tiêu biểu: Tác giả Đinh Quang Báo với công trình Cơ sở lý luận của việc đào tạo tích hợp khoa học cơ bản và phương pháp dạy học bộ môn ở các trường sư phạm [1]; Lê Đức Ngọc với đề tài Xây dựng chương trình đào tạo giáo viên dạy tích hợp các môn tự nhiên, các môn xã hội - nhân văn và các môn công nghệ [17]; Nguyễn Thị Quế Xuân với Quản lý hoạt động giáo dục theo chủ đề tích hợp ở trường tiểu học [27]. Các tác giả đã nêu được các căn cứ, các yêu cầu thực tiễn để giảng dạy cho học sinh, sinh viên về quan điểm, phương pháp thực hiện giáo dục tích hợp trong các nhà trường. Do vậy, trong chương trình SGK mới đã được các nhà khoa học xây dựng theo hướng tích hợp xuyên suốt từ cấp tiểu học đến THPT. Các tác giả biên soạn bộ SGK mới cũng khẳng định: Bên cạnh những hướng cải tiến chung của chương trình như giảm tải, tăng thực hành, gắn với cuộc sống, cải tiến nổi bật nhất của chương trình là hướng tích hợp. 7
Như vậy, việc vận dụng quan điểm tích hợp vào giảng dạy và giáo dục đã và đang thu hút được sự quan tâm của các nhà giáo dục. Những công trình nghiên cứu của nhiều nhà giáo dục và GV đã khẳng định việc vận dụng quan điểm dạy học tích hợp là một trong những xu hướng tất yếu hiện nay. Tuy nhiên, hiện nay, vấn đề quản lý hoạt động dạy học tích hợp các môn khoa học tự nhiên ở trường phổ thông nói chung, trường THCS nói riêng vẫn còn là khoảng trống đòi hỏi sự quan tâm nghiên cứu của các nhà khoa học. Vì vậy tôi nghiên cứu và viết luận văn này để tìm hiểu thực trạng QL hoạt động DHTH các môn KHTN của HT các trường THCS thị xã Quảng Yên tỉnh Quảng Ninh. Trên cơ sở đó đề ra biện pháp QL hoạt động DHTH các môn KHTN để nâng cao chất lượng dạy học ở các trường THCS và áp dụng khả thi trên địa bàn thị xã Quảng Yên tỉnh Quảng Ninh. 1.2. Một số khái niệm cơ bản của đề tài 1.2.1. Quản lý Ngay từ khi con người bắt đầu hình thành các nhóm, để thực hiện mục tiêu mà họ không thể đạt được với tư cách cá nhân riêng lẻ, thì cách QL đã là một yếu tố cần thiết để đảm bảo sự phối hợp của những cá nhân. Vì chúng ta ngày càng dựa vào sự nỗ lực chung, nhiều nhóm có tổ chức trở nên rộng lớn hơn, cho nên nhiệm vụ QL ngày càng quan trọng. Hoạt động QL bắt nguồn từ sự phân công lao động, mục đích của hoạt động quản lý nhằm tăng năng suất lao động, cải tạo cuộc sống. Để đạt được mục tiêu trên cơ sở kết hợp các yếu tố con người, phương tiện… thì cần có sự tổ chức và điều hành chung, đó chính là quá trình QL. Trài qua quá trình phát triển, cùng với sự phát triển của xã hội, trình độ tổ chức và QL cũng được từng bước nâng lên. Nói đến hoạt động QL, người ta thường nhắc đến ý tưởng sâu sắc của C.Mác: “Tất cả mọi lao động xã hội trực tiếp hay lao động chung nào tiến hành trên quy mô tương đối lớn, thì ít nhiều cũng cần đến một sự chỉ đạo để điều hòa những hoạt động cá nhân và thực hiện những chức năng chung phát sinh từ sự vận động của toàn bộ cơ thể sản xuất khác với sự vận động của 8
những khí quan độc lập của nó. Một nghệ sĩ vĩ cầm thì tự điều khiển mình, còn dàn nhạc thì cần có nhạc trưởng” [4]. Theo quan điểm chính trị xã hội: “Quản lý là sự tác động liên tục có tổ chức, có định hướng của chủ thể quản lý (người quản lý, người tổ chức quản lý) lên khách thể quản lý (đối tượng quản lý) về các mặt chính trị, văn hóa, xã hội, kinh tế… bằng một hệ thống các luật lệ, các chính sách, các nguyên tắc, các phương pháp và các biện pháp cụ thể nhằm tạo ra môi trường và điều kiện cho sự phát triển của đối tượng” [18]. Theo tác giả Phạm Khắc Chương: “Quản lý là một khái niệm ghép giữa “quản” và “lý””. “Quản” có hàm nghĩa rất phong phú: cai quản, thống trị, giữ gìn, theo dõi… Theo góc độ điều khiển, “quản” có thể hiểu là lái, điều khiển, chỉ huy, kiểm soát,… Do đó, trong đời sống xã hội ngày càng phát sinh những khái niệm liên quan đến từ “quản” như: quản giáo, quản thúc, quản tượng, quản gia, quản trị,… “lý” theo hàm nghĩa là khoa học, khách quan nâng cao hiệu quả hoạt động “quản” [6]. Tuy có nhiều định nghĩa khác nhau, song có thể khái quát: Quản lý là những tác động có tổ chức, có định hướng của chủ thể QL đến đối tượng QL nhằm bảo đảm cho sự vận động, phát triển của hệ thống phù hợp với quy luật khách quan, trong đó sử dụng và khai thác có hiệu quả nhất các tiềm năng, các cơ hội để đạt được mục tiêu đã xác định theo ý chí của chủ thể QL. 1.2.2. Quản lý hoạt động dạy học 1.2.2.1. Hoạt động dạy học Dạy học là khái niệm chỉ hoạt động chung của người dạy và người học, HĐDH bao gồm hai mặt là: HĐ dạy của GV và HĐ học của HS, hai HĐ này luôn gắn bó mật thiết với nhau, tác động qua lại lẫn nhau, bổ sung cho nhau nếu thiếu một trong hai HĐ thì không có HĐDH. Nếu không có HĐ dạy thì chỉ còn HĐ tự học của HS, nếu không có HĐ học thì HĐ dạy cũng không diễn ra, kết quả HĐ học của HS không thể tách rời kết quả HĐ dạy của thầy và kết quả HĐ dạy của thầy không thể tách rời kết quả học tập của HS. 9