Luận văn Thạc sĩ Khoa học giáo dục: Vận dụng phương pháp nghiên cứu trường hợp điển hình trong dạy học môn Giáo dục công dân ở các trường THPT huyện Lương Tài, tỉnh Bắc Ninh

Chia sẻ: _ _ | Ngày: | Loại File: PDF | Số trang:126

Thêm vào BST

Báo xấu

60
lượt xem 6
download

Download Vui lòng tải xuống để xem tài liệu đầy đủ

Đề tài nghiên cứu vận dụng phương pháp nghiên cứu trường hợp điển hình trong dạy học môn GDCD ở các trường THPT huyện Lương Tài, tỉnh Bắc Ninh, từ đó đề xuất các biện pháp nhằm nâng cao hiệu quả vận dụng phương pháp dạy học này ở các trường THPT huyện Lương Tài, tỉnh Bắc Ninh trong thời gian tới.

Chủ đề:

Bình luận(0) Đăng nhập để gửi bình luận!

Lưu

Nội dung Text: Luận văn Thạc sĩ Khoa học giáo dục: Vận dụng phương pháp nghiên cứu trường hợp điển hình trong dạy học môn Giáo dục công dân ở các trường THPT huyện Lương Tài, tỉnh Bắc Ninh

ĐẠI HỌC THÁI NGUYÊN TRƯỜNG ĐẠI HỌC SƯ PHẠM NGUYỄN THỊ MAI VẬN DỤNG PHƯƠNG PHÁP NGHIÊN CỨU TRƯỜNG HỢP ĐIỂN HÌNH TRONG DẠY HỌC MÔN GIÁO DỤC CÔNG DÂN Ở CÁC TRƯỜNG THPT HUYỆN LƯƠNG TÀI, TỈNH BẮC NINH LUẬN VĂN THẠC SĨ KHOA HỌC GIÁO DỤC THÁI NGUYÊN - 2018
ĐẠI HỌC THÁI NGUYÊN TRƯỜNG ĐẠI HỌC SƯ PHẠM NGUYỄN THỊ MAI VẬN DỤNG PHƯƠNG PHÁP NGHIÊN CỨU TRƯỜNG HỢP ĐIỂN HÌNH TRONG DẠY HỌC MÔN GIÁO DỤC CÔNG DÂN Ở CÁC TRƯỜNG THPT HUYỆN LƯƠNG TÀI, TỈNH BẮC NINH Ngành: LL&PPDH Bộ môn Lý luận Chính trị Mã số: 8.14.01.11 LUẬN VĂN THẠC SĨ KHOA HỌC GIÁO DỤC Người hướng dẫn khoa học: TS. NGUYỄN THỊ HƯỜNG THÁI NGUYÊN - 2018
LỜI CAM ĐOAN Tôi xin cam đoan luận văn này do bản thân tôi thực hiện dưới sự hướng dẫn khoa học của TS. Nguyễn Thị Hường trường Đại học Sư phạm - Đại học Thái Nguyên. Các kết quả nghiên cứu được trình bày trong luận văn là trung thực và chưa từng ai công bố trong bất kỳ công trình nào khác và thông tin trích dẫn trong luận văn đều đã được chỉ rõ nguồn gốc. Thái Nguyên, tháng 5 năm 2018 Tác giả luận văn Nguyễn Thị Mai i
LỜI CẢM ƠN Được sự giúp đỡ của thầy cô giáo khoa Giáo dục chính trị trường Đại học sư phạm Thái Nguyên, đặc biệt được sự giúp đỡ tận tình của người hướng dẫn khoa học - T.S Nguyễn Thị Hường đã giúp em hoàn thành luận văn tốt nghiệp này. Là học viên khi làm quen với công tác nghiên cứu khoa học, với trình độ nhận thức và năng lực còn hạn chế nên luận văn không tránh khỏi sai sót. Kính mong được sự đóng góp ý kiến giúp đỡ, phê bình của các thầy cô giáo và các bạn đọc để đề luận văn được hoàn thiện hơn. Em xin chân thành cảm ơn! Thái nguyên, tháng 5 năm 2018 Tác giả luận văn Nguyễn Thị Mai ii
MỤC LỤC LỜI CAM ĐOAN ................................................................................................. i LỜI CẢM ƠN ...................................................................................................... ii MỤC LỤC ..........................................................................................................iii DANH MỤC CHỮ VIẾT TẮT .......................................................................... iv DANH MỤC CÁC BẢNG .................................................................................. v DANH MỤC CÁC BIỂU ĐỒ ............................................................................ vi MỞ ĐẦU ............................................................................................................. 1 1. Lý do chọn đề tài ............................................................................................. 1 2. Mục đích nghiên cứu của đề tài ....................................................................... 2 3. Nhiệm vụ nghiên cứu của đề tài ...................................................................... 2 4. Đối tượng và phạm vi nghiên cứu của đề tài ................................................... 3 5. Giả thuyết nghiên cứu...................................................................................... 3 6. Phương pháp nghiên cứu của đề tài................................................................. 3 7. Những đóng góp mới của đề tài ...................................................................... 3 8. Kết cấu của đề tài............................................................................................. 4 Chương 1. CƠ SỞ LÝ LUẬN CỦA VIỆC VẬN DỤNG PHƯƠNG PHÁP NGHIÊN CỨU TRƯỜNG HỢP ĐIỂN HÌNH TRONG MÔN GIÁO DỤC CÔNG DÂN Ở TRUNG HỌC PHỔ THÔNG ........................... 5 1.1. Lịch sử nghiên cứu vấn đề ............................................................................ 5 1.1.1. Các công trình nghiên cứu nước ngoài ...................................................... 5 1.1.2. Các công trình nghiên cứu trong nước ...................................................... 7 1.2. Một số vấn đề lý luận về phương pháp nghiên cứu trường hợp điển hình ...................................................................................................................... 9 1.2.1. Khái niệm phương pháp dạy học và phương pháp nghiên cứu trường hợp điển hình ....................................................................................................... 9 1.2.2. Đặc trưng và các hình thức của phương pháp nghiên cứu trường hợp điển hình ............................................................................................................ 14 iii
1.3. Ưu, nhược điểm của phương pháp nghiên cứu trường hợp điển hình trong dạy học môn Giáo dục công dân ở các trường THPT.............................. 16 1.3.1. Ưu điểm của phương pháp nghiên cứu trường hợp điển hình trong dạy học môn Giáo dục công dân ở các trường THPT ....................................... 16 1.3.2. Nhược điểm của phương pháp nghiên cứu trường hợp điển hình trong dạy học môn Giáo dục công dân ở các trường THPT ....................................... 17 1.4. Sự cần thiết của việc vận dụng phương pháp nghiên cứu trường hợp điển hình trong dạy học môn Giáo dục công dân ở các trường THPT ............. 19 1.4.1. Vận dụng phương pháp nghiên cứu trường hợp điển hình trong dạy học GDCD ở các trường THPT góp phần nâng cao chất lượng giờ học .......... 19 1.4.2. Vận dụng phương pháp nghiên cứu trường hợp điển hình trong dạy học GDCD ở các trường THPT góp phần nâng cao năng lực cho cả giáo viên và học sinh ................................................................................................. 20 1.4.3. Vận dụng phương pháp nghiên cứu trường hợp điển hình trong dạy học GDCD ở các trường THPT góp phần quan trọng trong giáo dục đạo đức, ý thức công dân, giáo dục nhân cách cho người công dân mới xã hội chủ nghĩa................ 22 Chương 2. BIỆN PHÁP VẬN DỤNG PHƯƠNG PHÁP NGHIÊN CỨU TRƯỜNG HỢP ĐIỂN HÌNH TRONG DẠY HỌC MÔN GIÁO DỤC CÔNG DÂN Ở CÁC TRƯỜNG THPT HUYỆN LƯƠNG TÀI, TỈNH BẮC NINH ....................................................................................................... 24 2.1. Nguyên tắc đề xuất các biện pháp nhằm nâng cao hiệu quả vận dụng phương pháp nghiên cứu trường hợp điển hình trong dạy học môn Giáo dục công dân ở các trường THPT huyện Lương Tài, tỉnh Bắc Ninh ....................... 24 2.1.1. Nguyên tắc đảm bảo tính khách quan...................................................... 25 2.1.2. Nguyên tắc đảm bảo tính thực tiễn .......................................................... 25 2.1.3. Nguyên tắc đảm bảo tính khả thi và hiệu quả ......................................... 27 2.2. Những biện pháp chủ yếu nhằm nâng cao hiệu quả vận dụng phương pháp nghiên cứu trường hợp điển hình trong dạy học môn Giáo dục công dân ở các trường THPT huyện Lương Tài, tỉnh Bắc Ninh ................................ 28 iv
2.2.1. Nâng cao nhận thức cho giáo viên và học sinh về vai trò của phương pháp nghiên cứu trường hợp điển hình trong dạy học môn Giáo dục công dân ở các trường THPT huyện Lương Tài, tỉnh Bắc Ninh ................................ 28 2.2.2. Xây dựng quy trình dạy học vận dụng phương pháp nghiên cứu trường hợp điển hình trong dạy học môn Giáo dục công dân theo định hướng năng lực .................................................................................................. 30 2.2.3. Kết hợp linh hoạt các phương pháp dạy học nhằm nâng cao hiệu quả vận dụng phương pháp nghiên cứu trường hợp điển hình trong dạy học môn Giáo dục công dân ............................................................................................. 33 2.2.4. Đổi mới hoạt động kiểm tra, đánh giá nhằm phát huy tính tích cực, sáng tạo của người học ...................................................................................... 38 2.2.5. Đảm bảo những điều kiện vật chất trong quá trình vận dụng phương pháp nghiên cứu trường hợp điển hình vào dạy học môn Giáo dục công dân ................ 41 Chương 3. ĐỀ XUẤT QUY TRÌNH VẬN DỤNG PHƯƠNG PHÁP NGHIÊN CỨU TRƯỜNG HỢP ĐIỂN HÌNH TRONG DẠY HỌC MÔN GIÁO DỤC CÔNG DÂN Ở CÁC TRƯỜNG THPT HUYỆN LƯƠNG TÀI, TỈNH BẮC NINH ................................................................... 44 3.1. Vài nét về đặc điểm các trường THPT ở huyện Lương Tài, tỉnh Bắc Ninh..... 44 3.1.1. Khái quát đặc điểm tự nhiên, xã hội huyện Lương Tài, tỉnh Bắc Ninh ........ 44 3.1.2. Khái quát đặc điểm các trường THPT trên địa bàn huyện Lương Tài, tỉnh Bắc Ninh ..................................................................................................... 45 3.2. Đề xuất quy trình vận dụng phương pháp nghiên cứu trường hợp điển hình trong tổ chức dạy học môn GDCD ở các trường THPT huyện Lương Tài, tỉnh Bắc Ninh.............................................................................................. 48 3.2.1. Nghiên cứu, rà soát cấu trúc, nội dung chương trình sách giáo khoa môn GDCD ........................................................................................................ 48 3.2.2. Lựa chọn bài học và xác định mục tiêu ................................................... 50 3.2.3. Thiết kế các hoạt động dạy học vận dụng phương pháp nghiên cứu trường hợp điển hình ......................................................................................... 52 v
3.2.4. Xây dựng công cụ đánh giá ..................................................................... 53 3.2.5. Thực nghiệm tổ chức dạy học ................................................................. 60 3.3. Thực nghiệm sư phạm (vận dụng phương pháp nghiên cứu trường hợp điển hình ở các trường THPT huyện Lương Tài, tỉnh Bắc Ninh) ..................... 61 3.3.1. Kế hoạch thực nghiệm ............................................................................. 61 3.3.2. Nội dung thực nghiệm ............................................................................. 62 3.3.3. Kết quả thực nghiệm................................................................................ 63 3.3.4. Một số vấn đề đặt ra trong vận dụng phương pháp nghiên cứu trường hợp điển hình ở các trường THPT huyện Lương Tài, tỉnh Bắc Ninh ............... 74 KẾT LUẬN VÀ KIẾN NGHỊ ......................................................................... 81 TÀI LIỆU THAM KHẢO............................................................................... 83 PHỤ LỤC vi
DANH MỤC CHỮ VIẾT TẮT GV Giáo viên GD&ĐT Giáo dục và đào tạo GDCD Giáo dục công dân GQVĐ Giải quyết vấn đề HĐND Hội đồng nhân dân HN&GĐ Hôn nhân và gia đình HS Học sinh NCTHĐH Nghiên cứu trường hợp điển hình NL Năng lực NXB Nhà xuất bản PP NCTHĐH Phương pháp nghiên cứu trường hợp điển hình PPDH Phương pháp dạy học PPNCTH Phương pháp nghiên cứu tình huống SGK Sách giáo khoa THPT Trung học phổ thông UBND Ủy ban nhân dân iv
DANH MỤC CÁC BẢNG Bảng 3.1. Thang đo năng lực năng lực hợp tác trong phát hiện, nhận diện vấn đề và năng lực giải quyết vấn đề của học sinh - bước đầu xây dựng ....................................................................................... 54 Bảng 3.2. Thang đo năng lực GQVĐ ........................................................... 57 Bảng 3.3: Kết quả kiểm tra 1 tiết của lớp thực nghiệm và lớp đối chứng của trường THPT Lương Tài 1 .................................................... 64 Bảng 3.4: Kết quả kiểm tra 1 tiết của lớp thực nghiệm và lớp đối chứng của trường THPT Lương Tài 2 .................................................... 66 Bảng 3.5: Kết quả kiểm tra 1 tiết của lớp thực nghiệm và lớp đối chứng trường THPT Lương Tài 1 ........................................................... 69 Bảng 3.6: Kết quả kiểm tra 1 tiết của lớp thực nghiệm và lớp đối chứng trường THPT Lương Tài 2 ........................................................... 72 v
DANH MỤC CÁC BIỂU ĐỒ Biểu đồ 3.1: Kết quả kiểm tra 1 tiết lớp thực nghiệm và lớp đối chứng ở trường THPT Lương Tài 1 ......................................................... 64 Biểu đồ 3.2: Kết quả kiểm tra 1 tiết lớp thực nghiệm và lớp đối chứng ở trường THPT Lương Tài 2 ......................................................... 66 Biểu đồ 3.3: Kết quả kiểm tra 1 tiết lớp thực nghiệm và lớp đối chứng ở trường THPT Lương Tài 1 ......................................................... 70 Biểu đồ 3.4: Kết quả kiểm tra 1 tiết lớp thực nghiệm và lớp đối chứng trường THPT Lương Tài 2 ......................................................... 72 vi
MỞ ĐẦU 1. Lý do chọn đề tài Trong xu thế hội nhập và phát triển, để chấn hưng dân tộc và tránh khỏi nguy cơ tụt hậu xa hơn thì tất yếu phải tiến hành đổi mới toàn diện. Trong đó, đổi mới căn bản, toàn diện giáo dục, đào tạo gắn với phát triển nguồn nhân lực chất lượng là một trong những vấn đề trọng yếu. Nghị quyết số 29 của Hội nghị Trung ương 8 (khóa XI) khẳng định, đổi mới giáo dục đào tạo không chỉ là quốc sách hàng đầu, là “chìa khóa” mở ra con đường đưa đất nước tiến lên phía trước, mà còn là “mệnh lệnh” của cuộc sống. Tuy nhiên, đổi mới phải cần được tiến hành đồng bộ. Cần phải đổi mới theo hướng: Chuyển mạnh quá trình giáo dục chủ yếu từ trang bị kiến thức sang phát triển toàn diện năng lực và phẩm chất người học, học đi đôi với hành, lý luận gắn với thực tiễn, chú trọng đổi mới phương pháp dạy học, bởi chỉ có đổi mới phương pháp dạy học, chúng ta mới có thể tạo ra được sự đổi mới thực sự trong giáo dục, mới có thể đào tạo ra lớp người năng động, sáng tạo, có tiềm năng cạnh tranh trí tuệ trong bối cảnh nhiều nước trên thế giới đang hướng đến nền kinh tế tri thức.[45] Môn Giáo dục công dân là môn học có ý nghĩa quan trọng trong thực hiện các mục tiêu giáo dục ở nhà trường phổ thông. Chương trình Giáo dục công dân ở phổ thông nói chung, Giáo dục công dân ở Trung học phổ thông nói riêng giữ vai trò chủ đạo trong hình thành và bồi đắp các giá trị sống, phát triển cho học sinh phẩm chất đạo đức, những năng lực cần thiết như: năng lực giao tiếp, hợp tác, giải quyết các vấn đề của thực tiễn đời sống, làm chủ bản thân, thực hiện trách nhiệm công dân... phù hợp với chuẩn giá trị đạo đức và quy định của pháp luật. Do vậy, việc tổ chức dạy học có hiệu quả môn học này có ý nghĩa đặc biệt quan trọng. Môn Giáo dục công dân lớp THPT được xây dựng trên cơ sở phát triển nối tiếp các nội dung Giáo dục công dân ở Trung học cơ sở trên nguyên tắc đồng tâm và phát triển nên có vai trò quan trọng trong việc trang bị cho học sinh thế giới quan, phương pháp luận đúng đắn. Đồng thời, cung cấp cho các em những 1
hiểu biết cơ bản nhất về các vấn đề chính trị, xã hội và pháp luật nhằm giúp các em có thể chủ động, tự giác điều chỉnh hành vi của cá nhân và đánh giá được hành vi của người khác phù hợp với các quy định của pháp luật trong giai đoạn xây dựng Nhà nước pháp quyền xã hội chủ nghĩa Việt Nam. Trong thực tế, nhận thức về vị trí, vai trò cũng như việc tổ chức dạy học môn học này hiện nay còn có nhiều hạn chế. Nhiều cán bộ quản lý, giáo viên đứng lớp vẫn cho rằng đây môn học phụ không cần quan tâm, là môn học ai cũng có thể dạy nhất là cán bộ quản lý cần có giờ để tính phụ cấp đứng lớp hoặc giả bù đắp cho những giáo viên không đủ giờ trong dạy học các môn học khác. Chính vì vậy, hiệu quả dạy học không cao. Phương pháp nghiên cứu trường hợp điển hình là phương pháp dạy học với trọng tâm là phân tích và giải quyết các vấn đề của một trường hợp (tình huống) được lựa chọn trong thực tiễn. Phần lớn học sinh tự lực nghiên cứu một tình huống thực tiễn và giải quyết các vấn đề của tình huống đặt ra. Chính vì những ưu điểm trên nên khi vận dụng phương pháp này một cách hiệu quả sẽ giúp người học dễ hiểu, dễ nhớ, dễ khắc sâu kiến thức. Với đặc thù kiến thức và dung lượng thời gian hiện nay trong tổ chức dạy học Giáo dục công dân ở THPT thì phương pháp này có thể phát huy được tối đa các năng lực cần thiết của người học. Từ những lý do trên, tôi mạnh dạn lựa chọn đề tài: “Vận dụng phương pháp nghiên cứu trường hợp điển hình trong dạy học môn Giáo dục công dân ở các trường THPT huyện Lương Tài, tỉnh Bắc Ninh” làm luận văn thạc sĩ, với mong muốn góp một phần công sức nhỏ bé của mình vào việc nâng cao hiểu quả dạy học môn Giáo dục công dân ở THPT trong giai đoạn tới. 2. Mục đích nghiên cứu của đề tài Đề tài nghiên cứu vận dụng phương pháp nghiên cứu trường hợp điển hình trong dạy học môn GDCD ở các trường THPT huyện Lương Tài, tỉnh Bắc Ninh, từ đó đề xuất các biện pháp nhằm nâng cao hiệu quả vận dụng phương pháp dạy học này ở các trường THPT huyện Lương Tài, tỉnh Bắc Ninh trong thời gian tới. 3. Nhiệm vụ nghiên cứu của đề tài 2
- Nghiên cứu cơ sở lý luận về vận dụng phương pháp nghiên cứu trường hợp điển hình trong dạy học môn GDCD ở trường THPT. - Khảo sát vấn đề vận dụng phương pháp nghiên cứu trường hợp điển hình trong dạy học môn Giáo dục công dân ở các trường THPT huyện Lương Tài, tỉnh Bắc Ninh. - Đề xuất một số biện pháp để việc vận dụng phương pháp nghiên cứu trường hợp điển hình trong dạy học môn GDCD ở trường THPT huyện Lương Tài, tỉnh Bắc Ninh. - Tiến hành thực nghiệm một số biện pháp nhằm nâng cao hiệu quả vận dụng phương pháp nghiên cứu trường hợp điển hình trong dạy học môn Giáo dục công dân ở các trường THPT huyện Lương Tài, tỉnh Bắc Ninh. 4. Đối tượng và phạm vi nghiên cứu của đề tài 4.1. Đối tượng nghiên cứu: Đề tài nghiên cứu vấn đề vận dụng phương pháp nghiên cứu trường hợp điển hình trong dạy học môn Giáo dục công dân ở THPT. 4.2. Phạm vi nghiên cứu: Đề tài nghiên cứu vận dụng phương pháp nghiên cứu trường hợp điển hình trong dạy học môn Giáo dục công dân ở các trường THPT huyện Lương Tài, tỉnh Bắc Ninh từ năm 2017 - 2018. 5. Giả thuyết nghiên cứu Nếu vận dụng có hiệu quả phương pháp nghiên cứu trường hợp điển hình trong dạy học môn Giáo dục công dân ở Trung học phổ thông thì chất lượng dạy học bộ môn sẽ được nâng cao, phẩm chất và năng lực của học sinh sẽ càng được hoàn thiện. 6. Phương pháp nghiên cứu của đề tài. - Phương pháp nghiên cứu tài liệu lý luận - Phương pháp nghiên cứu thực tiễn - Phương pháp thực nghiệm sư phạm ở trường phổ thông 7. Những đóng góp mới của đề tài 3
Kết quả nghiên cứu của đề tài sẽ góp phần vào việc đổi mới phương pháp dạy học nói chung và phương pháp nghiên cứu trường hợp điển hình nói riêng trong dạy học môn Giáo dục công dân nhằm nâng cao chất lượng dạy và học môn Giáo dục công dân ở các trường THPT huyện Lương Tài, tỉnh Bắc Ninh. Đề tài còn có thể hỗ trợ cho các giáo viên dạy học và học sinh học tập môn Giáo dục công dân ở các trường THPT và là tài liệu tham khảo để có thêm phương pháp dạy học môn học có hiệu quả cao hơn. 8. Kết cấu của đề tài Đề tài ngoài phần Mở đầu, Kết luận, Kiến nghị, Danh mục tài liệu tham khảo và Phụ lục thì nội dung đề tài gồm có ba chương chính: Chương 1: Cơ sở lý luận của việc vận dụng phương pháp nghiên cứu trường hợp điển hình trong môn Giáo dục công dân ở Trung học phổ thông Chương 2: Biện pháp vận dụng phương pháp nghiên cứu trường hợp điển hình trong dạy học môn Giáo dục công dân ở các trường THPT huyện Lương Tài, tỉnh Bắc Ninh Chương 3: Đề xuất quy trình vận dụng phương pháp nghiên cứu trường hợp điển hình trong dạy học môn Giáo dục công dân ở các trường THPT huyện Lương Tài, tỉnh Bắc Ninh 4
Chương 1 CƠ SỞ LÝ LUẬN CỦA VIỆC VẬN DỤNG PHƯƠNG PHÁP NGHIÊN CỨU TRƯỜNG HỢP ĐIỂN HÌNH TRONG MÔN GIÁO DỤC CÔNG DÂN Ở TRUNG HỌC PHỔ THÔNG 1.1. Lịch sử nghiên cứu vấn đề 1.1.1. Các công trình nghiên cứu nước ngoài Trên thế giới, phương pháp nghiên cứu trường hợp điển hình được nhiều học giả quan tâm nghiên cứu và vận dụng trong thực tiễn nhất là lĩnh vực giáo dục học, tâm lý học, tội phạm học, xã hội học… Có thể kể đến một số công trình sau đây: Nhà nghiên cứu Bernd Meier (Đức) có tác phẩm: “Một số vấn đề chung về phương pháp dạy học ở trường trung học” viết chung với T.S Nguyễn Văn Cường - Bộ giáo dục và đào tạo, Hà Nội - 2007 đã cung cấp những nội dung cơ bản đến nhiều phương pháp dạy học nói chung, phương pháp nghiên cứu điển hình nói riêng trong tổ chức dạy học ở các trường THPT ở Đức. Qua đó, các tác giả nhấn mạnh, Việt Nam cần đẩy nhạnh việc đổi mới phương pháp, cách thức tổ chức dạy học bởi chỉ có như vậy, nền giáo dục Việt Nam mới có thể phát triển và hội nhập với xu thế phát triển của thế giới. [5] Nhóm tác giả: Bock Edwin A và Alan K. Campbell với công trình “Nghiên cứu điển hình trong Chính phủ Mỹ: Chương trình trường hợp liên đại học”, Prentice-Hall, Englewood Cliffs, NJ, 1962 đã có những đánh giá khá toàn vẹn về những vấn đề lý luận chung về phương pháp NCTH điển hình. Nêu bật tính hiệu quả của vận dụng phương pháp này trong nhiều lĩnh vực nhất là giáo dục học. [10] Bromley D.B với công trình: “Phương pháp nghiên cứu tình huống trong Tâm lý học và các ngành liên quan”, John Wiley, Chichester, Anh, 1986 bàn đến tính năng, vai trò của PPNCTH trong Tâm lý học và nhiều ngành khoa học khoa học xã hội.[11] 5
Tác giả: Campbell Donald T có bài: “Các bậc tự do” và nghiên cứu điển hình” cũng bàn đến ưu điểm của nghiên cứu trường hợp điển hình được vận dụng khá phổ biến trong khoa học chính trị. [12] Nhóm tác giả: Roger Gomm, Martyn Hammerlsey và Peter Foster, “Nghiên cứu điển hình và tổng quát hóa”, cũng đưa ra những nhận định có tính tổng quan về hiệu năng của phương pháp NCTHĐH. [52] Keeves và John P có: “Nghiên cứu Giáo dục, Phương pháp và Đo lường: Cẩm nang Quốc tế” cũng phân tích mối quan hệ giữa các phương pháp dạy học nói chung, NCTHĐH nói riêng với các phương pháp đánh giá, đo lường kết quả trong dạy học. [37] Tác giả Mitchell J. Clyde với: “Phân tích tình huống và tình huống”, cũng có những đánh giá phản biện xung quanh các nội dung cơ bản về nghiên cứu trường hợp điển hình được các tác giả Roger Gomm, Martyn Hammerlsey và Peter Foster đề cập trong bài: Phương pháp nghiên cứu điển hình: Các vấn đề chính, Các nội dung chính. [43] Ngoài ra, còn một số các công trình khác cũng đưa ra nhiều kiến giải xung quanh những nội dung chính của phương pháp NCTHĐH như: Nhóm tác giả: Pigors Paul và Faith Pigors với: “Phương pháp tình huống trong quan hệ xã hội: Quy trình sự cố”, McGraw- Hill, New York, NY, 1961.[48] Platt Jennifer: “Nghiên cứu điển hình trong tư tưởng phương pháp học của Mỹ”, Xã hội học hiện tại, Xuân 1992, 40 (1):[49]. Shavelson Richard J và Lisa Towne (biên tập): “Nghiên cứu khoa học về Giáo dục”, Báo chí Học viện Quốc gia, Washington, DC, 2002. [53] Sieber Samuel D: “Sự tích hợp các phương pháp nghiên cứu thực địa và khảo sát”, Tạp chí Xã hội học Mỹ, 1973. [54] Simons Helen, “Nghịch lý của nghiên cứu điển hình”, Tạp chí Giáo dục Cambridge, 1996, 26: [55] 6
Norman K. Denzin và Yvonna S. Lincoln (biên tập), Stake Robert E., “Nghiên cứu điển hình”, Sổ tay nghiên cứu định tính, Ấn phẩm Sage, Thousand Oaks, CA, 1994. [47] John P. Keeves (ed.), Stenhouse: “Phương pháp nghiên cứu tình huống”, Nghiên cứu Giáo dục, Phương pháp và Đo lường: Cẩm nang Quốc tế, Báo chí Pergamon, Oxford, Anh, 1988. [36] Yin Robert K: “Ứng dụng nghiên cứu điển hình”, Sage, Thousand Oaks, CA, 2003a, ấn bản lần 2. [60] YinRobert K: “Nghiên cứu điển hình: Thiết kế và phương pháp”, Sage, Thousand Oaks, CA, 2003b, ấn bản thứ 3. [62] Leonard Bickman và Debra J.Rog (eds.), Yin Robert K., “Phiên bản nghiên cứu điển hình tóm tắt”, Sổ tay nghiên cứu xã hội ứng dụng, Sage, Thousand Oaks, CA, 1998 [39] Yin Robert K: “Nghiên cứu Điển hình”, Sage, Thousand Oaks, CA, 2004.[61] Đánh giá tổng quan, các công trình nêu trên đã cung cấp những những vấn đề lý luận chung nhất về nghiên cứu trường hợp điển hình như: Khái niệm; ưu, nhược điểm; cách thức tổ chức, những vấn đề đặt ra của việc vận dụng phương pháp nghiên cứu trường hợp điển hình. Điều này có ý nghĩa vô cùng quan trọng để tác giả có vận dụng trong thực tiễn nghiên cứ của bản thân. 1.1.2. Các công trình nghiên cứu trong nước Ở Việt Nam, vấn đề đổi mới PPDH nói chung, vận dụng phương pháp nghiên cứu trường hợp điển hình nói riêng đã được nhiều tổ chức, nhiều học giả quan tâm nghiên cứu, có thể trích dẫn một số công trình sau đây: - Công trình: “Một số kĩ thuật và phương pháp dạy học tích cực” do Bộ Giáo dục và Đào tạo biên soạn trên tinh thần tổng kết dự án Việt - Bỉ, đã đánh giá một cách khái quát những vấn đề lí luận và thực tiễn của đổi mới hoạt động giáo dục. Trong đó, tập trung phân tích thực trạng vận dụng các phương pháp, kỹ thuật dạy học tích cực trên thế giới và ở Việt Nam. [8] 7
Công trình: “Đổi mới phương pháp dạy học môn GDCD của tác giả Lưu Thị Thuỷ - NXB Giáo Dục (2009) cũng đã làm rõ cơ sở lý luận chung về đổi mới phương pháp dạy học môn GDCD ở các trường THPT hiện nay. [57] Tác giả Thái Duy Tuyên với công trình: Phương pháp dạy học truyền thống và đổi mới, NXB Giáo dục, Hà Nội (2008) cũng phân tích sự giống và khác nhau giữa phương pháp dạy học truyền thống và phương pháp dạy học hiện đại. Trên cơ sở đó, tác giả làm rõ sự cần thiết của việc đổi mới phương pháp dạy học trong giai đoạn hiện nay chính là một trong những giải pháp cơ bản để chấn hưng nền giáo dục nước nhà. [58.] Công trình của tác giả Vũ Đình Bảy: “Phương pháp dạy học môn Giáo dục công dân ở trường trung học phổ thông”, NXB Giáo dục, Hà Nội, 2005, cũng có những kiến giải về tổ chức dạy học GDCD nói chung về vận dụng các phương pháp dạy học tích cực nhất là PPNCTHĐH nói riêng nhằm nâng cao chất lượng dạy và học môn GDCD hiện nay ở THPT cho tương xứng với vị thế, vai trò của môn học. [3] Bên cạnh đó, còn một số công trình nghiên cứu khác như: “Phát triển tính tích cực, tính tự lực của học sinh trong quá trình dạy học”, của tác giả Nguyễn Ngọc Bảo, Bộ Giáo dục và Đào tạo - Vụ Giáo viên, NXB Giáo dục, Hà Nội, 1995. [1] Nguyễn Văn Cường (2006), “Đổi mới phương pháp dạy học trung học phổ thông. Một số vấn đề chung”. Dự án phát triển giáo dục trung học phổ thông. Bộ Giáo dục và Đào tạo. [15] “Vận dụng phương pháp nghiên cứu trường hợp điển hình trong dạy học môn GDCD lớp 12” sáng kiến kinh nghiệm của tác giả Phạm Thị Dinh, trường THPT Sông Day - Đồng Nai, 2015 [18] “Phương pháp nghiên cứu trường hợp điển hình trong khoa học xã hội và tâm lý học” của tác giả Nguyễn Bá Đạt, Tạp chí Tâm lý học số 10, [tr.56], 2005. [21] 8
“Đổi mới phương pháp dạy học, chương trình và sách giáo khoa”của Trần Bá Hoành, NXB Đại học sư phạm, Hà Nội, 2007. [31] Tác giả Vũ Lệ Hoa có bài: “ Sử dụng phương pháp sư phạm tương tác - một số biện pháp nâng cao tính tích cực học tập của học sinh”, Tạp chí giáo dục (số 58), Hà Nội, 5/2003, [28]. Phạm Quang Huân với bài viết: “ Hồ Chí Minh với vấn đề phương pháp dạy học”, Tạp chí giáo dục, (số 63), Hà Nội, (7/2003), [34]. Hay Nguyễn Kỳ (Chủ biên) có ấn phẩm: “Phương pháp giáo dục tích cực lấy người học làm trung tâm”, NXB Giáo dục, Hà Nội, 1995 [38] Phan Trọng Ngọ có công trình: “Dạy học và phương pháp dạy học trong nhà trường”. NXB Đại học sư phạm, Hà Nội, 2005. [46] Các công trình nghiên cứu đã khái quát những nội dung cơ bản của dạy học theo phương châm lấy người học là trung tâm. Đề cập đến sự cần thiết của đổi mới phương pháp dạy học nói chung, vận dụng phương pháp NCTHĐH nói riêng. Tuy nhiên, chưa có đề tài nào tập trung nghiên cứu về “Nâng cao hiệu quả vận dụng phương pháp nghiên cứu trường hợp điển hình trong dạy học môn Giáo dục công dân ở trường THPT huyện Lương Tài, tỉnh Bắc Ninh”. 1.2. Một số vấn đề lý luận về phương pháp nghiên cứu trường hợp điển hình 1.2.1. Khái niệm phương pháp dạy học và phương pháp nghiên cứu trường hợp điển hình 1.2.1.1. Khái niệm phương pháp dạy học Phương pháp là một thuật ngữ bắt nguồn từ tiếng Hy Lạp “Methodos” nghĩa là con đường nghiên cứu, cách thức nhận thức, cách thức để đạt mục đích. Trong thực tế, phương pháp còn được hiểu là hệ thống những quy tắc, nguyên tắc, quy phạm dùng để chỉ đạo kỹ thuật, tổ hợp các bước đi, các quy trình mà trí tuệ phải đi theo để tìm ra và chứng minh chân lý. Phương pháp cũng còn được hiểu là kế hoạch được tổ chức hợp lý trong ngành quản lý. 9