Luận văn Thạc sĩ Khoa học giáo dục: Tích hợp ứng phó biến đổi khí hậu và phòng tránh thiên tai qua thực tế dạy học Địa lí 12 - THPT ở tỉnh Hà Giang

Chia sẻ: _ _ | Ngày: | Loại File: PDF | Số trang:143

Thêm vào BST

Báo xấu

38
lượt xem 6
download

Download Vui lòng tải xuống để xem tài liệu đầy đủ

Trên cơ sở nghiên cứu lí luận và thực tiễn về BĐKH và PTTT, đề tài tập trung nghiên cứu vào việc tích hợp các nội dung BĐKH và PTTT vào dạy học Địa lí lớp 12 nhằm nâng cao nhận thức, rèn luyện kĩ năng ứng phó với BĐKH và PTTTcho học sinh THPT tại Hà Giang. Mời các bạn tham khảo!

Chủ đề:

Bình luận(0) Đăng nhập để gửi bình luận!

Lưu

Nội dung Text: Luận văn Thạc sĩ Khoa học giáo dục: Tích hợp ứng phó biến đổi khí hậu và phòng tránh thiên tai qua thực tế dạy học Địa lí 12 - THPT ở tỉnh Hà Giang

ĐẠI HỌC THÁI NGUYÊN TRƯỜNG ĐẠI HỌC SƯ PHẠM PHẠM THỊ THANH TÍCH HỢP ỨNG PHÓ BIẾN ĐỔI KHÍ HẬU VÀ PHÒNG TRÁNH THIÊN TAI QUA THỰC TẾ DẠY HỌC ĐỊA LÍ 12 - THPT Ở TỈNH HÀ GIANG LUẬN VĂN THẠC SĨ KHOA HỌC GIÁO DỤC THÁI NGUYÊN - 2020
ĐẠI HỌC THÁI NGUYÊN TRƯỜNG ĐẠI HỌC SƯ PHẠM PHẠM THỊ THANH TÍCH HỢP ỨNG PHÓ BIẾN ĐỔI KHÍ HẬU VÀ PHÒNG TRÁNH THIÊN TAI QUA THỰC TẾ DẠY HỌC ĐỊA LÍ 12 - THPT Ở TỈNH HÀ GIANG Ngành: LL và PP dạy học Địa lí Mã số: 8.14.01.11 LUẬN VĂN THẠC SĨ KHOA HỌC GIÁO DỤC Người hướng dẫn khoa học: PGS.TS. NGUYỄN PHƯƠNG LIÊN THÁI NGUYÊN - 2020
LỜI CAM ĐOAN Tôi xin cam đoan công trình nghiên cứu khoa học trong đề tài là kết quả nghiên cứu của cá nhân tôi. Các số liệu và tài liệu được trích dẫn trong công trình này là trung thực. Kết quả nghiên cứu này không trùng với bất cứ công trình nào đã được công bố trước đó. Tôi chịu trách nhiệm với lời cam đoan của mình. Thái Nguyên, tháng 8 năm 2020 Tác giả Phạm Thị Thanh i
LỜI CẢM ƠN Em xin chân thành cảm ơn các thầy cô giáo Khoa Địa lí, Phòng Đào tạo trường Đại học Sư phạm - Đại học Thái Nguyên đã tạo những điều kiện tốt nhất giúp đỡ em trong quá trình học tập và nghiên cứu. Em xin bày tỏ lòng biết ơn sâu sắc tới PGS.TS. Nguyễn Phương Liên đã trực tiếp hướng dẫn và chỉ bảo tận tình em trong suốt quá trình thực hiện luận văn này. Tôi xin chân thành cảm ơn Ban giám hiệu, quý thầy cô giáo và các em học sinh ở các trường thực nghiệm đã tạo điều kiện và giúp đỡ tôi trong quá trình thực nghiệm sư phạm. Thái Nguyên, tháng 8 năm 2020 Tác giả Phạm Thị Thanh ii
MỤC LỤC LỜI CAM ĐOAN .......................................................................................................... i LỜI CẢM ƠN ............................................................................................................... ii MỤC LỤC ................................................................................................................... iii DANH MỤC TỪ VIẾT TẮT ..................................................................................... vii DANH MỤC CÁC BẢNG ........................................................................................ viii DANH MỤC CÁC HÌNH............................................................................................ ix MỞ ĐẦU ...................................................................................................................... 1 1. Lý do chọn đề tài ...................................................................................................... 1 2. Lịch sử nghiên cứu.................................................................................................... 3 3. Mục tiêu và nhiệm vụ nghiên cứu ............................................................................ 6 4. Đối tượng và phạm vi nghiên cứu ............................................................................ 7 5. Quan điểm và phương pháp nghiên cứu ................................................................... 7 6. Đóng góp của đề tài ................................................................................................ 10 7. Cấu trúc của đề tài .................................................................................................. 11 NỘI DUNG ................................................................................................................ 12 Chương 1: CƠ SỞ LÝ LUẬN VÀ THỰC TIỄN CỦA GIÁO DỤC ỨNG PHÓ VỚI BIẾN ĐỔI KHÍ HẬU VÀ PHÒNG TRÁNH THIÊN TAI ........................... 12 1.1. Một số vấn đề về dạy họcvà dạy học tích hợp ..................................................... 12 1.1.1. Khái niệm phương pháp dạy học ...................................................................... 12 1.1.2. Các phương hướng đổi mới phương pháp dạy học .......................................... 12 1.1.3. Khái niệm dạy học tích hợp .............................................................................. 15 1.1.4. Mục tiêu dạy học tích hợp ................................................................................ 15 1.1.5. Các quan điểm dạy học tích hợp trong dạy học................................................ 16 1.1.6. Vai trò và ý nghĩa của tích hợp trong dạy học Địa lí ........................................ 19 1.2. Một số vấn đề về ứng phó với biến đổi khí hậu và phòng tránh thiên tai ........... 23 1.2.1. Biến đổi khí hậu, nguyên nhân, hậu quả, biện pháp ......................................... 23 1.2.2. Thiên tai, các loại thiên tai, hậu quả, giải pháp ................................................ 26 1.2.3. Mối quan hệ giữa ứng phó với BĐKH và PTTT .............................................. 32 iii
1.2.4. Sự cần thiết giáo dục ứng phó với biến đổi khí hậu và phòng tránh thiên tai trong trường học ......................................................................................................... 33 1.2.5. Mục tiêu của giáo dục ứng phó với biến đổi khí hậu và phòng tránh thiên tai ................................................................................................................................ 36 1.3. Biến đổi khí hậu và thiên tai ở tỉnh Hà Giang ..................................................... 38 1.4. Đặc điểm tâm sinh lí và trình độ nhận thức của học sinh lớp 12- THPT ............ 39 1.4.1. Về mặt tâm lí..................................................................................................... 39 1.4.2. Về mặt thể chất ................................................................................................. 40 1.4.3.Về mặt trí tuệ ..................................................................................................... 40 1.4.4. Hoạt động học tập ............................................................................................. 40 1.5. Đặc điểm chương trình, sách giáo khoa Địa lí 12 - THPT .................................. 41 1.5.1. Đặc điểm chương trình ..................................................................................... 41 1.5.2. Đặc điểm sách giáo khoa .................................................................................. 41 1.6. Thực trạng dạy học tích hợp giáo dục ứng phó với biến đổi khí hậu và phòng tránh thiên tai trong môn Địa lí tại tỉnh Hà Giang ...................................................... 41 1.6.1. Về phía giáo viên .............................................................................................. 42 1.6.2. Đối với học sinh ................................................................................................ 44 TIỂU KẾT CHƯƠNG 1 ............................................................................................. 45 Chương 2: QUY TRÌNH VÀ PHƯƠNG PHÁP TÍCH HỢP GIÁO DỤC ỨNG PHÓ VỚI BIẾN ĐỔI KHÍ HẬU VÀ PHÒNG TRÁNH THIÊN TAI TRONG DẠY HỌC ĐỊA LÍ 12 ............................................................................................... 46 2.1. Khả năng giáo dục ứng phó với biến đổi khí hậu và phòng tránh thiên tai trong dạy học địa lí 12 .......................................................................................................... 46 2.2. Các nguyên tắc tích hợp giáo dục ứng phó biến đổi khí hậu và phòng tránh thiên tai trong dạy học Địa lí ...................................................................................... 50 2.2.1. Nguyên tắc thống nhất tích hợp và phân hóa ................................................... 50 2.2.2. Nguyên tắc đảm bảo tính mục tiêu ................................................................... 51 2.2.3. Nguyên tắc đảm bảo tính khoa học................................................................... 51 2.2.4. Nguyên tắc đảm bảo tính khả thi ...................................................................... 51 2.2.5. Nguyên tắc lấy người học làm trung tâm ......................................................... 52 iv
2.3. Quy trình tích hợp giáo dục ứng phó BĐKH và PTTT trong dạy học Địa lí 12 ............................................................................................................................. 52 2.4. Các phương pháp dạy học giáo dục ứng phó BĐKH và PTTT ........................... 56 2.4.1. Phương pháp đàm thoại gợi mở ........................................................................ 56 2.4.2. Phương pháp sử dụng các phương tiện trực quan ............................................ 57 2.4.3. Phương pháp dạy học giải quyết vấn đề ........................................................... 58 2.4.4. Phương pháp khảo sát điều tra .......................................................................... 60 2.4.5. Phương pháp khai thác kinh nghiệm thực tế để giáo dục ................................ 61 2.4.6. Phương pháp hoạt động thực tiễn kết hợp giải quyết vấn đề cộng đồng .......... 61 2.4.7. Phương pháp dạy học theo dự án ...................................................................... 62 2.4.8. Phương pháp nghiên cứu trường hợp ............................................................... 64 2.4.9. Phương pháp WebQuest -“Khám phá trên mạng”............................................ 65 2.5. Xây dựng một số kế hoạch dạy học giáo dục ứng phó BĐKH và PTTT trong chương trình Địa lí 12. ................................................................................................ 67 2.5.1. Kế hoạch dạy học “Bài 15:Bảo vệ môi trường và phòng chống thiên tai” ...... 67 2.5.2. Kế hoạch dạy học bài 32: “Vấn đề khai thác thế mạnh ở Trung du và miền núi Bắc Bộ” ................................................................................................................. 83 2.5.3. Kế hoạch dạy học bài 44,45: “Tìm hiểu địa lí tỉnh thành phố” ........................ 83 2.6. Kiểm tra, đánh giá kiến thức, kỹ năng ứng phó với biến đổi khí hậu và phòng tránh thiên tai của học sinh ......................................................................................... 83 2.6.1. Nội dung kiểm tra đánh giá .............................................................................. 83 2.6.2. Hình thức kiểm tra, đánh giá ............................................................................ 85 TIỂU KẾT CHƯƠNG 2 ............................................................................................. 86 Chương 3: THỰC NGHỆM SƯ PHẠM ................................................................. 87 3.1. Mục đích thực nghiệm ......................................................................................... 87 3.2. Nguyên tắc thực nghiệm ...................................................................................... 87 3.3. Tổ chức thực nghiệm ........................................................................................... 87 3.3.1. Chuẩn bị thực nghiệm ....................................................................................... 87 3.3.2. Phương pháp thực nghiệm ................................................................................ 89 3.3.3. Nội dung thực nghiệm ...................................................................................... 90 v
3.4. Đánh giá kết quả thực nghiệm ............................................................................. 90 3.4.1. Phân tích định lượng ......................................................................................... 90 3.4.2. Phân tích định tính ............................................................................................ 96 3.4.3. Kết luận chung .................................................................................................. 96 TIỂU KẾT CHƯƠNG 3 ............................................................................................. 97 KẾT LUẬN ................................................................................................................ 98 1. Kết luận ................................................................................................................... 98 2. Khuyến nghị ............................................................................................................ 99 TÀI LIỆU THAM KHẢO ...................................................................................... 100 PHẦN PHỤ LỤC .................................................................................................... 102 vi
DANH MỤC TỪ VIẾT TẮT Chữ viết tắt Chữ nguyên nghĩa BĐKH Biến đổi khí hậu DHNTB Duyên hải Nam Trung Bộ ĐC Đối chứng HS Học sinh IPCC Tổ chức nghiên cứu liên chính phủ về biến đổi khí hậu PTTT Phòng tránh thiên tai MT Môi trường THPT Trung học phổ thông TN Thực nghiệm TDMNBB Trung du và miền núi Bắc Bộ GV Giáo viên SGK Sách giáo khoa vii
DANH MỤC CÁC BẢNG Bảng 1.1. So sánh dạy học tích hợp với dạy học đơn môn......................................... 20 Bảng 2.1. Khả năng tích hợp giáo dục ứng phó BĐKH và PTTT qua các bài Địa lí 12 ............................................................................................................ 46 Bảng 2.2. Ví dụ về xây dựng công cụ đánh giá trong dạy học tích hợp ..................... 55 Bảng 2.3. công cụ đánh giá bài Bảo vệ môi trường và phòng tránh thiên tai ............ 71 Bảng 2.4. bảng đánh giá theo cấp độ tư duy của học sinh .......................................... 83 Bảng 3.1. Danh sách các lớp tham gia thực nghiệm................................................... 88 Bảng 3.2. Danh mục các bài thực nghiệm .................................................................. 89 Bảng 3.3. Danh sách giáo viên Địa lí dạy thực nghiệm ............................................. 89 Bảng 3.4. Phân phối điểm lớp TN và ĐC bài kiểm tra số 1 ....................................... 91 Bảng 3.5.Tỉ lệ xếp loại kết quả điểm lớp TN và ĐC bài kiểm tra số 1 ...................... 91 Bảng 3.6: Phân phối điểm của lớp TN và ĐC bài kiểm tra số 2 ............................... 92 Bảng 3.7.Tỉ lệ xếp loại kết quả kiểm tra bài thực nghiệm số 2 .................................. 92 Bảng 3.8: Phân phối điểm điểm lớp TN và ĐC bài kiểm tra số 3 .............................. 93 Bảng 3.9.Tỉ lệ xếp loại kết quả điểm lớp TN và ĐC bài kiểm tra số 3 ...................... 93 Bảng 3.10. Bảng phân phối tần suất tổng hợp điểm các bài kiểm tra ở các lớp thực nghiệm và đối chứng ......................................................................... 94 Bảng 3.11. Tổng hợp điểm trung bình và độ lệch chuẩn giữa lớp TN và ĐC ............ 95 viii
DANH MỤC CÁC HÌNH Sơ đồ 2.1. Mục tiêu và sản phẩm đầu ra của chủ đề/ bài học tập ............................... 53 Hình 3.1. Biểu đồ thể hiện tỉ lệ % điểm của lớp TN và ĐC bài kiểm tra số 1 ......... 91 Hình 3.2. Biểu đồ thể hiện kết quả (%) điểm lớp TN và ĐC bài kiểm tra số 2......... 92 Hình 3.3. Biểu đồ thể hiện kết quả (%) điểm lớp TN và ĐC bài kiểm tra số 3.......... 93 Hình 3.4: Biểu đồ so sánh kết quả thực nghiệm và đối chứng tại 3 trường thực nghiệm ....................................................................................................... 94 ix
MỞ ĐẦU 1. Lý do chọn đề tài Thiên tai là thuộc tính của tự nhiên và nó có từ ngàn đời nay, con người không thể ngăn chặn thiên tai không xảy ra mà chỉ có thể chủ động trong việc phòng, tránh thiên tai từ đó hạn chế các tác hại vô cùng nghiêm trọng do thiên tai mang lại. Trong những năm gần đây, biến đổi khí hậu toàn cầu đã làm gia tăng thiên tai cả về cường độ và phạm vi ảnh hưởng. Ở nước ta, chưa bao giờ người dân phải hứng chịu nhiều đợt thiên tai bất thường như những năm gần đây. Nhiều cơn bão có diễn biến bất thường; các đợt lũ lụt gây ngập úng, sạt lở; đặc biệt mưa lớn kéo dài gây lũ quét và sạt lở đất ở miền núi…gây thiệt hại lớn về người và tài sản. Theo thống kê năm 2018, cả nước ta có 13 cơn bão và áp thấp nhiệt đới; 212 trận dông, lốc, sét; 14 trận lũ quét, sạt lở đất; 9 đợt gió mạnh trên biển; xuất hiện 4 đợt rét đậm rét hại; 11 đợt nắng nóng; 23 đợt không khí lạnh và 30 đợt mưa lớn trên diện rộng …Thiên tai đã gây ra thiệt hại ước đạt 20.000 tỷ đồng, làm 218 người chết và mất tích. Việt Nam là một trong 5 quốc gia chịu ảnh hưởng năng nề nhất của biến đổi khí hậu (theo báo Điện Tử Đảng Cộng Sản Việt Nam 13/2/2019). Trước những diễn biến phức tạp của biến đổi khí hậu và thiên tai bất thường, Đảng và Nhà nước ta đã đưa ra nhiều chủ trương, chính sách ứng phó với BĐKH, phòng tránh và giảm nhẹ rủ ro thiên tai trong đó có chính sách “tăng cường về giáo dục ứng phó với biến đổi khí hậu và phòng tránh thiên tai”. Tuyên truyền, giáo dục nhân dân chủ động PTTT và ứng phó với BĐKH là cách tốt nhất để hạn chế thiết hại do thiên tai gây ra và đối tượng tuyên truyền, giáo dục tốt nhất là học sinh THPT đây là lực lượng chủ lực và là nhân tố cơ bản để lan tỏa xã hội, những hành động của các em có tính động viên, khích lệ lớn đối với gia đình và xã hội và do đó có tác động tới việc thay đổi hành vi cách ứng xử của mọi người trước vấn đề PTTT và ứng phó với BĐKH. Mặt khác dạy học tích hợp trong giáo dục phổ thông là vấn đề không mới nhưng luôn được đặt ra trong các lần thay đổi chương trình giáo dục gần đây. Nghị quyết số 29 của ban chất hành TW lần thứ 8 khóa XI đã xác định: “Xây dựng và chuẩn hóa nội dung giáo dục phổ thông theo hướng hiện đại, tinh gọn, tích hợp cao ở các lớp học dưới và phân hóa dần ở các lớp học trên; giảm số môn học bắt buộc; tăng môn học chủ đề và hoạt động giáo dục tự chọn”. 1
Trong dạy học ở trường phổ thông nội dung giáo dục phòng tránh thiên tai và ứng phó với biến đổi khí hậu cho học sinh đã được tích hợp vào nhiều môn học như: Sinh học, Địa lí, Công nghệ…Trong đó môn Địa lí được coi là môn học có nhiều khả năng và cơ hội để tích hợp giáo dục ứng phó với BĐKH và PTTT, đặc biệt là trong nội dung chương trình Địa lí 12, bởi vì nội dung của môn Địa lí 12 cung cấp cho học sinh kiến thức về Địa lí tổ quốc tập trung vào tất cả các vấn đề từ đặc điểm tự nhiên đến dân cư, xã hội và sự phát triển kinh tế. Đây là những nội dung có liên quan chặt chẽ với cơ chế hình thành, nguyên nhân, vùng phân bố một số thiên tai, biến đổi khí hậu tạo ra nhiều cơ hội để tích hợp lồng ghép giáo dục BĐKH và PTTT. Là một giáo viên giảng dạy môn Địa lí tại trường THPT ở Hà Giang tôi nhận thấy việc tích hợp nội dung giáo dục ứng phó BĐKH và PTTT cho học sinh là rất cần thiết đặc biệt đối với học sinh THPT tỉnh Hà Giang, bởi Hà Giang là tỉnh miền núi, đời sống người dân còn nhiều khó khăn, trình độ dân trí chưa cao, thiên tai tại đây đang có xu hướng diễn biến bất thường.Trong những năm qua, thiên tai làm cho cuộc sống của người dân ở đây đã khó khăn lại càng khó khăn hơn. Theo thống kê năm 2018, trên địa bàn tỉnh Hà Giang đã xảy ra nhiều đợt thiên tai làm thiệt hại lớn về người và tài sản. Mưa lũ làm 10 người bị chết, 6 người bị thương, hơn 3 nghìn ngôi nhà và 44 điểm trường bị ảnh hưởng; hàng trăm diện tích hoa màu bị ngập úng …tổng thiệt hại khoảng hơn 300 tỷ đồng. Từ đầu năm 2019 đến nay, tình hình thiên tai lại tiếp tục diễn biến phức tạp. Thực tế đó cho thấy việc giáo dục phòng tránh thiên tai và ứng phó với biến đổi khí hậu là vấn đề rất cần thiết. Khi có những kiến thức kĩ năng về vấn đề này sẽ giúp học sinh cũng như gia đình các em trong việc phòng tránh thiên tai, giảm thiểu rủi ro. Qua thực tế giảng dạy tôi nhận thấy hiện nay đã có nhiều giáo viên tiến hành tích hợp giáo dục ứng phó với BĐKH và PTTT cho học sinh qua môn học và đạt một số hiệu quả nhất định. Tuy nhiên cũng có một số giáo viên chưa coi trọng vấn đề này do thời gian và phương tiện dạy học hạn chế. Do đó, việc giáo dục ứng phó với BĐKH và PTTTchưa đạt hiệu quả như mong muốn. Xuất phát từ những lí do trên tôi mạnh dạn chọn đề tài “Tích hợp ứng phó biến đổi khí hậu và phòng tránh thiên tai qua thực tế dạy học Địa lí 12 - THPT ở tỉnh Hà Giang” làm đề tài nghiên cứu. 2
2. Lịch sử nghiên cứu Dạy học tích hợp trở thành trào lưu sư phạm hiện đại của thế giới và Việt Nam bởi hình thức dạy học này giúp phát triển năng lực người học, tận dụng vốn kinh nghiệm của người học, thiết lập mối quan hệ giữa kiến thức, kĩ năng và phương pháp của các môn học đồng thời giúp tinh giảm kiến thức tránh lặp lại nội dung ở các môn học. Xuất phát từ vấn đề cấp bách của thực tiễn dạy học tích hợp và vấn đề BĐKH và PTTT nên việc tích hợp nội dung ứng phó với BĐKH và PTTT vào các môn học đang thu hút sự quan tâm nghiên cứu của nhiều nhà sư phạm trên thế giới cũng như ở Việt Nam. 2.1. Trên thế giới Trên thế giới, có nhiều tác giả đã nghiên cứu về dạy học tích hợp. Trước tiên phải kể đến Xavier Roegiers, Susan M Drake, đây là những tác giả tiên phong nghiên cứu về vấn đề dạy học tích hợp. Xavier Roegiers, ông cùng với đồng nghiệp của mình đã viết cuốn sách được dịch ra tiếng Việt có tên “Khoa sư phạm tích hợp hay làm thế nào để phát triển năng lực nhà trường” Nguyên bản tiếng Pháp - người dịch Đào Trọng Nguyên, Nguyễn Ngọc Nhi, NXB giáo dục năm 1996. Trong cuốn này, tác giả đã phân tích những căn cứ để dẫn tới việc tích hợp trong dạy học; lý thuyết về các quá trình học tập; lý thuyết về quá trình dạy học; cách xây dựng theo quan điểm tiếp cận tích hợp trong giáo dục tới khái niệm tích hợp, định nghĩa và mục tiêu; ảnh hưởng của cách tiếp cận này với việc xây dựng chương trình giáo dục, tới thiết kế mô hình sách giáo khoa và việc đánh giá kết quả học tập của học sinh. Ông khẳng định “Tích hợp nghĩa là sự hợp nhất, sự kết hợp, sự hòa hợp” tích hợp có nhiều mức độ khách nhau. Ông còn nhấn mạnh “Trong đời sống hiện đại, giáo dục cần hướng tới dạy học tích hợp liên môn và xuyên môn để phát triển năng lực người học”. Ngoài ra, ông cùng là người đưa ra quan điểm giáo dục nhà trường phải chuyển từ dạy kiến thức đơn thuần sang phát triển ở người học các năng lực, xem “năng lực” là khái niệm cơ sở của khoa học sư phạm tích hợp. Những quan điểm và tư tưởng của Xavier đã có tầm ảnh hưởng mạnh mẽ đến việc xây dựng chương trình giáo dục của nhiều quốc gia trên thế giới trong đó có Việt Nam. Ngoài tác giả Xavier, chúng tôi cũng nghiên cứu quan điểm của Forgary. Forgary cho rằng có ba dạng và 10 cách tích hợp. Trong đó, dạng 1 là trong các môn 3
học, kết nối, lồng nhau; dạng 2 bao gồm mô hình khuôn chuỗi nối tiếp; dạng 3 là tích hợp xuyên môn. Như vậy, theo ông việc dạy học tích hợp có thể tiến hành trong nội bộ môn học, thức hiện qua việc xây dựng các chủ đề. Quan niệm về dạy học tích hợp của tác giả Susan Mdrake có nhiều nét tương đồng với quan điểm của tác giả Xavier nhưng ông trình bày rõ ràng và chi tiết hơn đồng thời có các sơ đồ minh họa. Ông cũng chú ý tới ngữ cảnh của đời sống thực. Vận dụng dạy học tích hợp vào giáo dục nhà trường, trên thế giới nhiều quốc gia đã tiến hành dạy học tích hợp như tích hợp liên môn, tích hợp kĩ năng sống và đặc biệt là tích hợp kiến thức về BĐKH và PTTT. Nhiều quốc gia như Anh, Pháp, Mỹ, Nhật Bản, Thụy Sỹ…tích hợp giáo dục phòng tránh thiên tai và ứng phó với biến đổi khí hậu đã được đưa vào chương trình chính thức cũng như chương trình phổ thông với mục đích góp phần giáo dục, phòng tránh thiên tai bảo vệ môi trường, tiết kiệm tài nguyên … và góp phần làm giảm nhẹ biến đổi khí hậu toàn cầu. Do hoạt động kinh tế - xã hội của con người, mà nhiều năm trở lại đây vấn đề biến đổi khí hậu với biểu hiện chính là sự nóng lên của toàn cầu và hiện tượng nước biển dâng cùng với việc gia tăng các thiên tai trên toàn cầu đang là vấn đề toàn thế giới quan tâm tìm cách ứng phó. Để ứng phó với hiện tường này Liên Hợp Quốc đã thành lập tổ chức nghiên cứu liên chính phủ về biến đổi khí hậu (IPCC). Theo báo cáo của IPCC (2007) được đưa ra trong “kịch bản biến đổi khí hậu và nước biển dâng cho Việt Nam” thì nhiệt độ trung bình của trái đất tăng thêm 0,740C trong thời kì 1906- 2005 và tốc độ tăng nhiệt độ 50 năm gần đây nhanh gấp đôi 50 năm trước đó. Mực nước biển toàn cầu đã tăng trong thế kỉ 20 với tốc độ 1,8mm/ 1 năm. Trong thập niên gần đây thiên tai xảy ra thường xuyên hơn trung bình mỗi năm có khoảng 300 thiên tai và 300 triệu người bị ảnh hưởng. Năm 2007 báo cáo về phát triển con người của Liên Hợp Quốc đã dành nội dung chủ yếu cho biến đổi khí hậu vấn đề được ghi nhận là “tình huống khẩn cấp”.Thế giới đã có các văn kiện quốc tế về hoạt động giáo dục phòng tránh thiên tai và ứng phó với biến đổi khí như: Công ước khung của Liên Hợp Quốc về biến đổi khí hậu (1992); Từ chương trình hành động Hyogo (2005) đến khung Sendai (2015); Hiệp định chống biến đổi khí hậu; Hiệp định ASEAN về quản lí thiên tai và ứng phó khẩn cấp; Chương trình nghị sự 2030 vì sự phát triển bền vững (Agenda 2030). 4
Vấn đề lồng ghép, tích hợp giáo dục ứng phó với BĐKH và PTTT qua các môn học trên thế giới có công trình nghiên cứu “Biến đổi khí hậu- giải thích cho con người” của Jean-Marc Jancovici - một chuyên gia tư vấn kỹ thuật, năng lượng và khí hậu người Pháp (Phạm việt Hưng dịch năm 2011). Ngoài ra tại Nhật Bản, quốc gia có gần 70 năm thực hiện giáo dục tổng hợp, đây cũng là quốc gia luôn phải đối diện với rất nhiều thiên tai, do vậy họ rất đề cao việc phòng tránh tai nạn trong trường học cho học sinh và giáo viên. Giáo dục ứng phó với BĐKH và PTTT là vấn đề rất được quan tâm tại Nhật Bản, điều này trở thành kinh nghiệm và những bài học quý báu cho các nước khác khi việc đưa giáo dục ứng phó với BĐKH và PTTT vào chương trình phổ thông. Việc tích hợp ứng phó BĐKH và PTTT qua các môn học trên thế giới vẫn tiếp đưa vào nghiên cứu 2.2. Ở Việt Nam Việt Nam là quốc gia được Liên Hợp Quốc chọn để nghiên cứu điển hình về biến đổi khí hậu và phát triển con người bởi Việt nam là quốc gia đứng thứ 5 về khả năng bị tổn hại do tác động của biến đổi khí hậu, theo báo cáo Việt Nam có thể mất 12 % diên tích lãnh thổ và 17 triệu người bị ảnh hưởng của biến đổi khí hậu. Do vậy Việt Nam đã công bố và thực thi “Chương trình mục tiêu quốc gia ứng phó với biến đổi khí hậu” (Quyết định số 158/2008/QĐ-TT ngày 02/ 12/2008); Ban hành Luật phòng chống thiên tai ngày 19/6/2013; Đưa ra Quyết định 172/2007/QĐ-TTg ngày 16/11/2007 của thủ tướng chính phủ phê duyệt về chiến lược phòng, tránh và giảm nhẹ thiên tai đến năm 2020; Quyết định 1474/QĐ-TTg ngày 16/11/2007 của thủ tướng chính phủ về việc ban hành Kế hoạch hành động quốc gia về ứng phó với biến đổi khí hậu giai đoạn 2012- 2020; Quyết định 2734/QĐ-BGDĐT ngày 29/7/2013 của Bộ trưởng Bộ Giáo dục và Đào tạo phê duyệt Đề án “Đưa kiến thức, kĩ năng phòng tránh thiên tai vào nhà trường giai đoạn 2012-2020”; Quyết định số 5523/ QĐ- BGDĐT ngày 21/11/2014 về việc phê duyệt khung kiến thức, kĩ năng và thái độ về giáo dục ứng phó với biến đổi khí hậu và phòng tránh thiên tai trong cơ sở giáo dục mầm non, cơ sở giáo dục phổ thông và cơ sở giáo dục thường xuyên… Ở Việt Nam kiến thức về giáo dục ứng phó với BĐKH và PTTT, không tổ chức thành môn học cụ thể, nhưng được đưa vào chương trình giáo khoa theo hướng tích hợp (tích hợp toàn phần, bộ phận và tích hợp liên hệ) ở các cấp học. Ở trong chương 5
trình phổ thông tích hợp vào các môn Địa lí, Sinh học, Công nghệ, Hoạt động ngoài giờ lên lớp … Đã có có nhiều công trình nghiên cứu có giá trị về vấn đề lồng ghép, tích hợp giáo dục ứng phó BĐKH và PTTT các môn học như: “Một số điều cần biết về biến đổi khí hậu”của tác giả Trương Quang Ngọc- Nguyễn Đức Ngữ (2009).Tài liệu này đề cập rộng rãi đến các lĩnh vực khác nhau của biến đổi khí hậu, từ việc điều tra nghiên cứu đến quy hoạch và các vấn đề quản lí liên quan. “Tài liệu tập huấn viên biến đổi khí hậu” chủ biên Trương Quang Học (xuất bản năm 2011), tài liệu đề cập tới biến đổi khí hậu toàn cầu ở Việt Nam, thích ứng với biến đổi khí hậu, giảm nhẹ biến đổi khí hậu, lồng ghép thích ứng với biến đổi khí hậu vào các kế hoạch phát triển chương trình dự án, truyền thông về biến đổi khí hậu. Năm 2019 Bộ Giáo dục và Đào tạo đã đưa ra tài liệu “giáo dục phòng tránh thiên tai và ứng phó với biến đổi khí hậu trong trường mầm non, trường phổ thông”. Tài liệu này đưa ra một số gợi ý về các phương pháp tổ chức dạy học, các biện pháp giáo dục theo định hướng mới qua các chủ đề minh hoa về giáo dục ứng phó với BĐKH và phòng, tránh thiên tai cho học sinh. Tại Hà giang Sở giáo dục và đào tạo tỉnh Hà Giang cũng đã biên soạn tài liệu “Giáo dục kĩ năng sống và văn hóa truyền thống các dân tộc thiểu số cho học sinh trung học của tỉnh Hà Giang” trong tại liệu này cũng đã đưa ra những thiên tai thường gặp tại Hà Giang và cách ứng phó. Ngoài ra cũng đã có một số đề tài luận văn nghiên cứu vấn đề “Tích hợp biến đổi khí hậu trong dạy học Địa lí 10” hoặc là “Xác định nội dung và phương pháp giáo dục kĩ năng phòng chống thiên tai qua môn Địa lí Việt Nam ở trường THPT”. Tuy chưa có công trình nào trực tiếp nghiên cứu về tích hợp giáo dục BĐKH và PCTT trong nhà trường đặc biệt là tích hợp ứng phó với BĐKH và PTTT trong dạy học Địa lí 12, nhưng các nghiên cứu về dạy học tích hợp, nghiên cứu về BĐKH và PCTTlà những nội dung để tác giả kế thừa và thực hiện nghiên cứu luận văn của mình. 3. Mục tiêu và nhiệm vụ nghiên cứu 3.1. Mục tiêu Trên cơ sở nghiên cứu lí luận và thực tiễn về BĐKH và PTTT, đề tài tập trung nghiên cứu vào việc tích hợp các nội dung BĐKH và PTTT vào dạy học Địa lí lớp 12 6
nhằm nâng cao nhận thức, rèn luyện kĩ năng ứng phó với BĐKH và PTTTcho học sinh THPT tại Hà Giang. 3.2. Nhiệm vụ - Nghiên cứu cơ sở lý luận về dạy học tích hợp. - Nghiên cứu các vấn đề về BĐKH và PTTT qua thực tế ở tỉnh Hà Giang. - Đánh giá thực trạng của việc giáo dục ứng phó BĐKH và PTTT trong dạy học nói chung và dạy học địa lí nói riêng ở một số trường THPT tỉnh Hà Giang. - Nghiên cứu cấu trúc chương trình và nội dung môn Địa lí lớp 12 làm cơ sở để xây dựng nội dung tích hợp nội dung ứng phó BĐKH và PTTT. - Đề xuất nguyên tắc, biện pháp thích hợp các nội dung đã lựa chọn vào một số bài, nội dung cụ thể của chương trình Địa lí 12. - Thực nghiệm sư phạm để kiểm định tính khả thi cũng như tính hiệu quả của việc tích hợp giáo dục ứng phó BĐKH và PTTT trong dạy học Địa lý 12. 4. Đối tượng và phạm vi nghiên cứu - Phạm vi nghiên cứu: Nội dung, phương pháp, hình thức tổ chức dạy học tích hợp giáo dục ứng phó với BĐKH và PTTT vào một số bài cụ thể trong chương trình địa lí lớp 12, chương trình hiện hành. - Thời gian nghiên cứu: Năm học 2019 - 2020 - Đối tượng khảo sát thực nghiệm: Một số trường THPT tại Tỉnh Hà Giang. 5. Quan điểm và phương pháp nghiên cứu 5.1.Quan điểm nghiên cứu 5.1.1. Quan điểm lịch sử Quan điểm lịch sử là quan điểm nghiên cứu về lịch sử ra đời, quá trình phát triển,... của vấn đề nghiên cứu. Vận dụng quan điểm này trong dạy học tích hợp nội dung ứng phó BĐKH và PTTT qua môn Địa lí 12 theo định hướng phát triển năng lực để thấy được những thay đổi của phương pháp, phương tiện dạy học trong từng giai đoạn phát triển và xu hướng đổi mới căn bản, toàn diện giáo dục và đào tạo. Từ đó đánh giá được hiện trạng và xu hướng phát triển trong tương lai. Dạy học tích hợp cũng phải dựa trên lịch sử phát triển của phương pháp và hình thức dạy học tích hợp đã được nghiên cứu. 7
5.1.2. Quan điểm hệ thống Khi nghiên cứu sự vật hiện tượng, quá trình của thế giới phải xem xét một cách toàn diện, nhiều mặt, nhiều mối quan hệliên hệ trong trạng thái vận động và phát triển với việc phân tích những điều kiện nhất định để tìm ra bản chất của sự vật, hiện tượng. Việc nghiên cứu dạy học tích hợp nội dung ứng phó với BĐKH và PTTT qua môn địa lí 12 cũng phải được đặt trong mối quan hệ với các thành tố của quá trình dạy học như: mục tiêu, nội dung, phương pháp, phương tiện dạy học,… 5.1.3. Quan điểm tổng hợp Dạy học là một quá trình tổng hợp, gồm nhiều nhân tố: Mục tiêu, nhiệm vụ, nội dung, phương pháp (PP), phương tiện dạy học,… tất cả tạo thành một thể hoàn chỉnh và có quan hệ chặt chẽ với nhau. Vì vậy, muốn quá trình dạy học đạt kết quả tốt nhất thì việc nghiên cứu, phối hợp các nhân tố với nhau là điều rất quan trọng. Với đề tài này, tác giả muốn đi sâu nghiên cứu vềtích hợp nội dung ứng phó BĐKH và PTTT qua môn địa lí 12. Khi thực hiện đề tài này, tác giả đã luôn đặt dạy học tích hợp trong mối quan hệ với các phương pháp dạy học tích cực khác. 5.1.4. Quan điểm lãnh thổ Do điều kiện tự nhiên và giáo dục khác nhau nên việctích hợp nội dung ứng phó BĐKH và PTTT qua môn Địa lí 12 ở mỗi nơi cũng theo đó mà khác nhau. Tùy theo đặc trưng của từng địa phương mà GV nên lựa chọn nội dung tích hợp phù hợp nhất, giúp các em vận dụng vào thực tiễn cuộc sống. Mặt khác cũng tùy thuộc vào chất lượng của học sinh, phương tiện hỗ trợ học tập giảng dạy mà GV lựa chọn phương pháp và phương tiện dạy học phù hợp. Vì vậy, khi nghiên cứu về đối tượng nào đó cần xem xét lãnh thổ nơi mà đối tượng nghiên cứu tồn tại. Chỉ khi xem xét một cách toàn diện về lãnh thổ ta mới nhận xét, đánh giá phù hợp nhất, cũng như định hướng, hoàn thiện phương pháp tích hợp nội dung ứng phó với BĐKH và PTTT qua môn địa lí 12 để đạt hiệu quả cao nhất. 5.1.5. Quan điểm dạy học tích cực Phương pháp dạy học tích cực thực chất là cách dạy hướng tới việc học tập tích cực, tự giác, chủ động, sáng tạo, chống lại thói quen học tập thụ động của học sinh. Dạy và học tích cực là một trong những mục tiêu chung và cũng là một tiêu chuẩn giáo 8
dục hiệu quả định hướng cho việc đổi mới cả phương pháp đào tạo giáo viên và dạy học trong trường phổ thông. Trong dạy học tích cực, người học - chủ thể và hoạt động học tập được cuốn hút vào những hoạt động học tập do giáo viên học tập và chỉ đạo thông qua đó được tự lực khám phá những tri thức mình chưa biết, chứ không phải là tiếp thu kiến thức một cách thụ động. Tích hợp nội dung ứng phó với BĐKH và PTTT qua môn Địa lí 12 sẽ giúp tích cực hóa các hoạt động của HS, giúp rèn luyện những kĩ năng về sử dụng bản đồ, đồ dùng trực quan, kênh hình cho GV, tăng cường các kĩ năng địa lí và giúp bài học đạt hiệu quả cao hơn. Bên cạnh đó HS được đảm bảo thời gian tự học, tự nghiên cứu cho HS để các em biết ứng dụng những điều đã học vào thực tế cuộc sống. 5.2. Phương pháp nghiên cứu 5.2.1. Phương pháp thu thập và xử lí tài liệu - Nghiên cứu các văn bản và các chỉ thị của Đảng, Nhà nước, Bộ Giáo dục và Đào tạo về ứng phó với BĐKH và PTTT. - Phân tích, tổng hợp và hệ thống hóa cơ sở lý luận của việc dạy học tích hợp nói chung và tích hợp giáo dục ứng phó với BĐKH và PTTTtrong chương trình địa lí 12 THPT. 5.2.2. Phương pháp đều tra, khảo sát thực tế - Điều tra thực trạng giáo dục BĐKH và PTTTở một số trường THPT trên địa bàn tỉnh Hà Giang để tìm hiểu mức độ nhận thức về vấn đề giáo dục phòng tránh thiên tai của giáo viên và học sinh. Dự giờ, lên lớp của một số giáo viên dạy môn Địa lí THPT tỉnh Hà Giang, phỏng vấn giáo viên, học sinh, trao đổi với tổ chuyên môn, với cán bộ quản lý nhà trường về thực tế giảng dạy tích hợp kiến thức giáo dục phòng tránh thiên tai và ứng phó với biến đổi khí hậu qua dạy và học các môn học nói chung và dạy học phần Địa lí 12 nói riêng. - Sử dụng phiếu điều tra để xác định mức độ hiểu biết về thái độ và hành vi của học sinh trong học tập địa lí lớp 12 trước và sau khi thực hiện phương pháp tích hợp. - Tiến hành quan sát các hoạt động học tập của học sinh trong quá trình dạy học Địa lí 12. 9