intTypePromotion=1
zunia.vn Tuyển sinh 2024 dành cho Gen-Z zunia.vn zunia.vn
ADSENSE
 » 
 » 

Luận văn Thạc sĩ Khoa học: Hoàn thiện mô hình đồng quản lý môi trường trong vùng nuôi ngao tại xã Giao Xuân, Giao Thủy, Nam Định

Chia sẻ: Na Na | Ngày: | Loại File: DOC | Số trang:112

Thêm vào BST
Báo xấu
46
lượt xem 8
download
 
  Download Vui lòng tải xuống để xem tài liệu đầy đủ

Luận văn với mục tiêu đánh giá thực trạng và hiệu quả áp dụng phương thức ĐQL vùng nuôi ngao; rút ra những bài học kinh nghiệm trong áp dụng đồng quản lý để bảo vệ môi trường vùng nuôi ngao tại xã Giao Xuân, Giao Thủy, Nam Định. Từ đó mạnh dạn đưa ra những đề xuất giải pháp hoàn thiện mô hình đồng quản lý để có thể áp dụng đồng quản lý trong bảo vệ môi trường vùng nuôi ngao theo hướng bền vững.

Chủ đề:

Bình luận(0) Đăng nhập để gửi bình luận!

Lưu

Nội dung Text: Luận văn Thạc sĩ Khoa học: Hoàn thiện mô hình đồng quản lý môi trường trong vùng nuôi ngao tại xã Giao Xuân, Giao Thủy, Nam Định

  1. ĐẠI HỌC QUỐC GIA HÀ NỘI TRƯỜNG ĐẠI HỌC KHOA HỌC TỰ NHIÊN ­­­­­­­***­­­­­­­ Đỗ Thị Huyền Trang HOÀN THIỆN MÔ HÌNH ĐỒNG QUẢN LÝ MÔI TRƯỜNG  TRONG VÙNG NUÔI NGAO XàGIAO XUÂN,  GIAO THỦY, NAM ĐỊNH  LUẬN VĂN THẠC SỸ KHOA HỌC                          
  2. ĐẠI HỌC QUỐC GIA HÀ NỘI TRƯỜNG ĐẠI HỌC KHOA HỌC TỰ NHIÊN ­­­­­­­***­­­­­­­ Đỗ Thị Huyền Trang HOÀN THIỆN MÔ HÌNH ĐỒNG QUẢN LÝ MÔI TRƯỜNG  TRONG VÙNG NUÔI NGAO XàGIAO XUÂN,  GIAO THỦY, NAM ĐỊNH  LUẬN VĂN THẠC SỸ KHOA HỌC Chuyên ngành: Khoa học Môi trường Mã số: 60 44 03 01                               NGƯỜI HƯỚNG DẪN KHOA HỌC                             PGS.TS. NGUYỄN CHU HỒI Hà Nội, 2013
  3. Lời cảm ơn Lời đầu tiên em xin gửi lời cảm  ơn sâu sắc tới PGS.TS. Nguyễn Chu Hồi ­   Khoa Môi trường, Trường Đại học Khoa học Tự nhiên đã tận tình hướng dẫn và  giúp đỡ em trong suốt quá trình làm khóa luận. Em xin cảm  ơn các thầy, cô giáo trong Khoa Môi trường, các thầy cô trong   bộ môn Quản lý Môi trường đã cung cấp các kiến thức khoa học về môi trường   và kiến thức các ngành khoa học khác. Những kiến thức đó sẽ  tạo tiền đề  cho   em trong quá trình học tập, nghiên cứu và công tác sau này.  Bên cạnh đó, em xin cảm  ơn Viện Kinh tế và Quy hoạch thủy sản đã tạo   điều kiện cho em tham gia thực hiện dự  án “Điều tra, khảo sát, đánh giá thực   trạng các mô hình đồng quản lý và đề  xuất xây dựng một số  chính sách tăng   cường đồng quản lý trong ngành thủy sản” để  em có thể  tiếp cận và hiểu biết  để hoàn thành luận văn. Em cũng xin cảm ơn các cán bộ Sở Nông nghiệp và Phát  triển nông thôn tỉnh Nam Định, Phòng Nông nghiệp huyện Giao Thủy,  Ủy ban  Nhân dân xã Giao Xuân đã tạo điều kiện cung cấp số  liệu cũng như  trong quá   trình tìm hiểu thực tế.  Cuối cùng em xin chân thành cảm ơn sự giúp đỡ, động viên và tạo mọi điều   kiện của gia đình, bạn bè để em hoàn thành khóa luận này.                                                                  Hà Nội, tháng 12 năm 2013                                                                                 Học viên                                                                        Đỗ Thị Huyền Trang
  4. MỤC LỤC  MỞ ĐẦU                                                                                                                                   ...............................................................................................................................      1  CHƯƠNG 1: TỔNG QUAN                                                                                                   ...............................................................................................      4  1.1. Cơ sở khoa học áp dụng đồng quản lý                                                                          ......................................................................      4  1.1.1. Một số khái niệm và quan niệm cơ bản                                                                ............................................................      4  1.1.2. Đặc điểm cơ bản của ĐQL                                                                                  ..............................................................................       12  1.1.3. ĐQL là một quá trình                                                                                             .........................................................................................       13  1.1.4. Quản lý nghề cá dựa vào cộng đồng là gì?                                                          .....................................................       14  1.1.5. Thực trạng quan niệm ĐQL ở Việt Nam                                                             .........................................................       16  1.2. Đồng quản lý thủy sản của một số nước trên thế giới                                             .........................................       17  1.2.1. Phân quyền cho cộng đồng trong xác định mục tiêu quản lý                              ..........................       18  1.2.2. Lồng ghép tri thức bản địa vào quá trình ĐQL                                                     .................................................       19  1.2.3. Vấn đề quy mô                                                                                                      ..................................................................................................       19  1.3. Nhu cầu áp dụng đồng quản lý nghề cá                                                                      ..................................................................       20  1.3.1. Sơ lược tiềm năng nguồn lợi                                                                                ...........................................................................       20  1.3.2. Tình hình nuôi trồng và vấn đề môi trường                                                         ....................................................       21  1.3.3. Nhu cầu áp dụng ĐQL trong nuôi trồng thủy sản                                               ...........................................       22  1.3.4. Sơ lược về tình hình triển khai ĐQL nghề cá ở Việt Nam                                 .............................       23  1.4. Bài học rút ra từ việc áp dụng ĐQL                                                                            ........................................................................       25  1.4.1. Xác định rõ phạm vi quản lý, đối tượng và chủ thể quản lý                              ..........................       25  1.4.2. Nâng cao nhận thức cho các bên liên quan                                                           ......................................................       25  1.4.3. Nâng cao năng lực cho các bên liên quan                                                              ..........................................................       25  1.4.4. Lựa chọn hạt nhân quản lý                                                                                   ...............................................................................       25  1.4.5. Xây dựng cơ chế quản lý hợp lý                                                                          ......................................................................       25  1.4.6. Điều kiện pháp lý để thực hiện mô hình                                                             .........................................................       26  1.4.7. Phát triển sinh kế thay thế                                                                                    ................................................................................       26  1.4.8. Sử dụng tốt hỗ trợ về kỹ thuật và tài chính của các nhà tài trợ                         .....................       26  1.5. Tổng quan khu vực nghiên cứu                                                                                    ................................................................................       27  1.5.1. Điều kiện tự nhiên huyện Giao Thủy                                                                  ..............................................................       27  1.5.2. Điều kiện kinh tế ­ xã hội                                                                                     .................................................................................       31  1.5.3. Các lợi thế và hạn chế trong nuôi ngao tại xã Giao Xuân                                   ..............................      33  CHƯƠNG 2                                                                                                                            ........................................................................................................................       38  ĐỐI TƯỢNG, NỘI DUNG VÀ PHƯƠNG PHÁP NGHIÊN CỨU                                  ..............................       38  2.1. Phạm vi, đối tượng nghiên cứu                                                                                   ...............................................................................      38  2.2. Nội dung nghiên cứu                                                                                                    ................................................................................................       38  2.3. Phương pháp nghiên cứu                                                                                              ..........................................................................................      38  2.3.1. Phương pháp kế thừa tài liệu có sẵn                                                                    ...............................................................       38
  5.  2.3.2. Các phương pháp nghiên cứu định tính                                                                ...........................................................      39  2.3.3. Áp dụng khung phân tích ĐQL                                                                              .........................................................................       40  2.3.4. Tiêu chí đánh giá ĐQL                                                                                           .......................................................................................       41  CHƯƠNG 3: KẾT QUẢ NGHIÊN CỨU VÀ THẢO LUẬN                                            ........................................       44  3.1. ĐQL môi trường tại vùng nuôi ngao                                                                            .......................................................................       44  3.1.1. Thực trạng ĐQL tại vùng nuôi ngao                                                                     .................................................................       44  3.1.2. Tác động ĐQL đối với vùng nghiên cứu                                                              ..........................................................      51  3.2. Đánh giá mô hình ĐQL dựa vào các tiêu chí                                                                ............................................................      55  3.2.1. Xây dựng và tổ chức thực hiện mô hình                                                              ..........................................................      55  3.2.2. Hiệu quả của mô hình (23 điểm)                                                                         .....................................................................       59  3.2.3. Tính bền vững và khả năng nhân rộng của mô hình (4 điểm)                            ........................       62  3.3. Đánh giá chung                                                                                                              ..........................................................................................................       63  3.3.1. Hiệu quả của mô hình                                                                                           .......................................................................................       63  3.3.2. So sánh với mô hình ĐQL của HTX khai thác ngao tại Bến Tre                        ....................       64  3.3.3. Những hạn chế sau áp dụng ĐQL đối với vùng nuôi                                          ......................................      67  3.4. Đề xuất giải pháp và các khuyến nghị                                                                        ....................................................................       68  3.4.1. Về cơ cấu tổ chức và quản lý                                                                              ..........................................................................       68  a) Cấp cộng đồng                                                                                                            ........................................................................................................       69  b) Cấp quản lý địa phương (tỉnh/huyện/xã)                                                                   ...............................................................      72  3.4.2. Về thể chế, chính sách                                                                                          ......................................................................................       73  3.4.3. Nâng cao ý thức và tổ chức sản xuất                                                                   ...............................................................       74  3.4.4. Tích cực phát huy vai trò của người dân trong áp dụng ĐQL                             .........................      75  3.4.5. Xây dựng cơ chế đảm bảo hoạt động của cộng đồng                                       ....................................       76  KẾT LUẬN VÀ KHUYẾN NGHỊ                                                                                        ....................................................................................       80
  6. DANH MỤC BẢNG  Bảng 1: Các đặc điểm chính của hệ thống quản lý nghề cá                                           ......................................      6  Bảng 2: Cho điểm đánh giá mức đô đạt được các tiêu chí                                              ..........................................       43  Bảng 3: Tóm tắt cơ chế quản lý vùng nuôi nhuyễn thể huyện Giao Thủy                 ............       45  Bảng 4: Thu nhập của các hộ từ hoạt động nuôi ngao năm 2011                                 .............................       53  Bảng 5: Ước lượng phần trăm thu nhập của gia đình từ nghề NTTS                         .....................       53 Bảng 6: Tóm tắt tác động của nuôi nhuyễn thể tới cơ cấu ngành nghề xã Giao   Xuân                                                                                                                                         .....................................................................................................................................       54  Bảng 7: Tổng hợp ý kiến của người dân về nhu cầu xây dựng ĐQL                          ......................       54  Bảng 8: Tổng hợp ý kiến về người khởi tạo mô hình ĐQL                                          ......................................       55  Bảng 9: So sánh một số chỉ tiêu của 2 mô hình ĐQL ngao                                              ..........................................       65 DANH MỤC HÌNH  Hình 1. Hệ thống quản lý nghề cá                                                                                        ....................................................................................      6  Hình 2: ĐQL là sự cộng tác giữa các bên                                                                             .........................................................................      8  Hình 3: Các kiểu ĐQL và quản lý nghề cá dựa vào cộng đồng                                       ...................................      9  Hình 4: Bản  đồ khu vực VQG Xuân Thủy năm 2008                                                     .................................................       28 Hình 5: ĐQL (đường chéo) lồng ghép hai hệ thống quản lý dựa vào Chính phủ và   vào cộng đồng ­ hai phần tam giác của hình chữ nhật                                                    ................................................       40  Hình 6: Sơ đồ tổ chức đồng quản lý nuôi ngao tại xã Giao Xuân                                 .............................       45  Hình 7: So sánh tình trạng nguồn nước cách đây 10 năm và hiện nay                          ......................       46  Hình 8: So sánh tình trạng ngao giống cách đây 10 năm và hiện nay                            ........................       48  Hình 9: So sánh năng suất ngao hiện nay so với 10 năm trước                                      ..................................       48 Hình 10: Sơ đồ hệ thống tổ chức quản lý HTX, tập đoàn quản lý khai thác ngao   Bến Tre                                                                                                                                   ..............................................................................................................................       65  (Nguồn: Sở NN&PTNT Bến Tre)                                                                                       ...................................................................................       65
  7. DANH MỤC CÁC CHỮ VIẾT TẮT BCĐ Ban chỉ đạo CN ­ TTCN Công nghiệp ­ Tiểu thủ công nghiệp ĐBSH Đồng bằng sông Hồng ĐNA  Đông Nam Á  ĐQL Đồng quản lý EU Ủy ban châu Âu HTX Hợp tác xã KT&QHTS Kinh tế và Quy hoạch thủy sản MCD Trung tâm Bảo tồn sinh vật biển và Phát triển cộng đồng NTTS Nuôi trồng thủy sản NGOs Các tổ chức phi chính phủ NN&PTNT Nông nghiệp và Phát triển nông thôn QLDVCĐ Quản lý dựa vào cộng đồng QLNCDVCĐ Quản lý nghề cá dựa vào cộng đồng RNM Rừng ngập mặn SEAFDEC Trung tâm Phát triển Nghề cá Đông Nam Á SCAFI Hợp phần tăng cường quản lý khai thác thủy sản TN&MT Tài nguyên và Môi trường VQG Vườn Quốc gia UBND Ủy ban Nhân dân UNESCO Tổ  chức   Giáo  dục,  Khoa  học   và  Văn hóa  của   Liên  hiệp   quốc 
  8. Luận văn tốt nghiệp                                            Đỗ Thị Huyền Trang ­ K19 CHMT MỞ ĐẦU Việt Nam có lợi thế phát triển thủy sản nhờ tính đa dạng của các kiểu loại   sinh cảnh và các thủy vực. Nghề thủy sản cũng là nghề truyền thống ở các vùng  nông thôn, gắn với sinh kế của người dân. Đến nay mặc dù thủy sản đã trở thành   một trong 10 ngành kinh tế  xuất khẩu đứng đầu  ở  nước ta, nhưng về  bản chất   vẫn là một nghề cá nhỏ (small­scale fisheries), trước kia còn gọi là “nghề cá nhân  dân”. Bởi vậy, phương thức quản lý nghề  cá có sự  tham gia của người dân địa  phương   (participatory   management),   quản   lý   dựa   vào   cộng   đồng   (community­ based management) và đồng quản lý (ĐQL, co­management) đã được quan tâm áp  dụng. Các phương thức quản lý nói trên đã được áp dụng trong lĩnh vực quản lý   thủy sản tại Việt Nam từ những năm 90 của thế kỷ XX [2]. Từ đó đến nay đã có  một số nghiên cứu của các Viện nghiên cứu thuộc Bộ Thủy sản trước đây về các   vấn đề này. Trong những năm qua, dưới sự chỉ đạo của Bộ Nông nghiệp và Phát  triển nông thôn (NN&PTNT), sự nỗ lực của các cơ quan nghiên cứu và sự tài trợ  của các tổ chức quốc tế đã có nhiều mô hình quản lý theo các phương thức khác   nhau nói trên được nghiên cứu, thử nghiệm trong các lĩnh vực sản xuất của ngành   thủy sản (khai thác và bảo vệ nguồn lợi, nuôi trồng thủy sản, chế biến thủy sản)  trên các vùng sinh thái và ở các địa phương khác nhau trong cả nước. Có thể  thấy rằng, việc triển khai các mô hình đồng quản lý bước đầu đã  đem lại lợi ích tích cực: tạo cơ  hội mới về việc làm, huy động nguồn lực, khả  năng chưa sử  dụng của cộng đồng; nâng cao nhận thức và trách nhiệm đối với   việc bảo vệ  nguồn lợi thủy sản tại  địa phương, và bước  đầu liên kết được  quyền và lợi của cộng đồng địa phương. Đối với ngành thủy sản, đây là nhiệm vụ  quan trọng trong tổ chức lại sản   xuất, bảo vệ nguồn lợi theo hướng bền vững, đẩy mạnh xã hội hóa, thu hút các   tổ  chức xã hội và cộng đồng ngư  dân tham gia khai thác, sử  dụng và bảo vệ  nguồn lợi bền vững, hiệu quả, góp phần cải thiện sinh kế, tạo việc làm, tăng thu   nhập, nâng cao mức sống cho cộng đồng ngư dân và góp phần giữ vững an ninh,   Khoa Môi trường                                         1             Trường ĐH Khoa học Tự  nhiên
  9. Luận văn tốt nghiệp                                            Đỗ Thị Huyền Trang ­ K19 CHMT quốc   phòng,…Quyết   định   1690/QĐ­TTg   ngày   16   tháng   9   năm   2010   của   Thủ  tướng chính phủ  về  phê duyệt Chiến lược phát triển ngành thủy sản Việt Nam   đến 2020 đã xác định rõ phải xây dựng “Đề  án phát triển quản lý nghề  cá cộng   đồng”. Bên cạnh những thành tựu đã đạt được, việc áp dụng đồng quản lý vẫn còn   tồn tại các hạn chế như kém ổn định và chưa phát huy tác động tích cực khi dự án   kết thúc. Mặt khác còn thiếu các cơ chế, chính sách đảm bảo cho người dân được  tham gia đầy đủ, chủ  động và hiệu quả  vào quá trình quản lý sản xuất kinh   doanh, quản lý môi trường và nguồn lợi thủy sản. Vì thế, khả năng nhân mô hình   ra diện rộng gặp nhiều khó khăn. Trong khuôn khổ  của luận văn tốt nghiệp cao học chuyên ngành Quản lý  môi trường, tôi chọn địa điểm vùng nuôi ngao tại xã Giao Xuân, Giao Thủy,  Nam Định. Đây là một trong 5 xã vùng đệm của Vườn Quốc Gia (VQG) Xuân  Thủy có hoạt động nuôi ngao tập trung, chiếm khoảng trên 50% diện tích nuôi  ngao trong toàn huyện.  Với đặc điểm là xã vùng đệm của VQG, Giao Xuân có nhiều vấn đề  trong   việc kết hợp các hoạt động phát triển với hoạt động bảo tồn. Đáp ứng nhu cầu  đó, với sự hỗ trợ của Trung tâm Bảo tồn Sinh vật biển và Phát triển Cộng đồng   (MCD), cuối năm 2009 tổ  hợp tác nuôi ngao bền vững ra đời với phương thức   sản xuất thân thiện với môi trường. Tháng 8 năm 2011, tổ hợp tác đã gia nhập trở  thành hội viên của Hội nhuyễn thể huyện Giao Thủy, tỉnh Nam Định và có những   đóng góp đáng kể trong hoạt động của hội này.  Nhìn chung, đồng quản lý khi được áp dụng đã đạt được những thành công  nhất định trong đó phải kể  đến tình trạng con giống được cải thiện, xây dựng   được thương hiệu Ngao sạch Giao Thủy và quan trọng là vấn đề  môi trường,  mâu thuẫn/xung đột lợi ích được cải thiện đáng kể.  Luận văn “Hoàn thiện mô hình đồng quản lý môi trường trong vùng  nuôi ngao tại xã Giao Xuân, Giao Thủy, Nam Định” với mục tiêu đánh giá thực  trạng và hiệu quả  áp dụng phương thức ĐQL vùng nuôi ngao; rút ra những bài   học kinh nghiệm trong áp dụng đồng quản lý để  bảo vệ  môi trường vùng nuôi  Khoa Môi trường                                                     Tr 2 ường ĐH Khoa học Tự nhiên
  10. Luận văn tốt nghiệp                                            Đỗ Thị Huyền Trang ­ K19 CHMT ngao tại xã Giao Xuân, Giao Thủy, Nam Định. Từ đó mạnh dạn đưa ra những đề  xuất giải pháp hoàn thiện mô hình đồng quản lý để có thể áp dụng đồng quản lý   trong bảo vệ môi trường vùng nuôi ngao theo hướng bền vững. Khoa Môi trường                                                     Tr 3 ường ĐH Khoa học Tự nhiên
  11. Luận văn tốt nghiệp                                            Đỗ Thị Huyền Trang ­ K19 CHMT CHƯƠNG 1: TỔNG QUAN 1.1. Cơ sở khoa học áp dụng đồng quản lý 1.1.1. Một số khái niệm và quan niệm cơ bản a) Khái niệm đồng quản lý nghề cá nhỏ ­ Cộng đồng được hiểu là toàn thể  những người sống thành một xã hội,   trong cùng một khu vực địa lý nhất định, có những điểm giống nhau, gắn bó   thành một khối. Thuật ngữ  “cộng đồng” xuất phát từ  sự  đa dạng các mối quan tâm của các  nhóm người khác nhau. Cộng đồng có thể  được định nghĩa theo ranh giới nguồn   lợi hoặc chính trị, xã hội như cộng đồng của những cá nhân cùng chung mối quan  tâm. Cộng đồng địa lý thường là một tổ chức chính trị làng xã. ­ Thuật ngữ  ĐQL là một khái niệm đã đượ c biết đến khoảng 1/4 thế  kỷ  trước và gần đây trở thành một trong những vấn đề  đượ c quan tâm nhiều nhất   trong lĩnh vực nghề cá [2]. Nó đã xuất hiện  ở hệ thống nghề cá các nướ c như:   Tây Ban Nha, Pháp, Nhật Bản, Inđônexia, hệ thống quản lý nghề  cá Lofoten  ở  Nauy, hệ  thống Panchayat của  Ấn Độ. Đến nay nó đã có  ở  hầu hết các nướ c  trên thế giới, cả các nước phát triển và đang phát triển.  ­ Khái niệm ĐQL  lần đầu tiên được Kearney (1984) nhắc đến với một ý  nghĩa sơ sài về sự hợp tác trong quản lý nguồn lợi cá trích tại vùng biển Canada.   Nhiều nhà nghiên cứu, trong đó nổi bật là Jentoft (1989) và Pinkerton (1989) đã  phát triển khái niệm này dưới góc độ  xã hội học và thể  chế. Khung phân tích và   những hướng dẫn thiết lập ĐQL được Oakerson (1992) và Tổ chức các nước phát  triển OECD (1996) xây dựng. Phân loại ĐQL đã được Sen và Raakjaer Nielsen (1996)  giới thiệu. Khái niệm ĐQL đã được sử  dụng như  là một cách thiết lập cơ  chế  về  quản lý nguồn lợi, mà không có một khuôn mẫu chung cho tất cả các trường hợp cụ  thể.  Hiện nay có rất nhiều  định nghĩa về  ĐQL  trong các kết quả  nghiên cứu,  triển khai mô hình của các nhà khoa học ở nhiều quốc gia trên thế giới, trong đó  Khoa Môi trường                                                     Tr 4 ường ĐH Khoa học Tự nhiên
  12. Luận văn tốt nghiệp                                            Đỗ Thị Huyền Trang ­ K19 CHMT có Việt Nam. Theo đó, ĐQL được hiểu là sự  chia sẻ  trách nhiệm quản lý giữa   các cơ  quan Nhà nước và người sử  dụng nguồn lợi (cộng đồng) thông qua các   hình  thức   hợp  tác.   Ngân  hàng   Thế   giới   định   nghĩa   ĐQL   là   “sự   chia   sẻ   trách  nhiệm, quyền và nghĩa vụ  giữa các bên tham gia, cụ  thể, đó là cộng đồng địa  phương và Nhà nước: là một cách phi tập trung hóa quá trình ra quyết định với sự  bình đẳng giữa các bên” (The World Bank, 1999) [2]. Ngoài hai thực thể chính là  những người trực tiếp sử dụng nguồn lợi và Nhà nước, các nhóm người khác như  các nhà khoa học, hội nghề  nghiệp,…cũng có thể  đóng vai trò nhất định trong   ĐQL. ĐQL khác với quản lý nghề  cá dựa vào cộng đồng (QLDVCĐ­community­ based fisheries management) bởi Nhà nước vẫn giữ  vai trò quan trọng trong quá  trình thiết lập và thực thi các quy định. ĐQL nghề cá có thể được hiểu như là phương pháp tham gia, nơi mà Chính  phủ  và người sử dụng nguồn lợi thuỷ sản chia sẻ trách nhiệm và quyền hạn để  quản lý nghề cá quốc gia hoặc nghề cá trong một vùng, dựa trên sự hợp tác giữa   hai bên và với các bên liên quan khác [8]. Theo nghĩa rộng hơn, ĐQL là một quá trình hợp tác, tham gia vào việc ra   quyết định giữa người sử dụng nguồn lợi, chính quyền các cấp, cơ  quan nghiên   cứu và các bên tham gia khác hay là sự hợp tác, tham gia, chia sẻ, đại diện. ĐQL  là cơ  sở  để  giảm quá trình ra quyết định theo nguyên tắc áp đặt, là cơ  sở  giải   quyết xung đột lợi ích (bao gồm cả lợi ích môi trường) thông qua quá trình tham  gia, là cơ sở để phát triển và sử dụng bền vững nguồn lợi. b) Phương thức quản lý nghề cá nhỏ Dựa vào mức độ  chia sẻ  quyền ra quyết định, hoạt động quản lý nghề  cá   được đặc trưng bởi các phương thức quản lý nghề cá khác nhau gồm: (i) Quản lý  dựa vào chính quyền, (ii) Đồng quản lý, (iii) Quản lý mở, tự  do hay không có sự  quản lý và (iv) Quản lý dựa vào cộng đồng (Hình 1) [2].  Khoa Môi trường                                                     Tr 5 ường ĐH Khoa học Tự nhiên
  13. Luận văn tốt nghiệp                                            Đỗ Thị Huyền Trang ­ K19 CHMT Quản lý dựa vào Chính phủ 2 Quản lý dựa vào chính phủ              Đồng quản lý                                                                                   3                                                   4                       Quản lý mở, tự do                            Quản lý dựa vào cộng đồng                                                                0 Quản lý dựa vào cộng đồng Hình 1. Hệ thống quản lý nghề cá Theo Jentoft (1989) đặc điểm cơ bản của hệ thống quản lý nghề cá là: khởi  xướng, tổ  chức, lãnh đạo, kiểm soát, quyền tự  quản và sự  tham gia, mà chi tiết   được thể hiện trong bảng 1 [2]. Bảng 1: Các đặc điểm chính của hệ thống quản lý nghề cá  Các hệ thống quản lý nghề cá TT Các đặc điểm Chính phủ ĐQL Cộng đồng 1 Khởi xướng Trung ương Giao quyền Địa phương Khoa Môi trường                                                     Tr 6 ường ĐH Khoa học Tự nhiên
  14. Luận văn tốt nghiệp                                            Đỗ Thị Huyền Trang ­ K19 CHMT 2 Tổ chức Qui ước Qui ước Không qui ước 3 Lãnh đạo Cấp bậc Tham gia Cùng điều chỉnh 4 Kiểm soát Trung ương Giao quyền Giao quyền 5 Quyền tự quản Không Ít Có 6 Tham gia Không Có Có Như  vậy, có thể  hiểu ĐQL nằm trung gian giữa 2 phương thức: Quản lý   dựa vào chính quyền và cộng đồng tự  quản. Nó là điểm gặp giữa sự  quan tâm   của Chính phủ  trong việc quản lý và bảo vệ nguồn lợi hiệu quả và sự  quan tâm  của cộng đồng với những cơ hội ngang nhau, tự quyết định, tự  kiểm soát và chịu  trách nhiệm đối với qui định đã được khởi xướng. Từ  các nguyên tắc và thực tiễn quản lý như  vậy, có thể  xem ĐQL như  là   một sự sắp xếp, phối hợp, trong đó cộng đồng của những người sử dụng nguồn   lợi địa phương (ngư dân), chính quyền và các bên tham gia khác (chủ tàu cá, nậu   vựa, doanh nghiệp,…) và các cơ  quan đại diện bên ngoài (các tổ  chức phi chính   phủ, Viện nghiên cứu và trường đại học) đều chia sẻ quyền hạn và trách nhiệm   đối với việc quản lý nghề cá (Hình 2) [13].    Thông qua việc tư vấn và thương thuyết, các bên tham gia đã tiến hành một   thoả thuận chính thức về vai trò, trách nhiệm và quyền hạn tương ứng trong việc   quản lý [13].  Khoa Môi trường                                                     Tr 7 ường ĐH Khoa học Tự nhiên
  15. Luận văn tốt nghiệp                                            Đỗ Thị Huyền Trang ­ K19 CHMT Hình 2: ĐQL là sự cộng tác giữa các bên c) Các kiểu đồng quản lý  Tuỳ thuộc vào trình độ nhận thức, chính trị, xã hội, văn hoá, tập tục của cộng   đồng và mức độ  tham gia của các bên (Nhà nước và cộng đồng) sẽ  xác lập loại  hình ĐQL hay là mức độ  ĐQL của các bên tham gia. Các mô hình ĐQL đã được   xây dựng trên thế  giới rất khác nhau, không có một hình mẫu chung cho tất cả.   Sen & Raakjaer Nielsen (1996) đã phân chia ĐQL thành 5 kiểu khác nhau tùy thuộc   vào mức độ tham gia của cộng đồng và Nhà nước (Hình 3) [13]. Khoa Môi trường                                                     Tr 8 ường ĐH Khoa học Tự nhiên
  16. Luận văn tốt nghiệp                                            Đỗ Thị Huyền Trang ­ K19 CHMT Quản lý dựa vào nhà nước Quản lý dựa vào cồng đồng Thông tin Tư vấn             Hợp tác Tham  Truyền  vấn đạt                     ĐỒNG QUẢN LÝ Thông báo    Lấy ý kiến        Hợp tác            Phổ biến thông tin                Trao đổi thông tin                    Tham vấn                        Hành động phối hợp                             Đối tác                                 Kiểm sóat cộng đồng                                     Điều phối liên vùng Hình 3: Các kiểu ĐQL và quản lý nghề cá dựa vào cộng đồng (Theo Sen & Raakjaer Nielsen, 1996; Pomeroy, 2008) Theo sơ đồ các kiểu ĐQL nói trên, có thể thấy: (1) Truyền đạt (Instructive): Lượng thông tin được trao đổi giữa nhóm sử  dụng và Nhà nước là ít nhất.  (2) Tham vấn (Consultative): Đây là kiểu cơ chế có sự tham khảo ý kiến của  người sử dụng, nhưng mọi quyết định vẫn thuộc quyền của Nhà nước. (3) Hợp tác (Cooperative): Chính quyền và ngư  dân hợp tác cùng nhau trên   cơ sở các bên tham gia bình đẳng để đưa ra quyết định.  Khoa Môi trường                                                     Tr 9 ường ĐH Khoa học Tự nhiên
  17. Luận văn tốt nghiệp                                            Đỗ Thị Huyền Trang ­ K19 CHMT (4) Tư vấn (Advisory): Ngư dân làm tư vấn cho Chính phủ trong quá trình ra  quyết định, đồng thời Chính phủ bảo trợ cho việc thực thi các quyết định này.  (5) Thông tin (Informative): Chính phủ   ủy quyền toàn bộ  quá trình ra quyết  định cho người sử dụng, và người sử  dụng chỉ có trách nhiệm thông báo lại các  quyết định của mình.  Cần nhấn mạnh rằng không phải tất cả quyền lực và trách nhiệm được trao   cho cấp cộng đồng, vì quyền hạn và trách nhiệm cấp nhà nước và cộng đồng rất  khác nhau phụ  thuộc vào từng nước và điều kiện  ở  từng địa điểm cụ  thể. Tuy   nhiên, then chốt đối với ĐQL là quyền lực được thương thảo ở nơi mà tương tác  giữa chính phủ/chính quyền và các lực lượng hành động phi chính phủ  là yếu tố  quan trọng khi xác định cân bằng chung và được chấp nhận trong chia sẻ quyền   lực và giao trách nhiệm [6]. d) Vai trò của quản lý của các bên liên quan Vai trò của Nhà nước trong quá trình ra quyết định Trong các kiểu ĐQL mà  ở  đó Nhà nước giữ  vai trò chính thì quá trình ra  quyết định thuộc về  Nhà nước. Mọi quyết định và thay đổi sẽ  được truyền đạt  xuống dưới, Nhà nước chỉ  đối thoại hoặc tham khảo ý kiến cộng đồng khi cần  thiết. Ngược lại, với kiểu ĐQL thiên về  cộng đồng thì Nhà nước lại giữ  vai trò   rất hạn chế. Quá trình ra quyết định thuộc về cộng đồng. Nhà nước chỉ đóng vai  trò tư vấn hoặc thậm chí chỉ là người nhận thông tin sau khi đã có quyết định từ  phía cộng đồng. ĐQL không có nghĩa là giao phó toàn bộ nguồn lợi cho cộng đồng mà ở đây   Nhà nước vẫn đóng vai trò quan trọng trong quá trình thiết lập và vận hành các  thiết chế quản lý. Vai trò của Nhà nước thể hiện ở 3 khía cạnh sau [13]:   (1) Đảm bảo  tính hiệu quả  trong sử  dụng nguồn lợi: nếu thiếu vắng sự  kiểm soát của Nhà nước, nguồn lợi chung sẽ rơi vào tình trạng “tự  do đánh bắt”   như Hardin (1968) đã mô tả; (2) Đảm bảo tính công bằng: Nhà nước đóng vai trò  như là điều phối viên để cho các nhóm sử dụng khác nhau, nhất là nhóm người sử  Khoa Môi trường                                                     Tr 10 ường ĐH Khoa học Tự nhiên
  18. Luận văn tốt nghiệp                                            Đỗ Thị Huyền Trang ­ K19 CHMT dụng nguồn lợi cho mục đích sinh kế, có cơ  hội được khai thác nguồn lợi như  nhau; (3) Vai trò quản lý hành chính: chỉ  có Nhà nước mới đủ  năng lực để  đảm  bảo các quy định được thực thi. Việc phân chia như  trên là một sự  đơn giản hóa thực tế  các kiểu ĐQL.   Trong thực tế  các kiểu ĐQL rất đa dạng. Vai trò của Nhà nước và của các bên  tham gia, nhất là nhóm sử dụng nguồn lợi, trong quá trình ra quyết định, các công   việc quản lý, và các giai đoạn quản lý sẽ quyết định đến kiểu ĐQL. Vai trò của Nhà nước và nhóm sử dụng nguồn lợi trong quá trình quản lý Tình huống lý tưởng của ĐQL là Nhà nước và nhóm sử  dụng cùng hợp tác   bình đẳng trong mọi công việc quản lý và ở mọi giai đoạn của quá trình quản lý.  Tuy nhiên, trong phần lớn mô hình ĐQL thì vai trò của Nhà nước và nhóm sử  dụng là khác nhau. Jontoft & McCay (1995) phát hiện thấy vai trò của nhóm sử  dụng trong quá trình ra quyết định phụ  thuộc vào việc họ  đại diện cho ai và đại   diện như  thế  nào. Thông thường trong các nước đang phát triển cũng như  phát   triển, có 2 kiểu đại diện của nhóm sử dụng là dựa trên các yếu tố kinh tế ­ xã hội   như: giới tính, tôn giáo hay tộc người. Vai trò của nhóm sử dụng trong quá trình ra   quyết định phụ  thuộc vào năng lực đàm phán, sự  hiểu biết và sức mạnh tương   đối của họ  đối với nhóm khác và với Chính phủ. Ngoài nhóm sử  dụng, còn có  những nhóm khác có thể đóng vai trò trong ĐQL là: các nhà khoa học, nhóm bảo   vệ môi trường hay các nhà xã hội học, họ đại diện cho quyền lợi của công chúng.  Các kiểu đại diện của nhóm này tùy thuộc vào văn hóa chính trị của mỗi nước, ở  đó nền dân chủ  khuyến khích hay không khuyến khích sự  tham gia của những   nhóm này. Tùy thuộc vào kiểu ĐQL mà có những công việc quản lý khác nhau. Nhìn  chung công việc quản lý gồm có: xây dựng chính sách, ước tính trữ lượng nguồn  lợi, xây dựng quyền tiếp cận, quy định thị trường, kiểm soát, giám sát và chế tài.  Trong một số công việc như xây dựng chính sách, vai trò của Nhà nước và   nhóm sử  dụng nguồn lợi thường là ngang nhau; còn một số  công việc khác như  Khoa Môi trường                                                     Tr 11 ường ĐH Khoa học Tự nhiên
  19. Luận văn tốt nghiệp                                            Đỗ Thị Huyền Trang ­ K19 CHMT quyền tiếp cận thì thường thuộc vào thẩm quyền của Nhà nước có sự  tham vấn  của nhóm sử  dụng. Công việc quản lý khác nhau phụ  thuộc vào kiểu ĐQL khác   nhau. Với những công việc có thể  ĐQL, thì cần có sự  phân biệt giữa khái niệm   phi tập trung với khái niệm đại diện. Phi tập trung có nghĩa là trách nhiệm được  đưa xuống cấp quản lý thấp hơn của Chính phủ, còn đại diện nghĩa là chuyển   giao trách nhiệm từ tay Chính phủ xuống cho các tổ chức đại diện nhóm sử dụng  (cấp quốc gia hay địa phương). Tùy thuộc vào chức năng quản lý và bối cảnh  chính trị  ­ xã hội mà một số  công việc quản lý được phi tập trung hóa, còn số  khác thì giao cho đại diện.  Nhóm sử dụng còn có thể tham gia vào các bước của quá trình quản lý đó là:  Lập kế hoạch, thực hiện, và đánh giá. Tình huống lý tưởng nhất là nhóm sử dụng   có quyền tham gia vào tất cả  các bước này. Tuy nhiên trong quá trình thiết lập  ĐQL cần phải tính đến hiệu quả của chi phí cho các bước thực hiện. Trong giai   đoạn lập kế hoạch, sẽ tốn chi phí ít hơn nếu toàn bộ công việc thiết kế được làm   tập trung thay vì đưa xuống để  chờ  các bên cùng hợp tác. Ngược lại, các giai  đoạn thực hiện, giám sát và chế tài sẽ tốn kém hơn nếu thực hiện theo hướng tập   trung (tức không có sự  tham gia tích cực của nhóm sử  dụng) vì khi đó người sử  dụng sẽ không thấy tính chính đáng trong các quy định và thực hiện. Ngược lại,   trong trường hợp thiếu thông tin, ngư  dân sẽ  là người cung cấp nhiều thông tin   trong quá trình hoạch định và thực hiện, và do đó sẽ làm giảm chi phí giao dịch. 1.1.2. Đặc điểm cơ bản của ĐQL a) Sự tham gia của các bên liên quan Sự tham gia chia sẻ của cộng đồng sẽ tạo ra tính hợp pháp của các quy định  quản lý, ít nhất, theo Jentoft (1989) trên 4 góc độ  sau: (i) Nội dung của các quy   định sẽ phù hợp và sát với những vấn đề cộng đồng đang vấp phải hoặc đối mặt;   (ii) Các quy định mà cộng đồng phải tuân theo sẽ  có   tính bình đẳng  hơn; (iii)  Cộng đồng được tham gia vào quá trình ra quyết định sẽ  giúp họ  nâng cao nhận   Khoa Môi trường                                                     Tr 12 ường ĐH Khoa học Tự nhiên
ADSENSE

CÓ THỂ BẠN MUỐN DOWNLOAD

TL.01: Bộ Tiểu Luận Triết Học
207 tài liệu
1470 lượt tải
THÔNG TIN
TRỢ GIÚP
HỖ TRỢ KHÁCH HÀNG
Theo dõi chúng tôi

Chịu trách nhiệm nội dung:

Nguyễn Công Hà - Giám đốc Công ty TNHH TÀI LIỆU TRỰC TUYẾN VI NA

LIÊN HỆ

Địa chỉ: P402, 54A Nơ Trang Long, Phường 14, Q.Bình Thạnh, TP.HCM

Hotline: 093 303 0098

Email: support@tailieu.vn

Giấy phép Mạng Xã Hội số: 670/GP-BTTTT cấp ngày 30/11/2015 Copyright © 2022-2032 TaiLieu.VN. All rights reserved.

 

Đồng bộ tài khoản
2=>2