Luận văn Thạc sĩ Khoa học Kinh tế: Chuyển dịch cơ cấu kinh tế nông nghiệp ở huyện Ba Vì tỉnh Hà Tây theo hướng công nghiệp hóa, hiện đại hóa

Chia sẻ: Anh Ngoc | Ngày: | Loại File: PDF | Số trang:111

Thêm vào BST

Báo xấu

59
lượt xem 15
download

Download Vui lòng tải xuống để xem tài liệu đầy đủ

Luận văn nghiên cứu tình hình chuyển dịch cơ cấu kinh tế nông nghiệp ở huyện Ba Vì theo hướng công nghiệp hóa, hiện đại hóa nông nghiệp nông thôn; những quan điểm và giải pháp chuyển dịch cơ cấu kinh tế nông nghiệp ở huyện Ba Vì tỉnh Hà Tây theo hướng công nghiệp hóa, hiện đại hóa.

Chủ đề:

Bình luận(0) Đăng nhập để gửi bình luận!

Lưu

Nội dung Text: Luận văn Thạc sĩ Khoa học Kinh tế: Chuyển dịch cơ cấu kinh tế nông nghiệp ở huyện Ba Vì tỉnh Hà Tây theo hướng công nghiệp hóa, hiện đại hóa

ĐẠI HỌC QUỐC GIA HÀ NỘI TRUNG TÂM ĐẢO TẠO, B ổ i DƯỠNG GIẢNG VIÊN LÝ LUẬN CHÍNH TRỊ NGUYỄN XUÂN TRƯỜNG ■ C H U Y Ể N D ỊC H c ơ C Ấ U K IN H T Ế N Ô N G N G H I Ệm P * ở H U Y Ệ N B A V ì T ỈN H H À T Â Y T H E O H Ư Ớ N G G Ô N G N G H I Ệ P H O Á , H IỆm N Đ Ạm I H O Â C huyên ngành : K in h t ế c h ín h trị Mã số : 5.02.0Ỉ LUẬN VÃN THẠC SĨ KHOA HỌC KINH TẾ Người hướng dần khoa học: P G S.T S L Ạ I NGỌC H Ả I HÀ NỘI - 2004
BẢN« KÝ HIỆU CHỮ VĨẾT TẮT Chữ viết tát Chữ viết đầy đủ CCKT Cư cấu kinh tê CCKTNN Cơ cấu kinh tế nỏng nghiệp CDCCKT Chuyển dịch cơ cấu kinh tế CDCCKTNN Chuyển dịch cơ cấu kinh tế nông nghiệp CNH, HĐH Công nghiệp hoá, hiện đại hoá
MỤC LỤC Trang MỞ ĐẨU 5 Chương 1 CHUYỂN DỊCH c ơ CẤU KINH TẾ NÔNG NGHIỆP THEO HƯÓNG CÔNG NGHIỆP HOẤ, HIỆN ĐẠI HOÁ NÔNG NGHIỆP NÔNG THÔN 10 1.1 C h u y ể n d ịc h cơ cấu k in h tế n ô n g n g h iệ p và đ ặ c trưng c ủ a quá trình đ ó 10 1.2. N h ữ n g n h â n tố ảnh hư ở n g và nội d u n g củ a c h u y ển d ịch c ơ c ấ u k in h tế n ồ n g n g h iệ p ih e o hư ớ n g c ô n g n g h iệ p h o á, h iê n đại hoá 25 Chương 2 TÌNH HÌNH CHUYỂN DỊCH c ơ CẤU KINH TẾ NÔNG NGHIỆP Ở HUYỆN BA v ì TỈNH HÀ TÂY THEO HUỚNG CÔNG NGHIỆP HOÁ, HIỆN ĐẠI HOÁ NÔNG NGHIỆP, NÔNG THÔN THỜI GIAN QUA 38 2.1. Đ ặ c đ iể m lự nhiôn, k in h tế - xã hội c ủ a h u y ệ n Ba Vì lỉnh H à T ây 38 2 .2 T h ự c trạ n g c h u y ể n d ịc h cơ c ấu k in h tế ¿lộng n g h iệ p th eo hư ớ ng c ô n g n g h iệ p h o á, h iện đ ại h o á ở h u y ệ n Ba V ì 45 tỉn h H à T â y n h ữ n g n ăm q u a (1 9 9 6 - 2 0 0 3 ) Chương 3 NHŨNG QUAN ĐIỂM VÀ GỈẢỈ PHÁP CHUYỂN d ịc h cơ CẤU KINH TẾ NÔNG NGHIỆP Ổ HUYỆN BA v ì TỈNH HÀ TÂY THEO HƯÓNG CÔNG NGHIỆP HOÁ, HIỆN ĐẠI HOẮ 71 3.1 N hữ ng q u a n đ iể m cơ b ản m a n g tín h p h ư ơ n g h ư ớ n g chỉ đ ạ o c h u y ển d ịc h c ơ c ấu kin h tế n ô n g n g h iệ p ở h u y ện Ba Vì tỉnh H à T ây th e o hư ớ n g c ô n g n g h iệ p h o á , h iện đ ại hoá 71 3.2. N hữ ng g iải p h á p ch ủ y ếu tro n g c h u y ể n d ịc h cơ c ấu kinh tế n ô n g n g h iệ p ở h u y ệ n Ba V ì tỉn h H à T â y th eo hướng c ô n g n g h iệ p h o á , h iệ n đại h o á 82 KẾT LUẬN 97 DANH MỤC TÀI LIỆU THAM KHẢO 100 PHU LUC 103
5 MỞ ĐẨU / . L ý d o c h ọ n đ ê tà i S au g ần 2 0 n ả m th ự c h iện cồ n g c u ộ c đổi m ới, n ền k in h tế nư ớ c ta đ ã đ ạt đ ư ợ c n h ữ n g th à n h lựu lo lớn và rấ t q u a n trọ n g . C ơ c ấu c ủ a n ền k in h t ế ch u y ển b iến th e o hư ứ ng tích cực. T ỷ trọ n g c ủ a c ô n g n g h iệ p và d ịc h vụ tro n g G D P n g ày c àn g tă n g ỉôn. N ô n g n g h iệ p p h á t triển ổ n đ ịn h , tu y tỷ trọ n g tro n g G D P g iả m n h ư n g tổ n g sản lư ợ ng tăn g n h a n h . C ơ c ấ u k in h tế n ộ i b ộ n g à n h n ô n g n g h iệ p c h u y ổ n d ịc h th eo hư ớ n g p h á t triển k in h tế h à n g h o á g ắ n với thị trư ờng tă n g g iá trị th u đ ư ự c trê n m ộ t đ ơ n vị đ iệ n tích . X u h ư ớ n g p h á t triển c ủ a n ô n g n g h iệ p , k in h tế n ô n g th ô n n g à y c à n g b á m sál c h ủ trưodng C N H , H Đ H đ ấ t n ư ớ c. T u y n h iê n , sự c h u y ể n d ịc h c ủ a C C K T N N v ẫn ch ư a đ á p ứng y êu cầu p h át triển . Đ ối với nư ớ c ta h iệ n n a y , n ố n g n g h iệ p vầ đ ịa b àn n ô n g th ô n vẫn đ a n g ỉà k h u vực q u a n trọ n g c ủ a n ề n k in h tế q u ố c d â n với g ần 80% số đ â n và 68 % lự c lượng lao đ ộ n g x ã hội và cũ n g là nơi tạ o ra 3 9 ,9 % tổ n g sả n p h ẩm xã h ộ i, 4 7 ,6 % ih u n h ậ p q u ố c d â n . H iện n ay c u ộ c c ác h m ạ n g k h o a h ọ c c ô n g nghệ đ ã đ ạ t đ ư ự c n h ữ n g th àn h tựu to lớn, n h ư ng với nước ta n ổ n g n g h iệ p vẫn là n g à n h c u n g c ấ p lưưng thực, thự c p h ẩ m và b ả o đ ả m an to à n lương th ự c c h o cả n ư ớ c, c u n g c ấ p n g u y ê n liệu , lao đ ộ n g và là thị trư ờ n g tiê u th ụ q u a n trọ n g c ủ a c ô n g n g h iệ p và c á c n g à n h k in h tế k h á c . N ô n g th ô n v ẫn là đ ịa b à n c ó vị trí c h iế n ỉưực đối với sự p h á t triển k in h tế - x ã hội c ủ a đ ấ t n ư ớ c tro n g m ộ t thời g ia n k h ô n g n g ắn . Ổ n đ ịn h và ph ái triển c ủ a n ô n g n g h iệ p vầ k in h tế n ố n g th ô n th e o hướ ng C N H , H Đ H vẫn luồn là n h â n tố g iữ vị trí q u a n trọ n g tro n g v iệ c th ự c h iện m ụ c tiêu C N H , H Đ H củ a cả nư ớ c đ ế n n ă m 2 0 2 0 d o đại hội Đ ả n g C ộ n g sản V iệ t N am lẩn th ứ IX đổ ra. T ro n g k h i đ ó , “ c h u y ển d ịc h C C K T N N và n ô n g th ô n lại là c h iế n lượ c q u a n trọ n g c ủ a c h ín h q u á trìn h C N H , H Đ H ở nư ớ c ta h iệ n n a y ” [19 Ị. S onu đ á n g ch ú ý là tro n g sự p h á t triển c h u n g đ ố , vẫn c ò n n h iề u vùng, đ ịa phư ơ ng Lốc đ ộ p h át triể n và ch u y ển d ịc h c ơ c ấu c h ậ m . Đ ặ c biệl là các
6 vùng c ó k h ỏ k h ăn về đ ầ u tư p h át triển k ế t c ấ u h ạ lẩn g , k h ỏ n g ih u ận lợi về đ iề u k iệ n lự n h iên , vãn h o á, x ã h ộ i... Ba V ì là m ộ t huyộn c ủ a tỉn h H à T ây , với d iệ n tích lự n h iê n 4 2 8 ,0 3 k m \ số dân 2 4 7 .6 5 9 ngườ i, kin h tế m a n g tín h c h ấ t th u ẩn n ô n g , cây lú a là c â y trồ n g ch ín h . T ro n g n hữ ng n ăm q u a n ô n g n g h iệ p c ủ a B a V ì ch ư a c ó sự p h át triển tư ơ ng xứ ng với tiề m n ăn g , lợi th ế c ủ a đ ịa p hư ơ ng. M ộ t tro n g những n g u y ên nhân q u a n trọ n g c ủ a tìn h hìn h đ ó là sự C D C C K T N N c ủ a h u y ê n tu y đ ã được triển khai n hư ng n h ìn c h ư n g đ a n g c ò n n h iề u vấn đ é phải tiếp tụ c g iải q u y ê ì. Bưi v ậ y , đổ p h át triển k in h tế h à n g h o á, việc c h u y ể n d ịc h k inh tố n ô n g n g h iệ p từ m ộ t h u y ệ n m an g tính c h ấ t th u ần n ô n g san g c ơ cấu n ô n g n g h iệ p đ a can h , đa n g à n h n g h ề , đ a d ạ n g h o á sản p h ẩm ; lăng th u n h ập , g ắn p h á t triển k in h tế với tiến b ộ x ã h ộ i, g ó p p h ần th ự c h iệ n m ụ c tiê u d â n g ià u , n ư ớ c m ạ n h , xã hội cô n g bằng, d â n ch ú văn m in h là y êu c ầ u c ấ p b ách c ủ a h u y ê n . N h ư vậy, c ả về m ặ l lý lu â n và th ự c tiễn , vấn đ ề C D C C K T N N c ủ a B a V ì - m ộ t đ ịa phươ ng vừa có tín h c h ấ t c ủ a m ộ t h u y ệ n m iề n núi vừa có tín h ch ất c ủ a m ộ t h u y ệ n đ ổ n g h ằn g củ a H à T ây , với đ ặ c trư n g k in h t ế n ô n g n g h iệ p là chủ yếu đ a n g còn n h iề u vấn đ ề c ầ n đ ư ợ c n h ận thứ c và g iải q u y ế t th ấu đ áo . C h ín h vì vậy, tá c g iả ch ọ n đ ề tài: " Chuyên dịch cơ càu kinh tế nông nghiệp ở huyện Ba Vi - Hà Táy theo hướng công nghiệp hoá, hiện đại hoá" m o n g m u ố n g ổ p m ộ t p h ần n h ỏ vào c ô n g tác n g h iê n cứu lý luân và chỉ đ ạ o th ự c h iệ n p h át triển sản x u ất ở h u y ện trọ n g đ iể m về lương th ự c, ihực p h ẩ m c ủ a lỉn h H à T ây. 2. Tình hỉnh nghiên cứu liên quan đến đề tài N g h iề n c ứ u về C D C C K T n ó i ch u n g và C D C C K T N N nổi riên g đ ã có n h iều c ô n g liìn h đư ợ c cô n g bố, tro n g đó nổi b ậ t là: - C N H , H Đ H n ô n g n g h iệ p , n ô n g th ô n , củ a G S. T S N g u y ễn Đ ìn h Phan, Đ ại h ọ c K inh lế Q u ố c d ân [20];
7 - P hư ơnụ hư ở ng c ơ b ả n h ìn h th à n h c ơ c ấ u n g à n h củ a tổ h ợ p k in h tế q u ố c d ân c ủ a chủ n g h ía xã hội ử V iệ t N am tro n g c h ặn g đư ờ n g đ ầ u củ a thời k ỳ q u á độ, c ủ a G S. T S Đ ỗ T h ế T ù n g , H ọc v iện C h ín h trị Q u ố c g ia H ồ C h í M in h Ị28]; - V ấn đề C D C C K T th e o h ư ớ n g c ô n g n g h iệ p h o á , củ a 2 tá c g iả N g u y ễn Ọ u a n g T h ắ n g , H ồ P hư ơng [27]; - C D C C K T n ô n g th ô n , n h ữ n g v ấn đ ề lý lu ậ n và th ự c tiễn , PG S. TS L ê Đ ìn h T h á n g c h ủ b iên [261; - C ơ c ấ u k in h tế - M ột s ố v ấ n đ ề lý lu ậ n và th ự c tiễn , c ủ a T S P h ạ m T hị C ần , H ọ c viện C h ín h trị Q u ố c g ia H ồ C h í M in h [8 ị; - C D C C K T q u ố c d â n g ia i đ o ạ n 1996 - 2000, c ủ a P G S . T S N g u y ề n S inh C ú c 19]; - C D C C K T N N m ộ l tro n g n h ữ n g b iệ n p h á p q u a n Irọ n g để phát triển k in h tế n ô n g n g h iộ p và n ô n g th ỏ n nư ớ c ta, c ủ a P h ạ m H ả o 113 ỉ; - C D C C K T n ố n g th ô n th e o h ư ớ n g C N H , H Đ H ở H à T â y c ủ a tá c g iả V ũ T h a n h H ư n g |1 4 Ị ; C ác cô n g trình k h o a h ọ c trên đ â y đ ã đổ c ậ p n h ié u k h ía cạn h rộ n g củ a C D C C K T , vấn đ ề c ơ b ản về lý ỉu ậ n , th ự c tiễn ở n h iề u đ ịa phư ííng và m ộ t số nướ c, Irong đ ó c ó cả H à T ây. T u y nhiên, với lư c ác h là m ộ t lu ận v ăn k h o a h ọ c đ ề c ập to àn d iệ n cả về lý luận và thự c tiễn về C D C C K T N N th e o hư ớ n g C N H , H Đ H c ủ a m ột đ ịa phưim g c ụ ihể c ấp h u y ện ở Ba V ì ihì vấn đề vẫn cò n đ ể ngỏ. 3. Mục đích và nhiệm vụ của đê tài Mục đích nghiên cứu: L u ậ n giái và p hân tích n h ữ n g v ấn đ ề ỉý ỉu ận về C D C C K T N N , trê n cư sở k h ả o s á t thự c trạ n g q u á trìn h C D C C K T N N ở h u y ệ n Ba V ì, làm rõ m ộ t s ố vấn đề th ể h iệ n tính xu h ư ớ n g tro n g C D C C K T N N c ủ a h u y ệ n tro n g q u á trìn h C N H , H Đ H n ô n g n g h iệ p , n ỏ n g th ô n . T rê n c ơ sở đ ó đ ề x u ấ t c á c q u a n đ iể m c ơ b ả n và iiiải p h á p c h ủ y ế u ih ú c đ ẩ y q u á trìn h C D C C K T N N ở h u y ệ n Ba
8 V ì tro n g thời g ia n tới phù h ợ p với c h ủ trư ơng C N H , H Đ H n ô n g n g h iệ p , n ô n g th ô n c ủ a Đ ả n g và đ iề u k iện tự n h ic n , k in h tế - x ã hội c ủ a đ ịa phư ơ ng. Nhiệm vụ nghiên cứu của đề tài: T h ư c h iện m ụ c đ íc h trê n đ ề tài c ó n h iệ m vụ: - K ế thừ a k ế t q u ả n g h iô n cứ u c ủ a n h ữ n g c ô n g trìn h đ ã có , từ g ó c đ ộ k in h tế c h ín h trị h ọ c p h ân tích là m rõ n h ữ n g vấn đ ề lý lu ận ch u n g về C D C C K T N N . - K h ả o sát thực trạ n g C D C C K T N N trê n địa b à n h u y ệ n Ba V ì, rú t ra n hữ ng vấn đ ể c ần g iải q u y ế t n h ằ m th ú c đ ẩ y q u á trìn h C D C C K T N N Ba V ì phù hợ p với y êu c ầ u , nội d u n g C N H , H Đ H n ô n g n g h iệ p , n ô n g th ô n . - Đ ề x u ấ t n h ữ n g q u a n đ iể m và g iả i p h á p n h ằ m làm lăn g tín h h iệ u quả củ a q u á trìn h C D C C K T N N ở Ba V ì th e o hư ớ n g C N H , H Đ H n ô n g n g h iệ p , n ô n g thôn. 4.Cơ sở lý luận và phương pháp nghiên cứu Cơ sở lý luận: Đề tài đư ợ c n g hiôn cứ u d ự a trôn n hữ ng n g u y ô n lý c ư b ản củ a c h ủ n g h la M ác - L ên in , tư tư ở ng H ồ C h í M in h , q u a n đ iể m và đ ư ờ n g lối củ a Đ ả n g C ộng sản V iệ i N am vổ p h á i t r i ể n k in h tế n ô n g n g h iệ p , n ô n g th ô n và đ ẩ y m ạ n h q u á trìn h C N H , H Đ H đ ấ l nư ớ c đ ể p h â n tíc h lu ậ n g iải làm sán g lỏ n h ữ n g vấn đ ề có liên q u a n đ ế n vấn đ ề lu ận văn cần g iải q u y ết. Phương pháp nghiên cứu: T rcn cơ sở phư ơ ng p h á p lu ận c ủ a c h ủ n g h ĩa d u y v ậl b iệ n ch ứ n g và d u y v ậl lịch sử, lu ận vãn s ử d ụ n g c á c phư ơ ng p h á p đ ặ c thù c ủ a k in h tế ch ín h trị: trừu tượng h o á k h o a h ọ c , k ế t h ợ p lô g íc và lịch sử, p h â n tích, tổ n g hợ p, so sán h , th ố n u kê và m ộ t s ố phư ơ n g p h á p k h á c như: đ iề u tra k h ả o sát thực tế.. . k ế t h ợ p c h ặ t c h c g iừ a c ư sở lý lu ận và p h ân tích th ự c tiễn đổ rú t ra n h ữ n g vấn đề m a n ^ tính khái q u á t n h ằ m đ ịn h h ư ớ n g c h o q u á trìn h C D C C K T N N trên đ ịa hàn hu v ệ n Ba V ì.
9 5. Đối tượng và phạm vi nghiên cứu N ô n g n g h iệ p , n ô n g th ô n , n ô n g d â n là ba m ặ t c ủ a cù n g m ộ t v ấn đề k in h tế - xã hộ i h ế t sức p h ứ c tạp , c ó m ố i q u a n h ệ k h ă n g k h ít với n h a u . M u ố n th ú c đ ẩy k in h tế - xã hội k h u vự c n à y p h á t triển p h ải g iả i q u y ế t đ ồ n g b ộ c ả b a m ặ t đó m ộ t c ác h có hiộu q u ả . T u y n h iê n , d o k h u ô n k h ổ c ủ a m ộ t lu ận văn, tác g iả chỉ n g h iê n cứu m ộ t k h ía c ạ n h (C D C C K T N N ) có liê n q u a n đ ế n b a m ặ t c ủ a vấn đ ề n ê u trên. Q u á trìn h n g h iê n cứ u đ ư ợ c đ ặ t nó tro n g m ố i q u a n h ệ ỏ m ứ c đ ộ ch o p h é p đ ể đ ạ t đư ợ c m ụ c đ íc h n g h iê n cứu. Giới hạn phạm vi nghiên cứu: C h ỉ tậ p tru n g n g h iê n cứu q u á trình C D C C K T N N q u a g ia i đ o ạ n từ 1996 đ ế n 2 0 0 3 . 6. Ý nghĩa lý luận và thực tiễn M ặ c d ù với k h u ô n k h ổ c ủ a m ộ t lu ận v ăn th ạ c sĩ, n h ư n g c ô n g trìn h đư ợ c n g h iê n cứu th à n h c ô n g sẽ có đ ó n g g ó p m ới n h ấ t đ ịn h về m ặ t k h o a h ọ c. - G ó p p h ầ n là m rõ h ơ n về n h ữ n g v ấn đ ề th ể h iệ n tín h x u h ư ớ n g về C D C C K T ở m ộ t h u y ệ n th u ầ n n ô n g c ó đ ặ c đ iể m tự n h iê n h ế t sứ c ph ứ c lạ p v ừ a m a n g tín h m iề n n ú i, v ừ a m a n g tín h đ ổ n g b ằ n g , đ ó là h u y ệ n B a V ì tỉn h H à T ây. - C hí rõ xu hư ớ ng c h ủ y ế u c ủ a C D C C K T N N c ủ a h u y ệ n Ba Vì tro n g q u á trìn h C N H , H Đ H n ổ n g n g h iệ p , n ô n g th ô n . - Đề x u ấ t n h ữ n g q u a n đ iể m c ơ b ả n và g iải p h á p ch ủ y ế u tro n g C D C C K T N N c ủ a h u y ệ n B a V ì. C ôn g trìn h đư ợ c h o à n th à n h sẽ c ó ý n g h ĩa n h ấ t đ ịn h đ ố i với cô n g tác n g h iê n cứu và chỉ đ ạ o th ự c tiễ n ở đ ịa ph ư ơ n g và cô n g tác n g h iê n cứu k h o a h ọ c nói riêng. 7. Kết cấu của ỉuận vân N goài p h ần m ỏ’ đ ầ u , k ế t lu ận , m ụ c lục, d a n h m ụ c lài liệu ih am k h ảo và phụ lụ c, lu ận văn g ồ m 3 ch ư ơ n g , 6 tiết.
10 Chương 1 C H U Y Ể N D ỊC H c ơ C Ấ U K IN H T Ế N Ô N G N G H IỆ P T H E O H Ư Ớ N G C Ô N G N G H IỆ P H O Á , H IỆ N Đ Ạ I H O Á N Ô N G N G H IỆ P , N Ô N G T H Ô N 1.1. C h u y ể n d ịc h cơ c ấ u k i n h t ế n ồ n g n g h iệ p v à đ ặ c t r ư n g c ủ a q u á trình đó 1.1.1. Một số khái niệm ỉ. ỉ . ỉ. ỉ. Cơ cấu kinh tể T ro n u dời số n g k in h tế n h ân lo ại, tất cả c á c q u ố c g ia d ù p hát triển h ay đ a n g p h át triển đ ề u tồ n tại m ộ t tín h q u i lu ậ t c h u n g ỉà m ộ t n ền k in h tế q u ố c d â n cụ th ể h a o g iờ cũ n g bao g ồ m n h iề u n g à n h , lĩn h vực, bộ p h ận ... c h ú n g k h ô n g lổ n iại biệt lập , tá ch rời n h a u m à p h á t Iriển tro n g m ố i liên hệ ch ặt ch ẽ p h ụ th u ộ c lẫn n h a u tro n g m ộ t c h ỉn h th ể. Đ ó c h ín h là m ặ t k ế t cấu (cấu trú c bên tro n g ) củ a n ề n k in h lế. N ghi ôn cứ u C C K T là x em x ét c ấ u trú c b ê n tro n g c ủ a q u á trình sả n x u ấ t và tái sản xuất m ở rộ n g c ủ a n ề n k in h tế n h ấ t đ ịn h . N ền k in h tế đ ó đ ư ợ c c ấ u th àn h hởi n h ữ n g n g à n h , lìn h vực, bộ p h ậ n n à o . C ấu trú c b ên tro n g c ủ a n ền kin h tế ilnrờng d ư ợ c thể h iện th ô n g q u a c á c m ố i q u a n h ệ k in h tế, c h ú n g k h ó nh ìn th ấ y . Song la có th ể n h ận d ạ n g đ ư ợ c c h ú n g th ô n g q u a q u a n hệ tỷ lệ củ a m ồi b ộ p hận đ ó n g g ó p v ào G D P h à n g n ăm . Song đ ó k h ô n g ch ỉ là q u a n h ệ tỷ lệ m a n g tính ch ất s ố lượng m à c ò n m a n g tín h c h ấ t lượ ng. T ro n g k h i p h ân tích q u á trìn h p h â n cô n g lao đ ộ n g nói c h u n g , C .M á c đ ã x e m x é t ở cả h ai m ặ t c h ấ t và lư ợ ng cú a n ó . T h e o C .M á c đ ó ỉà "Sự p h â n c h ia về c h ấ t lượng và m ộ t tỷ lệ về số lưựng c ủ a n h ữ n g q u á trìn h sả n x u ấ t x ã h ộ i” [ l ố , tr.5 2 9 |. T ín h th ố n g n h ấ t g iữ a lự c lư ợ ng sả n x u ấ l và q u a n h ệ sản x u ất tro n g k h á i n iệ m C C K T cũ n g đư ợ c C .M á c chí ra: "D o tổ chức q u á trìn h la o đ ộ n g và p h á i triển k ỹ th u ậ t m ộ t cách m ạ n h m ẽ cho nên làm đ ả o lộn k ế t c ấu k in h tế củ a xã h ộ i” [17, tr.62, 2 2 8 Ị. N h ư vậy. m ột c ơ c ấu k in h tế n h ấ l đ ịn h lu ô n p h ản á n h n h ữ n g trạn g thái n h ất
i1 đ ịn h m ối q u a n hệ về q u a n hệ sản x u ất và lực lượng sản x u ấ t củ a n én k in h tế. M ối q u a n hệ kinh tế đ ó k h ô n g phải chỉ ià những quan hệ riêng lẻ từ n g bộ phận k in h tế, m à là n h ữ n g m ối q u an hệ lổng th ể của các bộ phận cấu th àn h n ền k in h tế, b ao g ồ m các lĩn h vực (sản xuất, phân phối, trao đổi, tiêu dù n g ); các n g àn h k inh tế (c ô n g nghiệp, n ô n g nghiệp, lâm nghiệp, n g ư nghiệp, g iao th ô n g vận tải...); c á c th àn h phần k in h tế (nhà nước, tập thể, tư nhân, cá thể tiểu chủ...). C ác q u a n hệ k in h tế trê n đ â y k h ô n g chí là q u an hệ tỷ lệ về s ố lư ợ n g (n h ư c ơ cấu c ô n g n g h iệ p n ặ n g , c ơ cấu c ô n g n g h iệ p n h ẹ, c ơ cấu d iệ n tíc h trổ n g trọ t, c ơ c ấu lao đ ộ n g ...) m à c ò n là q u an h ệ về chất (n h ư n ă n g suất, c h ấ t lư ợ n g sản p h ấ m , lợi n h u ận ...)- C C K T b a o g iờ c ũ n g ở tro n g n h ữ ng đ icu kiện k h ô n g g ia n và th ờ i g ia n n h ấ t đ ịn h , tro n g đ ié u k iệ n tự n h iê n , k in h tế và xã hội n h ất đ ịn h , ìh íc h h ợ p với đ iều k iệ n m ỗi nư ớ c, m ỗ i v ù n g , m ỗ i d o a n h n g h iệp . C C K T đư ợ c liế p c ận x e m xốt từ n h iều g ó c đ ộ , ở đ ây tiếp cận v ấ n đề th eo h ư ớ n g c h u n g n h ất c ủ a p h ạ m Irù n ày ỉàm cơ sở dể luận g iải về C C K T n g à n h n ô n g n g h iệp . L à m ộ t p h ạm trù chỉ c ấ u trú c b ên tro n g của nền k in h tế - xã h ộ i d o đ ó sự vận d ộ n g c ủ a n ề n k in h t ế - x ã hội làm c h o C C K T vừa ở trạn g th ái tĩn h vừa ở trạ n g ih ái đ ộ n g (tín h tư ơ n g đ ố i). D o đ ó , sự ch u y ển d ịch C C K T c h o phù hợp với đ iề u k iệ n lự n h iê n , k in h tế - x ã h ộ i là m ội đòi hỏi k h á c h q u a n . Song sự c h u v c n d ịc h đ ó n h ư th ế n à o lại tuỳ th u ộ c vào sự nhận th ứ c và h à n h đ ộ n g củ a c o n n g ư ờ i. Sự d u y trì q u á lâu h o ặc th ay đổi n h an h c h ó n g C C K T m à k h ô n g d ự a vào n h ữ n g biến đổi c ủ a đ iề u k iện tự n h iên , kin h tế - x ã hội sẽ g â y ra n h ữ n g ih iệ l hại về k in h tế k h ó lường hết. Q u á trìn h biến đ ổ i và c h u y ể n d ịch C C K T n h a n h h a y c h ậm k h ô n g phải là m o n g m u ố n chủ q u an , m à p hái d ự a vào m ụ c liêu d ạ t đư ợ c h iệu q u ả k in h tế - x ã hội n h ư ih ế nào. T ừ n h ữ n g p h â n tíc h trê n đ á y có thê h iể u k h ái q u át: Cơ cấu kinh í ế lí) tổng thể cúc bộ phận cấu thành nền kinh tế của mỗi nước. Các bộ phận dó Ịịảỉì bí) chặt chẽ với nhau,
12 tác động qua lại lần nhau vù biểu hiện ở các quan hệ /V ỉệ về sô' lượng, tương quan về chất lượng, phản ánh tínỉì chất, trình độ phút triển của lực lượng sàn xuất, của phân rông lao dộng xã hội ĩroniỊ những kháng gian và thời gian nhất định , phù hợp với nliữiìiỊ điên kiện kinh tê - xã hội nhất định, nhầm đạt được hiệu quả kinh tế- xã hội rao. T ừ q u a n n iệm trôn c ó thc k h ái q u ái về n hữ ng đặc trư n g ch ủ y ếu của C C K T n h ư sau : Một là: C C K T m a n g lín h k h á c h q u a n . C C K T đ ư ợ c h ìn h th à n h trê n c ơ sở qui đ ịn h về sự h ìn h th à n h , v ận đ ộ n g và phát triể n c ủ a lực lượng sản x u ất xã hội và kéì q u ả củ a q u á trìn h p h ân cò n g lao đ ộ n g x ã h ộ i. Đ ây là q u á trìn h k in h t ế k h ách q u an . P hân c ô n g la o đ ộ n g là sự c h u y ê n m ô n h o á về sản x u ấ t, m ỗi ngư ờ i chỉ sản xuất ra m ộ t th ứ h o ặc m ội vài th ứ sản p h ẩ in k h á c n h a u . N ếu chỉ xét riê n g về lao đ ộ n g th ô i th ì p h â n công Jao đ ộ n g là s ự p h ân c h ia la o đ ộ n g tro n g các n g àn h cỏ n g n g h iệp , n ô n g n g h iệp , đ ịc h vụ, g ia o th ô n g vận lải... và trê n c ơ sở đó hình (hành n ên C C K T ng àn h , ph ân c ô n g la o đ ộ n g lio n g c á c n g à n h lại h ình th àn h ncn C C K T đ ặ c thù (n h ư c ô n g n g h iệ p n ặ n g , c ô n g n g h iệ p nhẹ, cô n g nghiệp c h ế hiến, cô n g n g h iệp hoá chái...) và cu ố i cùng ià phân công lao đ ộ n g cá biệt (tó là sự c huyên m ô n hoá lao d ộ n g irong từ n g k hâu, lừ ng cô n g đ o ạn , từng chi tiết củ a m ộ t sản phẩm hoàn chỉnh. C .M á c cho rằng: L ao động được tổ chức, được phân cồ n g m ộ t cách khúc n hau tuỳ th e o công cụ m à lao đ ộ n g được sử dụn g , do đó nếu cô n g cụ lao động ỉà thu c ô n g thì tất yếu lao đ ộ n g xã hội sẽ phân tán, qui m ô nhỏ hẹp, n ă n g suất lao đ ộ n g thấp. N gư ợ c lại nếu công cụ sản x u ất là m áy m óc tất yếu lao đ ộ n g sẽ được tập trung, ch u y ên m ôn hoá và hiộp tác h o á trên quì mỏ lớn, n ăng suất lao động c ao ở tro n g c á c x í n g h iệp cô n g nghiệp. P h ân c ô n g lao đ ộ n g p h ái triển làm c h o cô n g n g h iệp , tiểu thủ c ô n g n g h iệp tá ch kh ỏ i n ô n g n g h iệ p , m ỗi n g à n h đ ó c h ia th àn h từng n g à n h n h ỏ , ch ú n g sán x u ấ t ra n h ữ n g sản p h ẩm đ á p ứng n h u c ầu xã hội iro n e đ iều k iệ n cò n có sự độc lạ p giữ a c á c ch ủ ỉh ể kinh tế, c á c sản p h ẩm đ ó m an g tính h àn g h o á và ihực
13 hiện tra o đổi sả n p h ẩm giữ a c á c chủ th ể với nhau làm ch o nền k inh tế hàng hoá h ìn h th à n h v à p h á t Iriển , d ầ n đ ến làm tă n g số lượng và qui m ô các ng àn h ric n g h iệt, đ ộ c lậ p VỚI n h a u . X u h ư ớ n g p h át triển là b iến sản x u ấ t tự cu n g tự c ấp th à n h sả n x u ấ t h à n g h o á. C h ín h s ự p h á t triển n g ày c àn g c ao củ a sự phân cô n g lao đ ộ n g x ã hội là n h â n tố ch ủ y ếu Iro n s q u á trìn h h ìn h th à n h và hoàn th iệ n c ơ cấu k in h tế. V à n h ư vậy m ối q u a n hệ về sản x u ất, phân ph ố i, ỉrao đổi và tiêu d ù n g n g à y càn g g ắ n b ó m ột c ác h ch ặl c h ẽ, hữu c ơ với n hau, C ơ cấu k in h tế m a n g lín h ch ất k h á c h q u a n , d o v ậy m ột c ơ cấu k in h tế h ợ p lý cửa m ột nền k in h tế q u ố c dân n h ấỉ đ ịn h p h ải là m ộ t c ơ cấu k in h tế đ á p ứng được n h ữ n g đ ò i hỏ i c ủ a các qui lu ật k in h tế k h á c h quan. C ó được đ iều đó ch ín h là ỏ’ vai trò c ủ a y ếu tố c h ủ q u a n th ô n g q u a n h ậ n thức n hữ ng y êu cầu, n h ữ n g yếu tô' k h á ch q u a n trê n c ơ sỡ đ ó p h án tích đ á n h g iá n hữ ng x u th ế phái triển khác n h a u đổ tìm ra p h ư ơ n g án th a y đ ổ i cơ c ấu k in h tế có hiệu q u ả n h ấ l c h o sự phát triển c ủ a nền k in h tế p hản á n h tín h đ ặc thù củ a m ộ t q u ố c g ia với n h ữ n g đ iều k iện cụ thổ n h ấ t định- Y ế u lố ch ủ q u an cò n tác đ ộ n g đ ến c ơ cấu k inh lế ở sự p hán b ố tỷ lệ lao đ ộ n g tro n g c á c n g à n h , các lĩnh vực, thực h iện n hữ ng k ế h o ạ c h đ ả m b ả o n h ữ n g tỷ lệ cân đối đ ó ... c . M ác viết: "T rong sự phân cô n g lao d ộ n g xã hội thì con số tỷ lệ ]à m ộ t sự tất yếu k h ô n g Ihể trán h kh ỏ i, m ột lất yếu th ầ m k ín y ê n lặn g " f 16, tr.5 2 9 ]. C ơ c ấu k inh tế tu y có sự tá c đ ộ n g của yếu lố chủ q u a n n h ư n g đ ó là cái ch ủ q u a n phản án h đ ú n g c á c y êu c ẩu khách q u a n c h ứ k h ô n g phải ià ch ủ q u a n d u y ý ch í, bất c h ấ p các đ ò i hổi củ a các qui luật k in h tế, n ế u k h ô n g sẽ k h ô n g th ể x ây đự ng dược m ộ t C C K T h ợ p lý đ ám b a o c h o sự v ận đ ộ n g c ủ a n ề n k in h tế đ ạ t đ ế n tín h c ó h iệu q u ả cao. ì ỉ l ú lủ: C C K T m a n g tín h c h ấ t lịc h sử - xã hội. □ n h ữ n g g iai đ oạn lịch sử k h á c n h a u C C K T củ a m ộ t n ền k in h lế q u ố c dân SC k h ó n g g iố n g nh au . Sự k h á c n h au đ ó ch ín h là sự p h ản án h củ a C C K T về (rình đ ộ phát triể n củ a lực lư ợ ng sản x u ất xã hội, thích ứng với m ộ t q u an hệ sán x u ất n h ấ t đ ịn h . T ro n g nền k in h t ế lạc h ậu , san xuất n h ỏ !à ch ủ yếu thì C C K T ch ỉ h ìn h th à n h dưới h ìn h thứ c g iản đơn. C hẳng h ạn về c ơ cấu ngành
14 tro n g n ề n k in h tế chí bao g ồ m c ô n g n g h iệp , tiểu thủ cô n g n g h iệp m à Ihôi, khi lực lư ợ n g sản x u ất phát triể n , sự p h ân cô n g lao đ ộ n g sâu rộ n g hơn thì C C K T Irở n ề n phứ c lạ p và đa d ạ n g , c á c bộ p h ậ n c ấu ih àn h n ền k in h tế - xã hội được x á c lập ở c ấ p đ ộ sâu h ơ n , bơi c á c n g à n h , các lĩnh vực củ a nền k inh tế xuất h iệ n c á c b ộ p h ận m ới, c ó th ể v í c h ú n g n h ư n h ữ ng c ây th ư m ụ c tro n g các lệp tin , c á c p h a i c ủ a m á y tín h vậy. N h ư v ậ y , yêu cầu c h u n g c ủ a m ọi n ề n sản x uất ]à x ác lập q u an hệ đ ồ n g bộ c ủ a c á c b ộ p h ậ n c ấu th à n h n ề n k in h tế, cấu th àn h c á c n g à n h , các lĩnh vực, các k h á u c ủ a n ền sản x u ất x ã hội p h ù h ợ p tín h ch âì và trình đ ộ phát triển c ủ a lực lư ợ n g sản x u ấ t, c ủ a p hân c ô n g lao đ ộ n g xã hội. N ó k h á c n h au ở nội d u n g , lính c h ấ t, c á c h th ứ c Ihực h iệ n n h ũ n g tỷ lệ đó. Sự k h ác n h au đ ó là do qui luậl kinh tế đ ặ c th ù c ủ a từ ng p h ư ơ n g ihứ c sản x uất q u i đ ịn h . T u y n h iên , nói n h ư vậy k h ô n g c ó nghĩa là ớ trong cù n g m ột giai đoạn phái triển củ a lịch sử xã hội thì c á c nước đều có cù n g m ột h ình thức C C K T và nội đ u n g C C K T n h ư nhau. V ì C C K T còn phụ thuộc vào điều kiện tự nhiên, điều kiện kinh tế cụ ihc m à c ó n h ữ n g h ình thức, nội dung thích ứng với điều kiện dó. V ì v ậy , khi x ác lập c ơ cấu k in h tế cần phải vừa luân thủ th eo yếu tố k h ách q u a n đ ồ n g th ờ i phải c h ú ý tới đ iề u k iện tự n h iên , xã hội và lịch sử c ủ a m ỗi n ư ứ c , m ỗ i v ù n g m ới đ ả m b ả o tín h h ợ p lý c ủ a nó. 1 . Ị . ỉ .2. Chuyển dịch cơ cấu kinh tế N c n k in h tố q u ố c đ ân là m ộ t h ệ th ố n g phức tạp, n à n g đ ộ n g và luôn vận đ ộ n g b iế n đổi- C C K T c ủ a n ề n k in h tế cũ n g vậy lu ô n có s ự vận đ ộ n g b iến đổi. C ũ n g n h ư n h ữ n g cơ c ấ u bộ p hận m ặ c dù c ó sự ổ n đ ịn h tương đối n h ư n g vần m a n g lín h ch ái đ ộ n g . N ói c ác h k h á c C C K T củ a nền k in h tế q u ố c d ân m an g tín h c h ấ l tu y ệ t đối. Ọ u á trìn h v ận đ ộ n g c ủ a các yếu tố ỉực lượng sản xuất, q u a n hệ sản xuấí và p hân c ô n g lao đ ộ n g làm ch o phạm vi, tính ch ất và nhịp đ ộ p h á t triển c ủ a lừ ng b ộ p h ận c ủ a cơ c ấu n ền k inh tế có sự vận độne; d ẫn đốn s ự th a y dổ i vai (rò vị trí và m ối q u a n hệ giữa ch ú n g . C C K T biến đổi do vậy sự
15 hìn h ih àn h và p h á t triển C C K T tự nó đ ã b ao h àm cả c h u y ển d ịch C C K T . C h u y ển d ịc h C C K T là q u á trìn h c h u y ển đổi vị trí, vai trò và tín h cân dối giữ a c á c yếu tố, c á c k h â u , c á c m ặt, c á c b ộ p h ận c ấu th àn h nền k in h tế, củ a các n g à n h , c á c )Tnh vực c ủ a n ề n k in h tế; Irình độ p h ái Iriển củ a lực lượng sản x u ấ t, củ a p hân c ô n g lao đ ộ n g x ã hội và n h ữ ng th à n h tựu đạt được củ a cu ộ c c á c h m ạ n g k h o a h ọ c c ô n g n g h ệ ứng d ụ n g tro n g đời số n g k inh tế phù hợp với đ ic u kiện xà hộ i - lịch sử và đ iề u k iện tự n h iên củ a m ột nước. C h u y ến d ịch C C K T ỉà m ội q u á trìn h , q u á irìn h đó được h ìn h th àn h từ đơn g iản đ ến phức lạp , từ th ấp đ ến cao , d o vậy việc p h ân b ố tỷ Jệ lao đ ộ n g và m ức đ ộ phân c ô n g la o đ ộ n g tro n g c á c n g à n h , c á c k h u vực và lĩn h vực cũ n g th e o đ ó có sự thay đổi tuỳ th eo m ứ c đ ộ c h u y ể n d ịc h C C K T ở tro n g cù n g thời kỳ. X ét tổ n g q u á ĩ, s ự c h u y ể n d ịc h C C K T c ủ a xã hội loài người trải q u a các g ia i đ oạn lớn: - G iai đ o ạ n đ ầ u là C C K T th u ầ n n ô n g th ích ứng tro n g n ền sản xuấi n h ỏ , tự c u n g tự cấp. P h ân c ô n g lao đ ộ n g tro n g n ô n g n g h iệ p chỉ b ao gồ m trồ n g trọt và ch ân nuôi, n ó c h iế m tỷ trọ n g lớn nhất tro n g n ền k in h tế q u ố c đân. - G iai đ oạn th ứ hai m a n g tính ch ất lịch sử lớn nhất trong quá trình chuyển đ ịc h C C K T củ a x ã hội, đ ó là giai đoạn có cuộc cách m ạng kỹ thuậl n ổ ra. Kết q u ả là lao d ộ n g b ằ n g tay ch u y ển sang lao đ ộ n g cơ khí, sự phân công hợp tác lao đ ộ n g ngày c àn g sâu rộng, tạo đ iểu kiện hình thành nhiều ngành nghề, nhiều lĩnh vực và nhiều th àn h phần kinh tế. T ỷ lệ phân cô n g lao động x ã hội do đó cũng có nhũìiíỉ thav đổi to lớn. N en kinh tế từ sản xuất thuần »lông, đơn ngành sang nền k in h lc sản xuất đ a n g àn h đ a lĩnh vực. H ệ th ố n g C C K T đo vậy cũng cỉa dạng và phức tạp. Đ ồng thời m ối q uan hệ trong hệ thống kinh tế cũng được chuyển từ qui m ô hẹp, cơ c h ế k h é p kín san g qui m ô mở rộ n g với cơ c h ế k inh tế m ỏ’. - G iai đ o ạ n th ứ ba ỉà giai đ o ạ n x uất h iệ n cu ộ c c ác h m ạ n e k h o a h ọ c kỹ th u ậ i hiện đ ại d iễ n ra từ sau c h iến tran h th ế giới ih ứ hai, đ ã tạ o ra c á c d ạn g n â n g lượng và vậl liệu m ớ i, với nội d u n g chủ yếu là ch u y ển nền sản xuất ỉao đ ộ n g bằng cơ k h í th àn h nền sản x u ất lao d ộ n g bằng m áy tự đ ộng, thực hiện lự
16 dộngh ơ á , hoú h ọ c h o á và cô n g n g h ệ sinh học. Với n hữ ng thành q u ả đó, C C K T lại cỏ s ự c h u y ể n clịch m ới. Đ ó là x u ất h iện những n g àn h và phân n g àn h chức n ă n g tro n g hệ th ố n g C C K T q u ố c dân. D o vậy, tỷ trọ n g lao đ ộ n g tro n g các n g à n h d ịc h vụ và c ô n g n g h iệ p nói c h u n g n g ày c à n g được nângcao và ch iếm ưu Ih ế iro n g to à n b ộ n ề n k in h lê q u ố c dân. V à o n h ữ n g n ă m BO c ủ a Ih ế k ỷ X X , cu ộ c cách m ạn g k hoa học k ỹ th u ậ l hiện đại đ ã bư ớ c san g m ột g iai đ o ạ n m ới. Đ ó là cách m ạn g k h o a h ọ c c ô n g n g h ệ h iện đ ạ i, k h o a h ọ c c ô n g n g h ệ trờ th à n h lực ỉượng sản xuất trực tiếp. N h ữ n g p h át m in h k h o a h ọ c đều đ ư ợ c trự c tiế p ứng d ụ n g tro n g sản x u ất, đặc biệt là b ố n trụ cộ t c h ín h g ồm : c ô n g n g h ệ vậi liệu, c ô n g n g h ệ n ăn g lượng, công n g h ệ th ô n g lin và c ô n g n g h ệ sin h h ọ c. C uộc c ác h m ạn g k h o a h ọ c kỹ thuật ở g iai đ o ạ n này k h ô n g n h ữ n g m an g lín h hiệnđại m à cò n m ang cả tín h côn« n g h ệ c a o , p h ư ơ n g p h á p sảnxuất tiên tiến , đ ẩy m ạn h q u á trình lự đ ộ n g hoá. D o v ậy, làm g iả m tỷ trọ n g c á c n g àn h sản xuất vậl ch ất. D giai đ o ạ n n ày viẹc phân c ô n g lao đ ộ n g xã hội đ ư ợ c tăn g cư ờ n g và đ ồ n g thời hìn h th àn h nên sự phâncô n g lao đ ộ n g g iữ a c á c bộ p h ận , lấy thànhq u ả k h o a h ọ c làm c ơ sở c h o việc c h u y c n m ô n h o á , x ã hội h o á . Vì th ế m ố i q u an hộ k inh lế vé lao đ ộ n g g iữ a các đơn vị k in h tế trở ncn g ắn bó m ật th iế i, làm ch o k ết q u ả lao đ ộ n g củ a m ỗ i người c ũ n g đ ều là kết q u ả ỉao đ ộ n g c ủ a n h iều người, củ a nhiều n g àn h , nh iều lĩnh vực k h á c n h a u . C h ín h vì vậy, C C K T cố sự d ịc h ch u y ển lớn, đ ó là sự th av đổi cả về s ố lư ợ n g và c h ấ t lư ợ n g tro n s to àn bộ hệ th ố n g . ũ nư ớ c ta h iện n ay , c h u y ển d ịc h C C K T là quá trìn h b iến đổi nền k in h tế từ c h ồ c h ủ yếu !à n ô n g n g h iệ p lạc h ậu đặc trư n g là cơ cấu k in h tế n ô n g - cô n g n a h iệ p là c h ín h s a n g n ền k in h tế c ó c ô n g n g h iệ p , n ông n g h iệ p và d ịch vụ h iện đại. Đ ó là q u á trìn h lã n g lố c đ ộ và tỷ trọ n g củ a sán x uấi c ô n g n g h iệ p tro n g nền k in h lế g ắ n liền với đổi m ới c ăn b ản về có n g n g h ệ tạo nền tản g c h o sự tã n a trư ở ng n h a n h , h iệ u q u ả c a o c ủ a toàn b ộ nen k inh tế quốc d ân . N ghị q u y ết đ ại hội đại b iể u to à n q u ố c lần th ứ IX Đ ántỉ C ộng sản V iệt N am k h ẳn g
17 đ ịnh: "C h u y ể n d ịc h c ơ c ấu n g à n h , n g h ề, c ơ cấu lao d ộ n g , tạ o việc làm ihu hút n h iêu la o đ ộ n g ở n ô n g ih ỏ n , đ ư a n h a n h liến bộ k h o a h ọ c và c ô n g n g h ệ vào sản x u ấ t" 112, tr .ỉ6 8 ] . Như vậy, chuyển dịch C C K T nói chung đó ỉc) một quá í rình chuyển biến thay đổi vị trí của cúc mối í ương quan giữa các yếu 10 cẩu thành nền kinh tế từ í rạn ^ thái thấp sang trạ nạ í hái cao, từ câu Ị rúc đơn gidn sang cấn trúc phức tạp với trạng thúi mới của lực ìượtỉg sản xuất và phân cóng lao dộng xã hội, phù hợp với những íỉìànỉì tựu mới đã đạĩ được của cuộc cách mạng khoa học câng nghệ được áp dựng vào lĩnh vực kinh tế qua từng thời kỳ khúc nhau. Ị .ỉ J .3. Cơ cấu kinh tế nông nghiệp C C K T N N là tổ n g th ể c á c m ố i q u a n hệ chủ y ếu th eo tỷ lệ về s ố lượng và c h ất lư ợ ng tư ơ ng đ ối ổ n đ ịn h c ủ a c ác yếu tố k inh lê - xã h ộ i có liên q u an đ ến sản x u âì n ô n g n g h iệ p tro n g k h o ả n g thời gian và k h ô n g g ian n h ất định. C C K T N N là tổ n g th ể p h ứ c lạp , d o vậy phải đứ ng trê n n h iều góc đ ộ k h á c n h a u n h ìn n h ận m ới có th ể Ihấy h ết n h ữ ng m ối q u an hệ tro n g m ộ t ch ỉn h thể th ố n g n h ấ t củ a n g à n h n ô n g n g h iệp . D ựa trôn g ó c đ ộ n h ìn nhận m ộ t cách tổ n g q u á t c á c m ặt, c á c n g à n h n ô n g n g h iệ p , có th ể k h ái q u á i nội d u n g chủ yếu của c ơ cấu n ô n g n g h iệ p th e o n h ữ n g q u a n hệ được xác lập tro n g thực tiễn n ô n g n g h iệ p n ư ớ c ta n h ư sau: ỉ . Q u a n hệ g iữ a n ô n g n g h iệ p với lâm , n g ư n g h iệ p tức là q u a n hệ giữ a các n g à n h c ủ a n ô n g n g h iệ p th e o n g h ĩa rộ n g . 2. Q u a n hệ trồ n g trọ t, c h ă n n u ô i và n g àn h n g h ề tức là q u a hệ giữa các n g à n h n ô n g n g h iệ p th e o n g h ĩa hẹp, 3. Q u a n hệ g iữ a sản x u ấ t n ô n g n g h iệp và c á c ng àn h c h ế b iến và d ịch vụ tứ c là m ối q u a n hệ g iữ a c á c n g à n h tro n g nội bộ n ô n g n g h iệp , m à n ô n g n g h iệp là n g à n h đ ứ n g đ ầ u . Ị Ỷ L Q /ib 4 :
18 4. Q u a n hệ g iữ a n ô n g n g h iệ p , c ô n g n sh iộ p và d ịch vụ ứ n ô n g Ihôn lức là C C K T n ô n g thôn. 5. Q u a n hệ g iữ a c á c th à n h p h ầ n k in h tê tro n g n ô n g ngh iệp . N ội d u n g củ a c ơ c ấu n ô n g n g h iệ p nói trên p h ản ánh m ột cách đầy đủ các m ặt sản xuất n ồ n g n g h iệ p nói c h u n g ở nước ta h iện nay. Dưới đ ây ch ú n g ta sẽ x em x é t n ội đ u n g c ù a từ n g m ố i q u an hệ đó. Một kì, vổ q u a n hệ g iữ a n ô n g n g h iệ p với lâm - n g ư n g h iệp : Đ ây là cơ cấu p h ản á n h m ối q uan hệ tro n g k h á i n iệ m n ồ n g n g h iệ p theo n g h ĩa rộ n g , b ao g ồ m c á c n g à n h sản x u ất lấy đ ấl đai làm tư liệu sản x u ấ t ch ủ yêu và đối tượng sản x u ất ]à g iớ i sin h h ọ c . H iệ n n a y tro n g q u á trình C N H . H Đ H c h ú n g ta thực h iện n ền k in h tế m ở đ ể c á c đ ịa p h ư ơ n g , các vùng và c á c cơ sở sản x u ấì k in h d o an h c ó điều k iệ n h ợ p lác, liê n d o a n h , k h ai th ác tiề m n ăn g th ế m ạnh để tạo n g u ồ n lực đ ẩy m ạ n h sản x u ấ t. T u y n h iê n , c ơ cấu về n ô n g - Ịâm - n g ư n g h iệp ở nư ớ c ta hiện n ay ch ư a phù hợ p. T ỷ trọ n g c ủ a n ô n g n g h iệ p cò n ch iếm m ộ t tỷ lệ lớn tro n g tổ n g g iá trị sản lư ợ ng n ồ n g - lâm - n g ư ngh iệp . D o đ ó phương hướ ng c h u y ể n d ịc h C C K T n ô n g - iâm - n g ư n g h iệp cần phải lăng nh an h hơn tỷ trọ n g lâm và n g ư n g hiệp. Hai là, về C C K T N N th e o m ố i q u an hệ írồ n g Irọl, ch ăn nuôi và n g à n h n g h ề. Đ â y Jà cơ c ấu p h ả n á n h m ối q u a n hệ p hát triển m ột c ác h to ằn d iện n h ằm đ ạ t h iệ u q u ả c ao tổ n g sản x u ấ t k in h d o an h Irong sản x u ấl n ô n g n g h iệp th eo n g h ĩa hẹp. Đ ặc đ iể m c ủ a sả n xuất n ô n g n g h iệp là có tín h ihời vụ ch o n ên p h át triể n c h ăn n u ô i, n g à n h n g h ề ỉà vừa hỗ trợ ch o Irồng trọ t p hát triển n h ư c u n g c ấ p p hân bón, tiêu th ụ sản p h ẩm c ủ a trồ n g trọ t và cu n g c ấp sản p h ẩm cho c h ă n n u ô i. T rcn cơ s ở đ ó làm tăn g m ức thu n h ậ p ch o các hộ n ông d â n , n â n g c a o h iệ u q u ả k in h d o a n h n ô n g n g h iệp . Q u a n hệ n ày k h ô n g những làm tăn g h iệ u q u ả kin h tế m à c ò n g ó p p hần b ảo vệ, g iữ th ố ổn địn h cán b ằn g sinh th á i, đ ả m b ả o sự phát iricn bền vữ ng c u a sản xuất n ô n g n g h iệp . Với nước ta h iện
19 nay g iá trị sản lư ợ n g trổ n g trọ i c h iế m 6 0 % , g iá trị c h ă n n u ô i c h iế m 3 0 % (ro n g tổ n g g iá Irị s ả n p h ẩ m n ổ n g n g h iệ p . N h ư v ậy g iá trị n g à n h n g h ề c ò n ở m ứ c th ấ p . Vì vậy, chủ trư ơ n g p h á t triển m ọi ng àn h n g h é , p hái triển ch ăn nu ô i, đưa c h ăn n u ô i lên n g à n h sả n x u ấ t c h ín h ỉà hoàn toàn đ ú n g đ ắn ’’P hát Iricn và n ân g c ao c h ấ t lượng h iệ u q u ả c h ă n n uôi g ia súc, g ia cầm , m ở rộ n g phương p h á p chăn n u ô i c ó n g n g h iệ p g ắ n với c h ế b iến sản phẩm , tă n g tỷ trọ n g n g àn h ch ăn nuôi tro n g n ô n g n g h iệ p " [12, tr. 170]. D o vậy, C D C C K T N N th eo m ôi q u an hệ Irổng trọ t - ch ăn n u ô i và n g à n h n g h ề là tăn g tỷ trọ n g , giá trị sản lượng củ a c h ăn nu ô i và n g à n h n g h ề tro n g C C K T N N . Ba /ờ, về C C K T th e o c á c m ố i q u an hệ g iữ a sản x u ất - c h ế b iến - d ịch vụ. C ơ c ấ u này p h ả n á n h c á c m ối q u a n hệ được x ác lập th eo m ộl tỷ lệ cân đối c ả về số lư ợ ng và c h ấ l lư ợ n g , g iữ a các khâu củ a quá trìn h tái sản xuất n ô n g n g h iệp . Q u a n hệ n à y phải dư ợ c cân đối lại m ộ t cách thườ ng x u y ên khi trình đ ộ sản x u ất tro n g n ô n g n g h iệ p được lăng lén. T ro n g h ệ th ố n g k inh tế n ô n g n g h iệ p , k h âu sản x u ấ t n ô n g n g h iệ p là k h âu q u an irọ n g h àn g đ ầu , nó cu n g c ấ p s ả n phẩm cho đời số n g xã h ộ i. K hâu c h ế biến bao g ồ m c h ế biến các sản p h ẩm c h o co n người và sả n p h ẩm c h o vật nuôi và c h ăm bón ch o c ây trồng. Đ ồ n g íhời nó là thị trư ờ n g tiê u th ụ c á c h àn g hoá, đ ịch vụ c h o sản xuất n ông ngh iệp . K hâu đ ịc h vụ vừa là k h â u c u n g c ấ p c ấ c y ếu tố sản x uất ở đ ầu vào, vừa đ ảm n h iệ m k h â u liêu th ụ sả n p h ẩ m ch o người sản xuất và người c h ế b iến tức giải q u y ế t đ ầ u ra c h o sả n x u ấ t. V iệc d u y trì các m ối quan hệ tỷ ỉệ giữ a sản xuất - c h ế b iến và d ịc h vụ k h ô n g nhữ ng đ ảm bảo ch o sản x uất n ô n g n g h iệp h o ạt đ ộ n g b ìn h thư ờ ng, m à c ò n làm tả n g a iá (rị tổ n g sản lượng n ô n g n g h iệp , tăng g iá trị san lượng h à n g h o á và tàn g g iá trị n ô n g sàn x u ất khẩu ra thị trư ờng q u ố c tế. Bốn lờ, về C C K T th e o m ối q u a n hệ n ông n g h iệp , tiểu thủ cô n g n g h iệp và d ịc h vụ ở n ô n g th ô n .
20 Đ â y là c ơ cấu p h ả n á n h m ối q u an hệ p h ân c ổ n g lao đ ộ n g xã hội th eo ngành g ắ n với sản x u ấ i n ô n g n g h iệ p trên đ ịa b àn n ô n g th ô n tro n g q u á trình cóng n g h iệ p h o á n ô n g n g h iệ p và k in h tế n ô n g Ihôn hiện nay ở nước ta, có Ihc hiểu d â y là c ấ p đ ộ ih ấ p (c ù n g lo ại) c ủ â C C K T c ô n g - n ô n s n g h iệ p - d ịch vụ, như ng đư ợ c k h u b iệt lại ở đ ịa b à n n ô n g thốn. D ịch vụ ở đ ây được hiểu là các n g ành n g h ề ở n ô n g ih ỏ n p hục vụ c h o sản x u ất n ô n g n g h iệ p và tiểu thủ cô n g n g h iệp . H iện n a y k h u vự c n ó n g th ô n "có vai trò cự c kỳ (o lớn, ch iếm g ần 40% G D P, hơn 8 0 % dân số, hơn 7 0 % lao đ ộ n g , hơn 7 5 % số hộ ở n ô n g thôn" [26, lr.5 J. V ào n h ữ n g n ăm đ ầ u c ủ a q u á trìn h cô n g n g h iệ p hoá, c ô n g n g h iệ p và d ịch vụ ờ th àn h p h ố và ở c á c khu c ố n g n g h iệ p sự phát triển cò n ở m ức đ ộ nhất đ ịn h nên k h ả n ă n g th u h út la o đ ộ n g n ô n g th ô n vào n g à n h cô n g n g h iệp , ra đ ô thị và khu c ô n g n g h iệ p còn bị h ạn c h ế, g â y ra tình trạ n g d ư ihừa lao đ ộ n g ở n ô n g ihón. T ro n g đ iề u k iệ n đ ó việc p h át triển m ạn h m ẽ cô n g n g h iệp , tiểu th ủ cồ n g n g h iệ p , d ịc h vụ ở n ô n g th ô n là q u a n Irọng và c ấp th iết, nó là b iện p h áp có hiệu q u ả đ ể s ử d ụ n g lao đ ộ n g d ô i dư. C ó th ể nói th ú c đ ẩy p hái triển C C K T N N , tiểu th ủ c ô n g n g h iệ p , dịch, vụ trên đ ịa b àn n ó n g th ô n có tác d ụ n g "k ép ”, n ó v ừ a c ó tá c d ụ n g sử d ụ n g có h iệu q u ả hơn ("to àn d ụ n g ") lao d ộ n g dôi d ư ở n ô n g th ô n , vừ a là ph ư ơ n g hướng c án bản đ ể C D C C K T N N th eo hướng C N H , H Đ H ở nư ớ c ỉa. Năm là, về C C K T N N tro n g m ố i q u an h ệ g iữ a các th à n h p hẩn k inh tế tro n g n ô n g n g h iệp . C ơ cấu n à y p h ả n á n h m ối q u a n hệ giữ a các ih àn h p h ần k in h tế dựa trên liêu c h í c á c h ìn h thứ c s ở hữu k h á c n h au tro n g n ô n g n g h iệ p như: k in h tế cá th ể tiểu c h ủ , k in h tế tư n h â n , k in h tế tậ p th ể , k in h tế n h à nước... h ợ p th àn h m ột hộ th ố n g tổ ch ứ c C C K T N N tổn lại đưới c á c hìn h th ứ c lổ chứ c k in h tế n h ư h ộ gia đ ìn h , kinh t ế tra n g trạ i, c á c hợp lác xã, hệ th ố n g irạm Irại, các n ô n g , lâm trư ờ ng... m ỗi h ìn h thứ c tổ chứ c k in h tế có m ột vai trò ricng. K inh lê hộ g ia đ ìn h là đơn vị kinh tê' c ơ ban tro n g sản x u ất n ô n g n g h iệ p hàng hoá ở n óng
21 thôn. D o an h n g h iệ p sản x u ất n ô n g n g h iệ p c ủ a N h à n ư ớ c cù n g với c á c h ợ p tác xã - loại hìn h d o a n h n g h iệ p tậ p th ể sản x u ấ t n ô n g n g h iệ p trở th à n h n ền tảng c ủ a sự p h á t triển . Song tro n g hộ th ố n g ấy c á c h ìn h thứ c tổ ch ứ c k in h tế n ô n g n g h iệ p lại c ó m ối q u a n h ệ tá c đ ộ n g h ỗ trợ và th â m n h ậ p v ào n h a u , k ể cả m ặ t sử hữu đ ể c ù n g tạo ra sự p h á t triển c h u n g . V ì v ậy , v iệ c th ư ờ n g x u y ê n g iữ vững và p h át h u y c á c m ối q u a n h ệ g iữ a h ìn h th ứ c sở h ữ u tro n g n ô n g n g h iệ p !à tạo đ iề u k iệ n Ihuận lợi đ ể c á c h ìn h th ứ c ấy p h át h u y tố t h ơ n vai trò củ a m ìn h tro n g q u á irìn h p h á t triể n n ề n k in h tế n ô n g n g h iệ p h à n g h o á ở n ư ớ c ta. N goài việc tạo ra n h iề u sản p h ẩm h à n g h o á c h o x ã hội thì n ô n g n g h iệ p cũ n g đ ồ n g thời ch u ẩn bị c á c đ iề u k iệ n c h o v iệ c C D C C K T th e o h ư ớ n g "h ìn h th à n h về c ơ bản n ền k in h tế n ô n g n g h iệ p với C C K T cô n g - n ô n g n g h iệ p - d ịc h vụ g ắ n với phân cô n g lao đ ộ n g và h ợ p tá c q u ố c t ế n g ày càn g sâ u rộ n g " [8, tr.5 7 ]. 1.1,2. Đặc trưng của chuyển dịch cơ cấu kinh tế nông nghiệp ở trên (m ụ c 1 .1 .1 .2 ) lu ận v ăn đ ã p h ân tích và trìn h b à y rõ ở m ặ í bản thể lliận về C D C C K T . D o đ ó có th ể q u a n n iệ m về sự C D C C K T N N đ ố là sư ch u y ển d ịc h C C K T đư ợ c d iễ n ra ở m ộ t lĩn h vực sản x u ấ t đ ặ c th ù - lĩnh vực n ô n g n g h iệ p , c ó đ ặ c trư ng rấ t riên g : 1/ Đ ố i tư ợ n g sản x u ấ l là giới sin h vật; 2 / T rìn h đ ộ p h á i triển c ủ a lực lượng sả n x u ấ t c ó s ự p h á t triển c h ậm , p h ân c ô n g lao đ ộ n g lạc h ậ u hơn n g à n h c ô n g n g h iệ p và m ộ t s ố n g à n h k in h tế k h á c ; 3 / Sản x u ấ l diễn ra trên m ộ t k h ô n g g ian rộ n g lớn. V ới V iệ t N a m vấn đ ề có tín h qui luật này k h ô n g phải là m ộ t n g o ại lệ. Sự C D C C K T N N ở n ư ớ c ta h iệ n n a y đ ư ợ c đ ịn h h ư ớ n g trê n c ơ sở q u a n đ iể m củ a Đ ả n g C ộ n g sả n V iệ t N a m về p h á t triể n n ề n k in h tế th ị trư ờ n g đ ịn h h ư ớ n g xã h ộ i c h ủ n g h ĩa và c h iế n lư ợ c p h á t triể n k in h t ế - x ã h ộ i c ủ a N h à nư ớ c. C hiến lược p h á t triển k in h tế - x ã hội c ủ a đ ấ t n ư ớ c, y ê u cầu n â n g c a o đời số n g vật c h ấ t và tin h th ần của n h â n d â n đ a n g vằ sẽ tiế p tụ c đ ò i h ỏ i sự p hát Iriển n h an h , có h iệ u q u ả n g à y c àn g c a o đối với n ô n g n g h iệ p và k in h tế n ô n g