Luận văn Thạc sĩ Khoa học giáo dục: Vận dụng dạy học theo dự án góp phần phát triển năng lực giải quyết vấn đề ở học sinh THPT trong dạy học Sinh thái học

Chia sẻ: _ _ | Ngày: | Loại File: PDF | Số trang:96

Thêm vào BST

Báo xấu

34
lượt xem 8
download

Download Vui lòng tải xuống để xem tài liệu đầy đủ

Mục tiêu chính của luận văn này là xây dựng các dự án học tập (DAHT), quy trình tổ chức DHTDA trong dạy học Sinh thái học nhằm góp phần phát triển năng lực GQVĐ cho học sinh THPT. Mời các bạn tham khảo!

Chủ đề:

Bình luận(0) Đăng nhập để gửi bình luận!

Lưu

Nội dung Text: Luận văn Thạc sĩ Khoa học giáo dục: Vận dụng dạy học theo dự án góp phần phát triển năng lực giải quyết vấn đề ở học sinh THPT trong dạy học Sinh thái học

ĐẠI HỌC THÁI NGUYÊN TRƯỜNG ĐẠI HỌC SƯ PHẠM LĂNG THỊ ÁNH VẬN DỤNG DẠY HỌC THEO DỰ ÁN GÓP PHẦN PHÁT TRIỂN NĂNG LỰC GIẢI QUYẾT VẤN ĐỀ Ở HỌC SINH THPT TRONG DẠY HỌC SINH THÁI HỌC Chuyên ngành: LL & PP dạy học bộ môn Sinh học Mã số :60.14.01.11 LUẬN VĂN THẠC SĨ KHOA HỌC GIÁO DỤC Người hướng dẫn khoa học: PGS. TS. NGUYỄN VĂN HỒNG Thái Nguyên – 2016
i LỜI CAM ĐOAN Tôi xin cam đoan đây là công trình nghiên cứu của riêng tôi, dưới sự hướng dẫn của PGS.TS. Nguyễn Văn Hồng. Các số liệu, kết quả nêu trong luận văn này là trung thực và chưa được ai công bố trong bất kì công trình nghiên cứu nào khác. Thái Nguyên, tháng 04 năm 2016 Tác giả luận văn Lăng Thị Ánh
ii LỜI CẢM ƠN Tôi xin bày tỏ lòng biết ơn sâu sắc tới PGS.TS. Nguyễn Văn Hồng đã tận tình hướng dẫn, đôn đốc và giúp đỡ tôi trong suốt quá trình học tập, nghiên cứu và hoàn thành luận văn này. Tôi xin chân thành cảm ơn các Thầy, Cô trong bộ môn lý luận và PPDH Sinh học, Ban chủ nhiệm khoa Sinh học, Trường Đại học Sư phạm - Đại học Thái Nguyên tạo mọi điều kiện thuận lợi giúp tôi hoàn thành luận văn. Tôi xin cảm ơn tập thể lớp Cao học Sinh k22, bạn bè, gia đình và những người thân đã luôn động viên, giúp đỡ tôi trong suốt quá trình học tập và nghiên cứu. Thái Nguyên, tháng 04 năm 2016 Tác giả luận văn Lăng Thị Ánh
iii MỤC LỤC Trang Trang bìa phụ Lời cam đoan.....................................................................................................i Lời cảm ơn .......................................................................................................ii Mục lục .......................................................................................................... iii Danh mục các từ viết tắt .................................................................................iv Danh mục các bảng...........................................................................................v Danh mục các hình ..........................................................................................vi MỞ ĐẦU .........................................................................................................1 Chương 1. CƠ SỞ LÍ LUẬN VÀ THỰC TIỄN ............................................6 1.1. Tổng quan vấn đề nghiên cứu ....................................................................6 1.1.1. Trên thế giới ...........................................................................................6 1.1.2. Ở Việt Nam.............................................................................................7 1.2. Vận dụng DHTDA đáp ứng yêu cầu đổi mới phương pháp dạy học...........8 1.3. Dạy học theo dự án .................................................................................10 1.3.1. Một số khái niệm cơ bản .......................................................................10 1.3.2. Bản chất DHTDA .................................................................................11 1.3.3. Phân loại DAHT ...................................................................................12 1.3.4. Mục tiêu của DHTDA...........................................................................14 1.3.5. Đặc điểm của DHTDA..........................................................................15 1.3.6. Ưu và nhược điểm của DHTDA............................................................16 1.4. Năng lực và năng lực giải quyết vấn đề....................................................18 1.4.1. Năng lực ...............................................................................................18 1.4.2. Năng lực chung.....................................................................................18 1.4.3. Năng lưc chuyên biệt ............................................................................20 1.4.4. Năng lực GQVĐ ...................................................................................22 1.4.5. Các yếu tố cấu thành NL GQVĐ...........................................................22
iv 1.5. Mối quan hệ giữa DHTDA và vấn đề phát triển năng lực tự nghiên cứu cho người học........................................................................................................23 1.6. Thực trạng vận dụng DHTDA góp phần phát triển năng lực giải quyết vấn đề ở học sinh THPT trong dạy học Sinh thái học. ...........................................26 1.6.1. Phương Pháp điều tra ............................................................................26 1.6.2. Kết quả điều tra.....................................................................................27 Kết luận chương 1 ..........................................................................................28 Chương 2. VẬN DỤNG DẠY HỌC THEO DỰ ÁN GÓP PHẦN PHÁT TRIỂN NĂNG LỰC GIẢI QUYẾT VẤN ĐỀ Ở HỌC SINH THPT TRONG DẠY HỌC SINH THÁI HỌC.......................................................29 2.1. Phân tích nội dung chương trình Sinh học 12...........................................29 2.1.1. Cấu trúc chương trình Sinh học 12........................................................29 2.1.2. Mục tiêu, nội dung phần Sinh thái học – THPT ....................................31 2.2. Nguyên tắc lựa chọn chủ đề DHTDA ......................................................34 2.3. Quy trình DHTDA ...................................................................................37 2.4. Tổ chức DHTDA phần Sinh thái học .......................................................41 2.4.1. DHTDA trong giờ dạy học kiến thức mới .............................................41 2.4.2. DHTDA trong các hoạt động ngoại khóa. .............................................49 2.5. Danh mục những DAHT trong phần sinh thái học - THPT ......................56 2.6. Bảng tiêu chí đánh giá kết quả vận dụng DHTDA góp phần phát triển NL GQVĐ ở học sinh THPT trong dạy học sinh thái học. ....................................57 Kết luận chương 2 ..........................................................................................59 Chương 3. THỰC NGHIỆM SƯ PHẠM.....................................................60 3.1. Mục đích thực nghiệm .............................................................................60 3.2. Nội dung thực nghiệm .............................................................................60 3.3. Phương pháp thực nghiệm .......................................................................60 3.3.1. Chọn trường, lớp thực nghiệm ..............................................................60 3.3.2. Bố trí thực nghiệm ................................................................................61
v 3.4. Kết quả thực nghiệm sư phạm và biện luận.............................................. 61 3.4.1. Phân tích kết quả học tập của HS ..........................................................62 3.4.2. Kết quả đánh giá NL GQVĐ ở HS từ việc học theo dự án ....................67 Kết luận chương 3 ..........................................................................................68 KẾT LUẬN VÀ KIẾN NGHỊ ......................................................................69 TÀI LIỆU THAM KHẢO ............................................................................70 PHỤ LỤC
iv DANH MỤC CÁC TỪ VIẾT TẮT TT Chữ viết tắt Đọc là 1. CNTT Công nghệ thông tin 2. DAHT Dự án học tập 3. DHTDA Dạy học theo dự án 4. ĐC Đối chứng 5. GV Giáo viên 6. GQVĐ Giải quyết vấn đề 7. HS Học sinh 8. NL Năng lực 9. PPDH Phương pháp dạy học 10. THPT Trung học phổ thông 11. TN Thực nghiệm
v DANH MỤC CÁC BẢNG Trang Bảng 1.1. Các năng lực chuyên biệt trong dạy học sinh học............................20 Bảng 1.2. Biểu hiện của NL GQVĐ ………………………………………… 23 Bảng 1.3. Mối quan hệ giữa DHTDA với việc hình thành và phát triển năng lực học sinh ……………………………………………………………………… 24 Bảng 2.1. Danh mục các DAHT trong dạy học kiến thức mới ........................57 Bảng 2.2. Danh mục các DAHT trong các hoạt động ngoại khóa ...................57 Bảng 2.3. Bảng tiêu đánh giá NL GQVĐ........................................................58 Bảng 3.1. Tần số điểm các bài kiểm tra sau TN ..............................................62 Bảng 3.2. Tần suất điểm các bài kiểm tra sau TN ...........................................62 Bảng 3.3. Bảng tần suất hội tụ tiến điểm của các bài kiểm tra.........................64 Bảng 3.4. Kiểm định X điểm trắc nghiệm......................................................65 Bảng 3.5. Phân tích phương sai điểm trắc nghiệm ..........................................66 Bảng 3.6. Kết quả đánh giá NL GQVĐ ở HS từ việc học theo dự án...............67
vi DANH MỤC CÁC HÌNH Trang Hình 1.1. Đặc điểm của dạy học theo dự án ....................................................16 Hình 2.1. Sơ đồ cấu trúc chương trình sinh học 12 .........................................29 Hình 2.2. Sơ đồ cấu trúc nội dung Sinh thái học – THPT................................30 Hình 2.3. Quy trình DHTDA ..........................................................................38 Hình 3.1. Biểu đồ tần suất tổng hợp của 2 bài kiểm tra khối lớp TN và ĐC ...63 Hình 3.2. Đồ thị biểu diễn đường tần suất hội tụ tiến tổng hợp của 2 bài kiểm tra ở khối lớp TN và ĐC .................................................................................64
1 MỞ ĐẦU 1. Lý do chọn đề tài 1.1. Xuất phát từ những văn bản có tính pháp lí cao của Đảng, Nhà nước và của Bộ GD&ĐT nước ta về đổi mới mục tiêu giáo dục và phương pháp dạy học (PPDH) ở trường phổ thông Mục tiêu giáo dục hiện nay không chỉ dừng lại ở việc nhằm truyền thụ những kiến thức, kĩ năng có sẵn cho học sinh (HS), mà phải bồi dưỡng cho họ những năng lực cần thiết như năng lực tự học, tự nghiên cứu, năng lực tư duy sáng tạo, năng lực giải quyết vấn đề (GQVĐ)… Nội dung Nghị quyết số 29 /NQ-TƯ ngày 4/11/2013 Hội nghị Trung ương 8 khóa XI về “Đổi mới căn bản, toàn diện giáo dục và đào tạo” [12] cũng đã nhấn mạnh vấn đề chuyển từ học chủ yếu trên lớp sang đa dạng hóa các hình thức học tập, chú ý các hoạt động xã hội, ngoại khóa, nghiên cứu khoa học. Như vậy, PPDH cần phải đổi mới mạnh mẽ theo hướng hiện đại. Tập trung dạy cách học, cách nghĩ, khuyến khích tự học, tạo cơ sở để người học tự cập nhật và đổi mới tri thức, kĩ năng, phát triển năng lực. Để làm tốt vai trò, nhiệm vụ của người Thầy thì việc lựa chọn PPDH định hướng phát triển năng lực của người học là rất quan trọng. 1.2. Căn cứ vào thực tiễn giáo dục phổ thông ở Việt Nam Hiện nay, trong hệ thống giáo dục phổ thông PPDH được thay đổi theo thời gian từ hoạt động dạy học theo khuynh hướng lí thuyết chủ yếu trang bị kiến thức sang phát triển toàn diện năng lực và phẩm chất của người học, sự thay đổi này được chi phối bởi nhiều yếu tố trong đó có sự chủ động áp dụng PPDH tích cực của giáo viên (GV) và quan điểm chỉ đạo của cấp quản lí. Như vậy, GV được trao quyền chủ động trong quá trình thiết kế nội dung và các hoạt động dạy học phù hợp với bối cảnh thực tế trường học. Hoạt động học tập không dừng ở tập trung khai thác kiến thức và diễn ra chủ yếu trên lớp học mà chuyển sang học tập định hướng năng lực và diễn ra ở nhiều loại môi trường khác nhau. Hình thức tổ chức hoạt động dạy và học
2 như vậy đã từng bước làm thay đổi căn bản lối truyền thụ áp đặt một chiều, ghi nhớ máy móc cho HS. 1.3. Xuất phát từ tính ưu việt của phương pháp DHTDA đối với phát triển năng lực người học Các công trình nghiên cứu trong và ngoài nước đã cho thấy rằng: DHTDA nhằm hướng người học đến việc chủ động tiếp thu những kiến thức và hình thành những kỹ năng, phát triển những năng lực cần thiết thông qua quá trình hoạt động tích cực để tìm hiểu, giải quyết những vấn đề do GV hoặc GV cùng người học đưa ra. Trong DHTDA, người học thường làm việc theo nhóm để thực hiện một nhiệm vụ học tập phức hợp theo sát chương trình học, có phạm vi kiến thức phức hợp liên môn, có sự kết hợp giữa lý thuyết, thực tiễn và thực hành. Nhiệm vụ này được người học thực hiện với tính tự lực cao trong toàn bộ quá trình học tập. Bởi vậy, DHTDA đã đáp ứng được yêu cầu đổi mới mục tiêu giáo dục và PPDH. Đặc biệt, DHTDA có tác dụng rõ rệt đến sự góp phần phát triển năng lực người học và năng lực GQVĐ là một trong số đó, vấn đề này hiện vẫn còn chưa được nhiều người quan tâm. Xuất phát từ những lý do nêu trên, chúng tôi chọn đề tài nghiên cứu “Vận dụng dạy học theo dự án góp phần phát triển năng lực giải quyết vấn đề ở học sinh THPT trong dạy học Sinh thái học”. 2. Mục đích nghiên cứu Xây dựng các dự án học tập (DAHT), quy trình tổ chức DHTDA trong dạy học Sinh thái học nhằm góp phần phát triển năng lực GQVĐ cho học sinh THPT. 3. Đối tượng nghiên cứu, khách thể nghiên cứu, phạm vi nghiên cứu - Đối tượng nghiên cứu: Các dự án học tập; Quy trình tổ chức DHTDA và phát triển năng lực GQVĐ. - Khách thể nghiên cứu: Quá trình dạy học Sinh thái học –THPT. - Phạm vi nghiên cứu: + Vận dụng DHTDA trong dạy học phần Sinh thái học – THPT
3 + Nghiên cứu tác dụng của DHTDA đến phát triển năng lực GQVĐ. 4. Giả thuyết khoa học Nếu như xây dựng được các DAHT và quy trình tổ chức DHTDA trong dạy học Sinh thái học và vận dụng nó một cách hợp lí thì sẽ góp phần phát triển được năng lực GQVĐ ở HS THPT. 5. Nhiệm vụ nghiên cứu - Nghiên cứu cơ sở lí luận và thực tiễn vận dụng DHTDA trong dạy học nói chung và dạy học Sinh học nói riêng; Khái niệm năng lực và năng lực GQVĐ. - Tìm hiểu thực trạng và khả năng vận dụng DHTDA trong dạy học Sinh học hiện nay của GV ở trường phổ thông. - Phân tích cấu trúc nội dung phần Sinh thái học – THPT để xác định các lĩnh vực kiến thức có khả năng xây dựng các DAHT và vận dụng DHTDA để phát triển năng lực GQVĐ ở HS. - Xây dựng nguyên tắc, quy trình vận dụng DHTDA trong dạy học Sinh thái học. - Đề xuất bảng danh mục các DAHT - Xây dựng bảng tiêu chí đánh giá kết quả vận dụng DHTDA đến sự phát triển năng lực GQVĐ ở HS trong dạy học Sinh thái học – THPT. - Thực nghiệm sư phạm để kiểm chứng, đánh giá hiệu quả của việc vận dụng DHTDA đến sự phát triển năng lực GQVĐ ở HS trong dạy học Sinh thái học – THPT . 6. Phương pháp nghiên cứu 6.1. Các phương pháp nghiên cứu lý thuyết Nghiên cứu các văn bản của Đảng, Nhà nước, Bộ GD&ĐT về đổi mới PPDH; Tài liệu PPDH môn Sinh học, tài liệu về DHTDA; Tài liệu về vấn đề bồi dưỡng năng lực GQVĐ ở HS; Các nghiên cứu về năng lực và phát triển năng lực cho HS..., để làm nền tảng xây dựng cơ sở lí luận của đề tài luận văn.
4 6.2. Các phương pháp nghiên cứu thực tiễn • Phương pháp điều tra, khảo sát thực tế - Tìm hiểu thực trạng vận dụng DHTDA trong dạy học Sinh thái học thông qua điều tra, khảo sát đối với GV và HS ở một số trường THPT thuộc khu vực miền núi phía bắc. - Tìm hiểu về thực trạng rèn luyện năng lực GQVĐ cho HS phổ thông trong dạy học môn Sinh học nói chung và dạy học Sinh thái học nói riêng. • Phương pháp chuyên gia: Gặp gỡ, trao đổi và xin ý kiến của các chuyên gia • Phương pháp thực nghiệm sư phạm: Tiến hành thực nghiệm sư phạm nhằm kiểm định tính khả thi của giả thuyết khoa học tại một số trường thuộc tỉnh Thái Nguyên. 6.3. Phương pháp thống kê toán học: Sử dụng phần mềm M. Excel để xử lí các số liệu thực nghiệm [9], [13]. 7. Những đóng góp của luận văn - Góp phần làm sáng tỏ cơ sở lý luận và thực tiễn về DHTDA và việc vận dụng DHTDA trong dạy học Sinh thái học. - Góp phần làm sáng tỏ được vấn đề về khái niệm NL, năng lực GQVĐ. - Xây dựng được nguyên tắc, quy trình vận dụng DHTDA. - Đề xuất được bảng danh mục các DAHT. - Xây dựng công cụ đánh giá NL QGVĐ của HS khi vận dụng DHTDA trong dạy học Sinh thái học – THPT. 8. Luận điểm đưa ra bảo vệ Vận dụng DHTDA là phương pháp hiệu quả trong việc giúp cho HS không chỉ lĩnh hội được những tri thức khoa học một cách chủ động, tích cực mà còn giúp họ hình thành và phát triển tốt năng lực GQVĐ. 9. Cấu trúc của luận văn Ngoài phần “Mở đầu”, “Kết luận”, “Danh mục tài liệu tham khảo” và
5 “Các phụ lục”, nội dung chính của luận văn gồm có ba chương: Chương 1. Cơ sở lý luận và thực tiễn. Chương 2. Vận dụng dạy học theo dự án góp phần phát triển năng lực GQVĐ ở học sinh THPT trong dạy học Sinh thái học. Chương 3. Thực nghiệm sư phạm.
6 Chương 1 CƠ SỞ LÍ LUẬN VÀ THỰC TIỄN 1.1. Tổng quan vấn đề nghiên cứu 1.1.1. Trên thế giới Trên thế giới, nhiều nghiên cứu lí luận cũng đã ủng hộ việc áp dụng DHTDA trong trường học để khuyến khích HS giảm thiểu hiện tượng bỏ học, thúc đẩy các kĩ năng hợp tác và nâng cao hiệu quả học tập. Dưới đây là một số nghiên cứu về DHTDA trên thế giới. Theo một nghiên cứu, vào cuối thế kỉ XX đầu thế kỉ XXI, DHTDA là một mô hình dạy học, trong đó có HS tham gia tìm hiểu những vấn đề hấp dẫn với họ và phải tạo ra được những sản phẩm thực tế. Các dự án thường xuất phát từ những vấn đề thách thức của đời sống, không thể giải quyết chỉ bằng hình thức học vẹt. Chúng tạo ra nhiều cơ hội học tập tại lớp hơn, đa dạng về chủ đề, quy mô và có thể tổ chức rộng rãi ở các cấp học, bậc học. Dự án thường hướng tới mục tiêu giáo dục quan trọng và đặc thù, nó không phải là những kiến thức bổ sung cho chương trình hoặc việc làm giải trí cho HS [28]. Theo tác giả Boaler, “Toán học cho thời điểm hiện tại hay cho thiên nhiên kỉ ?”. Nhật báo giáo dục, 1999, March 331. Theo ông, trong các lớp DHTDA học sinh trội hơn ở các lớp khác về hai điểm: Trả lời các câu hỏi khái niệm và giải quyết vấn đề GV đặt ra, “ học sinh trong các lớp truyền thống phát triển kiến thức thụ động mà họ cho rằng không có lợi ích gì trong thực tế”. Trong khi đó, học sinh được dạy theo kiểu dạy học dự án cởi mở hơn, tiến bộ hơn thì phát triển vốn kiến thức linh hoạt và có ích hơn để đáp ứng vào nhiều hoàn cảnh khác nhau” [1]. Một số nhà lí luận cho rằng: “GV thường đi sâu vào một vài chiến lược, kĩ thuật trong DHTDA và thay đổi theo cách riêng của mình. Chính vì thế hiệu quả của DHTDA là không ổn định”. Mặt khác, GV còn phải “chịu đựng” một khối
7 lượng công việc quá tải và chịu sự chi phối bởi lãnh đạo nhà trường. Tuy vậy các tác giả cho rằng, nếu được nhà trường ủng hộ, GV cố gắng tham khảo ý kiến đồng nghiệp và tập trung vào cách thực hiện thì hiệu quả của DHTDA có thể được cải thiện [31], [32]. DHTDA đã tạo nên một sự chuyển biến xã hội – giáo dục ở Bắc Mỹ và Châu Âu. Nền tảng của chuyển biến này đã đem lại cho HS sự hứng thú tiếp nhận kiến thức, thay đổi phương pháp làm việc, tham gia một cách tích cực, có ý thức thiết lập tri thức trong quá trình học. Như vậy, DHTDA trên thế giới hiện nay được áp dụng cho các nước đang có nền giáo dục phát triển mạnh. Giáo dục là quốc sách hàng đầu để tạo nguồn nhân lực giúp đất nước phát triển mạnh mẽ và đi lên. Chính vì lẽ đó, việc đổi mới PPDH trên thế giới đã được chú trọng, DHTDA giúp hình thành cho HS sự tích cực, chủ động, sáng tạo, giúp HS dễ hòa nhập vào thực tiễn cuộc sống. 1.1.2. Ở Việt Nam Ở Việt Nam, các hình thức dạy học gần gũi với phương pháp DHTDA có từ rất lâu. Ví dụ: Các khóa luận tốt nghiệp đại học, các luận văn thạc sĩ, luận án tiến sĩ..., tiến hành ở các trường Đại học, trong đó có sinh viên, học viên, nghiên cứu sinh phải thực hiện những nhiệm vụ nghiên cứu với sự nỗ lực cao dưới sự hướng dẫn của Thầy. Còn ở các trường phổ thông, việc GV tổ chức các cuộc tham quan, ngoại khóa, làm thí nghiệm theo lớp và khi kết thúc HS phải có bản tổng kết hay báo cáo. Trong những năm gần đây, cùng với sự tăng cường hợp tác quốc tế giữa Việt Nam với các nước trên thế giới và việc phát triển của CNTT và TT nên DHTDA ngày càng được giới thiệu rộng rãi và sử dụng sâu rộng ở Việt Nam. Chương trình “Dạy học cho tương lai” của Intel nhằm giúp GV phổ thông biết cách khai thác và sử dụng máy tính điện tử để góp phần hình thành và phát triển trí tưởng tượng của HS và cuối cùng là đưa các em tới một PPDH, hình thức dạy học hiệu quả hơn dựa trên nền tảng của DHTDA [15].
8 Những công trình nghiên cứu liên quan đến DHTDA như: Năm 2004, trong tạp chí Giáo dục số 80, tác giả Nguyễn Thị Diệu Thảo, Nguyễn Văn Cường đã công bố bài viết về “DHTDA - Một phương pháp có chức năng kép trong đào tạo giáo viên” [21]. Năm 2007, trong tạp chí giáo dục số 157, tác giả Đỗ Hương Trà đã công bố bài viết về “DHTDA và tiến trình thực hiện” [26]. Năm 2008, trong luận án Tiến sĩ Giáo dục học, tác giả Nguễn Thị Diệu Thảo đã công bố bài viết về “DHTDA và vận dụng trong đào tạo giáo viên môn Công nghệ phần Kinh tế gia đình” [22]. Năm 2010, trong tạp chí GD số 249 ( kì 1 – 11/2010), tác giả Nguyễn Tuyết Nga – Nguyễn Thị Thanh Trà, đã công bố bài viết về “Vận dụng phương pháp dạy học theo dự án vào dạy học môn tự nhiên và xã hội lớp 3” [ 18]. Qua các công trình nêu trên và từ các nguồn thông tin đã có về phương pháp DHTDA cho thấy sự quan tâm của giáo dục đối với việc vận dụng phương pháp DHTDA vào định hướng đổi mới PPDH hiện nay. Hầu hết các ý kiến đều thừa nhận những tác động tích cực của nó đối với quá trình dạy học. Tuy nhiên, sự triển khai trên diện rộng hình thức DHTDA vào các trường phổ thông còn rất khiêm tốn. Chính vì vậy, sự nghiên cứu tiếp theo và vận dụng một cách linh hoạt hình thức này trong dạy học có ý nghĩa to lớn. Đề tài của tôi tiếp tục nghiên cứu và thực nghiệm kiểm định tính khả thi của việc vận dụng DHTDA để phát triển năng lực tự nghiên cứu cho HS THPT. 1.2. Vận dụng DHTDA đáp ứng yêu cầu đổi mới phương pháp dạy học Mục tiêu giáo dục hiện nay không chỉ dừng lại ở việc truyền thụ những kiến thức, những kĩ năng có sẵn cho người học mà điều đặc biệt quan trọng là phải bồi dưỡng cho người học năng lực tư duy, sáng tạo, năng lực GQVĐ… Nghị quyết TƯ 2 khóa VIII khẳng định: “Phải đổi mới phương pháp giáo dục – đào tạo, khắc phục lối truyền thụ một chiều, rèn luyện thành nếp tư duy sáng tạo của người học” [11].
9 Điều 24.2 Luật Giáo dục đã quy định: “Phương pháp giáo dục phổ thông phải phát huy tính tích cực, tự giác, chủ động, sáng tạo của học sinh; Phù hợp với đặc điểm của từng lớp học, môn học; Bồi dưỡng phương pháp tự học, rèn luyện kĩ năng vận dụng kiến thức vào thực tiễn, tác động đến tình cảm, đem lại niềm vui, hứng thú học tập cho học sinh” [16]. Việc đổi mới giáo dục bao gồm đổi mới cả chương trình và cả phương pháp đào tạo. Đổi mới phương pháp giáo dục phải đáp ứng yêu cầu nâng cao chất lượng giáo dục, cần chú ý phát triển năng lực ở người học: Năng lực tự học, tự tìm tòi, năng lực GQVĐ … Ngày nay, các PPDH theo quan điểm dạy học tích cực:“Dạy học lấy người học làm trung tâm” đang phát triển mạnh mẽ. Một phương hướng quan trọng trong việc hiện đại hóa các PPDH là tìm kiếm các PPDH mới và cải tiến các phương pháp truyền thống cho phù hợp với nội dung hiện đại. Các công trình của I.Ia Lecne, M.I. Macmotop, M.N.Xcatkin… đã nêu bật vai trò quan trọng của các PPDH tích cực nói chung và DHTDA trong việc phát triển năng lực GQVĐ ở HS [23]. DHTDA có tác dụng phát huy hoạt động nhận thức tự chủ, tích cực của HS, giúp HS chiếm lĩnh được những kiến thức khoa học sâu sắc, vững chắc, đồng thời đảm bảo được sự phát triển trí tuệ, phát triển năng lực sáng tạo, năng lực GQVĐ của HS trong quá trình học tập [29]. Hay nói cách khác, vận dụng DHTDA đã thực hiện được tốt mục tiêu “kép”: Vừa giúp HS chủ động lĩnh hội được kiến thức, vừa hình thành và phát triển những năng lực và phẩm chất đạo đức cần thiết ở họ. Qua tìm hiểu các công trình nghiên cứu của các tác giả, chúng tôi cho rằng: Việc đổi mới PPDH đã được Đảng, Nhà nước và Ngành GD& ĐT đặc biệt hết sức quan tâm. Để con người vào đời là con người tự chủ, năng động và sáng tạo thì phương pháp giáo dục phải hướng vào việc rèn luyện và phát triển khả năng suy nghĩ và làm việc một cách năng động, tự chủ và sáng tạo của HS
10 ngay khi còn ở trên ghế nhà trường. Đó là một định hướng chung về đổi mới PPDH của nước ta hiện nay. 1.3. Dạy học theo dự án 1.3.1. Một số khái niệm cơ bản a. Dự án Dự án là gì ? Thuật ngữ “Dự án” trong tiếng anh là “Project”, có gốc tiếng La tinh là “Projeyesre” có nghĩa là một đề án, một dự thảo hay một kế hoạch. Theo từ điển bách khoa mở Wikipedia thì “Dự án là tập hợp các công việc nối tiếp nhau, được thực hiện trong một khoảng thời gian xác định, với những nguồn lực nhất định nhằm đạt được những mục tiêu cụ thể, rõ ràng, nhằm thỏa mãn nhu cầu của đối tượng hướng đến” [24]. Khái niệm dự án đã được sử dụng phổ biến trong các lĩnh vực kinh tế - xã hội: Sản xuất, doanh nghiệp, nghiên cứu khoa học…; Và tiếp đến là lĩnh vực GD&ĐT không chỉ với ý nghĩa là các dự án phát triển giáo dục mà còn được sử dụng như một PPDH, tạo điều kiện cho HS phát triển toàn diện [27] và chúng tôi cho rằng dự án là một quá trình hoạt động của một người hay một nhóm người để thực hiện kế hoạch tự đề ra và tạo ra sản phẩm theo mục tiêu đề ra. b. Dự án học tập Trong DHTDA người học lĩnh hội những kiến thức và kĩ năng thông qua việc giải quyết một bài tập tình huống gắn với thực tiễn hay chính là DAHT. Theo chúng tôi, Dự án học tập là dự án mà HS sẽ tiếp nhận kiến thức của bài học, rèn luyện và phát triển kĩ năng thông qua quá trình thực hiện hàng loạt các hoạt động học tập trong một dự án. c. Dạy học theo dự án Qua nghiên cứu các tài liệu về DHTDA, chúng tôi nhận thấy các tác giả có nhiều cách định nghĩa về DHTDA chẳng hạn: Nhà nghiên cứu Trentten và Zacharion [24] đã tổng kết và nêu một cách
11 khái quát về DHTDA như sau: “DHTDA là phương pháp dạy học có hệ thống, HS được trao quyền để thực hiện các hoạt động, được phép sử dụng thói quen làm việc hiệu quả và áp dụng tư duy phê phán để giải quyết vấn đề thông qua hoạt động tìm kiếm, kiến tạo ra sản phẩm khi thực hiện dự án. Trong suốt quá trình này HS được học kiến thức mới, rèn luyện kĩ năng và thái độ hoạt động tích cực”. DHTDA là một phương pháp dạy học tích cực, trong đó giáo viên hướng dẫn học sinh thực hiện một nhiệm vụ học tập phức hợp, gắn với thực tiễn, kết hợp lí thuyết và thực hành, tự lực lập kế hoạch, thực hiện và đánh giá kết quả [21]. Trong phạm vi nghiên cứu chúng tôi đề xuất khái niệm DHTDA như sau: DHTDA là một phương pháp dạy học, trong đó người học thực hiện một nhiệm vụ học tập phức hợp, có sự kết hợp giữa lí thuyết và thực tiễn. Nhiệm vụ này được thực hiện với tính tự lực cao trong toàn bộ quá trình học tập, từ việc xác định mục đích, lập kế hoạch, đến việc thực hiện dự án, kiểm tra, điều khiển, đánh giá quá trình và kết quả thực nghiệm. 1.3.2. Bản chất DHTDA Có nhiều cách hiểu khác nhau về bản chất DHTDA: Theo Nguyễn Văn Cường: “DHTDA là một hình thức dạy học, trong đó HS dưới sự điều khiển và giúp đỡ của GV tự lực giải quyết một nhiệm vụ học tập mang tính phức hợp không chỉ về mặt lí thuyết mà đặc biệt về mặt thực hành, thông qua đó tạo ra các sản phẩm thực hành có thể giới thiệu, công bố được” [10]. Tác giả Nguyễn Thị Diệu Thảo cho rằng: “DHTDA là một PPDH, trong đó người học thực hiện một nhiệm vụ phức hợp, có sự kết hợp giữ lí thuyết và thực tiễn. Nhiệm vụ này được thực hiện với tính tự lực cao trong toàn bộ quá trình học tập, từ việc xác định mục đích, lập kế hoạch, đến việc thực hiện dự án, kiểm tra, điều khiển, đánh giá quá trình và kết quả thực hiện. Kết quả dự án là những sản phẩm có thể trình bày, giới thiệu” [22].