Luận văn Thạc sĩ Khoa học giáo dục: Sử dụng phương pháp nêu vấn đề trong dạy học học phần: “Công tác quốc phòng, an ninh” ở Trung tâm Giáo dục Quốc phòng và an ninh - Đại học Thái Nguyên

Chia sẻ: _ _ | Ngày: | Loại File: PDF | Số trang:129

Thêm vào BST

Báo xấu

30
lượt xem 5
download

Download Vui lòng tải xuống để xem tài liệu đầy đủ

Đề tài nghiên cứu cơ sở lý luận và thực trạng sử dụng PPNVĐ trong dạy học học phần "Công tác quốc phòng, an ninh" ở Trung tâm GDQP&AN - ĐHTN. Từ đó, đề xuất các biện pháp đổi mới nhằm nâng cao hiệu quả sử dụng phương pháp này vào dạy học môn GDQP&AN ở Trung tâm GDQP&AN - ĐHTN trong thời gian tới.

Chủ đề:

Bình luận(0) Đăng nhập để gửi bình luận!

Lưu

Nội dung Text: Luận văn Thạc sĩ Khoa học giáo dục: Sử dụng phương pháp nêu vấn đề trong dạy học học phần: “Công tác quốc phòng, an ninh” ở Trung tâm Giáo dục Quốc phòng và an ninh - Đại học Thái Nguyên

ĐẠI HỌC THÁI NGUYÊN TRƢỜNG ĐẠI HỌC SƢ PHẠM --------------------- DƢƠNG TRƢỜNG SINH SỬ DỤNG PHƢƠNG PHÁP NÊU VẤN ĐỀ TRONG DẠY HỌC HỌC PHẦN “CÔNG TÁC QUỐC PHÒNG, AN NINH” Ở TRUNG TÂM GIÁO DỤC QUỐC PHÒNG VÀ AN NINH - ĐẠI HỌC THÁI NGUYÊN LUẬN VĂN THẠC SĨ KHOA HỌC GIÁO DỤC THÁI NGUYÊN - 2020
ĐẠI HỌC THÁI NGUYÊN TRƢỜNG ĐẠI HỌC SƢ PHẠM --------------------- DƢƠNG TRƢỜNG SINH SỬ DỤNG PHƢƠNG PHÁP NÊU VẤN ĐỀ TRONG DẠY HỌC HỌC PHẦN “CÔNG TÁC QUỐC PHÒNG, AN NINH” Ở TRUNG TÂM GIÁO DỤC QUỐC PHÒNG VÀ AN NINH - ĐẠI HỌC THÁI NGUYÊN Ngành: LL&PP dạy bộ môn Lý luận Chính trị Mã ngành: 8.14.01.11 LUẬN VĂN THẠC SĨ KHOA HỌC GIÁO DỤC Giáo viên hƣớng dẫn: TS. Nguyễn Thị Hƣờng THÁI NGUYÊN - 2020
LỜI CAM ĐOAN Tôi xin cam đoan luận văn: “Sử dụng phương pháp nêu vấn đề trong dạy học học phần: “Công tác quốc phòng, an ninh” ở Trung tâm Giáo dục Quốc phòng và an ninh - Đại học Thái Nguyên” là công trình nghiên cứu của riêng tôi. Luận văn đã sử dụng thông tin từ nhiều nguồn khác nhau có chỉ rõ nguồn gốc, số liệu đã đƣợc tổng hợp và xử lý. Các kết quả nghiên cứu đƣợc trình bày trong luận văn là trung thực và chƣa đƣợc công bố trong bất kỳ công trình nào khác. Thái Nguyên, tháng 9 năm 2020 Tác giả Dương Trường Sinh i
LỜI CẢM ƠN Với sự kính trọng và tình cảm chân thành nhất, tôi xin trân trọng cảm ơn Đảng ủy, Ban Giám đốc, lãnh đạo các Phòng, Khoa, tập thể đội ngũ giảng viên ở Trung tâm Giáo dục quốc phòng và an ninh - Đại học Thái Nguyên đã giúp đỡ, tạo điều kiện cho tôi trong quá trình điều tra, khảo sát, thu thập các dữ liệu thông tin có liên quan đến khóa luận. Đặc biệt, tôi xin đƣợc bày tỏ lòng biết ơn sâu sắc đến T.S Nguyễn Thị Hƣờng, ngƣời đã tận tình hƣớng dẫn tôi trong suốt quá trình nghiên cứu khoa học và hoàn thành đề tài này. Trong quá trình thực hiện luận văn do còn hạn chế về trình độ chuyên môn nên không thể tránh khỏi những tồn tại, sai sót. Vậy rất mong nhận đƣợc sự ý kiến đóng góp, phê bình của các thầy cô giáo, các nhà khoa học và các bạn đọc đề luận văn đƣợc hoàn thiện hơn. Tôi xin chân thành cảm ơn! Thái nguyên, tháng 9 năm 2020 Tác giả luận văn Dƣơng Trƣờng Sinh ii
MỤC LỤC LỜI CAM ĐOAN .......................................................................................................... i LỜI CẢM ƠN ............................................................................................................... ii MỤC LỤC ................................................................................................................... iii DANH MỤC CHỮ VIẾT TẮT TRONG LUẬN VĂN ............................................. vii DANH MỤC CÁC BẢNG ........................................................................................ viii DANH MỤC CÁC HÌNH............................................................................................ ix MỞ ĐẦU .......................................................................................................................1 1. Lý do chọn đề tài .......................................................................................................1 2. Mục đích nghiên cứu của đề tài .................................................................................2 3. Nhiệm vụ nghiên cứu của đề tài ................................................................................2 4. Đối tƣợng, khách thể và phạm vi nghiên cứu của đề tài ...........................................3 5. Giả thuyết nghiên cứu ................................................................................................3 6. Phƣơng pháp nghiên cứu của đề tài ...........................................................................3 7. Những đóng góp mới của đề tài .................................................................................4 8. Kết cấu đề tài .............................................................................................................4 NỘI DUNG ...................................................................................................................5 Chƣơng 1: CƠ SỞ LÝ LUẬN CỦA SỬ DỤNG PHƢƠNG PHÁP NÊU VẤN ĐỀ TRONG DẠY HỌC HỌC PHẦN: “CÔNG TÁC QUỐC PHÒNG, AN NINH” Ở TRUNG TÂM GIÁO DỤC QUỐC PHÒNG VÀ AN NINH ..................5 1.1. Lịch sử nghiên cứu vấn đề ......................................................................................5 1.1.1. Các công trình nghiên cứu nƣớc ngoài ................................................................5 1.1.2. Các công trình nghiên cứu trong nƣớc ................................................................6 1.2. Những vấn đề lý luận chung về phƣơng pháp nêu vấn đề trong tổ chức dạy học ..........................................................................................................................9 1.2.1. Quan niệm về phƣơng pháp dạy học và phƣơng pháp nêu vấn đề trong dạy học ..........................................................................................................................9 1.2.2. Ƣu, nhƣợc điểm của phƣơng pháp nêu vấn đề trong dạy học ...........................13 iii
1.2.3. Sự cần thiết của việc sử dụng phƣơng pháp nêu vấn đề trong dạy học học phần: Công tác Quốc phòng và an ninh ở các Trung tâm Giáo dục Quốc phòng và An ninh hiện nay ....................................................................................................15 Kết luận chƣơng 1 ........................................................................................................21 Chƣơng 2: THỰC TRẠNG SỬ DỤNG PHƢƠNG PHÁP NÊU VẤN ĐỀ TRONG DẠY HỌC HỌC PHẦN: “CÔNG TÁC QUỐC PHÒNG, AN NINH” Ở TRUNG TÂM GIÁO DỤC QUỐC PHÒNG VÀ AN NINH - ĐẠI HỌC THÁI NGUYÊN ...............................................................................................22 2.1. Khái quát về Trung tâm Giáo dục Quốc phòng và An Ninh - Đại học Thái Nguyên ...............................................................................................................22 2.2. Những kết quả đạt đƣợc và nguyên nhân trong sử dụng phƣơng pháp nêu vấn đề vào dạy học học phần: Công tác quốc phòng, an ninh ở Trung tâm Giáo dục Quốc phòng và An Ninh - Đại học Thái Nguyên ........................................................24 2.2.1. Những kết quả đạt đƣợc trong sử dụng phƣơng pháp nêu vấn đề vào dạy học học phần: Công tác quốc phòng, an ninh ở Trung tâm Giáo dục Quốc phòng và An ninh - Đại học Thái Nguyên ...................................................................24 2.2.2. Nguyên nhân của những kết quả đạt đƣợc trong sử dụng phƣơng pháp nêu vấn đề vào dạy học học phần: Công tác quốc phòng, an ninh ở Trung tâm Giáo dục Quốc phòng và An Ninh - Đại học Thái Nguyên .................................................38 2.3. Những hạn chế và nguyên nhân trong sử dụng phƣơng pháp nêu vấn đề vào dạy học học phần: Công tác quốc phòng, an ninh ở Trung tâm Giáo dục Quốc phòng và An ninh - Đại học Thái Nguyên ...................................................................40 2.3.1. Những hạn chế trong sử dụng phƣơng pháp nêu vấn đề vào dạy học học phần: Công tác quốc phòng, an ninh ở Trung tâm Giáo dục Quốc phòng và An ninh - Đại học Thái Nguyên ........................................................................................40 2.3.2. Nguyên nhân của những hạn chế trong sử dụng phƣơng pháp nêu vấn đề vào dạy học học phần: Công tác quốc phòng, an ninh ở Trung tâm Giáo dục Quốc phòng và An ninh - Đại học Thái Nguyên .........................................................42 iv
2.4. Sự cần thiết của đổi mới sử dụng phƣơng pháp nêu vấn đề trong dạy học học phần: Công tác quốc phòng, an ninh ở Trung tâm Giáo dục Quốc phòng và An ninh - Đại học Thái Nguyên hiện nay ..........................................................................43 2.4.1. Đổi mới việc sử dụng phƣơng pháp nêu vấn đề trong dạy học học phần: Công tác quốc phòng, an ninh ở Trung tâm Giáo dục Quốc phòng và An ninh - Đại học Thái Nguyên xuất phát từ cấu trúc chƣơng trình môn học ............................43 2.4.2. Đổi mới việc sử dụng phƣơng pháp nêu vấn đề trong dạy học học phần: Công tác quốc phòng, an ninh ở Trung tâm Giáo dục Quốc phòng và An ninh - Đại học Thái Nguyên nhằm nâng cao chất lƣợng và hiệu quả dạy học ......................46 2.4.3. Đổi mới việc sử dụng phƣơng pháp nêu vấn đề trong dạy học học phần: Công tác quốc phòng, an ninh ở Trung tâm Giáo dục Quốc phòng và An ninh - Đại học Thái Nguyên góp phần nâng cao năng lực giảng viên và sinh viên trong quá trình dạy học..........................................................................................................48 Kết luận chƣơng 2 ........................................................................................................50 Chƣơng 3: BIỆN PHÁP NÂNG CAO HIỆU QUẢ SỬ DỤNG PHƢƠNG PHÁP NÊU VẤN ĐỀ TRONG DẠY HỌC HỌC PHẦN: “CÔNG TÁC QUỐC PHÒNG, AN NINH” Ở TRUNG TÂM GIÁO DỤC QUỐC PHÒNG VÀ AN NINH - ĐẠI HỌC THÁI NGUYÊN ...........................................................51 3.1. Nguyên tắc đề xuất các biện pháp nhằm nâng cao hiệu quả sử dụng phƣơng pháp nêu vấn đề trong dạy học học phần: Công tác quốc phòng, an ninh ở Trung tâm Giáo dục Quốc phòng và An ninh - Đại học Thái Nguyên........................51 3.1.1. Nguyên tắc đảm bảo tính khách quan ................................................................51 3.1.2. Nguyên tắc đảm bảo tính thực tiễn ....................................................................52 3.1.3. Nguyên tắc đảm bảo tính khả thi và hiệu quả ....................................................53 3.2. Biện pháp chủ yếu nhằm nâng cao hiệu quả sử dụng phƣơng pháp nêu vấn đề trong dạy học học phần: Công tác quốc phòng, an ninh ở Trung tâm Giáo dục Quốc phòng và An ninh - Đại học Thái Nguyên .........................................................54 3.2.1. Nâng cao nhận thức cho cán bộ, giảng viên và sinh viên về vai trò của phƣơng pháp nêu vấn đề trong dạy học học phần: Công tác quốc phòng, an ninh ở Trung tâm Giáo dục Quốc phòng và An ninh - Đại học Thái Nguyên ..........54 v
3.2.2. Xây dựng quy trình sử dụng phƣơng pháp nêu vấn đề trong dạy học học phần: Công tác quốc phòng, an ninh theo định hƣớng năng lực ..............................57 3.2.3. Đổi mới hoạt động kiểm tra, đánh giá nhằm phát huy tính tích cực, sáng tạo của ngƣời học .........................................................................................................62 3.2.4. Đảm bảo những điều kiện vật chất trong quá trình sử dụng phƣơng pháp nêu vấn đề trong dạy học học học phần: Công tác quốc phòng, an ninh .................63 3.3. Thực nghiệm sƣ phạm ..........................................................................................66 3.3.1. Mục đích, nguyên tắc, nội dung, phƣơng pháp và quy trình thực nghiệm ........66 3.3.2. Tiêu chí và cách đánh giá kết quả thực nghiệm.................................................67 3.3.3. Giả thuyết thực nghiệm......................................................................................67 3.3.4. Thời gian, địa điểm, đối tƣợng thực nghiệm và đối chứng ...............................67 3.4. Quy trình thực nghiệm ..........................................................................................68 3.4.1. Thiết kế quy trình thực nghiệm..........................................................................68 3.4.2. Kết luận thực nghiệm .........................................................................................74 Kết luận chƣơng 3 ........................................................................................................76 KẾT LUẬN VÀ KIẾN NGHỊ ...................................................................................77 1. Kết luận ....................................................................................................................77 2. Kiến nghị..................................................................................................................78 DANH MỤC TÀI LIỆU THAM KHẢO .................................................................80 PHỤ LỤC vi
DANH MỤC CHỮ VIẾT TẮT TRONG LUẬN VĂN Stt Chữ viết tắt Chữ viết đầy đủ 1 SGK Sách giáo khoa 2 NXB Nhà xuất bản 3 GD&ĐT Giáo dục và đào tạo 4 PPDH Phƣơng pháp dạy học 5 PPNVĐ Phƣơng pháp nêu vấn đề 6 PTDH Phƣơng tiện dạy học 7 THCVĐ Tình huống có vấn đề 8 DBHB Diễn biến hòa bình 9 BLLĐ Bạo loạn lật đổ 10 GDQP&AN Giáo dục quốc phòng và an ninh 11 GDQP&AN - ĐHTN Giáo dục quốc phòng và an ninh- Đại học Thái nguyên vii
DANH MỤC CÁC BẢNG Bảng 2.1. Nhận thức của sinh viên về tầm quan trọng của dạy học nêu vấn đề .........26 Bảng 2.2. Nhận thức của sinh viên về mục tiêu tổ chức sử dụng phƣơng pháp nêu vấn đề vào dạy học các học phần Giáo dục Quốc phòng và An ninh ......27 Bảng 2.3. Mức độ tham gia của sinh viên trong quá trình tổ chức sử dụng phƣơng pháp nêu vấn đề ........................................................................................29 Bảng 2.4. Mức độ yêu thích của sinh viên và hiệu quả của quá trình tổ chức sử dụng phƣơng pháp nêu vấn đề vào dạy học .............................................29 Bảng 2.5. Nhận thức của giảng viên về tầm quan trọng của phƣơng pháp nêu vấn đề ........................................................................................................30 Bảng 2.6. Đánh giá của giảng viên về thực trạng sử dụng phƣơng pháp nêu vấn đề vào dạy học ..........................................................................................30 Bảng 2.7. Những ƣu điểm của sử dụng phƣơng pháp nêu vấn đề vào dạy học ..........31 Bảng 2.8. Đánh giá của giảng viên về mức độ cần thiết và tính khả thi của sử dụng phƣơng pháp nêu vấn đề ..................................................................32 Bảng 2.9. Đánh giá của giảng viên về thái độ học tập của sinh viên trong dạy học nêu vấn đề .................................................................................................33 Bảng 2.10. Đánh giá của giảng viên về những tác động đến hiệu quả sử dụng phƣơng pháp nêu vấn đề. ..........................................................................34 Bảng 2.11. Đánh giá của Ban Giám đốc và các phòng, ban chức năng về tầm quan trọng của phƣơng pháp nêu vấn đề ..................................................35 Bảng 2.12. Đánh giá của Ban Giám đốc và các phòng, ban chức năng về hiệu quả của phƣơng pháp nêu vấn đề vào dạy học ................................................36 Bảng 3.1. Kết quả kiểm tra 1 tiết lớp thực nghiệm và lớp đối chứng trƣờng Đại học CNTT&TT Thái nguyên ở Trung tâm GDQP&AN - ĐHTN............69 Bảng 3.2. Kết quả kiểm tra 1 tiết lớp thực nghiệm và lớp đối chứng trƣờng Đại học CNTT&TT Thái nguyên ở Trung tâm GDQP&AN - ĐHTN............71 Bảng 3.3. Mức độ hứng thú học tập của sinh viên .........................................................73 Bảng 3.4. Mức độ hiểu bài của sinh viên theo phƣơng pháp nêu vấn đề. .......................74 viii
DANH MỤC CÁC HÌNH Biểu đồ 3.1. Kết quả kiểm tra 1 tiết lớp thực nghiệm và lớp đối chứng ............. 70 Biểu đồ 3.2. Kết quả kiểm tra 1 tiết lớp thực nghiệm và lớp đối chứng ............. 72 Biểu đồ 3.3. So sánh mức độ hứng thú học tập của sinh viên lớp thực nghiệm và lớp đối chứng ........................................................................................ 73 ix
MỞ ĐẦU 1. Lý do chọn đề tài Ngay trong thời kỳ kháng chiến chống Mĩ, công tác huấn luyện quân sự phổ thông cho học sinh, sinh viên từ trung học phổ thông đến cao đẳng, đại học đã đƣợc Đảng và Chính phủ Việt Nam hết sức chú trọng. Điều này đƣợc thể hiện rất rõ trong Nghị định 219/CP ngày 28-12-1961 của Hội đồng Chính phủ (nay là Chính phủ) ban hành về việc huấn luyện quân sự cho quân nhân dự bị và dân quân tự vệ. Bƣớc vào thời kỳ xây dựng và bảo vệ Tổ quốc, Đảng và Nhà nƣớc ta đã ban hành nhiều nghị quyết, chỉ thị nhằm đẩy mạnh việc thực hiện công tác giáo dục quốc phòng và an ninh (GDQP&AN). Đặc biệt, sau khi Luật GDQP&AN đƣợc ban hành và có hiệu lực thì công tác GDQP&AN đã trở thành bộ phận không thể tách rời của hệ thống giáo dục quốc dân, là môn học chính khóa trong chƣơng trình giáo dục, đào tạo từ trung học phổ thông đến đại học. Trên cơ sở quán triệt sâu sắc các chỉ thị, nghị định của Đảng, Chính phủ về công tác GDQP&AN, những năm qua, Bộ Giáo dục và Đào tạo (GD&ĐT) tích cực phối hợp với Bộ Quốc phòng và các bộ, ngành liên quan triển khai nhiều giải pháp đồng bộ nhằm thực hiện tốt công tác GDQP&AN cho học sinh, sinh viên. Qua đó, giáo dục thế hệ trẻ nhận thức đúng về quyền, nghĩa vụ, trách nhiệm đối với sự nghiệp xây dựng và bảo vệ Tổ quốc, góp phần quan trọng hoàn thiện nhân cách con ngƣời Việt Nam trong giai đoạn mới. Tuy nhiên, việc tổ chức và áp dụng các phƣơng pháp dạy học (PPDH) là chƣa phù hợp với đặc thù môn học cũng nhƣ với đối tƣợng học sinh, sinh viên. Kết quả là chất lƣợng GDQP&AN cho học sinh, sinh viên ở một số nơi còn thấp, nhất là ở các trƣờng trung học phổ thông, trung cấp chuyên nghiệp, dạy nghề và một số trƣờng cao đẳng, đại học. Vì thế, đổi mới phƣơng pháp giảng dạy môn học GDQP&AN là yêu cầu cấp thiết, quan trọng nhất là trong bối cảnh thế giới hiện nay. Là Trung tâm Giáo dục quốc phòng và an ninh lớn của khu vực trung du miền núi phía Bắc, với nhiệm vụ giáo dục quốc phòng và an ninh cho học sinh, sinh viên và đào tạo giáo viên quốc phòng an ninh, những năm qua, Trung tâm Giáo dục quốc 1
phòng và an ninh - Đại học Thái nguyên (GDQP&AN - ĐHTN) đã có nhiều biện pháp thiết thực, hiệu quả nhằm nâng cao chất lƣợng giáo dục đào tạo các học phần GDQP&AN. Trong đó, đặc biệt chú trọng đến công tác đổi mới các hoạt động dạy học, đổi mới phƣơng pháp giảng dạy. Trong thực tế, nhiều phƣơng pháp dạy học tích cực, phát huy năng lực ngƣời học bƣớc đầu đƣợc vận dụng vào giảng dạy trong các học phần tại Trung tâm GDQP&AN - ĐHTN. Các hội nghị học tốt, dạy tốt cũng đã đƣợc tổ chức thƣờng niên nhằm trao đổi và đẩy mạnh hơn nữa chất lƣợng dạy và học. Tuy nhiên, ở một số học phần do đặc thù về nội dung và cấu trúc chƣơng trình nên việc áp dụng các phƣơng pháp tích cực là chƣa thực sự hiệu quả. Phƣơng pháp nêu vấn đề (PPNVĐ) là PPDH trong đó giáo viên tạo ra những tình huống có vấn đề (THCVĐ), gợi dẫn ngƣời học phát hiện vấn đề, hoạt động tự giác, tích cực, chủ động, sáng tạo để giải quyết vấn đề và thông qua đó chiếm lĩnh tri thức, rèn luyện kĩ năng và đạt đƣợc những mục đích học tập khác. Với những ƣu thế sẵn có, phƣơng pháp này dù đã đƣợc sử dụng ở một số học phần trong chƣơng trình GDQP&AN. Tuy nhiên, theo đánh giá chủ quan việc vận dụng PPDH này vẫn còn nhiều hạn chế, bất cập. Xuất phát từ những lý do trên, tác giả chọn đề tài “Sử dụng phương pháp nêu vấn đề trong dạy học học phần: “Công tác quốc phòng, an ninh” ở Trung tâm Giáo dục Quốc phòng và an ninh - Đại học Thái Nguyên” làm luận văn tốt nghiệp. Đề tài mong muốn đi sâu vào việc ứng dụng PPNVĐ với nhiều ƣu điểm đã đƣợc công nhận rộng rãi trên thế giới và có tính khả thi trong việc phát huy tính tích cực, chủ động, sáng tạo của sinh viên nhằm nâng cao chất lƣợng dạy học môn GDQP&AN ở Trung tâm GDQP&AN - ĐHTN hiện nay. 2. Mục đích nghiên cứu của đề tài Đề tài nghiên cứu cơ sở lý luận và thực trạng sử dụng PPNVĐ trong dạy học học phần: Công tác quốc phòng, an ninh ở Trung tâm GDQP&AN - ĐHTN. Từ đó, đề xuất các biện pháp đổi mới nhằm nâng cao hiệu quả sử dụng phƣơng pháp này vào dạy học môn GDQP&AN ở Trung tâm GDQP&AN - ĐHTN trong thời gian tới. 3. Nhiệm vụ nghiên cứu của đề tài - Xây dựng cơ sở lý luận của việc sử dụng PPNVĐ trong dạy học học phần: Công tác quốc phòng, an ninh ở Trung tâm GDQP&AN - ĐHTN. 2
- Khảo sát và đánh giá thực trạng của việc sử dụng PPNVĐ trong dạy học học phần: Công tác quốc phòng, an ninh ở Trung tâm GDQP&AN - ĐHTN. - Đề xuất biện pháp sử dụng PPNVĐ trong dạy học học phần: Công tác quốc phòng, an ninh ở Trung tâm GDQP&AN - ĐHTN. - Tiến hành thực nghiệm một số biện pháp nhằm nâng cao hiệu quả sử dụng PPNVĐ trong dạy học học phần: Công tác quốc phòng, an ninh ở Trung tâm GDQP&AN - ĐHTN. 4. Đối tƣợng, khách thể và phạm vi nghiên cứu của đề tài Đối tư ng và hách th nghiên c u: - Đối tƣợng nghiên cứu: Việc sử dụng PPNVĐ trong dạy học học phần: Công tác quốc phòng, an ninh ở Trung tâm GDQP&AN - ĐHTN. - Khách thể nghiên cứu: Quá trình dạy học học phần: Công tác quốc phòng, an ninh ở Trung tâm GDQP&AN - ĐHTN. hạm vi nghiên c u: Đề tài tập trung nghiên cứu việc sử dụng PPNVĐ trong dạy học học phần: Công tác quốc phòng, an ninh ở Trung tâm GDQP&AN - ĐHTN trong năm học 2018 - 2019 và 2019 - 2020. 5. Giả thuyết nghiên cứu Trong quá trình dạy học, nếu giảng viên xây dựng đƣợc các tình huống và quy trình sử dụng PPNVĐ thích hợp với từng bài, từng học phần và sử dụng đúng đắn sẽ giúp sinh viên hứng thú hơn trong học tập. Qua quá trình thực hiện PPNVĐ, sinh viên sẽ phát huy đƣợc tính tích cực, chủ động trong nhận thức góp phần nâng cao chất lƣợng giáo dục đào tạo môn học GDQP&AN, góp phần giáo dục con ngƣời phát triển toàn diện, đáp ứng yêu cầu nhiệm vụ giáo dục đào tạo trong tình hình hiện nay. 6. Phƣơng pháp nghiên cứu của đề tài * Phương pháp luận Đề tài dựa trên cơ sở quan điểm của chủ nghĩa Mác - Lênin, tƣ tƣởng Hồ Chí Minh; các quan điểm của Đảng về giáo dục - đào tạo. Đồng thời, đề tài dựa trên quan điểm hệ thống - cấu trúc; đối chiếu - so sánh; lôgic - lịch sử, quan điểm thực tiễn làm cơ sở xem xét và phân tích những vấn đề có liên quan đến vận dụng PPNVĐ vào dạy học. 3
* Phương pháp nghiên cứu Tác giả lựa chọn và sử dụng tổng hợp các phƣơng pháp. Nghiên cứu lý thuyết và thực tiễn sau đây: - Nhóm nghiên cứu lý thuyết gồm: Phƣơng pháp phân tích, tổng hợp, hệ thống hoá, khái quát hoá các tài liệu lý luận chuyên ngành phƣơng pháp dạy học, liên ngành và nghiên cứu các tài liệu kinh điển; Các văn kiện, nghị quyết, chỉ thị, quy chế của Đảng các cấp; Các văn bản pháp luật, chính sách của Đảng, Nhà nƣớc để xây dựng cơ sở lý luận của vấn đề nghiên cứu. - Nhóm các phương pháp nghiên cứu thực tiễn bao gồm: + Quan sát hoạt động dạy học của đội ngũ giảng viên cũng nhƣ hoạt động học tập của các đối tƣợng sinh viên trong Trung tâm. + Gặp gỡ, trao đổi với 22 giảng viên, cán bộ Khoa Giáo viên và sinh viên đang học tập tại trung tâm về vấn đề thực trạng sử dụng PPNVĐ trong môn học GDQP&AN. + Trƣng cầu ý kiến bằng phiếu hỏi đối với 22 cán bộ, giảng viên bộ môn GDQP&AN và các sinh viên thuộc trung đội 1 và trung đội 4. + Để đảm bảo tính khách quan của kết quả nghiên cứu tác giả đã sử dụng phƣơng pháp thống kê toán học để phân tích và xử lý các số liệu điều tra. 7. Những đóng góp mới của đề tài - Về lý luận: Đề tài phân tích và hệ thống hóa những vấn đề lý luận chung về quá trình áp dụng PPNVĐ trong giảng dạy môn GDQP&AN. - Về thực tiễn: Kết quả nghiên cứu của đề tài là nguồn tƣ liệu tham khảo cho các nhà nghiên cứu sƣ phạm và các giảng viên trực tiếp giảng dạy môn GDQP&AN nói riêng, các môn khoa học quân sự Mác-Lênin, tƣ tƣởng Hồ Chí Minh nói chung. 8. Kết cấu đề tài Đề tài ngoài phần Mở đầu, Kết luận, Kiến nghị, Danh mục tài liệu tham khảo và Phụ lục thì nội dung đề tài gồm có ba chƣơng. 4
NỘI DUNG Chƣơng 1 CƠ SỞ LÝ LUẬN CỦA SỬ DỤNG PHƢƠNG PHÁP NÊU VẤN ĐỀ TRONG DẠY HỌC HỌC PHẦN: “CÔNG TÁC QUỐC PHÒNG, AN NINH” Ở TRUNG TÂM GIÁO DỤC QUỐC PHÒNG VÀ AN NINH 1.1. Lịch sử nghiên cứu vấn đề Các công trình nghiên c u nước ngoài Quan niệm về dạy học nêu vấn đề đã xuất hiện từ lâu trong lịch sử. Ngay từ thời cổ đại, các nhà tƣ tƣởng nhƣ Xocrats, Khổng Tử đã sử dụng nêu vấn đề để nhằm khơi gợi ý tƣởng cũng nhƣ phát huy năng lực phán đoán, lập luận, giải quyết các vấn đề của học trò. Tuy nhiên, phải đến đầu đầu thế kỷ XX, phƣơng pháp này mới đƣợc các nhà giáo dục sử dụng rộng rãi. Điển hình nhƣ các nhà sinh vật học A.T.Ghecđơ, B.E.Raicôp; các nhà sử học N.M.Xtaxiulêvit, N.A.Rôgiơcôp; các nhà ngôn ngữ học X.P.Banlaton, M.A.Rƣpnicôva,... đã yêu cầu ngƣời học phân tích các hiện tƣợng, các tình huống có chứa đựng những mâu thuẫn, những trở ngại có thể nảy sinh trong thực tiễn. Từ đó, ngƣời học tự lực đƣa ra hoặc luận bàn về cách thức giải quyết các hiện tƣợng, các tình huống đã nêu. Dù đƣợc áp dụng khá phổ biến, song lý thuyết về dạy học nêu vấn đề vẫn nhiều hạn chế và chƣa đồng nhất. Năm 1968, nhà giáo dục học Ba Lan V.O.Kon từ việc đúc kết quá trình thực nghiệm dạy học của bản thân, trong công trình: “Những cơ sở của dạy học nêu vấn đề” đã đƣa ra nhiều kiến giải, luận điểm có giá trị về phƣơng pháp dạy học nêu vấn đề nhất là việc tác giả chỉ ra điều kiện để xuất hiện các tình huống có vấn đề trong các môn học khác nhau [33]. Nhà giáo dục I.Ia. Lecne trong ấn phẩm: "Dạy học nêu vấn đề" trên cơ sở kế thừa các kết quả của các nhà nghiên cứu trƣớc đó đã lý giải và làm sáng tỏ bản chất của dạy học nêu vấn đề, vạch ra cơ sở, tác dụng và phạm vi áp dụng của phƣơng pháp dạy học này [19]. Cuối thập niên 80, đầu thập niên 90 của thế kỷ XX, nhiều nhà giáo dục học Xô Viết nhƣ M.I. Makhơnutốp [23], M.A. Đanhilôp, B.P. Exicốp. A. M. Machiuskin [1] đã đặt vấn đề về sự cần thiết phải tích cực hóa hoạt động dạy học. Trong đó nhấn mạnh đến việc sử dụng các tình huống có vấn đề trong dạy học nhằm phát huy tƣ duy 5
phản biện, năng lực sáng tạo và tính tự giác của học sinh. Không những thế, các ông đã đƣa ra quy trình dạy học nêu vấn đề, đƣa lý luận về phƣơng pháp dạy học nêu vấn đề trở thành một trong hệ thống những phƣơng pháp dạy học tích cực phổ biến của thế kỷ XX… Các công trình nghiên c u trong nước * Các công trình nghiên cứu về dạy học nêu vấn đề Trong công trình: Dạy học giải quyết vấn đề - một hướng đổi mới trong công tác giáo dục, đào tạo, huấn luyện”, của hai tác giả: Vũ Văn Tảo, Trần Văn Hà đã nêu lên những quan niệm, đặc trƣng cơ bản của dạy học giải quyết vấn đề. Theo các ông, nêu vấn đề chính là việc xây dựng và giải quyết tình huống có vấn đề nảy sinh từ thực tiễn [25]. Hay nhƣ tác giả Thái Duy Tuyên đã chỉ ra đƣợc những ƣu điểm của dạy học nêu vấn đề trong quá trình giáo dục đào tạo ở nhà trƣờng qua công trình nghiên cứu của mình với nhan đề: Phương pháp dạy học truyền thống và đổi mới” [26]. Tác giả Trần Bá Hoành trong bài viết: Phát triển trí sáng tạo của học sinh và vai trò của giáo viên” cũng đã đề cập đến những nghiên cứu về mặt lý luận cũng nhƣ thực tiễn của việc vận dụng thành công dạy học nêu vấn đề. Theo tác giả, Dạy học nêu vấn đề là kiểu dạy để ngƣời học biết sử dụng kiến thức trong tình huống cụ thể, thay vì tham nhồi nhét kiến thức lý thuyết. Dạy học nêu và giải quyết vấn đề chú trọng cho học sinh tập trung vận dụng các kiến thức, kĩ năng vào giải quyết các tình huống trong thực tiễn [18]. Tác giả Nguyễn Bá Kim trong cuốn sách: “Phương pháp dạy học nêu vấn đề môn toán học”, trên cơ sở phân tích quá trình dạy học, tác giả đã chỉ ra sự kết hợp của các phƣơng pháp dạy học tích cực, trong đó nhấn mạnh phƣơng pháp nêu và giải quyết vấn đề là xây dựng các mẫu bài tập theo giả thuyết có vấn đề từ các bài học cụ thể để giúp ngƣời học phát huy đƣợc những khả năng tƣ duy độc lập, sáng tạo trong khi học [20]. Nhóm tác giả: Lê Nguyên Long, Nguyễn Đức Thâm, Phạm Hữu Tông trong cuốn chuyên khảo: Phương pháp dạy học vật lý”, đã khẳng định: thông qua dạy học nêu vấn đề, ngƣời học bằng hoạt động tích cực, tự lực của mình mà chiếm lĩnh kiến thức, hình thành kỹ năng, phát triển năng lực sáng tạo [21]. 6
Trên cơ sở tiếp cận là vận dụng phƣơng pháp nêu vấn đề vào dạy học các môn khoa học Mác - Lênin, tác giả Vũ Quang Hiển và Khuất Thị Thanh Vân đã khẳng định sự cần thiết phải vận dụng phƣơng pháp nêu vấn đề vào tổ chức dạy học các môn Khoa học Mác - Lênin để phát huy tính tích cực, sáng tạo của ngƣời học [17, tr.64-68]; [34, tr43-45]. Từ góc nhìn của những ngƣời trực tiếp làm công tác giảng dạy cho sinh viên chuyên ngành Lý luận Chính trị của trƣờng Đại học Sƣ phạm Hà Nội, tác giả Phùng Văn Bộ cho rằng: Dạy học nêu vấn đề là phương pháp giảng dạy dùng lời nói hướng sinh viên vào tình huống có vấn đề, nêu vấn đề và tạo những điều kiện cần thiết để giải quyết vấn đề, cuối cùng kiểm tra lại vấn đề đã giải quyết để đi tới kết luận” [3]. Tác giả Phan Thị Hồng Vinh thì lại quan niệm: “Dạy học nêu và giải quyết vấn đề là quan điểm, là kiểu dạy học nhằm khắc phục dạy học giáo điều, truyền thụ một chiều. Trên cơ sở xây dựng tình huống có vấn đề và hướng dẫn người học giải quyết vấn đề, giáo viên phát triển tư duy biện chứng, tư duy sáng tạo cho người học, hình thành và rèn luyện phẩm chất của người làm công tác khoa học: độc lập, ý chí, sáng tạo” [35]. Ngoài ra, còn rất nhiều bài biết phân tích về ƣu, nhƣợc điểm, đặc trƣng của phƣơng pháp nêu vấn đề nhƣ các công trình của các tác giả Nguyễn Phúc Chỉnh, Nguyễn Thị Hằng… * Các công trình về đổi mới tổ chức dạy học học phần “Giáo dục quốc phòng, an ninh” Với những đặc thù về vị thế, vai trò trong chƣơng trình giáo dục nói chung, các học phần môn GDQP&AN cũng là tâm điểm đƣợc nhiều nhà nghiên cứu quan tâm. Có khá nhiều công trình và bài viết bàn về vai trò của môn GDQP&AN trong hệ thống giáo dục quốc dân nói chung, việc đổi mới phƣơng pháp giáo dục ý thức quốc phòng, an ninh cho cán bộ, học sinh, sinh viên các trƣờng đại học, cao đẳng, dạy nghề và trung học phổ thông nói riêng. Tiêu biểu là các công trình nhƣ: Tác giả Nguyễn Thị Doan với bài viết:“Trường đại học với nhiệm vụ giáo dục quốc phòng”, nêu bật mối quan hệ biện chứng giữa các trƣờng đại học với việc hình thành và giáo dục ý thức, trách nhiệm của sinh viên trong bảo vệ và giữ gìn trật tự, an toàn xã hội; trong xây dựng và bảo vệ nền quốc phòng toàn dân. Do vậy, cần quan 7
tâm và đầu tƣ hơn nữa đến đổi mới và phát huy vai trò của đội ngũ cán bộ giảng viên quốc phòng và an ninh trong các trƣờng đại học hoặc các Trung tâm giáo dục quốc phòng [7]. Tác giả Cẩm Mai có bài viết với nhan đề: “Giáo dục quốc phòng trong hệ thống trường phổ thông trung học - Vấn đề và giải pháp” đăng trong Tạp chí Quốc phòng toàn dân, số 3/1999 tập trung làm rõ những hạn chế trong công tác giáo dục quốc phòng ở các trƣờng trung học phổ thông nói chung. Từ đó, tác giả đề xuất một số giải pháp nhằm nâng cao hiệu quả công tác GDQP&AN trong thời gian tới [24]. Hay nhƣ các tác giả Nguyễn Nghĩa trong bài viết: “Một số vấn đề nâng cao chất lượng GDQP&AN cho cán bộ, học sinh, sinh viên” [30]; Lê Doãn Thuật trong bài viết: “Giáo dục quốc phòng trong các trường - bốn vấn đề bức xúc cần tháo gỡ từ cơ sở” [29]; Trần Đăng Thanh với bài viết:“Giáo dục lòng yêu nước - một nội dung quan trọng trong giáo dục quốc phòng cho học sinh, sinh viên” [27].… đã đề cập đến một số vấn đề trọng yếu liên quan đến nội dung, PPDH của giảng viên, phƣơng pháp học tập môn GDQP&AN cho học sinh, sinh viên ở các nhà trƣờng, các Trung tâm hiện nay. Ngoài ra, còn phải kể đến một loại các bài viết của các tác giả bàn đến việc nâng cao chất lƣợng và đổi mới phƣơng pháp dạy học môn GDQP&AN ở các đơn vị đặc thù nhƣ: Nguyễn Trƣờng Vỹ: Trung tâm Giáo dục quốc phòng Đại học Quốc gia thành phố Hồ Chí Minh - 5 năm xây dựng và phát triển” [36]. Đào Ngọc Dũng: “Trung tâm giáo dục quốc phòng Hà Nội 1 với nhiệm vụ nâng cao chất lượng giáo dục quốc phòng cho sinh viên” [7]… Tóm lại, các công trình nghiên cứu kể trên đã đề cập đến nhiều khía cạnh khác nhau của GDQP&AN cho cán bộ, học sinh, sinh viên trong các trƣờng đại học, cao đẳng, dạy nghề, trung học chuyên nghiệp và bậc trung học phổ thông. Đồng thời, qua công trình, các tác giả cũng đề xuất các giải pháp khác nhau nhằm nâng cao chất lƣợng GDQP&AN cho học sinh, sinh viên. Trong đó, các tác giả cũng đã đề cập đến các góc độ khác nhau của việc nâng cao chất lƣợng học tập và bồi dƣỡng PPDH môn GDQP&AN cho học sinh, sinh viên ở các nhà trƣờng trong hệ thống giáo dục quốc gia. Dù rất nhiều công trình nghiên cứu về vận dụng PPNVĐ trong dạy học cũng nhƣ phân tích về vai trò, vị thế; ƣu, nhƣợc điểm của GDQP&AN, song chƣa có công 8
trình nào trực trực tiếp nghiên cứu về vận dụng PPNVĐ vào dạy học môn GDQP&AN ở Trung tâm GDQP&AN - ĐHTN. 1.2. Những vấn đề lý luận chung về phƣơng pháp nêu vấn đề trong tổ chức dạy học Quan niệm về phương pháp dạy học và phương pháp nêu vấn đề trong dạy học 1.2.1.1. Quan niệm về phương pháp và phương pháp dạy học * Phương pháp Thuật ngữ phƣơng pháp trong tiếng Hy Lạp là Méthodos có nghĩa là con đƣờng, cách thức hoạt động nhằm đạt đƣợc mục đích nhất định. Vì vậy, phƣơng pháp là hệ thống những hành động tự giác, tuần tự nhằm đạt đƣợc những kết quả phù hợp với mục đích đã định. Từ khái niệm trên ta thấy phƣơng pháp có cấu trúc phức tạp, bao gồm mục đích đƣợc đề ra, hệ thống những hành động (hoạt động), những phƣơng tiện cần thiết (phƣơng tiện vật chất, phƣơng tiện thực hành, phƣơng tiện trí tuệ), quá trình làm biến đổi đối tƣợng, kết quả sử dụng phƣơng pháp (mục đích đạt đƣợc). Khi sử dụng đúng phƣơng pháp sẽ dẫn đến kết quả theo dự định. Nếu mục đích không đạt đƣợc thì có nghĩa là phƣơng pháp không phù hợp với mục đích hoặc nó không đƣợc sử dụng đúng. Bất kỳ phƣơng pháp nào, dù là phƣơng pháp nhận thức hay phƣơng pháp thực hành sản xuất, để thực hiện có kết quả vào đối tƣợng nào đó thì cũng phải biết đƣợc tính chất của đối tƣợng, tiến trình biến đổi của nó dƣới tác động của phƣơng pháp đó. Nghĩa là phải nhận thức những quy luật khách quan của đối tƣợng mà chủ thể định tác động vào thì mới đề ra những biện pháp hoặc hệ thống những thao tác cùng với những phƣơng tiện tƣợng ứng để nhận thức và để hành động thực tiễn. * Phương pháp dạy học Trong PPDH, chủ thể tác động - ngƣời thầy giáo và đối tƣợng tác động của họ là học sinh. Còn học sinh lại là chủ thể tác động của mình vào nội dung dạy học. Vì vậy, ngƣời thầy giáo phải nắm vững những quy luật khách quan chi phối tác động của mình vào học sinh và nội dung dạy học thì mới đề ra những phƣơng pháp tác động phù hợp. 9