Luận văn Thạc sĩ Khoa học giáo dục: Thiết kế một số hoạt động trải nghiệm trong dạy học Toán 11

Chia sẻ: Ganuongmuoixa | Ngày: | Loại File: PDF | Số trang:109

Thêm vào BST

Báo xấu

51
lượt xem 3
download

Download Vui lòng tải xuống để xem tài liệu đầy đủ

Thông qua việc nghiên cứu sẽ xây dựng một số tình huống hoạt động trải nghiệm trong dạy học các chủ đề Toán 11, giúp giáo viên có cái nhìn tổng quan hơn về hình thức dạy học thông qua hoạt động trải nghiệm, đặc biệt là khâu thiết kế và tổ chức các hoạt động trải nghiệm. Đồng thời, tạo cơ hội cho học sinh được tham gia các hoạt động trải nghiệm nhằm giúp các em hứng thú hơn trong việc học toán. Qua những điều đó, góp phần đẩy mạnh mô hình dạy học theo hướng hoạt động trải nghiệm, khắc phục những hạn chế của phương pháp dạy học truyền đạt kiến thức một chiều, đáp ứng yêu cầu về đổi mới giáo dục.

Chủ đề:

Bình luận(0) Đăng nhập để gửi bình luận!

Lưu

Nội dung Text: Luận văn Thạc sĩ Khoa học giáo dục: Thiết kế một số hoạt động trải nghiệm trong dạy học Toán 11

BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO TRƯỜNG ĐẠI HỌC SƯ PHẠM TP. HỒ CHÍ MINH Trần Minh Phụng THIẾT KẾ MỘT SỐ HOẠT ĐỘNG TRẢI NGHIỆM TRONG DẠY HỌC TOÁN 11 LUẬN VĂN THẠC SĨ KHOA HỌC GIÁO DỤC Thành phố Hồ Chí Minh - 2019
BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO TRƯỜNG ĐẠI HỌC SƯ PHẠM TP. HỒ CHÍ MINH Trần Minh Phụng THIẾT KẾ MỘT SỐ HOẠT ĐỘNG TRẢI NGHIỆM TRONG DẠY HỌC TOÁN 11 Chuyên ngành : Lí luận và Phương pháp dạy học bộ môn Toán Mã số : 8140111 LUẬN VĂN THẠC SĨ KHOA HỌC GIÁO DỤC NGƯỜI HƯỚNG DẪN KHOA HỌC: TS. DƯƠNG HỮU TÒNG Thành phố Hồ Chí Minh - 2019
LỜI CAM ĐOAN Tôi tên Trần Minh Phụng, là học viên cao học khóa 28, chuyên ngành Lí Luận và phương pháp dạy học bộ môn Toán, trường Đại học Sư phạm Thành phố Hồ Chí Minh. Tôi xin cam đoan luận văn này là của tôi, các thông tin trong luận văn có nguồn gốc rõ ràng và các tài liệu sử dụng được công bố công khai. Tôi xin chịu trách nhiệm mọi vấn đề liên quan đến luận văn này.
LỜI CẢM ƠN Tôi xin chân thành cảm ơn:  Tiến sĩ Dương Hữu Tòng, người đã tận tình hướng dẫn tôi trong việc nghiên cứu, luôn động viên và giúp đỡ tôi vượt qua những khó khăn trong quá trình thực hiện luận văn.  Ban lãnh đạo và các thầy cô phòng Sau đại học, các thầy cô khoa Toán –Tin trường Đại học Sư phạm thành phố Hồ Chí Minh, đã tạo điều kiện thuận lợi giúp tôi hoàn thành luận văn này.  Tập thể các thầy cô trực tiếp giảng dạy, đã nhiệt tình chỉ bảo cho tôi trong suốt thời gian theo học.  Các bạn học cùng lớp Didactic Toán 28, đã cùng tôi vượt qua bao khó khăn và chia sẽ những vui buồn trong quá trình học tập.  Ban lãnh đạo và các đồng nghiệp trường THPT Nguyễn Khuyến, đã tạo điều kiện thuận lợi nhất cho tôi trong suốt thời gian theo học cao học.  Các thầy cô, cùng các em học sinh trường THPT Nguyễn Khuyến và THPT Nguyễn Văn Thoại đã nhiệt tình hỗ trợ tôi trong quá trình thực nghiệm.  Ba mẹ và các em luôn là chỗ dựa cho tôi về mọi mặt. Trần Minh Phụng
MỤC LỤC Lời cam đoan Lời cảm ơn Mục lục Danh mục các chữ viết tắt Danh mục các bảng Danh mục các sơ đồ Danh mục các hình MỞ ĐẦU ........................................................................................................... 1 CHƯƠNG 1. CƠ SỞ LÍ LUẬN VÀ THỰC TIỄN........................................ 9 1.1. Cơ sở lí luận ........................................................................................... 9 1.1.1. Một số khái niệm ................................................................................. 9 1.1.2. Nội dung hoạt động trải nghiệm ....................................................... 15 1.1.3. Một số hình thức tổ chức hoạt động trải nghiệm .............................. 16 1.1.4. Phương pháp tổ chức hoạt động trải nghiệm .................................... 18 1.1.5. Quy trình thiết kế, tổ chức hoạt động trải nghiệm............................. 20 1.1.6. Đánh giá học sinh trong hoạt động trải nghiệm ............................... 21 1.1.7. Một số mô hình học tập từ trải nghiệm ............................................. 23 1.2. Cơ sở thực tiễn ..................................................................................... 27 1.2.1. Tầm quan trọng của hoạt động trải nghiệm với mục tiêu giáo dục theo chương trình giáo dục phổ thông mới ............................................................ 27 1.2.2. Thực trạng việc dạy và học môn Toán ở trường phổ thông .............. 28 Kết luận chương 1 .......................................................................................... 39 CHƯƠNG 2. THIẾT KẾ MỘT SỐ HOẠT ĐỘNG TRẢI NGHIỆM....... 42 2.1. Một số lưu ý khi thiết kế hoạt động trải nghiệm .................................. 42 2.2. Gợi ý cấu trúc cơ bản của việc thiết kế hoạt động trải nghiệm ............ 42 2.3. Thiết kế một số hoạt động trải nghiệm trong dạy học Toán 11 ........... 44
2.3.1. Thực trạng việc dạy và học một số chủ đề trong SGK Toán 11 cơ bản hiện hành ....................................................................................................... 44 2.3.2. Hoạt động trải nghiệm trong dạy học Cấp số cộng .......................... 48 2.3.3. Hoạt động trải nghiệm trong dạy học Cấp số nhân .......................... 52 Kết luận chương 2 .......................................................................................... 56 CHƯƠNG 3. THỰC NGHIỆM SƯ PHẠM ................................................ 57 3.1. Mục đích thực nghiệm ......................................................................... 57 3.2. Hình thức và đối tượng thực nghiệm ................................................... 57 3.3. Nội dung ............................................................................................... 57 3.4. Dự kiến kịch bản .................................................................................. 59 3.5. Phân tích thực nghiệm .......................................................................... 60 3.5.1. Phân tích tiên nghiệm ....................................................................... 60 3.5.2. Kết quả thực nghiệm ......................................................................... 64 Kết luận chương 3 .......................................................................................... 71 KẾT LUẬN ..................................................................................................... 72 TÀI LIỆU THAM KHẢO ............................................................................. 74 PHỤ LỤC
DANH MỤC CÁC CHỮ VIẾT TẮT CSC : Cấp số cộng CSN : Cấp số nhân GV : Giáo viên GD-ĐT : Giáo dục – Đào tạo HS : Học sinh HĐ : Hoạt động HĐTN : Hoạt động trải nghiệm PPDH : Phương pháp dạy học SGK : Sách giáo khoa THPT : Trung học phổ thông
DANH MỤC CÁC BẢNG Bảng 1.1. Ý kiến GV về mức độ cần thiết tổ chức cho HS hoạt động trải nghiệm và thái độ của HS khi tham gia HĐTN ........................................................................ 29 Bảng 1.2. Ý kiến GV về lợi ích của HĐTN ............................................................ 30 Bảng 1.3. Mức độ, khó khăn của GV khi tổ chức HĐTN trong dạy học ................. 31 Bảng 1.4. Các hình thức và phương pháp GV sử dụng tổ chức HĐTN .................. 32 Bảng 1.5. Quan niệm của GV về HĐTN .................................................................. 32 Bảng 1.6. Ý kiến GV về mức độ hứng thú của HS khi học toán lớp 11 và nguyên nhân .................................................................................................................................. 33 Bảng 1.7. Quan niệm của HS về HĐTN .................................................................. 35 Bảng 1.8. Cảm xúc của HS và lợi ích khi tham gia HĐTN .................................... 35 Bảng 1.9. Mức độ hứng thú của HS khi học Toán lớp 11 và nguyên nhân ............. 36 Bảng 1.10. Những khó khăn của HS, phương pháp và hình thức sử dụng khi tham gia HĐTN ....................................................................................................................... 37 Bảng 2.1. Các kiểu nhiệm vụ liên quan khái niệm Cấp số cộng ............................. 45 Bảng 2.2. Các kiểu nhiệm vụ liên quan khái niệm Cấp số nhân ............................. 46 Bảng 3.1. Thống kê chiến lược ở câu hỏi 1 trong pha 1 ......................................... 64 Bảng 3.2. Thống kê câu trả lời ở câu hỏi 2 trong pha 1 .......................................... 65 Bảng 3.3. Thống kê chiến lược ở câu hỏi 3 trong pha 1 ......................................... 66 Bảng 3.4. Thống kê chiến lược trong pha 2 ............................................................ 67
DANH MỤC CÁC SƠ ĐỒ Sơ đồ 1.1. Các khâu thiết kế theo phương pháp dạy học dự án .............................. 19 Sơ đồ 1.2. Chu trình học tập trải nghiệm của D.Kolb ............................................. 23 Sơ đồ 1.3. Mô hình dạy học trải nghiệm của Betts, S.C.&Dalla, R.L., .................. 25 Sơ đồ 1.4. Mô hình HĐTNST trong môn Sinh học theo hướng phát triển năng lực học sinh............................................................................................................................ 26
DANH MỤC CÁC HÌNH Hình 2.1. Hoạt động 3 trang 94 SGK Đại số và Giải tích 11 cơ bản ....................... 44 Hình 2.2. Hoạt động 1 trang 98 SGK Đại số và Giải tích 11 cơ bản ....................... 44 Hình 2.3. Xếp các que diêm thành hình tháp .......................................................... 49 Hình 3.1. Minh họa bài làm của các nhóm ở câu hỏi 1 trong pha 1 ........................ 65 Hình 3.2. Minh họa bài làm của các nhóm ở câu hỏi 2 trong pha 1......................... 66 Hình 3.3. Minh họa bài làm của một nhóm ở câu hỏi 3 trong pha 1 ........................ 67 Hình 3.4. Minh họa lần 1 bài làm của một nhóm trong pha 2 .................................. 68 Hình 3.5. Minh họa lần 2 bài làm của một nhóm trong pha 2 .................................. 68 Hình 3.6. Minh họa lần 1 bài làm của một nhóm trong pha 4 .................................. 69 Hình 3.7. Minh họa lần 2 bài làm của một nhóm trong pha 4 .................................. 70
1 MỞ ĐẦU 1. Lý do chọn đề tài Với mục tiêu giáo dục hiện nay, giáo dục con người phát triển toàn diện, giúp học sinh phát triển hài hòa về đức, trí, thể, mĩ. Cùng phương châm giáo dục “Học đi đôi với hành”, “Lí luận gắn liền với thực tiễn”. Để đáp ứng được những yêu cầu đó buộc nhà giáo dục phải có những phương pháp dạy học tích cực, khắc phục nhược điểm của phương pháp truyền thụ một chiều. Nói riêng môn Toán: Ngày càng có nhiều ứng dụng trong cuộc sống, những kiến thức và kĩ năng toán học cơ bản đã giúp cho con người giải quyết các vấn đề trong thực tế và từ đó góp phần thúc đẩy sự phát triển của xã hội. Ngoài ra, môn Toán ở trường phổ thông còn góp phần hình thành và phát triển phẩm chất, nhân cách học sinh; phát triển kiến thức, kĩ năng then chốt và tạo cơ hội để học sinh được trải nghiệm, áp dụng toán học vào đời sống thực tiễn; tạo sự kết nối giữa các ý tưởng toán học, giữa Toán học với thực tiễn. (Bộ Giáo dục và đào tạo, 2018) Chính vì thế, chương trình giáo dục phổ thông mới đã đặt ra yêu cầu “chương trình Toán ở trường phổ thông cần đảm bảo sự cân đối giữa “học” kiến thức và “áp dụng” kiến thức vào giải quyết các vấn đề cụ thể”. Gần đây trong các chương trình dự thảo về đổi mới giáo dục, nhiều phương pháp dạy học mới được nhắc đến như mô hình trường học mới, phương pháp bàn tay nặn bột, giáo dục STEM, học tập thông qua trải nghiệm,…Một trong những phương pháp dạy học có thể đáp ứng được yêu cầu vừa nêu trên, đó là phương pháp dạy học thông qua hoạt động trải nghiệm. Hoạt động trải nghiệm tạo cơ hội cho học sinh huy động kiến thức, kĩ năng của các môn học và từ nhiều lĩnh vực khác nhau để trải nghiệm thực tiễn cuộc sống hằng ngày. Có nhiều hình thức khác nhau để tổ chức hoạt động trải nghiệm, hơn nữa ở mỗi
2 giai đoạn hoạt động trải nghiệm lại gắn liền với những mục tiêu cụ thể; riêng ở bậc THPT qua các hoạt động trải nghiệm sẽ giúp học sinh hình thành những phẩm chất chủ yếu – phẩm chất của người lao động tương lai và những năng lực cần thiết – năng lực thích ứng với cuộc sống, năng lực thiết kế và tổ chức hoạt động, năng lực định hướng nghề nghiệp… Hoạt động trải nghiệm là hoạt động giáo dục đã được nhiều nước có nền giáo dục tiên tiến trên thế giới quan tâm từ rất lâu. Tại Việt Nam, trong chương trình giáo dục tổng thể, hoạt động trải nghiệm được xem là một bộ phận của chương trình giáo dục phổ thông sau năm 2015. Tuy nhiên, hiện nay ở một số trường hoạt động trải nghiệm vẫn chưa thật sự được chú trọng, nó chỉ dừng lại ở mức độ những hoạt động ngoại khóa hay các tiết ngoài giờ lên lớp…, chưa đạt được mục tiêu như trong chương trình giáo dục phổ thông mới đã đề ra; giáo viên còn “e ngại” trong việc tổ chức dạy học thông qua HĐTN với nhiều lí do như chưa có nhiều kinh nghiệm, thiếu nguồn tài liệu tham khảo,… Ngày 26 tháng 12 năm 2018, chương trình giáo dục phổ thông mới 2018 được ban hành, hoạt động trải nghiệm là một trong các hình thức dạy học bắt đầu được các trường quan tâm hơn. Trong một bài báo được đăng trên trang Vietnamnet.vn ngày 16 tháng 09 năm 2019 có đoạn: Trong hướng dẫn thực hiện đổi mới công tác xây dựng kế hoạch giáo dục, đổi mới dạy học và kiểm tra đánh giá năm học 2019 - 2020, Sở GD- ĐT Thành phố Hồ Chí Minh đề nghị các trường THCS, THPT thực hiện đánh giá thường xuyên đối với tất cả học sinh bằng nhiều hình thức khác nhau như: đánh giá qua bài thuyết trình, qua thái độ học tập của học sinh; qua hồ sơ học tập, vở hoặc sản phẩm học tập; qua việc học sinh báo cáo kết quả thực hiện một dự án, nghiên cứu khoa học kỹ thuật, báo cáo kết quả thực hành, thí nghiệm, tiết học trải nghiệm ngoài nhà trường…
3 Từ những phân tích trên, chúng tôi nhận thấy tổ chức hoạt động trải nghiệm trong dạy và học Toán là điều cần thiết trong giai đoạn hiện nay, chính vì thế chúng tôi lựa chọn đề tài “Thiết kế một số hoạt động trải nghiệm trong dạy học Toán 11” với những câu hỏi nghiên cứu ban đầu như sau: Thế nào là hoạt động trải nghiệm trong dạy học? Quy trình thiết kế và tổ chức hoạt động trải nghiệm trong dạy học môn Toán? Học sinh sẽ ứng xử ra sao khi các em được tham gia các hoạt động trải nghiệm trong quá trình học tập? 2. Tổng quan về một số công trình liên quan đến vấn đề nghiên cứu Bernd Meier, Nguyễn Văn Cường (2014), Phương pháp. Lí luận dạy học hiện đại - Cơ sở đổi mới mục tiêu, nội dung và phương pháp dạy học, Nxb Đại học Sư phạm. Các tác giả cũng đã nhận định: Đổi mới PPDH là một trong những nhiệm vụ quan trọng của cải cách giáo dục nói chung cũng như cải cách cấp trung học phổ thông. Trong một số năm gần đây, các trường THPT đã có những cố gắng trong việc đổi mới PPDH và đã đạt được những tiến bộ trong việc phát huy tính tích cực của học sinh. Tuy nhiên, các phương pháp dạy học truyền thống, nói chung còn hạn chế việc phát huy tính tích cực và sáng tạo của học sinh. Bên cạnh đó, các tác giả cũng nhắc đến những quan điểm chỉ đạo đổi mới giáo dục THPT- phát huy tính tích cực, tự lực, sáng tạo của học sinh. Hình thức tổ chức giáo dục trung học phổ thông bao gồm các hình thức tổ chức dạy học và hoạt động giáo dục ở trong phòng học, trong nhà trường, ngoài phòng học, ngoài nhà trường sao cho bảo đảm sự cân đối và hài hoà giữa dạy học và hoạt động giáo dục theo tập thể lớp, nhóm nhỏ, cá nhân; giữa dạy học nội khoá và ngoại khoá, dạy học bắt buộc và tự chọn; giữa phát triển các năng lực cá nhân của HS và nâng cao chất lượng giáo dục cho mọi đối tượng học sinh. Nguyễn Thị Liên, Nguyễn Thị Hằng, Tưởng Duy Hải, Đào Thị Ngọc Minh (2017), Tổ chức hoạt động trải nghiệm sáng tạo trong nhà trường phổ thông, Nxb Giáo dục Việt Nam.
4 Nhóm tác giả đã khẳng định: “Hoạt động trải nghiệm sáng tạo là một hợp phần quan trọng trong chương trình giáo dục phổ thông mới bên cạnh các môn học và các lĩnh vực học tập khác. Chính vì thế, việc định danh một cách tường minh về bản chất, nội dung, cách thức triển khai tổ chức hoạt động trải nghiệm sáng tạo trong nhà trường phổ thông trở nên rất cần thiết trong giai đoạn hiện nay” Thông qua quyển sách, nhóm tác giả cũng đã làm rõ các câu hỏi: Hoạt động trải nghiệm sáng tạo là gì? Tổ chức hoạt động trải nghiệm sáng tạo trong nhà trường phổ thông như thế nào? Cách thức thiết kế và tổ chức hoạt động trải nghiệm sáng tạo ra sao? Một số hoạt động trải nghiệm mẫu được nhóm tác giả thiết kế như: Chế tạo bếp dùng năng lượng mặt trời, Nghiên cứu bảo tồn nghề là cốm ở Làng Vòng, phường Dịch Vọng Hậu, Cầu Giấy, Hà Nội. Chưa có hoạt động trải nghiệm nào liên quan đến việc dạy và học môn Toán lớp 11. Đào Thị Ngọc Minh, Nguyễn Thị Hằng (2018), Hoạt động trải nghiệm-lí thuyết và vận dụng vào thiết kế, tổ chức hoạt động trải nghiệm trong môn học ở trường phổ thông, Tạp chí khoa học, số 433, tr 36-40, Trường Đại học Sư phạm Hà Nội. Trong bài báo, nhóm tác giả đã nghiên cứu lý thuyết hoạt động trải nghiệm thông qua một số mô hình học tập trải nghiệm như Mô hình học tập trải nghiệm của K. Lewin (1890-1947), Mô hình học tập qua kinh nghiệm của J. Dewey (1859-1952), Mô hình học tập và phát triển nhận thức của J. Piaget (1896-1980), đặc biệt nhóm tác giả quan tâm nhiều đến lý thuyết hoạt động trải nghiệm của D. Kolb (1984). Tuy nhiên các tác giả này, chỉ dừng lại ở việc nêu ra các bước cơ bản thiết kế và tổ chức hoạt động trải nghiệm cùng với những yêu cầu chung khi thiết kế, tổ chức hoạt động trải nghiệm trong môn học. Qua bài báo chúng tôi chưa thấy được sự vận dụng các cơ sở lý thuyết đã phân tích vào thiết kế một hoạt động trải nghiệm cụ thể. Nguyễn Hữu Tuyến (2018), Những yếu tố ảnh hưởng tới việc thiết kế hoạt động trải nghiệm trong dạy học môn Toán của học sinh trung học cơ sở, Tạp chí khoa học, số 434 , tr 49 – 53;63, Trường Đại học Sư phạm Hà Nội. Tác giả nghiên cứu một số quan niệm về tổ chức hoạt động trải nghiệm trong dạy học môn Toán cho học sinh ở trường trung học cơ sở, những yếu tố cơ bản ảnh hưởng đến thiết kế hoạt động trải nghiệm trong dạy học môn Toán ở trường trung học
5 cơ sở. Liệu ở trường trung học phổ thông những những yếu tố ảnh hưởng đến việc thiết kế hoạt động trải nghiệm có điểm gì khác với trung học cơ sở, hay học sinh phổ thông quan niệm thế nào về hoạt động trải nghiệm trong học toán? 3. Xác định lại vấn đề nghiên cứu Trước yêu cầu chung về tổ chức và thực hiện các hoạt động trải nghiệm trong dạy học, giáo viên có những định hướng gì? Quan niệm của giáo viên ở trường phổ thông về hoạt động trải nghiệm trong dạy học môn Toán như thế nào? Những khó khăn giáo viên có thể gặp phải? Khi được tiếp cận hình thức học tập thông qua hoạt động trải nghiệm học sinh sẽ ứng xử ra sao? 4. Mục đích nghiên cứu Thông qua việc nghiên cứu sẽ xây dựng một số tình huống hoạt động trải nghiệm trong dạy học các chủ đề Toán 11, giúp giáo viên có cái nhìn tổng quan hơn về hình thức dạy học thông qua hoạt động trải nghiệm, đặc biệt là khâu thiết kế và tổ chức các hoạt động trải nghiệm. Đồng thời, tạo cơ hội cho học sinh được tham gia các hoạt động trải nghiệm nhằm giúp các em hứng thú hơn trong việc học toán. Qua những điều đó, góp phần đẩy mạnh mô hình dạy học theo hướng hoạt động trải nghiệm, khắc phục những hạn chế của phương pháp dạy học truyền đạt kiến thức một chiều, đáp ứng yêu cầu về đổi mới giáo dục. 5. Phạm vi lí thuyết tham chiếu Chúng tôi sẽ vận dụng các công cụ của lý thuyết didactic toán như: Thuyết nhân chủng học: phân tích chương trình sách giáo khoa, tìm hiểu một số tri thức gắn liền với thực tiễn và đồng thời khá gần gũi với học sinh, từ đó xác định các nội dung phù hợp cho học sinh thực hành trải nghiệm, đồng thời thông qua việc phân tích chương trình chúng tôi phần nào thấy được thực trạng của việc dạy và học toán hiện nay. Lý thuyết tình huống: với việc thiết kế các biến, sẽ ảnh hưởng đến việc lựa chọn chiến lược sao cho học sinh huy động hiệu quả nhất các kiến thức đã được học vào các giai đoạn của hoạt động trải nghiệm.
6 Bên cạnh đó, chúng tôi còn sử dụng mô hình hoạt động trải nghiệm trong dạy học để thiết kế các tình huống thực nghiệm. 6. Đối tượng, khách thể và phạm vi nghiên cứu Đối tượng nghiên cứu: hoạt động trải nghiệm trong dạy học một số chủ đề Toán 11. Khách thể nghiên cứu: mô hình dạy học theo hướng tổ chức cho học sinh THPT hoạt động trải nghiệm. Phạm vi nghiên cứu: - Chương trình dạy học các chủ đề Toán 11 có liên quan đến thực tế, trong khuôn khổ luận văn chúng tôi tập trung nghiên cứu và thiết kế các hoạt động trải nghiệm liên quan đến hai chủ đề Cấp số cộng, Cấp số nhân nhằm giúp việc dạy và học đạt hiệu quả hơn. - Học sinh lớp 11 ở một số trường phổ thông trong huyện Thoại Sơn tỉnh An Giang. 7. Mục tiêu và câu hỏi nghiên cứu Mục tiêu của đề tài là thiết kế một số hoạt động trải nghiệm trong dạy học Toán 11. Để đạt được mục tiêu, chúng tôi sẽ làm rõ các câu hỏi nghiên cứu sau: Câu hỏi 1: Thế nào là hoạt động trải nghiệm trong dạy học? Quy trình tổ chức hoạt động trải nghiệm trong dạy và học toán ra sao? Câu hỏi 2: Thực trạng của việc tổ chức dạy và học thông qua hoạt động trải nghiệm ở trường phổ thông? Giáo viên quan niệm như thế nào về hoạt động trải nghiệm trong dạy học? Những khó khăn giáo viên có thể gặp phải khi tổ chức cho học sinh học tập thông qua hoạt động trải nghiệm? Câu hỏi 3: Những nội dung nào trong chương trình SGK Toán 11 cơ bản hiện hành có thể tổ chức cho HS học tập thông qua hoạt động trải nghiệm? Hoạt động trải nghiệm liên quan đến những nội dung đó được thiết kế như thế nào? Câu hỏi 4: Học sinh sẽ ứng xử ra sao khi các em được tham gia các hoạt động trải nghiệm trong quá trình học Toán?
7 8. Phương pháp nghiên cứu Phương pháp nghiên cứu lí luận: phân tích, khái quát hóa và tổng hợp các bài báo khoa học hay các công trình có liên quan để làm cơ sở lí luận cho đề tài. Phương pháp quan sát và điều tra: điều tra thực trạng việc tổ chức các hoạt động trải nghiệm dạy học Toán ở các trường THPT. Phương pháp thực nghiệm sư phạm: chúng tôi sẽ thiết kế một số hoạt động theo hướng học tập trải nghiệm. 9. Nhiệm vụ nghiên cứu Chúng tôi tiến hành tìm hiểu các tài liệu nói về hoạt động trải nghiệm, cũng như là tóm tắt các kết quả nghiên cứu từ các bài báo khoa học, luận văn và luận án có liên quan đến hoạt động trải nghiệm. Tiến hành khảo sát về việc tổ chức và thực hiện hoạt động trải nghiệm ở một số trường THPT. Dựa vào chương trình giáo dục phổ thông mới về dạy học môn Toán ở khối lớp 11, chúng tôi xác định một số chủ đề có thể dạy học thông qua hoạt động trải nghiệm. Sau đó, tiến hành tìm hiểu thực trạng dạy học các chủ đề trong sách giáo khoa Toán 11 cơ bản hiện hành làm cơ sở cho việc thiết kế hoạt động trải nghiệm. Chúng tôi tiến hành thiết kế và xây dựng một số tình huống dạy học theo hoạt động trải nghiệm. Tổ chức thực nghiệm sư phạm. 10. Đóng góp của luận văn Nghiên cứu cơ sở lí luận hoạt động trải nghiệm trong việc dạy học nói chung, dạy và học Toán ở trường phổ thông nói riêng. Làm rõ vai trò và ý nghĩa của hoạt động trải nghiệm trong mục tiêu giáo dục hiện nay. Thiết kế được một số hoạt động trải nghiệm liên quan đến các chủ đề trong chương trình Toán 11. Giúp cho GV có một cái nhìn bao quát hơn về hình thức dạy học thông qua hoạt động trải nghiệm. 11. Cấu trúc luận văn Ngoài phần mở đầu và kết luận, luận văn được trình bày theo 3 chương
8 Chương 1: Cơ sở lí luận và thực tiễn của đề tài Trong chương này, chúng tôi sẽ nghiên cứu, phân tích và tổng hợp những vấn đề liên quan đến khái niệm hoạt động trải nghiệm trong dạy học. Bên cạnh đó, chúng tôi cũng tìm hiểu tầm quan trọng của hoạt động trải nghiệm trong việc dạy và học toán ở trường trung học phổ thông hiện nay. Chương 2: Thiết kế một số hoạt động trải nghiệm trong dạy học toán 11 Nội dung chính của chương này, tìm hiểu những yêu cầu chung khi thiết kế và tổ chức hoạt động trải nghiệm trong dạy học toán ở trường phổ thông. Bên cạnh đó, dựa trên cở sở tìm hiểu về thực trạng các hoạt động trải nghiệm trong SGK Toán 11 cơ bản hiện hành, chúng tôi thiết kế một số hoạt động trải nghiệm trong dạy học kiến thức về Cấp số cộng và Cấp số nhân. Chương 3: Thực nghiệm sư phạm Dựa vào các kết quả đạt được ở chương 2, chúng tôi tiến hành xây dựng một tình huống thực nghiệm, tổ chức cho học sinh thực hiện. Đây là nội dung được chúng tôi trình bày ở chương 3.
9 CHƯƠNG 1. CƠ SỞ LÍ LUẬN VÀ THỰC TIỄN 1.1. Cơ sở lí luận 1.1.1. Một số khái niệm Hoạt động Bản chất của hoạt động: Hoạt động là quá trình cá nhân thực hiện các quan hệ giữa họ với thế giới tự nhiên, xã hội, người khác và bản thân. Đó là quá trình chuyển hóa năng lực lao động của bản thân thành sự vật, thành thực tế và quá trình tách những thuộc tính sự vật, của thực tế quay trở về với chủ thể, biến thành vốn liếng tinh thần của chủ thể. Đặc điểm của hoạt động: Tính đối tượng của hoạt động: Để sống được trong thế giới xung quanh mình, con người phải tiến hành các hoạt động vào điều gì đó. Tính đối tượng là một quá trình chủ thể nhằm vào đối tượng như là cái trong đó có nhu cầu được đối tượng hóa. Hoạt động là hoạt động có đối tượng không phải chỉ với nghĩa là hoạt động bị xác định bởi thế giới khách quan, bao gồm các cái vật lý hay cái sinh vật quyết định hoạt động. Vấn đề là ở chổ, thế giới đối tượng không tác động lên con người, con người vươn tới đối tượng. Hoạt động này sinh ra phản ánh tâm lý về thế giới đó. Tính chủ thể: Hoạt động có đối tượng thực hiện mối liên hệ giữa chủ thể và thế giới xung quanh bao giờ cũng là hoạt động có chủ thể. Tính chất chủ thể của tồn tại sống biểu hiện trong tính tích cực của chủ thể. Chủ thể vươn tới chiếm lĩnh đối tượng trong hoạt động sống của mình, nhằm tồn tại và phát triển. Theo Nguyễn Thị Liên, Nguyễn Thị Hằng, Tưởng Duy Hải và Đào Ngọc Minh (2017) các dạng hoạt động của con người được chia như sau: Căn cứ vào quan hệ giữa con người với vật thể và quan hệ giữa con người với con người, thì con người có hai dạng hoạt động: hoạt động lao động và hoạt động giao tiếp. Xét về phương diện cá thể, loài người có ba loại hoạt động kế tiếp nhau. Đó là: hoạt động vui chơi, hoạt động học tập và hoạt động lao động.
10 Căn cứ vào nguồn gốc và đặc điểm của hoạt động, có thể chia hoạt động thành hai dạng: hoạt động thực tiễn và hoạt động lý luận. Căn cứ vào bản chất của hoạt động, có một cách phân loại khác chia hoạt động của con người thành các dạng: + Hoạt động biến đổi: Thường được gọi là hoạt động sáng tạo. Nó bao hàm cả hoạt động biến đổi thiên nhiên, cả hoạt động biến đổi xã hội. Dạng điển hình của loại này là hoạt động lao động, bao gồm hoạt động cải tạo và xây dựng, cải tạo xã hội cũ, xây dựng xã hội mới…; cải tạo biến đổi con người như hoạt động giáo dục và tự giáo dục. + Hoạt động nhận thức: Là một dạng hoạt động tinh thần, không làm biến đổi các vật thể thực, quan hệ thực… trong môi trường tự nhiên và xã hội. Nó chỉ phản ánh sự vật, quan hệ… mang lại cho chủ thể các hình ảnh, các chi thức về sự vật và quan hệ đó. Hoạt động này giúp con người phân tích, tổng hợp, khái quát, ghi nhớ hình ảnh. Nó là một dạng hoạt động chuẩn bị cho hoạt động lao động. Có hoạt động nhận thức ở mức độ kinh nghiệm thực tiễn, có hoạt động nhận thức ở mức độ khoa học lý luận, cả hai mức độ đều cần thiết và hỗ trợ cho nhau. Hoạt động dạy và học với tư cách là hoạt động nhận thức, có nhiệm vụ truyền đạt cho trẻ tiếp thu các tri thức khoa học…; giúp trẻ hình thành được hoạt động nhận thức khoa học, có hệ thống khái niệm khoa học, có tư duy khoa học, say mê khoa học, có tinh thần ứng dụng tiến bộ khoa học – kỹ thuật – công nghệ. Hoạt động học tập, một bộ phận của hoạt động dạy và học là một loại hoạt động nhận thức nhằm lĩnh hội kinh nghiệm lịch sử - xã hội nói chung, tri thức, kỹ năng, kỹ xảo nói riêng, chuẩn bị cho học sinh trở thành chủ thể thực sự của hoạt động lao động. + Hoạt động định hướng giá trị: Là một dạng hoạt động tinh thần, xác định ý nghĩa của thực tại đối với bản thân chủ thể, tạo ra phương hướng của hoạt động. trong hoạt động dạy và học, khâu định hướng giá trị trở thành vấn đề giáo dục, động cơ học tập của người học và động cơ dạy học của người dạy. + Hoạt động giao tiếp chủ yếu là các quan hệ người – người. Hoạt động của con người có bản chất xã hội – lịch sử, giao tiếp là điều kiện không thể thiếu được của hoạt động con người nói chung. Hoạt động này chứa đựng cả thông tin, thông báo,