Luận văn Thạc sĩ Khoa học giáo dục: Thiết kế hoạt động trải nghiệm trong dạy học môn Tự nhiên và Xã hội lớp Ba tại các trường tiểu học quận Bình Thạnh, Thành phố Hồ Chí Minh

Chia sẻ: Ganuongmuoimatong | Ngày: | Loại File: PDF | Số trang:187

Thêm vào BST

Báo xấu

36
lượt xem 8
download

Download Vui lòng tải xuống để xem tài liệu đầy đủ

Mục tiêu nghiên cứu của đề tài là thiết kế hoạt động trải nghiệm trong dạy học môn Tự nhiên và Xã hội lớp Ba tại các trường tiểu học quận Bình Thạnh, Thành phố Hồ Chí Minh. Mời các bạn cùng tham khảo!

Chủ đề:

Bình luận(0) Đăng nhập để gửi bình luận!

Lưu

Nội dung Text: Luận văn Thạc sĩ Khoa học giáo dục: Thiết kế hoạt động trải nghiệm trong dạy học môn Tự nhiên và Xã hội lớp Ba tại các trường tiểu học quận Bình Thạnh, Thành phố Hồ Chí Minh

BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO TRƯỜNG ĐẠI HỌC SƯ PHẠM THÀNH PHỐ HỒ CHÍ MINH Trần Thanh Dư THIẾT KẾ HOẠT ĐỘNG TRẢI NGHIỆM TRONG DẠY HỌC MÔN TỰ NHIÊN VÀ XÃ HỘI LỚP BA TẠI CÁC TRƯỜNG TIỂU HỌC QUẬN BÌNH THẠNH, THÀNH PHỐ HỒ CHÍ MINH LUẬN VĂN THẠC SĨ KHOA HỌC GIÁO DỤC Thành phố Hồ Chí Minh - 2018
BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO TRƯỜNG ĐẠI HỌC SƯ PHẠM THÀNH PHỐ HỒ CHÍ MINH Trần Thanh Dư THIẾT KẾ HOẠT ĐỘNG TRẢI NGHIỆM TRONG DẠY HỌC MÔN TỰ NHIÊN VÀ XÃ HỘI LỚP BA TẠI CÁC TRƯỜNG TIỂU HỌC QUẬN BÌNH THẠNH, THÀNH PHỐ HỒ CHÍ MINH Chuyên ngành : Giáo dục học (Giáo dục Tiểu học) Mã số : 8140101 LUẬN VĂN THẠC SĨ KHOA HỌC GIÁO DỤC NGƯỜI HƯỚNG DẪN KHOA HỌC: PGS. TS. NGUYỄN SỸ THƯ Thành phố Hồ Chí Minh – 2018
LỜI CAM ĐOAN Tôi xin cam đoan đây là công trình nghiên cứu của riêng tôi, được thực hiện do yêu cầu học tập. Các số liệu và kết quả nghiên cứu được sử dụng trong luận văn này là trung thực, có nguồn gốc rõ ràng, được thu thập trong quá trình nghiên cứu. Người viết Trần Thanh Dư
LỜI CẢM ƠN Hoàn thành luận văn “Thiết kế hoạt động trải nghiệm trong dạy học môn Tự nhiên và Xã hội lớp Ba tại các trường tiểu học quận Bình Thạnh, Thành phố Hồ Chí Minh” đối với tôi là một thử thách rất lớn. Tham gia vào hoạt động nghiên cứu khoa học, tôi gặp khá nhiều khó khăn nhưng nhờ sự cố gắng của bản thân, tôi cũng đã hoàn chỉnh đề tài luận văn của mình. Trong suốt quá trình thực hiện luận văn, tôi không thể nào không nhớ đến những người đã hết lòng hỗ trợ tôi đạt được kết quả này. Đầu tiên, tôi xin bày tỏ lòng biết ơn sâu sắc đến PGS.TS. Nguyễn Sỹ Thư – Giảng viên Khoa Khoa học Giáo dục, trường ĐH Sư phạm TP. Hồ Chí Minh. Thầy đã cảm thông, động viên, tận tình hướng dẫn và hết lòng giúp đỡ tôi thực hiện đề tài. Đồng thời, tôi cũng xin gửi lời cảm ơn đến Ban Chủ nhiệm Khoa cùng Quý Thầy Cô đang công tác tại khoa Giáo dục Tiểu học, Phòng Sau Đại học, Quý Cán bộ Thư viện trường ĐH Sư phạm TP. Hồ Chí Minh đã tạo điều kiện cho tôi trong suốt quá trình học tập và nghiên cứu tại Trường. Nhân đây, tôi cũng trân trọng cảm ơn Quý Thầy Cô và các em học sinh lớp Ba của trường Tiểu học Tô Vĩnh Diện, Chu Văn An, Nguyễn Đình Chiểu, Yên Thế, Thạnh Mỹ Tây – Quận Bình Thạnh, TP. Hồ Chí Minh đã tạo điều kiện thuận lợi, hỗ trợ chúng tôi trong suốt quá trình tìm hiểu thực tế tại Quý trường. Cuối cùng tôi muốn gửi lời cảm ơn đến gia đình đã hỗ trợ, động viên tôi, để tôi dành thời gian cho việc nghiên cứu. Tôi xin cảm ơn các bạn, các em sinh viên khoa Giáo dục Tiểu học chia sẻ cùng tôi nhiều khó khăn trong suốt quá trình thực hiện đề tài. Đề tài tuy hoàn thành song khó tránh khỏi những thiếu sót. Tác giả rất mong nhận được những ý kiến đóng góp của Quý Thầy Cô và các bạn đồng nghiệp. Người thực hiện Trần Thanh Dư MỤC LỤC Trang phụ bìa Lời cam đoan
Lời cảm ơn Mục lục Danh mục các chữ viết tắt Danh mục các bảng Danh mục các hình ảnh, đồ thị MỞ ĐẦU ............................................................................................. 1 Chương 1. CƠ SỞ LÍ LUẬN CỦA VẤN ĐỀ DẠY HỌC MÔN TỰ NHIÊN VÀ XÃ HỘI LỚP BA BẰNG HOẠT ĐỘNG TRẢI NGHIỆM ................................................................ 7 1.1. Tổng quan lịch sử nghiên cứu vấn đề dạy học môn Tự nhiên và Xã hội bằng hoạt động trải nghiệm .................................................... 7 1.1.1. Nghiên cứu về học tập dựa vào trải nghiệm trên thế giới ... 7 1.1.2. Nghiên cứu học tập dựa vào trải nghiệm ở Việt Nam ...... 14 1.2. Các khái niệm cơ bản ................................................................... 17 1.2.1. Hoạt động dạy học ............................................................ 17 1.2.2. Hoạt động trải nghiệm ...................................................... 18 1.2.3. Hoạt động dạy học trải nghiệm ......................................... 19 1.2.4. Hoạt động dạy học trải nghiệm trong môn TN & XH lớp Ba ........................................................................................... 20 1.2.5. Thiết kế hoạt động trải nghiệm ......................................... 20 1.2.6. Thiết kế hoạt động trải nghiệm trong dạy học môn Tự nhiên và Xã hội lớp Ba ............................................................... 21 1.3. Cơ sở lí luận về hoạt động trải nghiệm trong dạy học môn Tự nhiên và Xã hội lớp Ba ......................................................................... 21 1.3.1. Đặc điểm tâm sinh lí, nhận thức của HS lớp Ba ............... 21 1.3.2. Môn Tự nhiên - Xã hội trong chương trình Giáo dục Tiểu học Việt Nam hiện hành ................................................... 24 1.3.3. Hoạt động trải nghiệm trong dạy học các môn học .......... 26 Kết luận chương 1 ............................................................................... 35 Chương 2. THỰC TRẠNG DẠY HỌC MÔN TỰ NHIÊN VÀ XÃ HỘI LỚP BA BẰNG HOẠT ĐỘNG TRẢI NGHIỆM TẠI
CÁC TRƯỜNG TIỂU HỌC QUẬN BÌNH THẠNH, TP HỒ CHÍ MINH ............................................................... 37 2.1. Khái quát về tình hình dạy học ở các trường tiểu học Quận Bình Thạnh, Thành phố Hồ Chí Minh ................................................. 37 2.2. Giới thiệu về khảo sát thực trạng ................................................. 38 2.2.1. Mục đích khảo sát ............................................................. 38 2.2.2. Nội dung khảo sát ............................................................. 38 2.2.3. Đối tượng khảo sát ............................................................ 39 2.2.4. Phạm vi khảo sát ............................................................... 39 2.2.5. Phương pháp khảo sát ....................................................... 39 2.3. Kết quả khảo sát ........................................................................... 40 2.3.1. Thực trạng dạy học môn Tự nhiên và Xã hội lớp Ba bằng hoạt động trải nghiệm tại các trường tiểu học Quận Bình Thạnh, Thành phố Hồ Chí Minh....................................... 40 2.3.2. Đánh giá chung ................................................................. 55 Kết luận chương 2 ............................................................................... 59 Chương 3. THIẾT KẾ VÀ THỬ NGHIỆM MỘT SỐ HOẠT ĐỘNG TRẢI NGHIỆM TRONG DẠY HỌC MÔN TỰ NHIÊN VÀ XÃ HỘI LỚP BA ..................................................... 62 3.1. Mục đích và nguyên tắc thiết kế hoạt động trải nghiệm trong dạy học môn Tự nhiên và Xã hội lớp Ba ........................................... 62 3.1.1. Mục đích thiết kế............................................................... 62 3.1.2. Nguyên tắc thiết kế ........................................................... 62 3.2. Thiết kế hoạt động trải nghiệm trong dạy học môn Tự nhiên và Xã hội lớp Ba .................................................................................... 65 3.2.1. Các tiêu chí lựa chọn nội dung môn TN & XH lớp Ba và hình thức hoạt động trải nghiệm để thiết kế ..................... 65 3.2.2. Quy trình thiết kế hoạt động trải nghiệm trong dạy học môn Tự nhiên và Xã hội lớp Ba ................................................ 68 3.2.3. Một số hoạt động trải nghiệm trong dạy học môn Tự nhiên và Xã hội lớp Ba đề tài đã thiết kế .................................... 74
3.3. Thử nghiệm một số hoạt động trải nghiệm trong dạy học môn Tự nhiên và Xã hội lớp Ba................................................................ 86 3.3.1. Mục đích thử nghiệm ........................................................ 87 3.3.2. Nội dung thử nghiệm ........................................................ 87 3.3.3. Đối tượng, thời gian và địa bàn thử nghiệm ..................... 87 3.3.4. Cách thức triển khai thử nghiệm ....................................... 87 3.3.5. Chuẩn và thang đánh giá kết quả thử nghiệm ................... 89 3.3.6. Kết quả thử nghiệm và bình luận ...................................... 90 Kết luận chương 3 ............................................................................... 95 KẾT LUẬN ........................................................................................... 97 TÀI LIỆU THAM KHẢO .................................................................. 101 PHỤ LỤC
DANH MỤC CÁC CHỮ VIẾT TẮT GV : Giáo viên HS : Học sinh TN & XH : Tự nhiên và Xã hội NĐC : Nhóm Đối chứng NTN : Nhóm Thử nghiệm
DANH MỤC CÁC BẢNG Bảng 2.1. Hình thức phù hợp để tổ chức hoạt động trải nghiệm trong dạy học môn TN & XH lớp Ba ...................................................... 47 Bảng 2.2. Những thuận lợi, khó khăn khi tổ chức hoạt động trải nghiệm trong dạy học môn TN & XH lớp Ba ..................................... 50 Bảng 2.3. Hình thức hoạt động trải nghiệm được HS yêu thích nhất trong học tập môn TN & XH lớp Ba ................................................ 54 Bảng 3.1. Nội dung môn TN & XH lớp Ba lựa chọn để thiết kế dạy học bằng hoạt động trải nghiệm .................................................... 66 Bảng 3.2. Một số hoạt động trải nghiệm trong dạy học môn TN & XH lớp Ba đề tài đã thiết kế ................................................................. 75 Bảng 3.3. Tổng hợp điểm làm bài kiểm tra của NTN và NĐC ............... 93 Bảng 3.4. Kết quả xếp loại điểm bài kiểm tra của NTN và NĐC ........... 93
DANH MỤC CÁC HÌNH ẢNH Hình 1.1. Mô hình học tập dựa vào trải nghiệm của Kurt Lewin ....................... 9 Hình 1.2. Mô hình học tập dựa vào trải nghiệm của Kolb ................................ 11 Hình 1.3. Quy trình tổ chức hoạt động trải nghiệm trong dạy học môn học .... 34
DANH MỤC CÁC BIỂU ĐỒ Biểu đồ 2.1. Quan niệm của GV về khái niệm học tập bằng hoạt động trải nghiệm ........................................................................ 40 Biểu đồ 2.2. Mức độ cần thiết của việc dạy học bằng hoạt động trải nghiệm............................................................................... 42 Biểu đồ 2.3. Môn học phù hợp để tổ chức dạy học ............................... 42 Biểu đồ 2.4. Mức độ quan trọng của việc tổ chức hoạt động trải nghiệm trong dạy học Tự nhiên và Xã hội lớp Ba......................... 43 Biểu đồ 2.5. Nội dung môn TN & XH lớp Ba phù hợp để tổ chức dạy học bằng hoạt động trải nghiệm........................................ 46 Biểu đồ 2.6. Mức độ cần thiết của quy trình thiết kế trong thiết kế hoạt động trải nghiệm dạy học môn TN & XH lớp Ba ............ 48 Biểu đồ 2.7. Mức độ biểu hiện và kết quả thực hiện của việc tổ chức hoạt động trải nghiệm trong dạy học môn TN & XH lớp Ba ... 49 Biểu đồ 2.8. Hứng thú của HS đối với môn TN & XH lớp Ba ............. 52 Biểu đồ 2.9. Hoạt động HS đã tham gia khi học môn TN & XH lớp Ba ...................................................................................... 53 Biểu đồ 3.1. Đánh giá của giáo viên về mức độ khả thi của các hoạt động trải nghiệm đã thử nghiệm ................................................ 91 Biểu đồ 3.2. Đánh giá của giáo viên về mức độ hiệu quả của các hoạt động trải nghiệm đã thử nghiệm ....................................... 92 Biểu đồ 3.3. Kết quả xếp loại điểm làm bài kiểm tra của NTN và NĐC .................................................................................. 94
1 MỞ ĐẦU 1. Lí do chọn đề tài Chương trình giáo dục phổ thông – Chương trình tổng thể (7/2017) ra đời đã chú trọng đến việc đảm bảo phát triển phẩm chất và năng lực cho người học thông qua nội dung giáo dục, phương pháp, hình thức tổ chức giáo dục và phương pháp kiểm tra đánh giá phù hợp. Trong chương trình giáo dục này, đã có sự xuất hiện của một môn học mới, đó là Hoạt động trải nghiệm. Đồng thời, trong Chương trình chi tiết của từng môn học - Chương trình giáo dục phổ thông tổng thể mới, phương pháp giáo dục đã đề cập đến việc tổ chức hoạt động trải nghiệm trong dạy học cho HS. Những điều này, yêu cầu và tạo cơ hội thuận lợi để GV tiểu học tổ chức hoạt động trải nghiệm trong dạy học các môn học nhằm hướng đến việc đổi mới và nâng cao chất lượng dạy học, phát triển phẩm chất và năng lực cho người học. Học tập bằng hoạt động trải nghiệm hay học tập dựa vào trải nghiệm tạo cơ hội để HS tiếp xúc trực tiếp với môi trường xung quanh, huy động tất cả vốn kinh nghiệm và các giác quan để khám phá kiến thức. Qua đó, HS được phát huy tối đa vai trò chủ thể tích cực, độc lập, sáng tạo và rèn luyện các phẩm chất và năng lực tích cực cho bản thân: trung thực, trách nhiệm; tự chủ và tự học, giao tiếp và hợp tác, giải quyết vấn đề và sáng tạo,... Trong chương trình giáo dục tiểu học, bên cạnh những môn học như Toán, Tiếng Việt, Mĩ thuật,... môn Tự nhiên - Xã hội cũng góp phần không nhỏ trong việc hình thành phẩm chất và năng lực cho HS tiểu học. Bên cạnh đó, mục tiêu và chương trình môn Tự nhiên - Xã hội có những điểm phù hợp để dạy học bằng hoạt động trải nghiệm: hoạt động trải nghiệm chú trọng đến những kinh nghiệm sẵn có của người học, nó là nguyên liệu đầu vào, là công cụ để người học giải quyết những vấn đề cần lĩnh hội, đi tìm và hình thành kinh nghiệm mới. Trong khi đó, với Tự nhiên - Xã hội, HS có nhiều vốn kiến thức, kinh nghiệm nhất, bởi vì đối tượng học tập trực tiếp của môn học này là các sự vật, hiện tượng cụ thể
2 và mối quan hệ của chúng với môi trường xung quanh. Đối tượng này rất gần gũi với HS, các em đã trực tiếp nghe, nhìn, được tiếp xúc trực tiếp bằng các giác quan (nghe, nhìn, nếm, sờ,...) trước khi học tập môn học này. Mặt khác, hoạt động trải nghiệm khuyến khích HS sử dụng nhiều giác quan để cảm nhận và có xúc cảm đối với sự vật, hiện tượng xung quanh. Đặc điểm này phù hợp với đặc điểm nhận thức của HS tiểu học, từ lớp Một đến lớp Ba: tri giác mang tính đại thể và thường gắn với hoạt động thực tiễn, tri giác về không gian còn hạn chế, tư duy mang tính cụ thể và trực quan. Do vậy, để hình thành kiến thức mới, kinh nghiệm mới và tăng sự chú ý, nhớ nhanh, nhớ lâu kiến thức, cần tạo cơ hội cho HS huy động tất cả vốn kinh nghiệm và sử dụng tất cả các giác quan trong học tập. Riêng đối với HS lớp Ba, đặc điểm nhận thức của các em bắt đầu chuyển từ giai đoạn tư duy trực quan cụ thể sang tư duy trừu tượng thì việc dạy học bằng hoạt động trải nghiệm là vô cùng cần thiết. Mặt khác, môn Tự nhiên - Xã hội có phương pháp dạy học đặc trưng là quan sát, nó yêu cầu HS tiếp cận, khai thác thông tin bằng tất cả giác quan để tìm hiểu sự vật, hiện tượng. Điều này phù hợp với đặc điểm của hoạt động trải nghiệm. Xét ở khía cạnh Tâm lí học, một trong những trí nhớ của con người là trí nhớ vận động - loại trí nhớ này được hình thành nhờ vào hoạt động và có ý nghĩa to lớn trong việc hình thành những kĩ năng, kĩ xảo trong học tập và lao động. Mặt khác, HS tiểu học thường hoạt bát, hiếu động, ham học hỏi, phản xạ nhanh, có cách nghĩ và làm độc đáo, khác biệt. Đặc biệt, các em thường thích hoạt động, hành động hơn là ngồi tập trung (Nguyễn Thị Bích Hạnh và Trần Thị Thu Mai, 2009). Do đó, với HS tiểu học, học tập bằng hoạt động trải nghiệm là cần thiết. Mặt khác, hiện nay, ở Thành phố Hồ Chí Minh, khá nhiều trường tiểu học đang gặp khó khăn trong tổ chức dạy học trải nghiệm các môn học nói chung và môn Tự nhiên và Xã hội nói riêng, đội ngũ giáo viên chưa thiết kế được các hoạt động trải nghiệm một cách khoa học để nâng cao hiệu quả giảng dạy. Ở một số trường tiểu học, giáo viên có quan tâm, có thiết kế hoạt động trải nghiệm trong
3 dạy học các môn học nhưng còn gặp không ít khó khăn trong việc thực hiện vì thiếu cơ sở lí luận, quy trình thiết kế một cách khoa học, rõ ràng. Vì những lí do trên, tác giả thực hiện đề tài “Thiết kế hoạt động trải nghiệm trong dạy học môn Tự nhiên và Xã hội lớp Ba tại các trường tiểu học quận Bình Thạnh, Thành phố Hồ Chí Minh” nhằm cung cấp cơ sở lí luận và nguồn tài nguyên trong việc thiết kế các hoạt động trải nghiệm trong dạy học Tự nhiên - Xã hội cho HS tiểu học. 2. Mục tiêu nghiên cứu Thông qua việc hệ thống hóa cơ sở lí luận và nghiên cứu thực trạng của vấn đề hoạt động trải nghiệm trong dạy học môn TN & XH lớp Ba tại các trường tiểu học trên địa bàn Quận Bình Thạnh, Thành phố Hồ Chí Minh, đề tài thiết kế một số hoạt động trải nghiệm trong dạy học môn TN & XH lớp Ba nhằm giúp GV tổ chức dạy học có hiệu quả môn học này, đồng thời giúp HS phát triển phẩm chất và năng lực. 3. Khách thể và đối tượng nghiên cứu - Khách thể nghiên cứu: Hoạt động dạy học môn TN & XH lớp Ba. - Đối tượng nghiên cứu: Hoạt động trải nghiệm trong dạy học môn TN & XH lớp Ba. 4. Giả thuyết khoa học Thực tế hiện nay, tại các trường tiểu học trên địa bàn quận Bình Thạnh, Thành phố Hồ Chí Minh, việc dạy học môn TN & XH lớp Ba bằng hoạt động trải nghiệm là vấn đề còn mới đối với GV tiểu học. Điều này dẫn đến việc thiết kế các hoạt động trải nghiệm trong dạy học môn TN & XH lớp Ba còn gặp khá nhiều khó khăn. Do đó, nếu có được cơ sở lí luận một cách vững chắc, có cơ sở thực tiễn một cách khách quan, đề tài sẽ đề xuất được quy trình, thiết kế và thử nghiệm được những hoạt động trải nghiệm trong dạy học môn TN & XH lớp Ba một cách khoa học, phù hợp và khả thi.
4 5. Nhiệm vụ nghiên cứu Để đạt mục tiêu nghiên cứu của đề tài, tác giả luận văn thực hiện các nhiệm vụ nghiên cứu sau: 1) Nghiên cứu, xác định cơ sở lí luận của đề tài Thiết kế hoạt động trải nghiệm trong dạy học môn TN & XH lớp Ba tại các trường tiểu học trên địa bàn Quận Bình Thạnh, Thành phố Hồ Chí Minh. 2) Khảo sát, giải thích, đánh giá thực trạng dạy học môn TN & XH lớp Ba bằng hoạt động trải nghiệm tại các trường tiểu học trên địa bàn Quận Bình Thạnh, Thành phố Hồ Chí Minh. 3) Thiết kế và thử nghiệm một số hoạt động trải nghiệm trong dạy học môn TN & XH lớp Ba tại các trường tiểu học trên địa bàn Quận Bình Thạnh, Thành phố Hồ Chí Minh theo chương trình giáo dục tiểu học hiện hành. 6. Phạm vi nghiên cứu - Thiết kế một số hoạt động trải nghiệm cho HS tiểu học trong môn TN & XH lớp Ba theo chương trình Giáo dục tiểu học hiện hành. - Đề tài tiến hành khảo sát và thử nghiệm sản phẩm ở một số trường tiểu học trên địa bàn Quận Bình Thạnh, Thành phố Hồ Chí Minh. - Đề tài tiến hành khảo sát từ tháng 10/2017 đến tháng 02/2018 và thử nghiệm sản phẩm từ 02/2018 đến tháng 5/2018 ở một số trường tiểu học trên địa bàn Quận Bình Thạnh, Thành phố Hồ Chí Minh. 7. Phương pháp nghiên cứu Để đạt được mục tiêu và hoàn thành nhiệm vụ nghiên cứu đã nêu trên, tác giả luận văn sử dụng các phương pháp chủ yếu sau: - Nhóm phương pháp nghiên cứu lí luận, bao gồm: phân tích, tổng hợp, so sánh tài liệu. Nhóm phương pháp này được sử dụng để thu thập, phân tích, tổng hợp, hệ thống hóa các tài liệu trong nước và ngoài nước về các vấn đề liên quan đến đề tài. Từ đó, tác giả luận văn xác lập cơ sở lí luận cho vấn đề nghiên cứu.
5 - Nhóm phương pháp nghiên cứu thực tiễn, bao gồm: phương pháp điều tra bằng phiếu hỏi, phỏng vấn, quan sát nhằm khảo sát, đánh giá thực trạng vấn đề nghiên cứu. - Nhóm phương pháp thống kê toán học nhằm xử lí số liệu nghiên cứu. Phương pháp này giúp người thực hiện đề tài thống kê, phân loại, phân tích, so sánh hệ thống các cứ liệu thực tế để đánh giá và rút ra kết luận. - Nhóm phương pháp thực nghiệm: Là một phương pháp quan trọng trong đề tài. Tiến hành thực nghiệm để có những dữ liệu để đánh giá mức độ hiệu quả, chứng minh giả thuyết và tính khách quan của kết quả nghiên cứu. Trong đề tài này, phương pháp thực nghiệm khoa học được sử dụng để thử nghiệm tính khả thi, hiệu quả của một số hoạt động trải nghiệm trong dạy học môn TN & XH lớp Ba mà đề tài thiết kế. Qua đó, người nghiên cứu nhìn nhận được những khuyết điểm và ưu điểm của những hoạt động đó để cải tiến, hoàn thiện hơn. 8. Đóng góp của đề tài Đề tài mong muốn cung cấp cơ sở lí luận của việc thiết kế hoạt động trải nghiệm trong dạy học môn TN & XH lớp Ba. Bên cạnh đó, đề tài cũng cung cấp những đánh giá về thực trạng dạy học môn Tự nhiên và Xã hội lớp Ba bằng hoạt động trải nghiệm. Đồng thời, đề tài đề xuất quy trình và thiết kế 29 hoạt động trải nghiệm trong dạy học 31 bài của môn TN & XH lớp Ba, tạo nguồn tài liệu tham khảo hỗ trợ cho GV trong dạy học môn TN & XH lớp Ba. Với những đóng góp trên, đề tài tạo tiền đề cho việc nâng cao chất lượng dạy học môn TN & XH, góp phần phát triển phẩm chất và năng lực cho HS. 9. Bố cục của luận văn Phần Mở đầu gồm: lí do chọn đề tài; mục tiêu nghiên cứu; khách thể và đối tượng nghiên cứu; giả thuyết nghiên cứu; nhiệm vụ nghiên cứu; phạm vi nghiên cứu; phương pháp nghiên cứu; đóng góp của đề tài; bố cục của luận văn. Phần Nội dung gồm 3 chương:
6 - Chương 1: Cơ sở lí luận của vấn đề dạy học môn TN & XH lớp Ba bằng hoạt động trải nghiệm. - Chương 2: Thực trạng dạy học môn TN & XH lớp Ba bằng hoạt động trải nghiệm tại các trường tiểu học Quận Bình Thạnh, Thành phố Hồ Chí Minh. - Chương 3: Thiết kế và thử nghiệm một số hoạt động trải nghiệm trong dạy học môn TN & XH lớp Ba. Phần Kết luận gồm những kết quả đạt được, những khuyến nghị và hướng phát triển của đề tài. Phần Tài liệu tham khảo: thống kê tài liệu tham khảo được sử dụng trong quá trình tiến hành luận văn. Phần Phụ lục: phiếu khảo sát, phiếu kiểm tra, phiếu câu hỏi phỏng vấn GV, kiểm định T-Test, một số hình ảnh của quá trình thử nghiệm sản phẩm, kế hoạch dạy học đã thử nghiệm, kế hoạch dạy học chưa thử nghiệm.
7 Chương 1. CƠ SỞ LÍ LUẬN CỦA VẤN ĐỀ DẠY HỌC MÔN TỰ NHIÊN VÀ XÃ HỘI LỚP BA BẰNG HOẠT ĐỘNG TRẢI NGHIỆM 1.1. Tổng quan lịch sử nghiên cứu vấn đề dạy học môn Tự nhiên và Xã hội bằng hoạt động trải nghiệm 1.1.1. Nghiên cứu về học tập dựa vào trải nghiệm trên thế giới Lev Vygotsky – nhà tâm lí học người Nga (1896 – 1934) đã đề cập trong một nghiên cứu của mình lí thuyết về “vùng phát triển gần” (the Zone of Proximal Development). Lí thuyết này được đúc kết thông qua nghiên cứu việc trẻ em giải quyết như thế nào những vấn đề chúng gặp mà những vấn đề đó nằm ngoài mức độ phát triển của chúng. Theo tác giả, “vùng phát triển gần” được hiểu là khu vực kinh nghiệm của cá nhân nằm giữa trình độ phát triển tiềm tàng và trình độ phát triển hiện tại. Hay nói cách khác, đó là khu vực kinh nghiệm mà cá nhân giải quyết vấn đề có sự hỗ trợ từ bên ngoài đến giải quyết vấn đề độc lập (Đặng Thành Hưng, 2012). Nội dung của “vùng phát triển gần” chính là những giá trị và kinh nghiệm thường trực ở mỗi cá nhân. Tiềm năng của mỗi cá nhân được quy định một cách tương đối dựa vào mức trải nghiệm và di truyền. Khi tiếp xúc với môi trường qua giao tiếp, học tập, làm việc,... những tiềm năng này được huy động từ vốn kinh nghiệm sẵn có để thực hiện một cách tập trung vào nhiệm vụ cụ thể, có chia sẻ, thử thách,... dẫn đến vốn kinh nghiệm này được cải thiện, phát triển ở mức cao hơn mà đặc trưng là năng lực giải quyết vấn đề độc lập. Theo một chu kỳ, trình độ này lại trở thành kinh nghiệm sẵn có, làm nền tảng trong hiện tại, qua thử thách, điều chỉnh rồi lại làm giàu kinh nghiệm đó ở mức phát triển cao hơn. Cứ như thế, vốn kinh nghiệm cá nhân lại phát triển hơn ở chu kỳ sau đó. Công trình nghiên cứu Kinh nghiệm và giáo dục (Experience and Education, 1938), John Dewey (1859 – 1952), nhà triết học Hoa Kỳ, “nhà lí luận giáo dục có ảnh hưởng nhất của thế kỷ XX”, đã làm rõ ý nghĩa của kinh nghiệm
8 cá nhân và mối quan hệ giữa vốn kinh nghiệm của người học với hoạt động dạy học. John Dewey (1859–1952), một trong những nhà tư tưởng lớn nhất của Hoa Kỳ thế kỷ 20, là người đặt nền móng cho nền giáo dục hiện đại của Hoa Kỳ. Năm 1896, John Dewey bắt đầu ý tưởng về giáo dục dựa trên kinh nghiệm (experiential education). Ông cho rằng mỗi đứa trẻ, mỗi người học với học tập, chính là học qua trải nghiệm, thông qua nguyên lí giáo dục: “Nếu bạn nói, tôi sẽ quên. Nếu bạn chỉ dẫn, tôi sẽ nhớ một nửa. Và nếu bạn để tôi làm, tôi sẽ không thể quên”. Dewey cho rằng học tập là quá trình các đặc tính, năng lực cá nhân phát triển một cách tự nhiên khi tương tác với cuộc sống. Đặc biệt, ở giai đoạn tiểu học, đứa trẻ sẽ huy động tối đa các năng lực trí tuệ và thể chất để khám phá thế giới xung quanh. Do đó, việc nhà trường áp đặt trẻ bằng các chương trình và sách giáo khoa sẽ làm hủy hoại trí tuệ của chúng. Theo ông, giáo dục là quá trình tích lũy dần những kinh nghiệm, trải nghiệm và tái thiết lập chúng để làm chúng trở nên sâu sắc. Đồng thời, hoạt động trò chơi, hoạt động lao động là hình thức học tập phù hợp với trẻ. Bởi lẽ, nó phù hợp với đặc điểm tâm lí của trẻ hơn so với cách thức giáo dục truyền thống – cung cấp cho trẻ những tri thức thuần túy từ bên ngoài mà không quan tâm đến đặc điểm tâm sinh lí, nhận thức của trẻ (Dewey, J., 2012). Mặt khác, đề cập đến kinh nghiệm trong giáo dục, Dewey chỉ ra hai đặc tính cơ bản của nó là tính liên tục và tính tương tác (continuity and interaction). Ở tính liên tục, ông cho rằng kinh nghiệm này sẽ ảnh hưởng và hình thành những kinh nghiệm tiếp theo. Do vậy, GV phải biết sử dụng vốn kinh nghiệm của mình để dẫn dắt, định hướng cho những kinh nghiệm còn non nớt của người học. Người dạy sẽ tạo ra được sự giáo dục dựa trên kinh nghiệm sống động (living experience) khi họ nắm bắt được những gì đang và sẽ diễn ra trong suy nghĩ của người học. Còn đối với tính tương tác, Dewey nói rằng kinh nghiệm thực sự chỉ
9 tồn tại trong hoàn cảnh khách quan (nội tại người học và môi trường). Từ những phân tích trên, Dewey đặt ra 2 yêu cầu khi lựa chọn kinh nghiệm dạy cho người học: một là, kinh nghiệm phải mang tính mới nhưng vẫn nằm trong khả năng có thể đạt được của người học; hai là, kinh nghiệm cần dạy phải thúc đẩy người học chủ động tìm kiếm thêm kiến thức để đưa ra những ý tưởng sáng tạo (Dewey, J., 2012). Năm 1946, Zadek Kurt Lewin (1890 – 1947), chuyên gia về lĩnh vực hành vi tổ chức, động lực nhóm và sự phát triển phương pháp luận của nghiên cứu hành động, đã thể hiện mối quan tâm chính là sự kết hợp giữa lí luận và thực tiễn. Qua nghiên cứu, Lewin cho thấy, khi xuất hiện một cuộc xung đột biện chứng giữa kinh nghiệm cá nhân với việc giải quyết nhiệm vụ học tập thì kết quả học tập sẽ đạt được tối đa. Đồng thời, Lewin cũng đưa ra công trình nghiên cứu đề cập đến việc học tập dựa vào trải nghiệm – công trình “T-nhóm và phương pháp phòng thí nghiệm”. Trong đó, tác giả đánh giá cao vai trò của kinh nghiệm cá nhân đối với học tập dựa vào trải nghiệm. Kurt Lewin đưa ra mô hình (Hình 1) học tập dựa vào trải nghiệm với 4 giai đoạn: Reflect (suy nghĩ về tình huống học tập), Plan (lập kế hoạch giải quyết tình huống học tập), Act (thực hiện kế hoạch), Observe (quan sát những kết quả đạt được). Hình 1.1. Mô hình học tập dựa vào trải nghiệm của Kurt Lewin