Luận văn Thạc sĩ Khoa học giáo dục: Quản lý hoạt động giáo dục giá trị di sản văn hóa địa phương cho học sinh ở các trường trung học phổ thông thị xã Quảng Yên, tỉnh Quảng Ninh

Chia sẻ: Tomcangxanh90 | Ngày: | Loại File: PDF | Số trang:115

Thêm vào BST

Báo xấu

25
lượt xem 3
download

Download Vui lòng tải xuống để xem tài liệu đầy đủ

Mục tiêu nghiên cứu của đề tài là giáo dục và quản lý giáo dục giá trị văn hóa, giá trị di sản văn hóa ở địa phương đề xuất một số biện pháp quản lý hoạt động giáo dục giá trị di sản văn hóa ở địa phương góp phần làm tốt hơn việc bảo tồn di sản văn hóa và phát huy các giá trị văn hóa địa phương trong hình thành, phát triển nhân cách học sinh.

Chủ đề:

Bình luận(0) Đăng nhập để gửi bình luận!

Lưu

Nội dung Text: Luận văn Thạc sĩ Khoa học giáo dục: Quản lý hoạt động giáo dục giá trị di sản văn hóa địa phương cho học sinh ở các trường trung học phổ thông thị xã Quảng Yên, tỉnh Quảng Ninh

ĐẠI HỌC THÁI NGUYÊN TRƯỜNG ĐẠI HỌC SƯ PHẠM BÙI THỊ NGỌC BÁCH QUẢN LÝ HOẠT ĐỘNG GIÁO DỤC GIÁ TRỊ DI SẢN VĂN HÓA ĐỊA PHƯƠNG CHO HỌC SINH Ở CÁC TRƯỜNG TRUNG HỌC PHỔ THÔNG THỊ XÃ QUẢNG YÊN, TỈNH QUẢNG NINH LUẬN VĂN THẠC SĨ KHOA HỌC GIÁO DỤC THÁI NGUYÊN - 2018
ĐẠI HỌC THÁI NGUYÊN TRƯỜNG ĐẠI HỌC SƯ PHẠM BÙI THỊ NGỌC BÁCH QUẢN LÝ HOẠT ĐỘNG GIÁO DỤC GIÁ TRỊ DI SẢN VĂN HÓA ĐỊA PHƯƠNG CHO HỌC SINH Ở CÁC TRƯỜNG TRUNG HỌC PHỔ THÔNG THỊ XÃ QUẢNG YÊN, TỈNH QUẢNG NINH Ngành: Quản lý giáo dục Mã số: 8.14.01.14 LUẬN VĂN THẠC SĨ KHOA HỌC GIÁO DỤC Người hướng dẫn khoa học: PGS.TS. NGUYỄN THỊ TÍNH THÁI NGUYÊN - 2018
LỜI CAM ĐOAN Tôi xin cam đoan: Luận văn sử dụng những thông tin từ nhiều nguồn khác nhau, các thông tin đã được chọn lọc, phân tích, tổng hợp, xử lý và đưa vào luận văn đúng quy định. Đây là công trình nghiên cứu của riêng tôi. Các số liệu trong luận văn là trung thực. Những kết luận khoa học của luận văn chưa từng được công bố trong bất cứ công trình nào. Thái Nguyên, ngày 03 tháng 7 năm 2018 Tác giả Bùi Thị Ngọc Bách i
LỜI CẢM ƠN Lời đầu tiên tôi xin trân trọng cảm ơn Ban Giám hiệu và quý thầy cô giáo Khoa Tâm lý Giáo dục, Phòng Đào tạo Trường Đại học Sư phạm - Đại học Thái Nguyên cùng các nhà khoa học, các thầy cô giáo đã trực tiếp giảng dạy, góp ý, chỉ bảo, tạo điều kiện thuận lợi cho tôi trong suốt quá trình học tập, nghiên cứu và hoàn thành luận văn. Xin bày tỏ sự cảm ơn sâu sắc tới cán bộ, giáo viên và học sinh của các trường THPT thị xã Quảng Yên, tỉnh Quảng Ninh đã nhiệt tình cộng tác, giúp đỡ để tôi hoàn thành luận văn này. Đặc biệt tôi xin trân trọng và bày tỏ lòng biết ơn chân thành nhất tới PGS.TS. Nguyễn Thị Tính - người đã tận tình giúp đỡ và hướng dẫn, động viên tôi trong suốt thời gian nghiên cứu đề tài đến khi hoàn thành luận văn. Mặc dù đã có rất nhiều cố gắng trong quá trình nghiên cứu thực hiện đề tài, song không thể tránh khỏi những thiếu sót trong luận văn, tôi kính mong nhận được ý kiến đóng của các thầy, cô giáo và các bạn đồng nghiệp. Xin trân trọng cảm ơn! Thái Nguyên, ngày 03 tháng 7 năm 2018 Tác giả Bùi Thị Ngọc Bách ii
MỤC LỤC LỜI CAM ĐOAN .......................................................................................................... i LỜI CẢM ƠN ............................................................................................................... ii MỤC LỤC ................................................................................................................... iii DANH MỤC CÁC CHỮ VIẾT TẮT .......................................................................... iv DANH MỤC CÁC BẢNG ........................................................................................... v MỞ ĐẦU ...................................................................................................................... 1 1. Lý do chọn đề tài ...................................................................................................... 1 2. Mục đích nghiên cứu ................................................................................................ 2 3. Khách thể và đối tượng nghiên cứu .......................................................................... 2 4. Giả thuyết khoa học .................................................................................................. 2 5. Nhiệm vụ nghiên cứu ................................................................................................ 3 6. Phạm vi nghiên cứu .................................................................................................. 3 7. Phương pháp nghiên cứu .......................................................................................... 3 8. Cấu trúc luận văn ...................................................................................................... 4 Chương 1. CƠ SỞ LÝ LUẬN VỀ QUẢN LÝ HOẠT ĐỘNG GIÁO DỤC GIÁ TRỊ DI SẢN VĂN HÓA CHO HỌC SINH Ở TRƯỜNG TRUNG HỌC PHỔ THÔNG ......................................................................................... 5 1.1. Tổng quan nghiên cứu vấn đề ............................................................................ 5 1.2. Một số khái niệm ............................................................................................. 10 1.2.1. Giá trị ............................................................................................................... 10 1.2.2. Di sản văn hóa .................................................................................................. 10 1.2.3. Giá trị di sản văn hóa ....................................................................................... 12 1.2.4. Giáo dục giá trị di sản văn hóa ........................................................................ 12 1.2.5. Quản lý hoạt động giáo dục giá trị di sản văn hóa địa phương ở trường phổ thông ... 13 1.3. Một số vấn đề cơ bản về hoạt động giáo dục giá trị di sản văn hóa địa phương cho học sinh ở trường trung học phổ thông ........................................ 14 1.3.1. Mục tiêu và ý nghĩa giáo dục giá trị di sản văn hóa địa phương cho học sinh ở trường trung học phổ thông ................................................................... 14 1.3.2. Nội dung giáo dục giá trị di sản văn hóa cho học sinh ở trường trung học phổ thông ......................................................................................................... 18 iii
1.3.3. Nguyên tắc giáo dục giá trị di sản văn hóa cho học sinh ở trường trung học phổ thông ......................................................................................................... 19 1.3.4. Phương pháp và hình thức giáo dục giá trị di sản văn hóa cho học sinh ở trường trung học phổ thông ............................................................................. 20 1.4. Quản lý hoạt động giáo dục giá trị di sản văn hóa cho học sinh ở trường THPT ..... 24 1.4.1. Lập kế hoạch giáo dục giá trị di sản văn hóa cho học sinh ở trường trung học phổ thông ................................................................................................... 24 1.4.2. Tổ chức hoạt động giáo dục giá trị di sản văn hóa cho học sinh ở trường trung học phổ thông ......................................................................................... 26 1.4.3. Chỉ đạo thực hiện kế hoạch giáo dục giá trị di sản văn hóa địa phương cho học sinh ở trường trung học phổ thông ............................................................ 27 1.4.4. Kiểm tra, đánh giá kết quả hoạt động giáo dục giá trị di sản văn hóa địa phương cho học sinh ở trường trung học phổ thông ........................................ 29 1.5. Các yếu tố ảnh hưởng đến quản lý hoạt động giáo dục giá trị di sản văn hóa địa phương cho học sinh THPT ................................................................ 30 1.5.1. Các yếu tố khách quan ..................................................................................... 30 1.5.2. Các yếu tố chủ quan ......................................................................................... 32 Kết luận chương 1 ....................................................................................................... 33 Chương 2. THỰC TRẠNG QUẢN LÝ HOẠT ĐỘNG GIÁO DỤC GIÁ TRỊ DI SẢN VĂN HÓA ĐỊA PHƯƠNG CHO HỌC SINH Ở CÁC TRƯỜNG THPT THỊ XÃ QUẢNG YÊN, TỈNH QUẢNG NINH .......................................34 2.1. Tổ chức khảo sát .............................................................................................. 34 2.1.1. Khái quát tình hình kinh tế - xã hội và văn hóa, giáo dục THPT ở thị xã Quảng Yên, tỉnh Quảng Ninh .......................................................................... 34 2.1.2. Mục tiêu khảo sát ............................................................................................. 35 2.1.3. Khách thể và quy mô khảo sát ......................................................................... 35 2.1.4. Nội dung khảo sát ............................................................................................ 36 2.1.5. Phương pháp khảo sát và cách xử lý số liệu .................................................... 36 2.2. Thực trạng giáo dục giá trị di sản văn hóa địa phương ở các trường THPT thị xã Quảng Yên, tỉnh Quảng Ninh ................................................................ 36 iv
2.2.1. Thực trạng về nhận thức của cán bộ quản lý, giáo viên, học sinh về những giá trị của di sản văn hóa địa phương và giáo dục giá trị di sản văn hóa địa phương cho học sinh ........................................................................................ 36 2.2.2. Thực trạng về nội dung giáo dục giá trị di sản văn hóa địa phương cho học sinh . 38 2.2.3. Thực trạng về con đường và hình thức giáo dục giá trị di sản văn hóa địa phương cho học sinh ........................................................................................ 40 2.2.4. Thực trạng về phương pháp giáo dục giá trị di sản văn hóa địa phương cho học sinh .................................................................................................... 43 2.2.5. Thực trạng về đánh giá kết quả giáo dục giá trị di sản văn hóa địa phương cho học sinh ..................................................................................................... 47 2.2.6. Những khó khăn của giáo viên gặp phải trong thực hiện giáo dục giá trị di sản văn hóa địa phương cho học sinh .............................................................. 48 2.3. Thực trạng quản lý hoạt động giáo dục giá trị di sản văn hóa địa phương cho học sinh ở các trường THPT thị xã Quảng Yên, tỉnh Quảng Ninh ........... 50 2.3.1. Thực trạng việc lập kế hoạch của Hiệu trưởng về giáo dục giá trị di sản văn hóa địa phương cho học sinh ở các trường THPT thị xã Quảng Yên, tỉnh Quảng Ninh ....................................................................................................... 50 2.3.2. Thực trạng tổ chức thực hiện kế hoạch giáo dục giá trị di sản văn hóa địa phương cho học sinh ở các trường THPT thị xã Quảng Yên, tỉnh Quảng Ninh .. 52 2.3.3. Thực trạng chỉ đạo thực hiện giáo dục giá trị di sản văn hóa địa phương cho học sinh ở các trường THPT thị xã Quảng Yên, tỉnh Quảng Ninh ........... 55 2.3.4. Thực trạng việc kiểm tra, đánh giá kết quả thực hiện kế hoạch giáo dục giá trị di sản văn hóa địa phương cho học sinh ở các trường THPT thị xã Quảng Yên, tỉnh Quảng Ninh .......................................................................... 59 2.3.5. Những khó khăn của nhà trường trong quản lý hoạt động giáo dục giá trị di sản văn hóa địa phương cho học sinh ở các trường THPT thị xã Quảng Yên, tỉnh Quảng Ninh ...................................................................................... 61 2.4. Đánh giá chung về quản lý hoạt động giáo dục giá trị di sản văn hóa địa phương ở các trường THPT thị xã Quảng Yên, tỉnh Quảng Ninh ................... 62 2.4.1. Ưu điểm ........................................................................................................... 62 2.4.2. Hạn chế, nguyên nhân của hạn chế. ................................................................. 62 Kết luận chương 2 ....................................................................................................... 64 v
Chương 3. BIỆN PHÁP QUẢN LÝ HOẠT ĐỘNG GIÁO DỤC GIÁ TRỊ DI SẢN VĂN HÓA ĐỊA PHƯƠNG CHO HỌC SINH Ở CÁC TRƯỜNG THPT THỊ XÃ QUẢNG YÊN, TỈNH QUẢNG NINH .............................. 65 3.1. Cơ sở đề xuất biện pháp ................................................................................... 65 3.1.1. Nguyên tắc đảm bảo tính Đảng........................................................................ 65 3.1.2. Nguyên tắc đảm bảo tính mục đích ................................................................. 65 3.1.3. Nguyên tắc đảm bảo tính kế thừa .................................................................... 66 3.1.4. Nguyên tắc đảm bảo tính địa phương .............................................................. 66 3.1.5. Nguyên tắc đảm bảo tính hệ thống, toàn diện ................................................. 66 3.2. Các biện pháp quản lý hoạt động giáo dục giá trị di sản văn hóa địa phương cho học sinh ........................................................................................ 67 3.2.1. Nâng cao nhận thức về ý nghĩa của giáo dục di sản và quản lý hoạt động giáo dục giá trị di sản văn hóa địa phương cho cán bộ quản lí, đội ngũ giáo viên. ..... 67 3.2.2. Xây dựng kế hoạch, chỉ đạo việc thực hiện nội dung giáo dục giá trị di sản văn hóa địa phương cho học sinh. ................................................................... 70 3.2.3. Tổ chức hoạt động trải nghiệm thực tế ở địa phương phù hợp với học sinh để giáo dục giá trị di sản văn hóa..................................................................... 73 3.2.4. Đa dạng về phương pháp và hình thức giáo dục giá trị di sản văn hóa địa phương cho học sinh ........................................................................................ 77 3.2.5. Huy động các nguồn lực hỗ trợ cho hoạt động giáo dục giá trị di sản văn hóa địa phương cho học sinh ........................................................................... 80 3.2.6. Bồi dưỡng cho giáo viên những năng lực giáo dục giá trị di sản văn hóa địa phương ....................................................................................................... 83 3.2.7. Tăng cường kiểm tra, đánh giá hoạt động giáo dục giá trị di sản văn hóa địa phương cho học sinh trong các trường THPT thị xã Quảng Yên, tỉnh Quảng Ninh ...................................................................................................... 86 3.3. Mối quan hệ giữa các biện pháp ...................................................................... 88 3.4. Khảo sát tính cần thiết và tính khả thi của các biện pháp quản lý hoạt động giáo dục giá trị di sản văn hóa địa phương cho học sinh ................................. 89 3.4.1. Mục đích khảo nghiệm .................................................................................... 89 vi
3.4.2. Nội dung khảo nghiệm ..................................................................................... 89 3.4.3. Cách thức khảo nghiệm ................................................................................... 89 3.4.4. Kết quả khảo nghiệm ....................................................................................... 90 Kết luận chương 3 ....................................................................................................... 93 KẾT LUẬN VÀ KHUYẾN NGHỊ........................................................................... 94 1. Kết luận ................................................................................................................... 94 2. Khuyến nghị ............................................................................................................ 95 TÀI LIỆU THAM KHẢO ........................................................................................ 98 PHỤ LỤC vii
DANH MỤC CÁC CHỮ VIẾT TẮT GD&ĐT Giáo dục và đào tạo CB,GV Cán bộ, giáo viên CNH, HĐH Công nghiệp hoá, hiện đại hóa ĐCSVN Đảng cộng sản Việt Nam DSVHĐP Di sản văn hóa địa phương GTDSVHĐP Giá trị di sản văn hóa địa phương GTVH Giá trị văn hóa GVCN Giáo viên chủ nhiệm PP Phương pháp QLGD Quản lý giáo dục TDTT Thể dục thể thao THPT Trung học phổ thông XHCN Xã hội chủ nghĩa iv
DANH MỤC CÁC BẢNG Bảng 2.1. Nhận thức của cán bộ quản lý, giáo viên về vai trò của giáo dục giá trị di sản văn hóa địa phương cho học sinh THPT .................................. 37 Bảng 2.2. Các nội dung giáo dục giá trị di sản văn hóa địa phương cho học sinh .. 39 Bảng 2.3. Con đường giáo dục giá trị di sản văn hóa địa phương cho học sinh ..... 41 Bảng 2.4. Hình thức giáo dục giá trị di sản văn hóa địa phương cho học sinh ....... 42 Bảng 2.5. Phương pháp giáo dục giá trị di sản văn hóa địa phương cho học sinh .. 44 Bảng 2.6.a. Bảng đánh giá việc lập kế hoạch của Hiệu trưởng về giáo dục giá trị di sản văn hóa địa phương cho học sinh ................................................. 50 Bảng 2.6.b. Thực trạng các loại kế hoạch giáo dục giá trị di sản văn hóa cho học sinh đã được xây dựng ............................................................................ 51 Bảng 2.7. Bảng đánh giá tổ chức thực hiện kế hoạch giáo dục giá trị di sản văn hóa địa phương cho học sinh .................................................................. 53 Bảng 2.8. Đánh giá công tác chỉ đạo của nhà trường đối với hoạt động giáo dục giá trị di sản văn hóa địa phương cho học sinh ....................................... 55 Bảng 2.9. Bảng các biện pháp kiểm tra, đánh giá kết quả thực hiện kế hoạch giáo dục giá trị văn hóa địa phương cho học sinh................................... 59 Bảng 3.1. Sự cần thiết, tính khả thi của các biện pháp đề xuất nhằm nâng cao hiệu quả công tác quản lý giáo dục giá trị di sản văn hóa địa phương cho học sinh THPT thị xã Quảng Yên, tỉnh Quảng Ninh (khối CBGV).................. 90 Bảng 3.2. Sự cần thiết, tính khả thi của các biện pháp nhằm nâng cao hiệu quả công tác quản lý hoạt động giáo dục giá trị di sản văn hóa ở trường THPT thị xã Quảng Yên, tỉnh Quảng Ninh (khối HS khối 10,11,12) .... 91 v
MỞ ĐẦU 1. Lý do chọn đề tài Quá trình dựng và giữ nước của dân tộc ta đã trải qua hàng nghìn năm lịch sử, suốt chiều dài nhiều hi sinh, gian khổ nhưng cũng hết sức vẻ vang và đầy tự hào ấy là thành quả của bao thế hệ cha ông đã vun đắp thành bề dày truyền thống của đất nước Việt Nam. Ngoài sự vững vàng của tầm vóc đất nước ngày càng lớn mạnh, truyền thống ấy còn mang trong mình những giá trị bất hủ được coi là hành trang để bước vào tương lai cho các thế hệ con cháu mai sau. Tất cả được gói ghém trong các di sản văn hóa của dân tộc, của từng địa phương, ở đó ẩn chứa những giá trị được cô đúc lại bằng xương máu, bằng mồ hôi của sự hi sinh vì độc lập tự do cho dân tộc, sự tảo tần lao động của bao người đi trước, đặt ra cho ngành giáo dục chúng ta một nhiệm vụ quan trọng là làm thế nào cho giới trẻ hôm nay biết đến, thấu hiểu và phát huy những giá trị tốt đẹp đó để tiếp tục sự nghiệp xây dựng và bảo vệ Tổ quốc xã hội chủ nghĩa của chúng ta đến ngày thắng lợi. Đất nước ta đang bước vào thời kì đẩy mạnh công nghiệp hóa, hiện đại hóa và hội nhập quốc tế với mục tiêu đến năm 2020 Việt Nam cơ bản trở thành nước công nghiệp theo hướng hiện đại. Cùng với sự phát triển đó, nền kinh tế thị trường cũng có những tác động to lớn tới thế hệ trẻ, trong đó có cả những tác động tích cực và tiêu cực. Một trong những tác động tiêu cực ấy là làm cho giới trẻ sùng bái các trào lưu bên ngoài, chạy theo cái mới một cách xô bồ, thiếu chọn lọc, chê bai những yếu tố văn hóa truyền thống của địa phương, của dân tộc mình, không thấy hết được “Di sản văn hóa Việt Nam là tài sản quý giá của cộng đồng các dân tộc Việt Nam và là một bộ phận của di sản văn hóa nhân loại, có vai trò to lớn trong sự nghiệp dựng nước và giữ nước của nhân dân ta” [14, tr.1]. Nguy cơ “hòa tan” trong thời kỳ hội nhập không phải là điều chỉ xảy ra trên sách vở, nó thực sự đe dọa khi giới trẻ quay lưng với văn hóa địa phương, văn hóa nước nhà. Vấn đề đặt ra đối với các nhà trường là cần tăng cường giáo dục giá trị di sản văn hóa của đất nước, địa phương, qua đó giáo dục truyền thống văn hóa dân tộc, địa phương cho học sinh. Nội dung giáo dục cần hướng tới làm thay đổi nhận thức, thái độ, hành vi của học sinh trong giữ gìn, phát huy các giá trị di sản văn hóa. Để hoạt động giáo dục giá trị di sản văn hóa cho học sinh đạt hiệu quả, sự cần thiết phải có những biện pháp tổ chức, quản lý, chỉ đạo của Hiệu trưởng một cách thiết thực, hợp quy luật, phù hợp với điều kiện thực tế để thúc đẩy hoạt động giáo dục giá trị di sản văn hóa địa phương cho học sinh một cách hiệu quả. 1
Quảng Ninh là tỉnh được đánh giá giống như một nước Việt Nam thu nhỏ, giàu truyền thống và có rất nhiều di sản văn hóa quý báu, chứa đựng giá trị giáo dục to lớn, mang ý nghĩa vô cùng cần thiết trong quá trình chuyển đổi cơ cấu kinh tế từ công nghiệp khai thác khoáng sản là chủ yếu sang phát triển “kinh tế xanh” với du lịch và dịch vụ. Nơi đây có nhiều di sản văn hóa mang tính quốc gia và di sản văn hóa địa phương cần đưa vào nội dung, chương trình giáo dục cho học sinh phổ thông. Nếu có chiến lược và nguồn lực lao động trẻ Quảng Ninh được trang bị vốn kiến thức thực tế từ những di sản văn hóa của địa phương, chắc chắn các di sản văn hóa đó sẽ là nguyên liệu quan trọng để góp phần xây dựng Quảng Ninh thành tỉnh giàu mạnh, văn minh hơn. Từ những lý do trên, tôi chọn đề tài nghiên cứu: “Quản lý hoạt động giáo dục giá trị di sản văn hóa địa phương cho học sinh ở các trường trung học phổ thông thị xã Quảng Yên, tỉnh Quảng Ninh” làm đề tài luận văn. 2. Mục đích nghiên cứu Trên cơ sở nghiên cứu lý luận và thực tiễn về giáo dục và quản lý giáo dục giá trị văn hóa, giá trị di sản văn hóa ở địa phương đề xuất một số biện pháp quản lý hoạt động giáo dục giá trị di sản văn hóa ở địa phương góp phần làm tốt hơn việc bảo tồn di sản văn hóa và phát huy các giá trị văn hóa địa phương trong hình thành, phát triển nhân cách học sinh. 3. Khách thể và đối tượng nghiên cứu 3.1. Khách thể nghiên cứu Hoạt động quản lý giáo dục giá trị di sản văn hóa địa phương cho học sinh trường trung học phổ thông. 3.2. Đối tượng nghiên cứu Các biện pháp quản lý hoạt động giáo dục giá trị di sản văn hóa ở địa phương cho học sinh các trường trung học phổ thông thị xã Quảng Yên, tỉnh Quảng Ninh. 4. Giả thuyết khoa học Công tác quản lý hoạt động giáo dục giá trị di sản văn hóa địa phương cho học sinh ở các trường trung học phổ thông thị xã Quảng Yên, tỉnh Quảng Ninh bước đầu đã được tiếp cận song so với yêu cầu của tình hình mới thì các biện pháp quản lý còn nhiều hạn chế và hiệu quả đạt được chưa cao. Nếu đề xuất và áp dụng các biện pháp quản lý hoạt động giáo dục giá trị di sản văn hóa địa phương phù hợp với đặc điểm hoạt động giáo dục, hoạt động dạy học, đặc biệt là hoạt động học tập của học sinh, phù hợp với điều kiện thực tiễn, đối tượng cụ thể của nhà trường thì sẽ góp phần nâng 2
cao chất lượng giáo dục, chất lượng dạy học ở các trường trung học phổ thông thị xã Quảng Yên, tỉnh Quảng Ninh, đáp ứng yêu cầu đổi mới giáo dục phổ thông trong giai đoạn hiện nay. 5. Nhiệm vụ nghiên cứu 5.1. Nghiên cứu các cơ sở lý luận về quản lý hoạt động giáo dục giá trị di sản văn hóa cho học sinh ở trường trung học phổ thông; 5.2. Khảo sát, phân tích, đánh giá thực trạng quản lý hoạt động giáo dục giá trị di sản văn hóa địa phương cho học sinh ở các trường trung học phổ thông thị xã Quảng Yên, tỉnh Quảng Ninh; 5.3. Đề xuất các biện pháp quản lý hoạt động giáo dục giá trị di sản văn hóa địa phương cho học sinh ở các trường trung học phổ thông thị xã Quảng Yên, tỉnh Quảng Ninh. 6. Phạm vi nghiên cứu Về nội dung: Luận văn chỉ nghiên cứu các biện pháp quản lý hoạt động giáo dục giá trị di sản văn hóa địa phương cho học sinh ở các trường trung học phổ thông thị xã Quảng Yên, tỉnh Quảng Ninh. Về phạm vi không gian: Luận văn tập trung điều tra, khảo sát tại ba trường trung học phổ thông ở thị xã Quảng Yên, tỉnh Quảng Ninh: trường trung học phổ thông Bạch Đằng, Minh Hà và Đông Thành. Về thời gian nghiên cứu: từ tháng 7 năm 2017 đến tháng 04 năm 2018. 7. Phương pháp nghiên cứu 7.1. Phương pháp nghiên cứu lý luận Sử dụng các phương pháp phân tích, tổng hợp, khái quát hóa trong quá trình nghiên cứu hệ thống các công trình, tài liệu liên quan để xây dựng cơ sở lý luận của quản lý hoạt động giáo dục giá trị di sản văn hóa địa phương cho học sinh trung học phổ thông. 7.2. Phương pháp nghiên cứu thực tiễn - Phương pháp điều tra bằng bảng hỏi: Xây dựng hệ thống câu hỏi điều tra với mục đích chủ yếu là thu thập các số liệu nhằm xác định thực trạng các biện pháp quản lý dạy học hiện có phân tích các nguyên nhân thành công và hạn chế của thực trạng này. Đồng thời biết được mong muốn của giáo viên và học sinh về hoạt động giáo dục giá trị di sản văn hóa trong nhà trường thời gian tiếp theo ra sao. - Phương pháp phỏng vấn: Tiến hành trao đổi trực tiếp với cán bộ quản lý, giáo viên và học sinh xoay quanh việc học tập, nề nếp thi đua, các hoạt động phong 3
trào tập thể nhằm tìm hiểu kĩ hơn về thực trạng giáo dục, dạy học và quản lí giáo dục, dạy học những giá trị di sản văn hóa địa phương trong nhà trường, thấy được ưu điểm, hạn chế của giáo dục giá trị di sản văn hóa, nguyên nhân của vấn đề. - Phương pháp quan sát: Thu thập thông tin về khách thể, đối tượng nghiên cứu qua việc quan sát các hoạt động của học sinh, hoạt động giảng dạy của giáo viên, hoạt động của cán bộ lãnh đạo, quản lý, của các tổ trưởng, nhóm trưởng chuyên môn, giáo viên chủ nhiệm, cán bộ Đoàn thanh niên trong việc quản lý các hoạt động giáo dục giá trị di sản văn hóa cho học sinh. Ngoài ra luận văn còn sử dụng phương pháp chuyên gia, phương pháp tổng kết kinh nghiệm, phương pháp nghiên cứu sản phẩm hoạt động để kiểm định kết quả nghiên cứu lý luận và thực tiễn của đề tài. 7.3. Phương pháp xử lí số liệu bằng thống kê toán học Bằng một số thuật toán của toán học thống kê áp dụng trong nghiên cứu giáo dục: tính tỉ lệ phần trăm, trung bình, xếp thứ hạng, các chỉ số định tính, định lượng. Phương pháp này được sử dụng với mục đích xử lí các kết quả điều tra phân tích kết quả nghiên cứu, đồng thời để đánh giá mức độ tin cậy của phương pháp điều tra. 8. Cấu trúc luận văn Ngoài phần mở đầu, kết luận, khuyến nghị, danh mục tài liệu tham khảo, phụ lục, luận văn được cấu trúc thành ba chương: Chương 1: Cơ sở lý luận về quản lý hoạt động giáo dục giá trị di sản văn hóa địa phương cho học sinh. Chương 2: Thực trạng quản lý hoạt động giáo dục giá trị di sản văn hóa địa phương cho học sinh ở các trường trung học phổ thông thị xã Quảng Yên, tỉnh Quảng Ninh. Chương 3: Các biện pháp quản lý hoạt động giáo dục giá trị di sản văn hóa địa phương cho học sinh các trường trung học phổ thông thị xã Quảng Yên, tỉnh Quảng Ninh trong giai đoạn hiện nay. 4
Chương 1 CƠ SỞ LÝ LUẬN VỀ QUẢN LÝ HOẠT ĐỘNG GIÁO DỤC GIÁ TRỊ DI SẢN VĂN HÓA CHO HỌC SINH Ở TRƯỜNG TRUNG HỌC PHỔ THÔNG 1.1. Tổng quan nghiên cứu vấn đề Việc giáo dục di sản - đưa các loại hình di sản văn hóa vào giới thiệu, giảng dạy trong nhà trường là một trong những giải pháp nhằm bảo tồn và phát huy giá trị di sản văn hóa thường được các nhà quản lý văn hóa đề cập đến trong nhiều năm qua. Theo các chuyên gia, di sản văn hóa là tài sản vô giá, góp phần làm nên bản sắc riêng của từng địa phương, từng quốc gia, là chất liệu gắn kết cộng đồng, dân tộc, là cơ sở để sáng tạo những giá trị tinh thần mới và giao lưu, hội nhập giữa cộng đồng dân tộc và các quốc gia. Trong di sản văn hóa bao gồm cả di sản văn hóa vật thể và di sản văn hóa phi vật thể, điều này có ý nghĩa to lớn trong hành trình phát triển của mỗi địa phương, dân tộc. Trước nguy cơ một số di sản bị mai một, mất đi, có trường hợp bị biến dạng, không giữ được các giá trị nguyên bản, đòi hỏi các nhà hoạt động giáo dục, văn hóa phải tìm cách tháo gỡ. Ngày 17/10/2003, Đại hội đồng Tổ chức Giáo dục, Khoa học và Văn hóa của Liên hiệp quốc đã thông qua Công ước về bảo vệ di sản văn hóa phi vật thể với khẳng định vai trò tối quan trọng của di sản văn hóa phi vật thể là yếu tố đưa nhân loại xích lại gần nhau hơn và đảm bảo sự giao lưu và hiểu biết lẫn nhau giữa mọi người, Năm 2013, Việt Nam được UNESCO chọn là một trong bốn quốc gia khu vực châu Á - Thái Bình Dương triển khai thí điểm việc xây dựng bài giảng minh họa sử dụng di sản văn hóa phi vật thể trong dạy học (cùng với Pakistan, Palau và Uzbekistan). Qua kinh nghiệm trong thực tế, các nhà giáo dục học khẳng định việc cho con trẻ học tập giá trị của di sản sẽ giúp con trẻ có ý thức tốt hơn trong việc bảo tồn, giữ gìn và phát huy giá trị các di sản này, và như thế các thế hệ tương lai sẽ nhận thức được vai trò của mình trong việc giữ gìn bản sắc văn hóa dân tộc trong đó có bảo tồn các giá trị của di sản văn hóa. Trên thế giới hiện nay giáo dục học sinh về giá trị của di sản văn hóa còn có một quan điểm rất đáng chú ý, đó là: Hãy coi di sản không chỉ là văn hóa mà còn là kinh tế! Và thực tế đã có “kinh tế di sản” (Heritage Economy), một thực thể và mô hình làm ăn sống động, giá trị lớn lao, một ngành kinh tế lớn đang trỗi dậy. Paris, London, Roma, Washington và nhiều thành phố từ Tây sang Đông từ lâu rồi, và gần đây là Singapore, Hàn Quốc đã và đang thành công trong việc tôn vinh 5
những lâu đài, thành quách, phố cổ, nhà xưa. Không những thế, họ còn làm ra tiền từ những di sản kiến trúc, cảnh quan, lối sống đầy cá tính riêng trong lúc “thế giới phẳng” tưởng chừng san phẳng các dị biệt. Trong Công ước của Liên Hợp quốc về việc bảo vệ di sản văn hóa và tự nhiên của thế giới năm 1972 thì “Mỗi một quốc gia tham gia Công ước này công nhận rằng trách nhiệm bảo đảm của việc xác định, bảo vệ, bảo tồn, tôn tạo và truyền lại cho các thế hệ tương lai di sản văn hoá và tự nhiên nêu trong Điều1 (về di sản văn hóa) nằm trên lãnh thổ của mình, là trách nhiệm trước tiên của mình. Quốc gia này phải nỗ lực hành động tối đa cho mục đích trên bằng những nguồn lực mà mình sẵn có và nếu có, thì bằng cả sự viện trợ và hợp tác quốc tế” [5, Điều 4]. Công ước giúp các nước thành viên gắn kết việc bảo vệ di sản với chiến lược quy hoạch, phát triển địa phương. Bảo vệ bền vững không chỉ di sản thế giới mà còn bảo vệ những di sản văn hóa quốc gia. Việt Nam có bề dày lịch sử và truyền thống lâu đời với sự đóng góp, chung tay xây dựng của cộng đồng 54 dân tộc anh em. Đặc điểm “đa dạng trong thống nhất” của nền văn hóa Việt Nam đã tích lũy, ghi nhận sự tồn tại phong phú, đa dạng nhưng cũng định hình rõ nét những đặc trưng nhất của văn hóa người Việt Nam. Một trong những hình thức thể hiện giá trị văn hóa đó chính là sự hiện diện của các di sản văn hóa còn tồn tại đến ngày nay. Đánh giá đúng vai trò, tác dụng của các di sản văn hóa đó trong công cuộc xây dựng đất nước, Đảng và Nhà nước ta đã ban hành nhiều văn bản pháp lý nhằm bảo tồn, phát huy giá trị văn hóa nước nhà. Trong Đề cương văn hóa Việt Nam năm 1943, Đảng Cộng sản Việt Nam nhấn mạnh: “Vǎn hoá mới Việt Nam là một thứ vǎn hoá có tính chất dân tộc về hình thức và tân dân chủ về nội dung” [6], từ đó định hướng xây dựng văn hóa Việt Nam mang tính dân tộc, khoa học và đại chúng. Cách mạng tháng Tám thành công, ngày 2/9/1945, Chủ tịch Hồ Chí Minh đọc Tuyên ngôn độc lập khai sinh ra nước Việt Nam dân chủ cộng hòa. Giữa bộn bề công việc của đất nước trong những ngày đầu xây dựng chính quyền mới, vừa phải đối phó với thù trong giặc ngoài, tìm cách chiến đấu với giặc đói, giặc dốt, chưa đầy 3 tháng sau, ngày 23/11/1945, Chủ tịch Hồ Chí Minh đã ký Sắc lệnh số 65/SL ấn định nhiệm vụ cho Đông phương Bác cổ học viện nhiệm vụ bảo tồn tất cả các cổ tích trong toàn cõi Việt Nam. Điều đó cho thấy Đảng và Chính phủ đã sớm quan tâm tới việc gìn giữ các di sản văn hóa của nước nhà. 6
Trong những năm tháng chiến tranh chống Pháp, trước âm mưu phá hoại điên cuồng của kẻ thù, chúng ta vẫn cố gắng hết sức để giữ gìn các di sản văn hóa. Thất bại trong Hội nghị Giơ-ne-vơ năm 1954, trước khi thực dân Pháp rút khỏi Hà Nội, chúng đã đặt mìn phá hủy nhiều công trình văn hóa của ta trong đó có ngôi chùa Một Cột được xây dựng ở thời nhà Lý. Sau khi tiếp quản Hà Nội, chính quyền quyết định phục hồi ngôi chùa này. Giáo sư Nguyễn Bá Lăng - người của Sở Bảo tồn Cổ tích được giao nhiệm vụ nghiên cứu họa đồ và điều khiển công trường. Chùa Một Cột như chúng ta thấy hôm nay, được dựng lại vào năm 1955. Đó chỉ là một trong số rất nhiều các công trình văn hóa chịu ảnh hưởng bởi chiến tranh không chỉ thời chống Pháp mà cả chống Mỹ sau này nữa. Tuy nhiên bằng nỗ lực của toàn Đảng, toàn dân, bằng sự trân trọng giá trị của các di sản để lại từ bao đời, chúng ta vẫn hết sức cố gắng gìn giữ và lưu truyền cho thế hệ sau. Ngày nay, di sản văn hóa đã thực sự khẳng định được vị trí, vai trò của mình trong đời sống xã hội. Công tác bảo vệ và phát huy di sản văn hóa đã có một truyền thống lâu đời và nhận được sự quan tâm to lớn của Đảng và Nhà nước. Cùng với thời gian và những thăng trầm của lịch sử đất nước, công tác bảo vệ và phát huy di sản văn hóa đã để lại nhiều dấu ấn và thành quả của mình. Trong Hiến pháp 1992 nêu rõ "Nhà nước và xã hội bảo tồn, phát triển các di sản văn hóa, dân tộc; chăm lo công tác bảo tồn, bảo tàng, tu bổ, tôn tạo, bảo vệ và phát huy tác dụng của các di tích lịch sử, cách mạng, các di sản văn hóa, các công trình nghệ thuật, các danh lam, thắng cảnh. Nghiêm cấm các hành động xâm phạm đến các di tích lịch sử, cách mạng, các công trình nghệ thuật và danh lam, thắng cảnh" [11, Điều 34]. Tuy di sản văn hóa đã được quan tâm, gìn giữ từ khi nước nhà giành được chính quyền năm 1945 nhưng chủ yếu tập trung vào các di sản vật thể. Tiếp sau đó, Việt Nam đã bổ sung, sửa đổi Luật di sản văn hóa đáp ứng yêu cầu của thời kỳ đổi mới và hội nhập quốc tế vào năm 2009 đã khẳng định: "Di sản văn hóa bao gồm di sản văn hóa phi vật thể và di sản văn hóa vật thể, là sản phẩm tinh thần, vật chất có giá trị lịch sử, văn hóa, khoa học, được lưu truyền từ thế hệ này qua thế hệ khác ở nước Công hòa xã hội chủ nghĩa Việt Nam" [14. Điều 1]. Luật di sản văn hóa ra đời đã đánh dấu tính pháp lý thừa nhận sự tồn tại của các di sản văn hóa, các quy định về việc bảo vệ và phát huy giá trị của các di sản văn hóa trong nâng cao đời sống vật chất và tinh thần cho nhân dân, góp phần vào công cuộc xây dựng kinh tế, ổn định xã hội. Khuyến khích các cá nhân, tập thể, tổ chức trong và ngoài nước ủng hộ cho việc bảo vệ, phát huy các giá trị của di sản văn hóa; quy định về quyền và trách nhiệm của các tổ chức, cá nhân đối với di sản văn 7
hóa; bảo vệ và phát huy giá trị của di sản phi vật thể và vật thể ở Việt Nam; Quản lý Nhà nước về di sản văn hóa, trong đó có nêu rõ ba nguồn lực cơ bản trong bảo tồn và phát huy giá trị di sản văn hóa là từ Ngân sách nhà nước; Các khoản thu từ hoạt động sử dụng và phát huy giá trị di sản văn hóa; Tài trợ và đóng góp của tổ chức, cá nhân trong nước và nước ngoài. Luật số 10/VBHN-VBQH ngày 23/7/2013 về Luật Di sản văn hóa đã nhấn mạnh lý do ban hành là: “Di sản văn hóa Việt Nam là tài sản quý giá của cộng đồng các dân tộc Việt Nam và là một bộ phận của di sản văn hóa nhân loại, có vai trò to lớn trong sự nghiệp dựng nước và giữa nước của nhân dân ta; Để bảo vệ và phát huy giá trị di sản văn hóa, đáp ứng nhu cầu ngày càng cao của nhân dân, góp phần xây dựng và phát triển nền văn hóa Việt Nam tiên tiến, đậm đà bản sắc dân tộc và đóng góp vào kho tàng di sản văn hóa thế giới; Để tăng cường hiệu lực quản lý nhà nước, nâng cao trách nhiệm của nhân dân trong việc tham gia bảo vệ và phát huy giá trị di sản văn hóa” [14, tr.1]. Mới đây Chính phủ vừa ban hành Nghị định số 109/2017/NĐ-CP quy định về bảo vệ và quản lý Di sản văn hóa và thiên nhiên thế giới ở Việt Nam. Nghị định này thực sự là khung pháp lý quan trọng để bảo vệ, quản lý và phát huy giá trị các Di sản thế giới của Việt Nam đã được UNESCO vinh danh. Với Nghị định trên ở Việt Nam được ban hành không chỉ tạo ra môi trường pháp lý thuận lợi để bảo vệ, quản lý di sản thiên nhiên thế giới ở Việt Nam mà còn đáp ứng tiến trình hội nhập của chúng ta với quốc tế và UNESCO trong lĩnh vực bảo vệ, quản lý di sản thế giới. Như thế, có thể nói vấn đề về bảo tồn, phát huy giá trị di sản văn hóa đã và đang được thế giới quan tâm, Đảng và Nhà nước ta hết sức coi trọng. Đã có nhiều công trình nghiên cứu, các hội thảo xoay quanh vấn đề này. Phương hướng chung của sự nghiệp vǎn hóa nước ta là phát huy chủ nghĩa yêu nước và truyền thống đại đoàn kết dân tộc , ý thức độc lập tự chủ, tự cường xây dựng và bảo vệ Tổ quốc xã hội chủ nghĩa, xây dựng và phát triển nền vǎn hóa Việt Nam tiên tiến, đậm đà bản sắc dân tộc, tiếp thụ tinh hoa vǎn hóa nhân loại, làm cho vǎn hóa thấm sâu vào toàn bộ đời sống và hoạt động xã hội, vào từng người, từng gia đình, từng tập thể và cộng đồng, từng địa bàn dân cư, vào mọi lĩnh vực sinh hoạt và quan hệ con người, tạo ra trên đất nước ta đời sống tinh thần cao đẹp, trình độ dân trí cao, khoa học phát triển, phục vụ đắc lực sự nghiệp công nghiệp hóa, hiện đại hóa vì mục tiêu dân giàu, nước mạnh, xã hội công bằng, vǎn minh, tiến bước vững chắc lên chủ nghĩa xã hội”. Mục tiêu xây dựng nền văn hóa của ta là: “Tiên tiến là yêu nước và tiến bộ mà nội dung cốt lõi là lý tưởng độc lập dân tộc và chủ nghĩa xã hội theo 8
chủ nghĩa Mác- Lê-nin, tư tưởng Hồ Chí Minh, nhằm mục tiêu tất cả vì con người, vì hạnh phúc và sự phát triển phong phú, tự do, toàn diện của con người trong mối quan hệ hài hòa giữa cá nhân và cộng đồng, giữa xã hội và tự nhiên. Tiên tiến không chỉ về nội dung tư tưởng mà cả trong hình thức biểu hiện, trong các phương tiện chuyển tải nội dung. Bản sắc dân tộc bao gồm những giá trị bền vững, những tinh hoa của cộng đồng các dân tộc Việt Nam được vun đắp nên qua lịch sử hàng ngàn nǎm đấu tranh dựng nước và giữ nước. Đó là lòng yêu nước nồng nàn, ý chí tự cường dân tộc, tinh thần đoàn kết, ý thức cộng đồng gắn kết cá nhân-gia đình-làng xã-Tổ quốc; lòng nhân ái, khoan dung, trọng nghĩa tình, đạo lý; đức tính cần cù, sáng tạo trong lao động; sự tinh tế trong ứng xử, tính giản dị trong lối sống... Bản sắc vǎn hóa dân tộc còn đậm nét cả trong các hình thức biểu hiện mang tính dân tộc độc đáo. Bảo vệ bản sắc dân tộc phải gắn kết với mở rộng giao lưu quốc tế, tiếp thu có chọn lọc những cái hay, cái tiến bộ trong vǎn hóa các dân tộc khác. Giữ gìn bản sắc dân tộc phải đi liền với chống lạc hậu, lỗi thời trong phong tục, tập quán, lề thói cũ” [25]. Trong bài viết “Một số vấn đề lý luận nghiên cứu hệ giá trị văn hóa truyền thống trong đổi mới và hội nhập” của tác giả Ngô Đức Thịnh, sau khi phân tích kỹ hệ giá trị văn hóa được thể hiện trên nhiều mặt của đời sống xã hội, qua nhiều thời kỳ, trên nhiều góc nhìn, đã đưa ra quan điểm: “Chúng ta bảo tồn văn hoá truyền thống hay các giá trị văn hoá truyền thống phải trên nguyên tắc phát triển, vì mục tiêu phát triển. Nói cách khác, cái gì trong kho vốn giá trị truyền thống đóng vai trò động lực thức đẩy phát triển thì chúng ta bảo tồn, phát huy, còn cái nào cản trở, kìm hãm sự phát triển thì cần hạn chế và dần loại trừ. Do vậy, nguyên tắc phát triển phải là nguyên tắc mang ý nghĩa chỉ đạo cho việc bảo tồn, phát huy giá trị truyền thống” [23]. Tư tưởng của Giáo sư Trần Văn Giàu về giá trị tinh thần truyền thống Việt Nam thể hiện rõ: “Giá trị truyền thống là một sức mạnh không thể xem thường. Huy động các giá trị để làm cách mạng và kháng chiến hiện đại là huy động sức mạnh của hàng mấy mươi thế kỷ, là mấy mươi thế kỷ ông cha cổ vũ và trợ chiến cho con cháu hoàn thành sự nghiệp dân tộc” [8, tr.302]. Hay như “Giá trị và sự chuyển đổi hệ giá trị văn hoá truyền thống Việt Nam” của Trần Ngọc Thêm [22]. Các tác giả đã đi sâu phân tích hệ giá trị truyền thống của người Việt Nam, từ đó đề ra những giải pháp để phát huy, vừa làm vững chắc thêm hệ giá trị truyền thống, vừa mong muốn làm cho những giá trị đó có tác dụng nhất định tới việc phát triển đời sống vật chất và tinh thần của người dân nước ta trong thời kỳ hội nhập. 9